Rodzina jako dynamiczny

system

(podejście systemowe w

psychologii, diagnoza

systemu rodzinnego)

Rodzina

Definicja

• Powszechnie rozumie się jako parę

małżeńską i jej dzieci, która zamieszkuje
pod wspólnym dachem i prowadzi wspólne
gospodarstwo domowe. Rodzina jest grupą
złożoną z osób połączonych sakramentem
małżeństwa lub pokrewieństwa (bądź
adopcji).

• W najwęższym znaczeniu termin rodzina

odnosi się do podstawowej jednostki
pokrewieństwa. W szerszym znaczeniu jest
to grupa ludzi o bliskich więziach
społecznych i osobistych.

Typy rodziny

• Rodzina nuklearna - dwójka

partnerów i wychowywane
potomstwo,

• Rodzina wielopokoleniowa - składa

się z kilku generacji mieszkających
we wspólnym domostwie.

Formy rodziny

Zróżnicowanie związane jest z

istnieniem różnych form małżeństwa,

władzy w rodzinie, reguł zamieszkania oraz

różnych zasad doboru partnerów.

Małżeństwo stanowiące zazwyczaj trzon

rodziny, może mieć charakter:

• monogamii – kobieta + mężczyzna.

• poligamii – wielomałżeństwo

Struktury i funkcje

rodziny

Rodzina wskutek różnych przyczyn może

ulegać zakłóceniom strukturalnym i

funkcjonalnym. Z tego powodu wyróżniamy:

– rodzinę niepełną: gdy nie ma jednego z

rodziców z powodu śmierci lub, gdy dziecko

jest ze związku pozamałżeńskiego;

– rodzinę rozbitą: gdy rodzina jest niepełna w

wyniku rozwodu;

– rodzinę skłóconą: o nieprawidłowej atmosferze

współżycia z powodu nieporozumień i kłótni

współmałżonków;

– rodzinę zrekonstruowaną: uzupełnioną w

wyniku nowego związku małżeńskiego

osamotnionego współmałżonka.

Fazy życia rodziny:

• faza prokreacji: związana jest z biologicznym

wiekiem rozrodczym kobiety i tendencją do

koncentracji w czasie funkcji prokreacyjnej

rodziny;

• faza wczesnego rodzicielstwa (wczesne i średnie

dzieciństwo dzieci) angażuje oboje rodziców: jest

to okres uczenia się ról rodzicielskich, faza

wysiłków na rzecz stabilizacji życia rodzinnego;

• faza względnej stabilizacji rodziny: przypada na

wiek późnego dzieciństwa i dorastania dzieci.

Możliwa jest wówczas aktywność zawodowa

rodziców, współdziałanie z różnymi kręgami

społecznymi;

• faza pustego gniazda: obejmuje lata życia

małżeństwa po usamodzielnieniu się dzieci i ich

odejściu z domu rodzinnego. W tym okresie wagi

nabiera praca zawodowa.

Psychologia

systemowa

Definicja

• to orientacja

psychologiczna ogólnej
teorii systemów Ludwiga
von Bertalanffyego. Jest to
współczesny nurt
stosowany głównie w
psychoterapii rodzin.

Psychoterapia

• to zbiór technik leczących lub

pomagających leczyć rozmaite schorzenia
i problemy natury psychologicznej.
Wspólną cechą wszystkich tych technik
jest kontakt międzyludzki, w odróżnieniu
od leczenia czysto medycznego.

W obecnym rozumieniu medycznym

należy jednak podzielić to, co popularnie
nazywa się psychoterapią, na dwie istotnie
różniące się od siebie dziedziny -
psychoterapię i pomoc psychospołeczną.

Teoria systemów

• bazuje na pojęciu system, pierwotnie była teorią

biologiczną, następnie została rozwinięta i

poszerzona przez cybernetyków (nauka o

systemach sterowania oraz związanym z tym

przetwarzaniu i przekazywaniu informacji) i

inżynierów, są w niej też nurty nauk społecznych

jak socjologia i ekonomia. Ostatnio staje się też

punktem odniesienia w kognitywistyce (to

dziedzina nauki zajmującą się zjawiskami

dotyczącymi działania umysłu, w szczególności

ich modelowaniem) i informatyce i dąży do coraz

to szerszych uogólnień jako "systemika" lub

"ogólna teoria systemów".

