Człowiek zewnątrzsterowny,

czyli behawiorystyczna

koncepcja człowieka

Małgorzata Chrupała-Pniak

Perspektywa behawioralna

• Próba zrozumienia wpływu pojedynczych bodźców

środowiskowych na określone zachowania człowieka i
zwierząt;

• Analiza uprzednich warunków środowiskowych

( antecendencje) poprzedzających zachowania;

• Analiza reakcji behawioralnej;

• Analiza obserwowalnych konsekwencji zachowania;
• Odrzucenie pojęcia świadomości oraz introspekcji jako

metody subiektywnej;

• Badanie wyłącznie bodźców bądź ich układu (sytuacji) i

reakcji im odpowiadających;

Małgorzata Chrupała-Pniak

Istota i cel badań

• Analiza

obiektywnego zachowania się

człowieka lub

zwierzęcia. Zachowanie człowieka jest

reakcją

na

określone bodźce.

Cele behawioryzmu:

• Przewidywanie

i

kontrolowanie

zachowania.

• Poszukiwanie

związków przyczynowo – skutkowych

.

• Wiedza psychologiczna powinna służyć każdemu do

tego, aby mógł trafnie przewidywać, co drudzy
zrobią, i aby mógł

skutecznie wpływać na ich

postępowanie tak, aby robili to, co powinni robić

.

• Praktycznie

ważne jest to, co ludzie robią, a nie, to

co czują.

Małgorzata Chrupała-Pniak

Główni przedstawiciele nurtu

• Iwan Pawłow (1849 – 1936) – rosyjski fizjolog,

warunkowanie klasyczne*;

• Edward L. Thorndike (1874 – 1949) warunkowanie

instrumentalne (behawioryzm umiarkowany)

• John B. Watson (1878 – 1958) – wczesne podejście do

behawioryzmu, warunkowanie reaktywne*

• Clark Hull (1884-1952) - teoria integrująca

warunkowanie reaktywne i warunkowanie
instrumentalne**

• E.C. Tolman ( 1886 – 1959) - neobehawioryzm
• Burrhus F. Skinner (1904 – 1990) warunkowanie

sprawcze** (behawioryzm radykalny)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Iwan Pawłow (1849 – 1936)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Laureat nagrody Nobla w
dziedzinie
fizjologii lub medycyny w
1904;

Prowadził fizjologiczne
badania nad
warunkowaniem zwierząt ( psy
Pawłowa)
Odruchy warunkowe i
bezwarunkowe i zjawisko
warunkowania klasycznego

Zaliczany do twórców
asocjacjonizmu
Jego badania dały początek
behawioryzmowi

„To oczywiste, że różne
rodzaje nawyków opartych na
jakimkolwiek treningu, nauce i
dyscyplinie, nie są niczym
innym jak tylko długim
łańcuchem odruchów
warunkowych.” ( 1928)

Warunkowanie klasyczne – odruchy

bezwarunkowe

Małgorzata Chrupała-Pniak

Reakcja fizjologiczna - ślinienie

pokarm

Reakcja fizjologiczna

Warunkowanie klasyczne – odruchy

warunkowe

Gdy bodziec pozornie obojętny

( warunkowy) zostaje skojarzony

z bodźcem bezwarunkowym i

powoduje uruchomienie reakcji

Małgorzata Chrupała-Pniak

John Watson ( 1878 – 1958)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Postulował, aby badania
psychologiczne
poszukiwały praw
rządzących
obserwowalnym
zachowaniem organizmów
należących do różnych
gatunków;

Zwolennik
matematycznego
( charakterystycznego dla
nauk ścisłych) podejścia
do definiowania badanych
zjawisk i rygorystycznego
podejścia badawczego;

„Dajcie mi tuzin
normalnych, zdrowych
niemowląt i mój własny
specyficzny świat, w
którym bym je wychował,
a gwarantuję, że wezmę
na chybił trafił któreś z
nich i wyszkolę na
specjalistę dowolnego
typu…”

Burrhus F. Skinner (1904 –

1990)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Zwolennik matematycznego
ścisłego podejścia w psychologii

Dokonał rozszerzenia analiz na
konsekwencje zachowania;

Założenie, o wspólnych
mechanizmach zachowań
zwierząt i ludzi

„Człowiek może być kierowany
Przez środowisko, ale pamiętać
należy, że środowisko jest
prawie całkowicie ukształtowane
przez człowieka”.

Edward L. Thorndike (1874 –

1949)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Badania nad zachowaniem zwierząt i procesami
uczenia się dały początek psychologii nauczania;
Badania nad złożonymi zachowaniami dały początek warunkowaniu sprawczemu;
Badacz problemów przemysłowych ( psychologia pracy);
Twórca koneksjonizmu – badania nad odruchami instrumentalnymi;
Twórca prawa efektu; Współtwórca psychologii eksperymentalnej

Krzywa uczenia się

Małgorzata Chrupała-Pniak

Prawo efektu

•

Skojarzenia między bodźcem a reakcją
ulegają

pozytywnemu wzmocnieniu

i

utrwalają się

, jeśli reakcja wywołuje

uczucia przyjemne

(stanowi nagrodę)

.

