Fizjoterapia w onkologii

Instytut Ochrony Zdrowia

Zakład Fizjoterapii

Plan wykładów i ćwiczeń

I.

Onkologia – pojęcia ogólne, epidemiologia,

profilaktyka.

II. Metody rozpoznawania i leczenia chorób

nowotworowych.

III. Nowotwory głowy i szyi.
IV. Nowotwory gruczołu piersiowego i narządów

płciowych.

V. Nowotwory płuc i opłucnej.
VI. Nowotwory przewodu pokarmowego i układu

moczowego.

VII. Nowotwory układu ruchu i układu

krwiotwórczego.

ONKOLOGIA-pojęcia

ogólne

• Nowotwór (choroba nowotworowa)

jest chorobą o podłożu genetycznym,
czyli jest procesem spowodowanym
nakładaniem się zaburzeń struktury
DNA.

• W większości jest on rozrostem

monoklonalnym tzn. wywodzi się z jednej
komórki.

ONKOLOGIA –pojęcia ogólne cd

• Kancerogeneza – powstawanie nowotworu- jest

to proces wieloetapowy , w wyniku którego
dochodzi do przekształcenia się prawidłowej
komórki organizmu w komórkę nowotworo-wą, a
w konsekwencji do powstania nowotworu
złośliwego

.

• Proces rozwoju nowotworu jest najczęściej

długotrwały. Od przemiany nowotworowej do
rozpoznania nowotworu mija najczęściej kilka-
kilkanaście lat. W rzadszych przypadkach kilka
miesięcy.

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd

Etapy kancerogenezy:

- Inicjacja - na tym etapie pojawia się pojedyncza

mutacja, która zazwyczaj powstaje pod wpływem
kancerogenu, a czasem spontanicznie.

- Promocja – wieloetapowy rozwój klonu

komórkowego zawierającego mutację nabytą w
procesie inicjacji. Główny mechanizm promocji to
zaburzona ekspresja genów prowadząca do
zaburzenia procesów regeneracyjnych komórki
oraz zwiększonej ich proliferacji

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd

Etapy kancerogenezy:

-

Progresja – trzeci nieodwracalny etap prowadzący do

powstania nowotworu. W procesie pojawiania się
kolejnych uszkodzeń genetycznych powstają kolejne
klony komórek cechujące się coraz większą
autonomią. Komórki nowotworowe cechują się większą
autonomią, nabywają cechy niekontrolowanego
namnażania, naciekania naczyń krwionośnych i
tworzenia przerzutów.

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd

Czynniki kancerogenne:

1).

Kancerogeny chemiczne dzieli się na czynniki inicjujące i
promujące proces nowotworowy.

Kancerogeny kompletne uczestniczą zarówno w procesie

inicjacji jak i promocji.

Ponadto w grupie kancerogenów wyróżnia się substancje

działające bezpośrednio oraz prekancerogeny , wymagające
metabolicznej aktywacji w organizmie.

A. Kancerogeny działające bezpośrednio – substancje

alkilujące

i acylujące - leki ( są to słabe kancerogeny, ale o dużym

znaczeniu z powodu powszechnego stosowania substancji
alkilujących w terapii nowotworów.

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd.

B. Prekancerogeny – stanowią większość kancerogenów

-

policykliczne węglowodory aromatyczne- cechują się wybitnym

miejscowym działaniem na wiele tkanek i narządów. Należą do nich :
• węglowodory zawarte w smole pogazowej powstającej przy paleniu

tytoniu

• wytwarzane podczas smażenia tłuszczów zwierzęcych
• wytwarzane w wędzonych rybach i mięsie
• dym fabryczny, oleje mineralne, smary, rozpuszczalniki, asfalt,

bitumen, parafina

Są jednoznacznie uznane za przyczynę powstawanie raka płuca, oraz
za jeden z podstawowych czynników powstawania nowotworów
gardła, krtani, jamy ustnej, pęcherza moczowego, układu moczowego.

