Fizjoterapia w onkologii

Anna Puzder,Justyna

Gołębiowska

Fizjoterapia w onkologii ma

dwie podstawowe funkcje

1. Zapobieganie powikłaniom

krążeniowo – oddechowym oraz
czynnościowym następstwom
leczenia.

2. Usuwanie czynnościowych zaburzeń

leczenia nowotworów złośliwych w
obrębie układu oddechowego,
krążenia i narządu ruchu.

Ad 1

• Zapobieganie powikłaniom krążenia

oddechowym oraz czynnościowym następstwom
leczenia, które obejmuje:

– utrzymanie prawidłowej czynności układu

oddechowego i drożności oskrzeli jako zapobieganie
powikłaniom płucnym,

– utrzymanie i wspomaganie prawidłowego krążenia

krwi, odpływu chłonki jako zapobieganie powikłaniom
zakrzepowo – zatorowym i obrzękom chłonnym,

– utrzymanie prawidłowej ruchomości stawów i siły

mięśni jako zapobieganie przykurczom,

– utrzymanie prawidłowej kondycji i sprawności

fizycznej.

Ad 2

• Usuwanie czynnościowych zaburzeń

leczenia nowotworów złośliwych w obrębie

układu oddechowego, krążenia i narządu

ruchu, a w szczególności:

– upośledzenia wentylacji płuc,
– obrzęków chłonnych,
– ograniczenia ruchomości stawów,
– osłabienia siły mięśniowej,
– korygowanie wad postawy,
– zmniejszenie wydolności i ogólnej sprawności.

Dla uzyskania złożonych celów stosuje

się:

• … w zależności od stanu zdrowia

pacjenta;

• ćwiczenia czynne,
• ćwiczenia wspomagane,
• ćwiczenia bierne o różnej intensywności.

• Ćwiczenia te;

– zwiększają zakres ruchu w stawach,
– siłę mięśni,
– wspomagają krążenie krwi o odpływ

chłonki.

• Dla uzyskania poprawy funkcji płuc

stosuje się:

• ćwiczenia oddechowe,

• oklepywanie klatki piersiowej,

• drenaż ułożeniowy,

• ćwiczenia skutecznego kaszlu,
• dodatkowo stosuje się masaż, który działa

rozluźniająco i pobudzająco na tkanki, jak również
wspomaga krążenie krwi i odpływ chłonki –
stosowanie masażu jest przeciwwskazane
bezpośrednio nad guzem oraz w jego sąsiedztwie.

• Ważne jest:

– stosowanie systematycznych ćwiczeń

zapobiegającym następstwom
zmniejszonej aktywności ruchowej oraz
szybkie uruchamianie chorych po
zabiegu operacyjnym.

• Pod wpływem działania fizjoterapeutycznego

zaburzenia czynności różnych narządów i
układów częściowo lub całkowicie wycofują
się u 50 do 100% chorych w zależności od
rodzaju i stopnia nasilenia.

Obrzęki chłonne i ich leczenie

• Występują one u około połowy leczonych chorych.

• Ich przyczyny to usunięcie węzłów i naczyń chłonnych,

blizny oraz popromienne zwłóknienie tkanek.

• W leczeniu tych obrzęków duże znaczenie ma

fizjoterapia kompleksowa obejmująca:

– przerywaną kompresję pneumatyczną,
– ręczny drenaż chłonny,
– ćwiczenia,
– elastyczne rękawy lub pończochy,
– stosowanie pozycji ułożeniowych i odpowiednie postępowanie z

obrzękniętą kończyną

• Zależnie od rozmiaru obrzęku, czasu jego trwania oraz jego

konsystencji uzyskuje się całkowite lub znaczne ustąpienie
obrzęku.

Znaczenie aktywności ruchowej

u pacjentów z choroba

nowotworową

• Dzięki aktywności ruchowej można uzyskać:

– wzrost sprawności układu krążenia i pracy mięśnia

sercowego,

– zwiększenie wydolności układu oddechowego,

– zwiększenie wydolności mięśni szkieletowych i sprawności

mięśni gładkich,

– lepszą koordynację i równowagę,

– zmniejszenie napięcia nerwowego,

– zwiększenie odporności,

– zwiększenie wydolności fizycznej i wzrost tolerancji

wysiłkowej,

– złagodzenie stresu związanego z chorobą nowotworową –

wzrost wiary w swoje możliwości.

Fizjoterapia po radioterapii

• Zaraz po zakończeniu leczenia radioterapią

terapeuci muszą rozważyć, opierając się na swoim
doświadczeniu, które metody można zastosować.

– Przeciwwskazane jest stosowanie ciepła

– Wszystkie metody wykorzystujące prąd elektryczny np.

TENS, FES – czynnościowa stymulacja elektryczna, powinny
być stosowane z dużą dozą ostrożności oraz zastrzeżeniem,
że elektrody nie mogą być umieszczane w miejscach
nadżerek i niedoczulicy.

– Przezskórna stymulacja nerwu jest szeroko stosowana w

leczeniu bólu nowotworowego, jednak nie wiadomo czy
można ją stosować w krótkich okresie czasu po radioterapii.

