CZY MO

ŻNA ZAPOBIEGAĆ

RAKOWI

CZYLI

S

ŁÓW KILKA O PREWENCJI

PIERWOTNEJ I WTÓRNEJ

ZWI

ĄZKI REHABILITACJI I

PROFILAKTYKI

PROFILAKTYKA

REHABILITACJA

CELE

ZADANIA

METODY

ŚRODKI

PREWENCJA

PIERWOTNA

WTÓRNA

TRZECIEJ FAZY

21%

16%

10%

53%

Dziedziczno

ść

Opieka zdrowotna

Środowisko

Styl

życia

WP

ŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA

ZDROWIE CZ

ŁOWIEKA

OCENIA SI

Ę, ŻE 80-90% ZACHOROWAŃ

NA NOWOTWORY Z

ŁOŚLIWE

W POPULACJACH ZACHODNICH

MO

ŻNA PRZYPISAĆ

CZYNNIKOM

ŚRODOWISKOWYM

M.IN.

NAWYKOM

ŻYWIENIOWYM

I

ZACHOWANIOM SPO

ŁECZNO-

KULTUROWYM

OBECNIE ZNANE S

Ą CZYNNIKI

RYZYKA OKO

ŁO 50%

NOWOTWORÓW Z

ŁOŚLIWYCH

CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY

NOWOTWOROWEJ

l

PALENIE TYTONIU

l

NADWAGA I OTY

ŁOŚĆ

l

DIETA

l

SKA

ŻENIE ŚRODOWISKA

l

HIPOKINEZA

CZY PALENIE TYTONIU

SZKODZI ZDROWIU?

SK

ŁAD PAPIEROSA

SK

ŁAD PAPIEROSA

ZWI

ĄZEK PALENIA TYTONIU

ZE ZDROWIEM

ZWI

ĄZEK ZACHOROWANIA

NA NOWOTWORY Z

ŁOŚLIWE

Z PALENIEM TYTONIU

25 – 30% zgonów z powodu nowotworów złośliwych ma

związek z paleniem tytoniu

43 – 60%

Rak przełyku, gardła,

jamy ustnej

87-91% u mężczyzn

57 – 86% u kobiet

Rak płuc

Ryzyko zachorowań

Rodzaj nowotworu

ZWI

ĄZEK NOWOTWORÓW

Z

ŁOŚLIWYCH Z OTYŁOŚCIĄ

l

OKR

ĘŻNICY

l

PIERSI

l

TRZONU MACICY

l

NERKI

l

PRZE

ŁYKU

WSKA

ŹNIK MASY CIAŁA

ZWI

ĄZEK NOWOTWORÓW

Z OTY

ŁOŚCIĄ

25%

NERKI

24%

P

ĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO

37%

PRZE

ŁYKU

39%

TRZONU MACICY

9%

PIERSI

11%

OKR

ĘŻNICY

ZWI

ĄZEK Z OTYŁOŚCIĄ

RODZAJ NOWOTWORU

RYZYKO NOWOTWORU

Z

ŁOŚLIWEGO U OSÓB OTYŁYCH

2-3-krotnie wyższe

> 30

Rak nerki

2-3-krotnie wyższe

> 25

Rak trzonu macicy

30% wyższe

> 28

Rak piersi

75% wyższe u mężczyzn

25% wyższe u kobiet

> 30

Rak okrężnicy

50 – 100% wyższe

> 30 vs. 23>

Wszystkie

Ryzyko zachorowania

BMI

Rodzaj nowotworu

DIETA

30% ZGONÓW Z POWODU

NOWOTWORÓW ZWI

ĄZANYCH JEST

Z NAWYKAMI

ŻYWIENIOWYMI

PODWOJENIE ILO

ŚCI SPOŻYWANEGO

B

ŁONNIKA MOŻE ZMNIEJSZYĆ

RYZYKO RAKA JELITA GRUBEGO

O 40%

DIETA

NALE

ŻY SPOŻYWAĆ WARZYWA

I OWOCE 5 RAZY DZIENNIE

MINIMALNE SPO

ŻYCIE POWINNO

WYNOSI

Ć 400 G DZIENNIE

(2 SZTUKI OWOCÓW I 200 G WARZYW)

DIETA

SPO

ŻYWANIE DUŻYCH ILOŚCI

WARZYW I OWOCÓW ZMNIEJSZA

RYZYKO ZACHOROWANIA

NA NOWOTWORY

PRZE

ŁYKU

ŻOŁĄDKA

OKR

ĘŻNICY

ODBYTNICY

TRZUSTKI

ZDROWIE

AKTYWNO

ŚĆ

--------------------------------

ODPOCZYNEK

(BEZRUCH)

NADMIERNA AKTYWNO

ŚĆ

PRZECI

ĄŻENIA

NIEDOSTATECZNA AKTYWNO

ŚĆ

HIPOKINEZA

XX WIEK

OBNI

ŻENIE UDZIAŁU MIĘŚNI

W CZYNNO

ŚCIACH CODZIENNYCH

O 80%!

