Prof. dr hab.
Wiesław Musiał

1

Wykład 8

P-2012

Instytucje otoczenia rolnictwa,

wsi i agrobiznesu

Pomimo, że zdecydowana większość
krajów świata funkcjonuje w ramach
organizacyjnych i prawnych reguł
gospodarki rynkowej to jednak
różnice w poziomie rozwoju i
bogactwie tych krajów są nadal
bardzo duże (lub nawet ulegają
zwiększeniu)

2

Różnica ta dotyczy także
poziomu rozwoju rolnictwa i
całego agrobiznesu.

Jest to
uwarunkowane
:

→ historycznie
→ geograficznie
→ kulturowo
→ …

Jednak zdecydowanie duży (być
może największy) wpływa na
sytuacje gospodarczą ma rozwój
różnorodnych instytucji państwa
i społeczeństwa

3

Pojęcie „instytucja” ma
wieloaspektowy charakter w tym:
konkretny, abstrakcyjny i myślowy.
Obejmuje ono różnorodne podmioty,
zespoły i reguły postępowanie oraz
działania podejmowana przez
zbiorowość ludzką, a także
postrzeganie i oceny tych działań.
Instytucje to także prawne,
administracyjne i zwyczajowe
regulacje powtarzających się
zachowań ludzkich

4

Analiza instytucji otoczenia
instytucjonalnego wsi i rolnictwa
odwołuje się do nowego historycznie
nurtu ekonomii jakim jest nowa
ekonomia instytucjonalna (NEI).

NEI zaczęła się kształtować w
latach trzydziestych XX w. w
odpowiedzi na brak odwołań
ekonomistów (w dominującej
wówczas) analizie ekonomii
klasycznej do zjawisk
społecznych

5

Myślą przewodnią tej ekonomii jest
założenie, że czynnikiem
determinującym wymianę oraz
produkcję jest instytucjonalna
struktura gospodarki i
społeczeństwa.

Dlatego ważnym
przedmiotem badań
ekonomicznych są
instytucje gospodarcze,
sposoby wymiany oraz
sposobem produkcji

6

NEI jest nauką interdyscyplinarną
funkcjonującą na pograniczu
ekonomii, prawa, organizacji
(zarządzania), socjologii i psychologii

Do podstawowych pojęć
NEI należy kategoria
instytucji.

To one mają bardzo ważne znaczenie
dla rozwoju i funkcjonowania
społeczeństwa

7

Instytucje tworzą ramy
(granice legalnych i
zasadnych) działań
indywidualnych i
zbiorowych, wyznaczają
ograniczenia i możliwości
tych działań oraz sposoby
współdziałanie ludzi w
procesach społecznych.

8

Według Wilkina – instytucje dzielą
się na:

1. Instytucje formalne: to normy prawa,

organizacje gospodarcze, społeczne,
kulturalne-regulujące zachowanie
ludzkie oraz ich efekty w tym
ekonomiczne w różnych dziedzinach
życia.

2. Instytucje nieformalne to m.in.

normy moralne, zasady etyczne,
tradycje, sposoby myślenia i
sposoby zachowań.

9

Ich podział jest zróżnicowany

Według Williamsona instytucje
dzielą się na:

1. Instytucje tworzące otoczenie

instytucjonalne tj. ustrój
polityczny, wymiar
sprawiedliwości, prawo własności.

2. Instytucje kierujące:

przedsiębiorstwa, administracja
samorządy, urzędy

Instytucje te przenikają się w różnych
obszarach funkcjonowania

10

Inny podział instytucji dzieli je na trzy
kategorie tj. normy, rynki i organizacje

Normy

religia, tradycja, zwyczaje,
prawo gospodarcze, cywilne,
własnościowe, zasady
przestrzegania prawa itp.

Rynki

rynki czynników produkcji,
mechanizmy regulacji,
koordynacji, zachowań
partnerów itp.

rodzina, organizacje
społeczne partie polityczne,
przedsiębiorstwa, związki
zawodowe, szkoły,
samorządy, mafia itp.

Organi

zacje

11

Zmiana systemu społeczno
gospodarczego w Polsce wywołała
konieczność przebudowy instytucji:

 politycznych
 ekonomiczny

ch

 społecznych

Stare struktury funkcjonujące w
gospodarce centralnie planowanej
(np. administracja, komitety partii,
służby bezpieczeństwa) utraciły
racje bytu i wymagały likwidacji
bądź modyfikacji.