Zachowanie się powtórzy.

•

Gdy reakcja wywołuje

stan nieprzyjemności

(

stanowi karę

)

, skojarzenia ulegają

wzmocnieniu negatywnemu

i

słabną

.

Zachowanie ulega wygaszeniu.

Małgorzata Chrupała-Pniak

E.C. Tolman ( 1886 – 1959)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Psycholog amerykański, zwolennik mniej radykalnego odłamu behawioryzmu; twórca
uczenia ukrytego;
Jego prace dały istotne podstawy późniejszym badaniom w ramach psychologii kognitywnej
i uważa się, że miały wpływ na teorię oceny i podejmowania decyzji Daniela Kahnemana
( laureata Nagrody Nobla )

Warunkowanie sprawcze

( intrumentalne) – pojęcie

wzmocnienie

Zachowanie stanowi rodzaj narzędzia

pozwalającego coś ważnego uzyskać.

Małgorzata Chrupała-Pniak

Clark Hull (1884 - 1952)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Znany ze swoich debat z E.C. Tolmanem,
Badacz teorii popędu;

Kierunki badań

eksperymentalnych

• Drobiazgowe badania uwarunkowań

środowiskowych

• Pomijanie zdarzeń psychicznych ( tego, co dzieje się

wewnątrz organizmu, artefakty działania mózgu)

• W jakich warunkach pojawia się określone

zachowanie ( obiektywnie tj. zewnętrznie
obserwowalne)?

• Jak określone bodźce wpływają na

zachowanie?

• Jak konsekwencje tego zachowania wpływają

na dalsze zachowanie?

Małgorzata Chrupała-Pniak

Podstawowe związki

• Bodziec jako sygnał – sygnałowa wartość

bodźca

– Stimulus1 – S2

jeden bodziec dostarcza informacji o

prawdopodobieństwie wystąpienia innego bodźca
np. (sygnalizacja –

czerwony

,

pomarańczowy

,

zielony

)

• Obserwacja

zachowania innych ludzi

prowadzi

do uczenia się związków

– Reakcja1 – Reakcja2

(po obserwacji zachowania

innych podejmuję określone zachowanie własne) np.
inni zwalniają widząc wypadek , ja także zwalniam

Małgorzata Chrupała-Pniak

• Oddziaływanie środowiska na

organizmy żywe

S1 – R1

S –

to zarówno bodźce środowiska fizycznego

(temperatura, hałas itp.) jak i społecznego (inni
ludzie i ich zachowania)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Podstawowe związki



Uczenie się

konsekwencji własnych reakcji

,

jak R wpływa na S (na środowisko)?

R – S

R = f (S1, S2, …Sn)

Konsekwencje mogą być przyjemne, przykre lub może ich nie być.
Mogą być różne w stosunku do różnych osób lub różne w zależności
od tego, czyja jest reakcja (płacz dziecka wobec mamy, taty,
obcych … lub płacz dziecka, płacz kobiety, płacz mężczyzny…)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Podstawowe związki

1. Jak zareaguje człowiek w

określonej sytuacji?

S ----

? R

2. Jaka sytuacja wywołała

określoną reakcję

S?

--- R

3. Co należy zrobić, aby wywołać u

człowieka określoną reakcję bądź
ją zmienić?

Małgorzata Chrupała-Pniak

Podstawowe związki i pytania

badawcze

Zachowanie to…

skomplikowany układ

poszczególnych

reakcji,

zarówno

wewnętrznych, jak i

zewnętrznych.

Ten skomplikowany mechanizm

bodźców i reakcji kształtuje się w

procesie

uczenia się, jest to

wynik życiowego doświadczenia

jednostki.

Małgorzata Chrupała-Pniak

Konsekwencja prawa

efektu

Zachowania, przynoszące

jednostce

korzyść

będą się

powtarzać

w podobnych

sytuacjach.

Ludzie, tak jak i zwierzęta uczą się

najłatwiej takich reakcji, które
okazują się

skuteczne

.

Małgorzata Chrupała-Pniak

Wygaszanie

• Po przeprowadzeniu serii wzmocnień

negatywnych ( np. po dzwonku nie
pojawi się pożywienie, to reakcja
fizjologiczna – ślinienie, także się nie
pojawi);

• Można ponownie ją wykształcić,

przez kolejne stworzenie sytuacji
warunkowej lub reakcja może się
pojawić po pewnym czasie w postaci
tzw. spontanicznego
przywrócenia.