WIEK XXI

WIEK HIPOKINEZY

NAST

ĘPSTWA HIPOKINEZY SĄ

DOBRZE ZNANE

CHOROBY CYWILIZACYJNE

l

UK

ŁADU KRĄŻENIA

l

UK

ŁADU RUCHU

l

PRZEMIANY MATERII

l

UK

ŁADU ODDECHOWEGO

l

NOWOTWORY Z

ŁOŚLIWE

ZWI

ĄZEK NISKIEJ AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ

Z RYZYKIEM ZACHOROWANIA

NA NOWOTWORY Z

ŁOŚLIWE

Rak

skóry,

nowotwory

układu krwiotwórczego

Zerowy

Rak jajnika, jądra, trzustki,

tarczycy, nerki, czerniak

Niepewny

Rak piersi, prostaty i macicy

Przypuszczalny

Rak jelita grubego

Pewny

Rodzaj nowotworu

Związek

WSKA

ŹNIK WYSTĘPOWANIA

RAKA JELITA GRUBEGO ZALE

ŻNIE

OD AKTWYNO

ŚCI RUCHOWEJ

0

5

10

15

20

25

Niska

Średnia

Wysoka

CZ

ĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA

NOWOTWORÓW Z

ŁOŚLIWYCH U KOBIET

ZALE

ŻNIE OD UPRAWIANIA SPORTU

16,6

14,5

Skóry

3,6

3,1

Czerniak

2,2

1,1

Układ krwiotwórczy

2,2

1,1

Tarczyca

1,8

0

Układ pokarmowy

10,1

3,4

Układ rozrodczy

16,2

9,2

Piersi

Nie trenujące

Trenujące

Częstość zachorowań na 1000 kobiet

Rodzaj nowotworu

Gajewski, 1998

CZ

ĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA

RAKA PIERSI

KOBIETY O NISKIEJ AKTYWNO

ŚCI RUCHOWEJ

PO MENOPAUZIE

WZROST RYZYKA O 1/3

KOBIETY AKTYWNE RUCHOWO

REDUKCJA O 30-40%

KOBIETY POWY

ŻEJ 50 ROKU ŻYCIA O

WYSOKIEJ AKTYWNO

ŚCI FIZYCZNEJ

REDUKCJA O 67%!

MECHANIZM OCHRONNEGO

ODDZIAŁYWANIA AKTYWNOŚCI

RUCHOWEJ

OBNIŻENIE SYNTEZY I WYRZUTU HORMONÓW PŁCIOWYCH

ORAZ ZMNIEJSZENIE

WRAŻLIWOŚCI TKANKI NA TE

HORMONY;

ZWIĘKSZENIE SYNTEZY GLOBULINY WIĄŻĄCEJ HORMONY

PŁCIOWE

RAK PIERSI,

MACICY,
JAJNIKA,

PROSTATY

SKRÓCENIE

CZASU

KONTAKTU

JELITA

GRUBEGO

Z

KSENOBIOTYKAMI;

HAMOWANIE PROLIFERACJI ENTEROCYTÓW JELITA GRUBEGO

PRZEZ WZROST PROSTAGLANDYNY F;

HAMOWANIE STĘŻENIA KWASÓW ŻÓŁCIOWYCH

RAK JELITA

GRUBEGO

WZROST LICZBY I AKTYWNOŚCI MAKROFAGÓW, LIMFOCYTÓW

NK

I

INDUKOWANEJ

MITOGENNIE

PROLIFERACJI

LIMFOCYTÓW;

OBNIŻENIE

STĘŻENIA

INSULINY

I

CZYNNIKA

INSULINOPODOBNEGO 1(IGF-1), STYMULATORÓW MITOZY
NORMALNYCH KOMÓREK I INHIBITORÓW APOPTOZY;