Systemem

• w tym ujęciu są członkowie np.

rodziny pozostający w interakcji.
System definiują granice wewnętrzne
(podsystemy) i zewnętrzne (z
otoczeniem) oraz równowaga
tendencji do zmiany i tendencji do
zachowania stałości.

System wychowania

• to sprzężony układ wszystkich

instytucji, grup, organizacji i
urządzeń, przez które wiedza
naukowa, światopogląd, ideologia,
systemy wartości, ideały, wzory
osobowe docierają do społeczeństwa.
Do głównych cech systemu
wychowania zaliczamy: dynamizm,
otwartość na cele wychowania,
samoorganizacja i złożoność.

Dynamizm wskazuje na to że

system wychowania nie jest

statyczny, ulega przemianom wraz ze

zmianami zachodzącymi w

społeczeństwie. Jeśli system

wychowania zbyt wolno reaguje na

owe przemiany, nie spełnia swych

założonych funkcji. Rodzinę określa

się jako dynamiczny system

psychospołeczny, w skład którego

wchodzą rodzice, dzieci czy też

wspólnie mieszkający dalsi krewni.

Jest ona dlatego dynamiczna, gdyż

ciągle zachodzą w niej jakieś procesy,

zmiany (np. dzieci w różnym wieku

rozwojowym).

Cechy zdrowego systemu

rodzinnego:

• Jasno zdefiniowane, elastyczne granice.

• Wyodrębnione, czytelne subsystemy

(małżonkowie, dzieci, rodzice).

• Otwarta, czytelna struktura (hierarchia i role).

• Przepływ materii i energii - otwarta wymiana ze

środowiskiem.

• Elastyczna zdolność do przystosowywania się do

zmian wewnątrz i na zewnątrz systemu (radzenie

sobie z kryzysem).

• Jawna epistemologia (normy, reguły,

przekonania), konstruowana przez wszystkich

członków systemu, otwarta na nowe informacje.

• Harmonia, równowaga między relacją wspólnoty i

relacją wymiany.

Systemowa

terapia rodzin

Systemowe podejście do terapii

rodzin wywodzi się z ogólnej teorii
systemów i komunikacji. Według
ogólnej teorii systemów jakakolwiek
zmiana w jakiejś części systemu,
wpływa na pozostałe jego części, a
elementy tworzące całość wzajemnie
na siebie oddziałują, pozostając w
dynamicznej równowadze.

Takie sposoby komunikacji przechodzą w

rodzinie z pokolenia na pokolenie. Zadaniem

terapeuty jest przerwanie gry systemu rodzinnego.

Podstawowymi zasadami prowadzenia terapii są:

• stawianie hipotez: formowanie przez terapeutów

przypuszczeń na temat sytuacji rodziny w oparciu

o informacje, które posiadają na tym etapie

terapii, najczęściej dotyczą one funkcji zachowań

objawowych dla systemu rodzinnego.

• cyrkularność: zdolność terapeuty do prowadzenia

poszukiwań w oparciu o informacje zwrotne od

rodziny, powstające w odpowiedzi na informacje,

które uzyskuje on o relacjach. Z zasady tej wynika

technika pytań cyrkularnych.

• neutralność: oznacza neutralny efekt, jaki

terapeuta wywiera na rodzinę. Po zakończeniu

sesji żaden z członków rodziny nie byłby w stanie
powiedzieć kogo wspierał terapeuta.

Diagnoza

Definicja

• w psychologii polega na opisie

pozytywnych i negatywnych
właściwości psychicznych oraz
psychologicznych mechanizmów
funkcjonowania jednostki,
wyjaśnianiu problemów w
funkcjonowaniu tej jednostki oraz
prognozie skutków zachowań i
zjawisk i możliwości modyfikowania
tego co problematyczne w
funkcjonowaniu.

