III FUNKCJE ELEMENTÓW
SKŁADOWYCH UKŁADU
NERWOWEGO CZŁOWIEKA

BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO

1.

Ośrodkowy układ nerwowy (łac. systema
nervosum centrale; ang. central nervous system)

Rdzeń kręgowy (łac. medulla spinalis; ang. spinal cord)
Mózgowie (łac. encephalon; ang. brain)

a) Móżdżek (łac. i ang. cerebellum)
b) Pień mózgu (łac. truncus cerebri; ang. brain stem)
- Rdzeń przedłużony (opuszka; łac. i ang. medulla
oblongata)
- Most (łac. i ang. pons)
- Śródmózgowie (łac. mesencephalon; ang. midbrain)
c) Mózg (łac. i ang. cerebrum)
- Półkule mózgu (łac. hemisphaeria cerebri; ang. cerebral
hemispheres)
- Międzymózgowie (łac. i ang. diencephalon)

2. Obwodowy układ nerwowy (łac. systema nervosum

periphericum; ang. peripheral nervous system)



Somatyczny układ nerwowy (ang. somatic nervous system)



Autonomiczny układ nerwowy (wegetatywny; łac. systema
nervosum autonomicum; ang. autonomic (visceral) nervous
system)



część współczulna (układ sympatyczny; łac. pars
sympathica; ang. sympathetic nervous system)



część przywspółczulna (układ parasympatyczny; łac. pars
parasympathica; ang. parasympathetic nervous system)

- część enteryczna (układ żołądkowo-jelitowy; ang. Enteric

nervous system)

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

(1)- mózg,

(2) - Ośrodkowy układ
nerwowy,

(3) - rdzeń kręgowy

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN)- jest

najważniejszą częścią układu
nerwowego kręgowców.

Ośrodkowy układ nerwowy jest chroniony

przez kości czaszki oraz kręgosłup.

Zbudowany jest on z istoty szarej i białej.

Częścią składową istoty szarej są komórki

nerwowe.

Oprócz nich znajdują się włókna nerwowe

rdzenne i bezrdzenne, tkanka glejowa i
naczynia krwionośne wraz z paskami tkanki
łącznej.

Skład istoty białej to tkanka glejowa oraz

naczynia włókien nerwowych nie mających
osłonki Schwanna.

W SKŁAD OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO
WCHODZĄ:

A)

MÓZGOWIE (łac. encephalon), dzielące

się na:

o

rdzeń przedłużony, w którym znajdują
się ośrodki kierujące odruchami
bezwarunkowymi – ośrodki oddechowe,
regulujące pracę serca, ciśnienie krwi,
ośrodki odpowiedzialne za żucie,
połykanie, wydzielanie śliny, ośrodki
kojarzeniowe słuchu i równowagi oraz
koordynacji ruchowej

o

Tyłomózgowie (łac. rhombencephalon) -
ostatni z trzech pierwotnych pęcherzyków
mózgowych, rozwojowa część mózgowia.

W okresie 5. tygodnia rozwoju zarodkowego ulega ono

podziałowi na tyłomózgowie wtórne (zamózgowie), z
którego powstają móżdżek i most oraz
rdzeniomózgowie, z którego powstaje rdzeń
przedłużony.

Tyłomózgowie wtórne składa się z:
-półkuli (prawa)
-móżdżku i
-mostu

Stanowi odruchowy ośrodek kaszlu,

wydzielania śliny, połykania,
automatyczne ośrodki oddychania,
hamowania skurczów serca,
wydzielania potu, naczyniowo-ruchowy
i inne.

o

Śródmózgowie (łac.mesencephalon) – środkowa
część mózgowia u kręgowców, w której znajduje
się tzw. wodociąg mózgu zwany też wodociągiem
Sylwiusza łączący III i IV komorę mózgu.

Śródmózgowie łączy się z móżdżkiem i rdzeniem

przedłużonym oraz z międzymózgowiem.

U ssaków część grzbietowa śródmózgowia

utworzona jest przez blaszkę czworaczą (lamina
quadrigemina), w której wyróżnia się wzgórki
przednie i tylne lub pokrywę wzrokową
zróżnicowaną na ciałka bliźniacze (corpora
bigemina), czyli płaty wzrokowe (lobi optici) u
pozostałych kręgowców.

Śródmózgowie jest ośrodkiem

wzrokowym, a u niższych kręgowców
(ryby, płazy) jest także ośrodkiem
integracji bodźców zmysłowych.

U ssaków jest tylko ośrodkiem

odruchowym zmysłów wzroku i słuchu.

o

Międzymózgowie (diencephalon) - część
mózgowia kręgowców zawierająca trzecią komorę
mózgu. Po obu stronach zlokalizowane jest wzgórze
(thalamus) podzielone na wiele jąder.