Wywiad fizjoterapeutyczny

• Przerzuty są jedną z najczęstszych przyczyn

ucisku na rdzeń kręgowy. Guzy, które często

dają przerzuty do kości (rak płuca, piersi,

prostaty) często są przyczyną ucisku rdzenia

kręgowego. U 96% chorych pierwszym

objawem jest ból pleców – jest to najczęściej

ból stały, mający charakter miejscowy lub

korzeniowy, nasilający się przy ruchu oraz w

nocy.

• Guzy te rosną najczęściej nadtwardówkowo

(zewnątrzoponowo), wychodząc z trzonów

kręgów powodując ucisk rdzenia.

Wywiad fizjoterapeutyczny

• Fizjoterapeuci pracujący w warunkach

ambulatoryjnych, powinni zwrócić uwagę na to, iż

objawy kliniczne powodowane przez większość

guzów układu mięśniowo – szkieletowego, są takie

same jak w dużej grupie nienowotworowych

schorzeń ortopedycznych.

• Najczęstszą lokalizacją guzów układu mięśniowo –

szkieletowego są te same miejsca, które są

narażone na częste urazy sportowe, a pacjenci są

zwykle w wieku dojrzewania lub w trzeciej

dekadzie życia.

• Guzy te mogą zatem być nie rozpoznane we

wczesnym stadium wzrostu.

Przeciwwskazania do

stosowania ćwiczeń po

radioterapii

• Winningham (1991) sugeruje, że ćwiczenia są

przeciwwskazane, jeżeli wartości morfologii
spadają poniżej podanych następujących
wartości:

• Płytki < 50 000/ mmm

3

• Hemoglobina < 10 g/dl
• Białe krwinki < 3000/mm

3

• Chorzy poddawani radioterapii i chemioterapii

mogą już nie reagować prawidłowo na ćwiczenia
fizyczne.

Przeciwwskazania do

stosowania ćwiczeń po

radioterapii

• Winningham (1991) sugeruje, że ćwiczenia są

przeciwwskazane, jeżeli wartości morfologii
spadają poniżej podanych następujących
wartości:

• Płytki < 50 000/ mmm

3

• Hemoglobina < 10 g/dl
• Białe krwinki < 3000/mm

3

• Chorzy poddawani radioterapii i chemioterapii

mogą już nie reagować prawidłowo na ćwiczenia
fizyczne.

Postępowanie u chorych z

mięsakiem tkanek miękkich

• Z powodu zwłóknienia tkanek w

napromieniowanym obszarze, istnieje duże
zagrożenie dysfunkcją stawów zajętej kończyny
przez co cała kończyna może stać się bolesna.

– Należy zwrócić uwagę na wszystkie stawy dotkniętej

kończyny oraz ustalić niezależny codzienny
profilaktyczny program ćwiczeń rozciągających.

• należy jednak unikać silnych ćwiczeń

rozciągających

Postępowanie

fizjoterapeutyczne po

radioterapii paliatywnej

• Fizjoterapeuta powinien ustalić:

– jaki region został poddany napromieniowaniu, przez jaki długi okres

czasu, z jakim skutkiem i kiedy miało to miejsce.

• Chorzy z przerzutami raka do kości również wymagają

fizjoterapii.

• W przebiegu choroby kość coraz bardziej staje się narażona na

wystąpienie złamań patologicznych, jednak nie powinno to być

przeszkodą w ostrożnym uruchamianiu pacjentów zgodnie z ich

tolerancją wysiłku.

• Testy diagnostyczne wymagające stawiania oporu oraz

izolowane, wzmacniające ćwiczenia siłowe są niewskazane –

preferowane są ćwiczenia czynne.

• Bardzo pożyteczne dla tych chorych jest nauczenie ich

przyjmowania prawidłowej postawy oraz dbania o swoje plecy

(układanie się, wykonywanie prostych ćwiczeń).

Mielopatia popromienna

• Mielopatia popromienna występuje rzadko, a

charakterystyczne dla niej są zaburzenia czucia w

kończynach dolnych, które stopniowo mogą

obejmować tułów i kończyny górne – może

pojawiać się osłabienie mięśni, które w skrajnych

przypadkach prowadzi do para – lub tetraplegii.

• Zwłóknienie w obrębie tkanki łącznej otaczającej

splot barkowy mogą pojawiać się po upływie 16

m-cy do 20 lat od leczenia radioterapią tego

regionu ciała.

• Chorzy, u których pojawiło się to powikłanie mogą

mieć kłopoty z utrzymaniem dobrej sprawności

kończyny górnej.

Inne powikłania po

radioterapii

• radioterapia w obrębie klatki

piersiowej:

– zmiany płucne; pod postacią rozlanego

uszkodzenia pęcherzyków, zapalenia
płuc i zwłóknienie śródmiąższowe,

– występowanie dusznicy bolesnej,
– zapalenie osierdzia,
– kardiomiopatii i niewydolność serca,
– silne uczucie zmęczenia.