Małgorzata Chrupała-Pniak

LĘK WARUNKOWY

A DESENSYTYZACJA

• Można uwarunkować lęk, np. fobie – jeśli

zaraz po ekspozycji danego obiektu pojawi
się okropne zdarzenie ( hałas, płacz, szok
elektryczny itp.) to w krótkim okresie
czasu wystąpi reakcja lękowa ( np.
felinofobie, dogofobie, arachnofobia itp.)

• Terapia polega na stopniowym skojarzeniu

stanu relaksacji i odprężenia z obiektem
fobii i samym lękiem.

Małgorzata Chrupała-Pniak

Jak stworzyć doskonałego człowieka

• Jeśli chcemy ukształtować

człowieka doskonałego

, to musimy

najpierw stworzyć

doskonałe

środowisko.

• Poprzez zastosowanie znajdujących

się w środowisku tzw.

wzmocnień

pozytywnych i negatywnych oraz

kar

pozytywnych i negatywnych.

Małgorzata Chrupała-Pniak

Zasady i strategie

wzmocnień

reguły (procedury)
stosowania nagród:
1.stałe odstępy czasowe,
2.stałe proporcje
3.zmienne odstępy czasowe
oraz 4.zmiennych proporcji

Małgorzata Chrupała-Pniak

Harmonogramy stosowania

wzmocnień

1.Stałych odstępów czasowych

Wzmocnienie stosowane w stałych odstępach czasu, niezależnie

od zachowania

2.Stałych proporcji

Wzmocnienie stosowane po stałej liczbie zachowań, niezależnie
od czasu

3.Zmiennych odstępów czasowych

Wzmocnienie stosowane w zmiennych odstępach czasu,
niezależnie od zachowania

4.Zmiennych proporcji

Wzmocnienie stosowane po zmiennej liczbie zachowań,
niezależnie od czasu

Małgorzata Chrupała-Pniak

Osiągnięcia behawioryzmu oraz

neobehawioryzmu

1. Stworzył nowy

paradygmat naukowy

, zgodnie z

którym psychologia, podobnie jak fizyka, powinna
być

nauką

całkowicie

obiektywną

i zajmować się badaniem relacji między zjawiskami
obserwowalnymi.

2. Pokazał w jaki sposób środowisko modeluje ludzkie

reakcje.

3. Pokazał, że szereg zachowań ma charakter

wyuczony, np. lęk.

4. Pokazał,

że

w

procesie

wychowania

i modyfikowania zachowania człowieka

ważniejsze

są nagrody a nie kary (kary tłumią, a nie

eliminują!)

Małgorzata Chrupała-Pniak

Wybrane praktyczne

zastosowania

1) Skinner –

„uczenie programowane

” – sytuacje

edukacyjne, podział materiału na mniejsze partie, ramki
tematyczne, pytania kontrolne, pozytywne
wzmocnienie warunkuje przejście do kolejnego tematu;

2) Terapie behawiorystyczne oparte na

modyfikacji

zachowań

; kształtowanie zachowań pożądanych i

tłumienie niepożądanych, np. w klinicznej praktyce
leczenia autyzmu;

3) System ekonomii żetonów

– sytuacje organizacyjne i

edukacyjne, wymiana żetonów (wzmocnienie wtórne)
na pierwotne wzmocnienia ( np. słodycze, benefity )

4) Terapia behawioralna

– systematyczna

desensytyzacja, np. leczenie fobii

Małgorzata Chrupała-Pniak

Krytyka behawioryzmu

1. Metody

behawiorystyczne

pozwalają

jedynie

modyfikować

zewnętrzne

zachowanie

człowieka;

2. Stwarzają

niebezpieczeństwo manipulacji;

3. Mechanistyczny

punkt

widzenia

ignoruje

świadomość i subiektywne doznania;

4. Jednostka

widziana

jest

jako

całkowicie

zdeterminowana środowiskowo ( brak wolnej woli);

5. Nie wystarczające podejście do opisu twórczych,

nowych zachowań;

6. Krytyka badań na zwierzętach;
7. Terapia skupia się na objawach a nie przyczynach;

Małgorzata Chrupała-Pniak

Wykorzystana literatura

1.

Kozielecki Józef, Koncepcje psychologiczne człowieka,
Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000

2.

Strelau Jan (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki.
Tom 1 . Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
2005

3.

Wadeley Alison, Birch Ann, Malim Tony,
Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa 2007

4.

Zimbardo Philip G., Psychologia i życie, Zysk i S-ka,
Warszawa 1999

5.

Tomaszewski Tadeusz, Główne idee współczesnej
psychologii, Wydawnictwo ŻAK, Warszawa 1998

6.

Furnham Adrian, 50 teorii psychologii, które
powinieneś znać, PWN, Warszawa 2010

Małgorzata Chrupała-Pniak