Do tylnej powierzchni wzgórza przywierają ciała

kolankowate (corpora geniculata) zawzgórza.

Sklepienie trzeciej komory (nadwzgórze epithalamus)

różnicuje się na narządy szyszynkowe: szyszynkę,
narząd przyszyszynkowy, czołowy i ciemieniowy.

Dno trzeciej komory (podwzgórze -

hypothalamus) składa się z części wzrokowej
(przysadka (hypophysis), lejek
(infundibulum), pasma wzrokowe (tractus
optici) i ich skrzyżowanie (chiasma opticum))
i sutkowatej.

Międzymózgowie położone jest między

spoidłem mózgu przednim (commissura
cerebri anterior) i tylnym (c. c. posterior).

FUNKCJE MIĘDZYMÓZGOWIA



Ośrodek regulacji metabolizmu



otrzymywanie informacji czuciowych ze
wszystkich układów czuciowych z wyjątkiem
węchowego i wysyłanie połączenia do kory, jąder
podstawy i podwzgórza.



bardzo istotna rola w integracji informacji
czuciowych i ruchowych.



Wzgórze jest podstawowym ośrodkiem czucia
powierzchniowego.



Szyszynka pełni funkcję
wewnątrzwydzielniczą



Podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem
układu autonomicznego.



Przysadka jest między innymi gruczołem
dokrewnym

o

Kresomózgowie (łac. telencephalon), inaczej
mózg (łac. cerebrum) – część mózgowia
obejmująca półkule mózgu, spoidła mózgu (w
tym ciało modzelowate), blaszkę krańcową,
jądra podstawne oraz węchomózgowie.

Kresomózgowie nadzoruje większość czynności

fizycznych i umysłowych.

Różne obszary kresomózgowia są odpowiedzialne

za rozmaite reakcje świadome.

Kresomózgowie skupia ponad połowę neurytów, zbudowane

jest z dwóch półkul mózgowych oddzielonych podłużną
szczeliną.

Powierzchnię mózgu tworzą silne fałdy zwane zakrętami,

porozdzielane bruzdami (Rolanda, Sylwiusza).

W okresie zarodkowym kresomózgowie rozwija się z

przedniej części przodomózgowia.

Unaczynienie tętnicze pochodzi głównie z tętnic przedniej,

środkowej i tylnej mózgu, które tworzą koło tętnicze
mózgu.

PODZIAŁ KRESOMÓZGOWIA

Kresomózgowie parzyste

płaszcz (pallium)
kora mózgu (cortex cerebri)
wyspa (insula)
hipokamp (hippocampus)
węchomózgowie
jądra podstawne(nuclei basales)
istota biała półkul (substantia alba)
komory boczne (ventriculi cerebri)

KRESOMÓZGOWIE NIEPARZYSTE

ciało modzelowate (corpus callosum)

spoidło przednie (commissura anterior)

przegroda przezroczysta (septum pellucidum)

sklepienie (fornix)

blaszka krańcowa (lamina terminalis)

PŁATY KORY MÓZGOWEJ:

płat czołowy
płat ciemieniowy
płat potyliczny
płat skroniowy

PŁAT CZOŁOWY



planowanie



myślenie



pamięć



wolę działania i podejmowanie

decyzji



ocenę emocji i sytuacji



pamięć wyuczonych działań

ruchowych, np. taniec, nawyki,
specyficzne schematy zachowań,
wyrazy twarzy



przewidywanie konsekwencji działań



konformizm społeczny, takt



uczucia błogostanu (układ nagrody),

frustracji, lęku i napięcia.

PŁAT CIEMIENIOWY

-orientację przestrzenną
-celowe ruch
-rozpoznawanie ruchu
-czucie temperatury, dotyku, bólu

(górna część)

-umiejscowienie wrażeń czuciowych
-integrację ruchu i wzroku
-integrację czucia i wzroku
-rozumienie języka symbolicznego,

pojęć abstrakcyjnych,
geometrycznych.

PŁAT POTYLICZNY

-widzenie
-analizę koloru, ruchu, kształtu głębi
-skojarzenia wzrokowe

PŁAT SKRONIOWY

-mowa,
-pamięć werbalna, zapamiętywanie,
-rozpoznawanie obiektów,
-słuch muzyczny i wrażenia dźwiękowe,
-analizę zapachów.

B) rdzeń kręgowy (łac. medulla spinalis)

Rdzeń kręgowy (łac. medulla spinalis) – część

ośrodkowego układu nerwowego,
przewodząca bodźce pomiędzy mózgowiem a
układem obwodowym.

Umieszczony jest w biegnącym w kręgosłupie

kanale kręgowym.