WZROST STĘŻENIA BIAŁKA WIĄŻĄCEGO IGF

WSZYSTKIE

MECHANIZM

RODZAJ

NOWOTWORU

ALKOHOL

WZROST RYZYKA NOWOTWORÓW

GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU

POKARMOWEGO I UK

ŁADU

ODDECHOWEGO

PALENIE TYTONIU + PICIE ALKOHOLU

=

10-100 RAZY WI

ĘKSZE RYZYKO RAKA

ALKOHOL

10 LAT PO ZAPRZESTANIU PICIA ALKOHOLU

RYZYKO ZACHOROWANIA

NA RAKA PRZE

ŁYKU ZMNIEJSZA SIĘ O 60%

LIMIT DZIENNY DLA M

ĘŻCZYZN

= 20 G ETANOLU

LIMIT DZIENNY DLA KOBIET

= 10 G ETANOLU

PROMIENIE S

ŁONECZNE

ZWI

ĘKSZONE RYZYKO

ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY

SKÓRY LUDZI RASY BIA

ŁEJ

ZW

ŁASZCZA O JASNEJ KARNACJI

CZ

ĘSTOŚĆ ZACHOROWANIA NA

CZERNIAKA SKÓRY W AUSTRALII

JEST OD 3 DO 7 RAZY WI

ĘKSZA NIŻ

W KRAJACH EUROPEJSKICH I USA

PROMIENIE S

ŁONECZNE

NAJLEPSZYM ZABEZPIECZENIEM JEST

PRZEBYWANIE POZA ZASI

ĘGIEM

S

ŁOŃCA PODCZAS LATA

UNIKANIE SILNEJ EKSPOZYCJI NA

S

ŁOŃCE I OPARZEŃ SŁONECZNYCH

NIE NALE

ŻY KORZYSTAĆ Z ŁÓŻEK

OPALAJ

ĄCYCH

DZIA

ŁANIE SUBSTANCJI

RAKOTWÓRCZYCH

ZWI

ĄZEK Z SUBSTANCJAMI

KARCINOGENNYMI

RAK P

ŁUCA

RAK KRTANI

RAK P

ĘCHERZA MOCZOWEGO

BIA

ŁACZKA

NOWOTWORY Z

ŁOŚLIWE JAMY

NOSOWEJ I SKÓRY

NA POCZ

ĄTKU LAT 90. XX WIEKU

32 MLN ROBOTNIKÓW UE NARA

ŻONYCH NA KARCINOGENY

23% ZATRUDNIONYCH!

DZIA

ŁANIE SUBSTANCJI

RAKOTWÓRCZYCH

66 SUBSTANCJI LUB PROCESÓW

PRODUKCYJNYCH UZNANO ZA

PRAWDOPODOBNIE RAKOTWÓRCZE

200 SUBSTANCJI LUB PROCESÓW

PRODUKCYJNYCH UZNANO ZA

POTENCJALNIE SZKODLIWE

DZIA

ŁANIE SUBSTANCJI

RAKOTWÓRCZYCH

l

PY

Ł ZAWIERAJĄCY WOLNĄ KRZEMIONKĘ

l

GAZY SPALINOWE Z SILNIKÓW DIESLA

l

PRODUKTY ROZPADU RADONU

l

PY

Ł DRZEWNY

l

BENZEN

l

AZBEST

l

FORMALDEHYD

l

WIELOPIER

ŚCIENIOWE WĘGLOWODORY

AROMATYCZNE

l

ZWI

ĄZKI CHROMU, KADMU I NIKLU

SZCZEPIENIA OCHRONNE

l

RAK W

ĄTROBY – SZCZEPIONKA

PRZECIWKO WZW TYPU B

l

RAK SZYJKI MACICY – SZCZEPIONKA
PRZECIWKO WIRUSOWI BRODAWCZAKA
LUDZKIEGO

l

RAK

ŻOŁĄDKA – LECZENIE

ANTYBIOTYKAMI

l

NOWOTWORY UK

ŁADU

KRWIOTWÓRCZEGO – WIRUSY EPSTEIN I
BARR, HIV, WIRUS OPRYSZCZKI

EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM

l

NIE PAL

l

WYSTRZEGAJ SI

Ę OTYŁOŚCI

l

B

ĄDŹ AKTYWNY RUCHOWO

l

JEDZ WARZYWA I OWOCE,
OGRANICZ T

ŁUSZCZE ZWIERZĘCE

l

OGRANICZ SPO

ŻYCIE ALKOHOLU

l

UNIKAJ NADMIERNEJ EKSPOZYCJI
NA PROMIENIE S

ŁONECZNE

l

CHRO

Ń SIĘ PRZED SUBSTANCJAMI RAKOTWÓRCZYMI

l

BIERZ UDZIA

Ł W SZCZEPIENIACH OCHRONNYCH

WDRO

ŻENIE ZASAD

EUROPEJSKIEGO KODEKSU WALKI

Z RAKIEM

SPADEK O 9% ZGONÓW Z POWODU

NOWOTWORÓW Z

ŁOŚLIWYCH

W 2000 ROKU