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd

Czynniki kancetrogenne chemiczne cd

-

aromatyczne aminy i barwniki azotowe znajdujące

się w niektórych produktach spożywczych -konserwanty,
barwniki, substancje poprawiające smak. Są
odpowiedzialne za częstsze występowanie raka wątroby,
pęcherzyka żółciowego, pęcherza moczowego.

- aflatoksyny znajdujące się w źle przechowywanych

ziarnach zbóż

i orzeszkach ziemnych ( grzyb pleśniowy- Aspergillus

flavus). Łączy się je z występowaniem raka wątroby , w
wielu wypadkach łącznie

z dodatkowych działaniem wirusa zapalenia wątroby.

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd.

Czynniki kancerogenne chemiczne cd.

- Związki prekursorowe nitrozamin i

nitrozwiązków w małych ilościach są zawsze obecne
w żywności (azotyny i azotany w jarzynach, saletra
używana do konserwacji mięsa, sera i innych
produktów).Substancje te ulegają pod wpływem
bakterii w przewodzie pokarmowym przemianom do
nitrozwiązków, które indukują powstawanie raków ,
przede wszystkim żołądka.

- Azbest- włóknienie śródmiąższowe płuc, włóknienie

opłucnej, międzybłoniaka opłucnej, raki przewodu
pokarmowego.

- Chrom, niekiel i inne metale- rak jamy ustnej, zatok i

płuc.

- Chlorek winylu (do produkcji PCV) – mięsak

naczyniowy wątroby, rak wątrobowokomórkowy.

ONKOLOGIA – pojęcia ogólne cd

2).Czynniki kancerogenne fizyczne:

- promieniowanie ultrafioletowe(pasmo UFB)

prowadzące do powstania raków skóry i czerniaka
złośliwego.

- promieniowanie jonizujące , zarówno promieniowanie

elektromagnetyczne (promieniowanie rentgenowskie i
promieniowanie gamma) jak cząsteczkowe ( cząsteczki
alfa, beta, protony i neutrony).

Nowotwory wywoływane przez promieniowanie

jonizujące to białaczki, z wyjątkiem przewlekłej białaczki
limfatycznej, raki tarczycy u osób młodych, rzadziej rak
sutka, płuc, ślinianek i skóry.

ONKOLOGIA- pojęcia ogólne cd

Inne czynniki kancerogenne

3).Kancerogeny infekcyjne (wirusowe, bakteryjne)
- HPV( wirus brodawczaka ludzkiego) – rak szyjki
macicy,

- Wirus Epsteina Barra (mononukleozy zakaźnej)–
chłoniaki złośliwe, ziarnica złośliwa, rak nosogardła.
- wirus wzw typu C – rak wątrobowokomórkowy
- wirus mięsaka Kaposiego (wirus opryszczki
ludzkiej typu 8.
- Helicobacter pylorii – chłoniak żołądka (aktywacja
limfocytów w ścianie ), rzadko rak żołądka ( procesy
regeneracyjne po uszkodzeniu śluzówki).

4).Hormonalna terapia zastępcza (estrogeny):

Im dłużej stosowana poza fizjologiczną menopauzą
oraz przy
nieprawidłowym składzie jakościowym- rak
trzonu macicy, jajnika, gruczołu piersiowego

ONKOLOGIA – elementy

emidemiologii

Epidemiologia – to nauka zajmująca się występowaniem,

uwarunkowaniem i przebiegiem chorób w danej populacji

z uwzględnieniem jej struktury.
Informacje o epidemiologii nowotworów pochodzą
z Wojewódzkich Rejestrów Nowotworowych
oraz opracowywane są w Krajowym Rejestrze Nowotworów.
Podstawowe pojęcia epidemiologii:

1).Współczynnik zapadalności - liczba zarejestrowanych

zachorowań w danym roku na 100 tys. badanej populacji

ONKOLOGIA – elementy

epidemiologii.

Epidemiologia cd.