U góry w otworze wielkim rdzeń kręgowy

łączy się z rdzeniem przedłużonym,

umowną granicę między nimi stanowi po

stronie grzbietowej miejsce wyjścia
pierwszej pary korzeni szyjnych, po
stronie brzusznej dolna krawędź
skrzyżowania piramid.

Od rdzenia odchodzą parzyste nerwy

rdzeniowe, wychodzące przez odpowiednie
otwory międzykręgowe.

Ponieważ otwory są przesunięte względem

rdzenia ku dołowi, nerwy biegną na znacznej
przestrzeni wewnątrz kanału kręgowego,
zanim osiągną właściwy punkt wyjścia.

Zespół tych nerwów, otaczających nić

końcową, nosi nazwę ogona końskiego (łac.
cauda equina).

MÓŻDŻEK

Móżdżek - (łac. cerebellum) część
mózgowia występująca u wszystkich

kręgowców, odpowiadająca za
koordynację ruchów i utrzymanie
równowagi ciała.

U człowieka móżdżek znajduje się w dole

tylnym czaszki, ku tyłowi od pnia mózgu
(mostu i rdzenia przedłużonego) oddzielony
od nich poprzez czwartą komorę mózgu.

Od góry móżdżek przykrywają półkule mózgu;

oddzielony jest od nich przez namiot
móżdżku, będący wypustką opony twardej.

FUNKCJE MÓŻDŻKU

-koordynacja ruchowa
-równowaga
-tonus (napięcie) mięśni
-uczenie się zachowań motorycznych

(np. jazda na rowerze)

-decyduje o płynności i precyzji ruchów

dowolnych (współdziała z okolicą
ruchową kory mózgowej)

MÓŻDŻEK OTRZYMUJE INFORMACJE
Z:

1.

narządów ruchu - mięśni, stawów i
wiązadeł (z proprioreceptorów)

2.

ze skóry, narządów wzroku, słuchu,
równowagi, rąk, stóp

3.

z okolicy ruchowej kory mózgu

4.

z ośrodków ruchowych rdzenia
kręgowego

RODZAJE INFORMACJI DOCIERAJĄCYCH DO
MÓŻDŻKU:

Informacje o:

-o stanie narządów ruchu
-o ruchu aktualnie wykonywanym
-o stanie pobudzenia ośrodków

ruchowych

-o zakłóceniach równowagi ciała.

PIEŃ MÓZGU

Pień mózgu (truncus cerebri)– struktura

anatomiczna ośrodkowego

układu nerwowego,
obejmująca wszystkie części
Mózgowia leżące na podstawie
czaszki.

GŁÓWNE FUNKCJE PNIA MÓZGU

W pniu mózgu znajdują się liczne pierwotne ośrodki

odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych.

Znajduje się tam ośrodek oddychania, ośrodek

regulujący pracę serca, ośrodek regulujący
ciśnienie tętnicze, ośrodek regulujący temperaturę
organizmu, ośrodek regulujący metabolizm,
przysadka będąca ważnym gruczołem dokrewnym,
ośrodki odruchowe wzroku i słuchu, ośrodek
integracji bodźców ruchowych i czuciowych i twór
siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny za
zdolność do czuwania, za stan przytomności i
zdolność do wybudzania.

Pień mózgu stanowi także skupienie ośrodków

nerwowych dla następujących czynności
odruchowych:

ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie,
kaszel, mruganie powiekami, wydzielanie
potu, regulowanie przemiany materii

wszystkie te odruchy są wrodzone i występują

już u noworodków

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

Obwodowy układ nerwowy – to część układu

nerwowego, do której należą nerwy
zbudowane z włókien należących do układu
somatycznego i autonomicznego.

Nerwy przekazują informacje pomiędzy

ośrodkowym układem nerwowym i
poszczególnymi narządami.

Część somatyczna obwodowego układu

nerwowego składa się z włókien nerwowych
czuciowych oraz ruchowych.

Włókna te przewodzą impulsy nerwowe

pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem
nerwowym a mięśniami lub gruczołami.

Część autonomiczna łączy ośrodkowy układ

nerwowy i narządy wewnętrzne, jak np. serce
czy żołądek.

Obwodowy układ nerwowy obejmuje 12 par nerwów

czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych.

Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego powodują

niedowłady lub porażenia mięśni oraz zaburzenia czucia.

Niektóre z uszkodzeń nerwów obwodowych związane są z

ich uciskiem przez inne struktury anatomiczne (np. zespół
cieśni nadgarstka, zespół kanału Guyona, zespół kanału
łokciowego).

Nerwy mogą również ulec uszkodzeniu na skutek urazu.