12

Zaistniała więc konieczność powołania
nowych instytucji

Procesy te
przyspieszyła
także integracja
Polski ze
strukturami
politycznymi i
gospodarczymi
Unii Europejskiej
(01.V.2004 r.)

13

Istota oddziaływania instytucji
sprowadza się tu do:

 regulowania przez instytucje danego

państwa i społeczeństwa, jego
zachowań w skali makro i mikro w
tym np. poprzez prawo gospodarcze,
prawo dziedziczenia, organizacja
rynku, wsparcia sektora gospodarki

 wyznaczania przez instytucje ram

działalności ludzkich, swobód,
obowiązków, zakresu dyscypliny

 tworzenia przez instytucje

„przestrzeni”, w której ludzie starają
się realizować swoje cele

14

Tak więc instytucje to różnorodne byt
organizacyjne, prawne, kulturalne
których funkcje obejmują:

 porządkowanie działań

indywidualnych i zbiorowych

 poprawę efektywności

gospodarowania

 poprawę skuteczności działań

kolektywnych

 zwiększenie przewidywalności

zachowań ludzkich

 przyspieszenie osiągnięcia

spójności struktur społeczno
gospodarczych (krajowych i
międzynarodowych)

15

W krajach UE sfera
instytucjonalna jest wysoce
rozbudowana
Średnio 40-50% PKB dzielona
jest przez państwo a właściwie
to przez różne instytucje, które
ukształtowało państwo
Poprzez system różnych
instytucji zbudowana jest
polityka strukturalna i Wspólna
Polityka Rolna (UE)

16

Także na światowej scenie politycznej
pojawiły się nowe podmioty które
zawłaszczyły część prerogatyw
(uprawnień i obowiązków) państwa

Są to:

 międzynarodowe ugrupowania

gospodarczo-polityczne

 organizacje supernarodowe (np.

WTO)

 koncerny ponadnarodowe
 organizacje pozarządowe

17

Poprzez
różnorodne
instytucje
część władzy
państwa
przekazywan
a jest w górę
a część w dół

Władza

państwowa

na rzecz

samorządu,

instytucji

państwowyc

h i

organizacji

pozarządowy

ch

globalizacja..

.

na rzecz

różnych

instytucji

ponad-

narodowych

demokratyzacja

...

u

p

ra

w

n

ie

n

ia

w

ła

d

c

z

e

u

p

ra

w

n

ie

n

ia

w

ła

d

c

ze

18

Korzyści z funkcjonowania
instytucji otoczenia
instytucjonalnego wsi i rolnictwa

Renta
polityczna:

Renta dodatkowa lub
nadzwyczajna to korzyści z tytułu
funkcjonowania konkretnej
instytucji

→ zabieganie o akceptowalny

społecznie transfer środków
budżetowych do rolnictwa i do
przetwórstwa rolno-spożywczego,

→ transfer środków do samorządów

19

→ wspieranie ubezpieczeń rolniczych z

udziałem dotacji budżetowych

→ legitymizacja bezpłatnego lub

dotowanego kształcenie i
dokształcanie na potrzeby
agrobiznesu

→ tworzenie pozytywnego wizerunku

rolnictwa i agrobiznesu (lobbing)

→ uzyskanie akceptacji i społecznej

(lub(i) poparcia dla relatywnie
drogich programów w zakresie
polityki gospodarczej np. WPR

→ ...

20

Renta
ekonomiczna:

 poprawa skuteczności

funkcjonowanie gospodarki

 podtrzymywanie koniunktury

poprzez kontrole jakości i ilości
produkcji

 realizacja konkretnych celów

wynikających z polityki
gospodarczej państwa (UE)

 dążenie do obniżenie kosztów

wytwarzania

 poprawa i potanienie marketingu

21

 poprawa jakości obsługi klienta
 ochrona przed konkurencją
 korzystna dla rolnictwa polityka

podatkowa i ubezpieczeniowa

 wzmocnienie pozycji gospodarczej

danej branży, (kraju lub bloku
gospodarczego)

 uzyskiwanie dotacji do

komercjalnych działów gospodarki
(WPR, pomoc publiczna)

 ...