2).Współczynnik chorobowości - liczba

obserwowanych chorych

w danym roku na 100tys badanej populacji.

Obejmuje on zarówno nowe zachorowania jak i
osoby, u których chorobę rozpoznano w
poprzednich latach.

3). Współczynnik umieralności - liczba zgonów na

daną chorobę na 100tys. obserwowanej populacji.

4). Współczynnik śmiertelności - liczba zgonów na

daną chorobę wśród chorych na daną chorobę.

ONKOLOGIA –podstawowe dane

epidemiologiczne

1). Ilość nowych zachorowań w Polsce na koniec lat

dziewięćdziesiątych to ok.130 tys. rocznie.

2). Ilość zgonów z powodu choroby nowotworowej to około

90tys. rocznie.

3).Najczęstsze nowotwory u mężczyzn to: rak płuca, rak

prostaty, rak żołądka.

4).Najczęstsze nowotwory u kobiet to rak piersi, rak płuca,

rak szyjki macicy.

5).Nowotwory o największej umieralności to rak płuca, rak

piersi, rak jelita grubego. Spada umieralność z powodu
raka żołądka.

Choroby nowotworowe są pierwszą przyczyną zgonów
w populacji kobiet i drugą w populacji mężczyzn.

ONKOLOGIA

ONKOLOGIA

Zapobieganie nowotworom – nie ma jednoznacznie

opracowanego schematu postępowania, jednak uznaje
się, że unikanie niektórych zachowań może w znacznym
stopniu zredukować ryzyko zachorowania na nowotwór
złośliwy.

-

Palenie tytoniu – ryzyko zachorowania wzrasta wraz z
ilością wypalonych papierosów i długością trwania
nałogu. Dym tytoniowy zawiera około 4000 różnych
substancji, w tym 40 uznanych kancerogenów.

-

Nadużywanie alkoholu (rak jamy ustnej, gardła, krtani,
przełyku). Za szkodliwe uznaje się codzienne
przekraczanie 50g wódki lub 250ml wina lub pół litra
piwa.

ONKOLOGIA

Zapobieganie nowotworom cd.

- Tłuszcze zwierzęce i mięso, szczególnie źle

przetworzone, to ryzyko zachorowania na raka jelita
grubego.

- Duża ilość w diecie owoców , warzyw, zbóż, błonnika

obniżają ryzyko zachorowania na nowotwory
złośliwe.

- Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na raka

gruczołu piersiowego i trzonu macicy(a może ich
wykrywalność) i jelita grubego.

- Aktywność fizyczna zmniejsz ryzyko m.in. raka piersi

i jelita grubego.

ONKOLOGIA

Zapobieganie nowotworom cd.

- Osoby przewlekle leczone kwasem

acetylosalicylowym lub innymi niesterydowymi
lekami przeciwzapalnym mają rzadziej raka jelita
grubego, a także nico rzadziej nowotwory żołądka
i przełyku

- Unikanie nadmiernej ekspozycji na

promieniowanie ultrafioletowe.

- Zachowywanie przepisów BHP w przypadku

zawodów narażonych na działanie znanych
kancerogenów.

ONKOLOGIA

Zalecenia żywieniowe

1.Spożywanie dużej ilości owoców i warzyw. Szczególnie

zalecane są owoce cytrusowe, czosnek i pomidory.

2.Spożywanie jak najmniej przetworzonych ziaren zbóż,

ograniczenie spożywania łatwo przyswajalnych
przetworów węglowodanów.

3.Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych i mięsa

czerwonego.

4.Dostosowanie ilości spożytych kalorii i aktywności

fizycznej do wymogów zachowania właściwej masy
ciała.

ONKOLOGIA

Zalecenia żywieniowe – cd.

5.Unikanie soli i produktów konserwowanych

( głównie peklowanych i wędzonych).

6.Ograniczenie spożycia alkoholu.
7.Nie zaleca się suplementac ji witamin ( powinny

się zawierać

w produktach naturalnych).