SOMATYCZNY UKŁAD NERWOWY

Somatyczny układ nerwowy albo układ somatyczny (łac.

systema nervosum somaticum)– układ odpowiedzialny za
kontakt ze środowiskiem zewnętrznym oraz szybkie
reagowanie w przypadku zachodzących w nim zmian.

Układ somatyczny unerwia mięśnie szkieletowe i kieruje ich

pracą oraz pracą gruczołów skórnych i komórek
barwnikowych skóry.

Działanie tego układu w dużym stopniu podlega kontroli

świadomości.

Jest przeciwieństwem autonomicznego układu nerwowego.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

Autonomiczny układ nerwowy (łac. systema

nervosum autonomicum) – część układu
nerwowego, którego nerwy unerwiają narządy
wewnętrzne. Wyodrębniony ze względu na
pełnione przez siebie funkcje i budowę.

W przeciwieństwie do somatycznego układu

nerwowego, działanie układu autonomicznego
powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli
np. wydzielanie soku żołądkowego, ruchy
perystaltyczne jelit itd.

Układ autonomiczny dzieli się na

układ współczulny, inaczej sympatyczny

(pobudzający)

i
przywspółczulny, inaczej

parasympatyczny (hamujący).

Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione

jednocześnie przez oba te układy - ich
działanie jest względem siebie
antagonistyczne.

W sytuacjach stresowych działanie układu

współczulnego przeważa nad działaniem
układu przywspółczulnego.

Część sympatyczna i parasympatyczna

wzajemnie uzupełniają się w działaniu.

NAJWAŻNIEJSZE CZYNNOŚCI TEGO UKŁADU
TO:



rozszerzanie lub zwężanie źrenicy;



pobudzanie ślinianek do wydzielania śliny
lub ich hamowanie;



przyśpieszanie lub hamowanie czynności
serca;



rozkurczanie lub zwężanie oskrzeli;



zwężanie naczyń krwionośnych
powodujące wzrost ciśnienia tętniczego
krwi/ rozszerzanie naczyń krwionośnych
powodujące spadek ciśnienia tętniczego
krwi;



pobudzenie gruczołów nadnerczowych

do wydzielania;



nasilenie skurczów przewodu

pokarmowego;



rozszerzanie/ kurczenie pęcherza

moczowego.

CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA

Układ współczulny, sympatyczny,

adrenergiczny, (łac. systema
sympathica) - część autonomicznego
układu nerwowego, odpowiadająca za
przygotowanie organizmu do walki
bądź ucieczki.

JEST ON AKTYWNY W CZASIE STRESU I POWODUJE
NASTĘPUJĄCE REAKCJE ORGANIZMU:



wydzielanie małej ilości gęstej śliny



szybsza praca serca,



zwiększenie dostawy glukozy do mięśni

i mózgu przez rozkład glikogenu w
wątrobie,



rozszerzenie źrenic,



rozkurcz mięśnia rzęskowego oka

(zwolnienie akomodacji),



stroszenie włosów,



wydzielanie potu na dłoniach,



reakcja "walcz albo uciekaj",



rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i
jednoczesny skurcz mięśnia zwieracza cewki
moczowej (trzymanie moczu),



pobudzenie nadnerczy do produkcji
adrenaliny (hormonu walki),



wzmaga skurcz mięśni gładkich,



zahamowanie perystaltyki jelit,



podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi
poprzez zwężenie naczyń krwionośnych,



wydzielanie łez,



rozszerzenie mięśni oskrzeli w płucach.

CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA

Układ przywspółczulny, parasympatyczny,

cholinergiczny, (łac. systema parasympathica) -
podukład autonomicznego układu nerwowego
odpowiedzialny za odpoczynek organizmu i poprawę
trawienia.

W uproszczeniu można powiedzieć, że działa on

antagonistycznie (odwrotnie) do układu współczulnego.

Włókna nerwowe układu przywspółczulnego wychodzą z

pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z
nerwem błędnym, dochodząc do płuc, serca, żołądka,
jelit, wątroby itp.

W układzie tym, podobnie jak w układzie

współczulnym,

występują zwoje, leżące w pobliżu unerwianych

narządów lub w samych narządach

oraz sploty (np. splot sercowy, płucny),

natomiast w przeciwieństwie do niego układ
przywspółczulny nie reaguje jako całość, lecz
aktywizuje tylko te funkcje, które są
niezbędne w danym czasie.

ODPOWIADA ZA:



zwężanie źrenicy,



wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny[1],



hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły
skurczu),



zwężanie oskrzeli,



rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące
spadek ciśnienia tętniczego krwi,



nasilanie skurczów przewodu pokarmowego,



kurczenie pęcherza moczowego,



wzrost wydzielania insuliny,

CZĘŚĆ ENTERYCZNA

(układ żołądkowo-jelitowy; ang. enteric

nervous system)