22

Współcześnie na agrobiznes i wieś
oddziaływają różnorodne instytucje i
organizacje

↘ centralne
↘ regionalne
↘ lokalne
↘ branżowe

 ogólnoświatowe
 europejskie
 krajowe

23

Instytucje tworzące otoczenie
instytucjonalne

Poszczególne kraje wstępują do
różnorodnych organizacji i struktur
instytucjonalnych aby zapewnić
sobie lepszą pozycję gospodarczą
skuteczność i możliwości korzystania
z różnorodnych form wsparcia.

24

Tak też jest w
przypadku
członkowstwa
Polski w wielu
instytucjach
(organizacjach
międzynarodowych
)

Jako kraj
(Polska)

Jako kraj
(Polska)

W
resorcie
rolnictwa
(MRiRW)

W
resorcie
rolnictwa
(MRiRW)

→ ONZ – FAO
→ Unia Europejska

(Wspólnota
Europejska)

→ CEFTA
→ WTO (Światowa

Organizacja Handlu)

→ agencje rządowa
→ inspekcje
→ służba rolna
→ instytuty badawcze

25

26

Główne zagregowane instytucje
oddziaływania na rolnictwo, wieś i agrobiznes
w Polsce

Organizacje ponadnarodowe i międzynarodowe

WTO, UE (WPR Runda Doha), ONZ-FAO

Samorząd rolniczy (Izby Rolnicze), ZRKiOR i związki

zawodowe rolników

Rolnicze organizacje syndykalne (np. Związek

Hodowców Bydła)

rolnictwo

agrobiznes

wieś

Instytuty branżowe

MRiRW, Instytuty

PAN, wyższe i średnie

szkolnictwo rolnicze,

doradztwo rolnicze

(ODR)

Instytucje
państwa –

administracja i

samorządy (ARiMR,

ARR, ANR, KRUS,

administracja

wydzielona,

samorząd

wojewódzki, powiaty

i gminy

I

IV

II

I

II

Odnosi się to do WTO, której
celem jest wspieranie liberalizacji
gospodarczej i tworzenie wolnej od
ceł i ograniczeń otwartej
(światowej) gospodarki rynkowej

W krajach należących do UE rola
rządów krajowych w zakresie
kształtowania polityki rolnej a
zwłaszcza rynków rolnych jest bardzo
ograniczona

27

Ich oddziaływanie na gospodarkę
agrobiznes jest zwykle większe niż
nam to się często wydaje.

28

Najważniejsze instytucje oddziałujące na rozwój rolnictwa, wsi i agrobiznesu na szczeblu
wojewódzkim (na przykładzie województwa małopolskiego)

Oddziały regionalne agencji rolnych

N

a

u

k

a

,

o

ś

w

ia

ta

,

d

o

ra

d

zt

w

o

Samorząd wojewódzki

samorządy powiatowe,

samorządy gmin

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Agencja Rynku Rolnego

Agencja Nieruchomości Rolnych KRUS

Agrobiznes

Wieś

rolnictwo

Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-

Spożywczych

Państwowa Inspekcja Weterynaryjna

Stacja Chemiczno-Rolnicza

Administracja zespolona

Prywatne podmioty i spółki pracujące na rzecz rolnictwa

Handel

zwierz

ąt

Nasien

nictwo

Handel

nasion

ami

Handel

nawoz

ami

Handel

pestyc

ydami

Doradz

two

rolnicz

e

…

Małopolska
Izba Rolnicza
ZRKiOR
Związki
branżowe
Solidarność
RP

S

a

m

o

rz

ą

d

i

zw

ią

zk

i

za

w

o

d

o

w

e

Uniwersytet
Rolniczy
Uniwersytet
Ekonomiczny,
Instytut
Zootechniki PIB
Małopolski
Ośrodek
Doradztwa
Rolniczego
Szkoły rolnicze
Stacje hodowli
roślin

Struktury instytucjonalne

prowadzące różnorodne formy

interwencjonizmu

państwowego można podzielić

na:

29

A.Instytucje międzynarodowe i

ponadnarodowe

B. Instytucja państwowa

→ Rząd
→ Parlament
→ Administracja państwowa (minister

i urzędy wojewódzkie)

→ Agencje państwowe (ARiMR, ANR,

ARR, KRUS)

30

→ Administracja zespolona
→ Administracja niezespolona
→ Administracja samorządowa

(gmina, powiat, województwo)

C. Samorząd terytorialny

 regionalny
 powiatowy
 gminny

31

D.Struktury instytucjonalne

organizowane przez rolników

 Izby Rolnicze (IR)
 Związek Rolników Kółek i

Organizacji Rolnych (ZRKiOR)

 Zrzeszenia branżowe
 Rolnicze związki zawodowe

32

Struktury instytucjonalne
prowadzące kształcenie i
badania naukowe

E.

 Instytuty branżowe
 Szkoły wyższe
 Instytuty PAN

F. Instytucje

pozarządowe

To właśnie są instytucje
międzynarodowe i
ponadnarodowe wydają się
mieć obecnie kluczowe
znaczenie dla rozwoju
rolnictwa i agrobiznesu

Ad.
A.

33

Wśród nich najważniejsze to:

 Unia Europejska i Wspólnota

Europejska

 Światowa Organizacja Handlu

(WTO)

WTO ma
charakter
wielostronnej
konwencji
międzynarodowej
dotyczącej zasad
polityki
handlowej.

34

Realizuje następujące cele:

 likwidacja ograniczeń handlu,
 obniżanie barier celnych,
 rozwój wymiany handlowej

miedzy krajami,

 monitorowanie sytuacji

handlowej,

 rozstrzyganie sporów między

członkami,

 ochrona własności

intelektualnej

35

Administracja zespolona to
element administracji terenowej
działa ona pod kierownictwem
wojewody

Jednostki organizacyjne tej administracji
działają na szczeblu centralnym i
wojewódzkim a niektóre także na szczeblu
powiatu

36

Są to:

↘ Okręgowa Stacja Chemiczno-

Rolnicza

↘ Wojewódzki Inspektorat

Ochrony Środowiska

↘ Wojewódzki Inspektorat

Weterynarii

↘ Wojewódzki Inspektorat

Ochrony Roślin i Nasiennictwa

↘ Wojewódzki Inspektorat Jakości

Handlowej Artykułów Rolno-
Spożywczych

↘ Wojewódzki Inspektorat

Ochrony Środowiska

Ministerstwo Rolnictwa i
Rozwoju Wsi realizuje
różnorodne, wynikające z
ukształtowania działania o
charakterze:

 wykonawczym
 koordynacyjny

m

 badawczym
 nadzorczym

37

Działanie te realizuje poprzez
specjalnie utworzone i wyodrębnione
instytucje mające charakter:

1.Jednostek

organizacyjnych
podległych MRiRW

2.Jednostek

organizacyjnych
nadzorowanych przez
MRiRW

38

AD 1. Jednostkami podległymi
MRiRW są:

→ Inspektorat Jakości Handlowej

Artykułów Rolno-Spożywczych
(IJHARS)

→ Inspektorat Ochrony Roślin i

Nasiennictwa

→ Inspektorat Weterynaryjny
→ Inspektorat Rybołówstwa

Morskiego

→ Stacje Chemiczno-Rolnicze
→ Centrum Doradztwa Rolniczego
→ Krajowe Centrum Hodowli

Zwierząt

→ Kasa Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego

39

AD 2. Jednostkami
organizacyjnymi nadzorowanymi
przez MRiRW są:

→ Agencja Nieruchomości Rolnych

(Uzupełnić podstawową wiedzę ze stron
www…)

→ Agencja Restrukturyzacji i

Modernizacji Rolnictwa

(Uzupełnić podstawową wiedzę ze stron
www …)

→ Agencja Rynku Rolnego

(Uzupełnić podstawową wiedzę ze stron

www …)

40

A także instytuty badawcze-branżowe
wykonujące zadania badawcze (i
wdrożenia) na zlecenie MRiRW są to:

 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i

Gospodarki Żywnościowej (PIB)

 Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu
 Instytut Przemysłu Cukierniczego w

Lesznie

 Instytut Przemysłu Mięsnego i

Tłuszczowego w Warszawie

 Instytut Roślin i Przetworów

Zielarskich w Poznaniu

41

 Instytut Rybactwa Śródlądowego

im. Stanisława Sakowicza w
Olsztynie

 Instytut Sadownictwa i

Kwiaciarstwa w Skierniewicach

 Instytut Uprawy, Nawożenia i

Gleboznawstwa – Państwowy
Instytut Badawczy w Puławach

 Instytut Warzywnictwa im. Emila

Chrobaczka w Skierniewicach

 Instytut Zootechniki w Krakowie

42

 Instytut Rybacki
 Państwowy Instytut Weterynaryjny-

Państwowy Instytut Badawczy w
Puławach

Instytucje to
także – miejsca
pracy dla
absolwentów
szkół wyższych

!

DZIĘKUJĘ ZA

UWAGĘ

43