Typy diagnoz

• klasyfikacyjna - ma na celu przyporządkowanie

rozpoznanego stanu rzeczy do danego gatunku lub

typu,

• typologiczna – określa stosunek badanego

zjawiska do jednego lub kilku typów, mówi o

cechach wspólnych z pewnym typem i ich

natężeniu, podaje swoistość danego zjawiska,

stanu rzeczy,

• genetyczna

– kauzalna – szuka wyjaśnienia, uwarunkowania

przyczynowego spostrzeganych objawów na podstawie

zebranych danych o wcześniejszych fazach owego

zjawiska oraz na podstawie wiedzy o ogólnych

prawidłowościach przyczynowych zjawisk tej dziedziny,

rozkłada złożone zjawisko badane na proste składniki,

– znaczenia – wyjaśnia znaczenie występujących objawów

patologicznych dla danego układu oraz ustala stopień ich

szkodliwości, wyjaśnia celowość badanego zjawiska,

• prognostyczna – przewiduje, jak dane zjawisko się

rozwinie.

Błędy diagnostyczne

• błędy orzekania – przypisanie

jednostce diagnostycznej cechy,

której nie posiada – błędne zaliczenia

do gatunku albo typu,

• błędy pominięcia – opuszczanie

pewnego przypadku.

• błędy etyczne – ze złego działania

aparatury używanej do badań:
– obrazy objawów nie odpowiadają

rzeczywistości,
- gdy osoba nie umie obsługiwać

maszyny.

Etapy diagnozy:

Diagnoza składa się z następujących

elementów:

a) diagnoza cząstkowa, inaczej nazywaną

kategorialną, typologiczną (opis stanu

rzeczy, ocena);

b) diagnoza niepełna (konkluzja

oceniająca, wyjaśnianie opisywanych

stanów rzeczy, postulowanie i przyjęcie

hipotezy o charakterze sprawczym).

Teoretyczne podstawy

diagnozy systemu

rodzinnego.

Rodzina jest systemem funkcjonalnym

na podstawie 3 wymiarów:

1. Spójność

Jest określona jako więź emocjonalna,

która łączy członków rodzin, ale także
nasilenie indywidualnego poczucia
niezależności od własnej rodziny.

Poziomy spójności

• systemy luźne:

- bardzo niski poziom spójności, słaba więź

emocjonalna;

- członkowie rodziny spędzają dużo czasu poza

rodziną;

- dystansują się od niej emocjonalnie;

- rodzina nie posiada przyjaciół;

- przyjaciół posiadają członkowie rodziny;

- każdy z członków rodziny podejmuje

samodzielnie, indywidualne decyzje życiowe;

- każdy z nich jest nastawiony na realizację

samego siebie;

• systemy odseparowane:

- poziom spójności od niskiego do umiarkowanego;

- umiarkowana, osłabiona więź emocjonalna;

- wyraźne granice międzypokoleniowe;

- widoczna współpraca małżeństwa;

- utrzymywana przestrzeń prywatna, ale pojawiają

się elementy przestrzeni rodziny (celebrują

wspólne posiłki);

- pojawiają się pierwsi przyjaciele rodziny;

• systemy połączone:

- poziom spójności od umiarkowanego do

wysokiego;

- więź emocjonalna rozwija się, zauważa się

jeszcze granice międzypokoleniowe;

- bardzo silna więź małżeńska;

- rodzina wspólnie spędza czas wolny;

- poszerza się przestrzeń rodzinna;

- rodzina ma przyjaciół;

- wszystkie decyzje rodzinne podejmowane są

wspólnie;

• systemy zwarte:

- poziom spójności bardzo wysoki;

- b. silna więź emocjonalna;

- zanikają granice międzypokoleniowe;

- pojawia się ścisła współpraca rodziców z dziećmi;

- zanika przestrzeń prywatna, zatem wszelkie

decyzje dotyczące spraw osobistych jak i

rodzinnych podejmowane są wspólnie.

2. ADAPTACYJNOŚĆ

Wiąże się ze zdolnością systemu

rodzinnego do reagowania na stres
rozwojowy, przez zmianę struktury
władzy, ról pełnionych w rodzinie.
Istotne jest zachowanie równowagi
między zdolnością do wprowadzania
zmian, a utrzymywaniem stanu
dotychczasowego.

Istotne zmiany

adaptacyjności to:

- sposób wyrażania opinii,
- stosowany system kontroli,
- panująca dyscyplina,
- negocjacje,
- pełnione role,
- reguły życia rodzinnego.

Poziom adaptacyjności:

- poziom adaptacyjności bardzo wysoki,
- występują pasywne i agresywne style
wyrażania opinii,
- brak lub łagodna kontrola,
- trwają ustawiczne negocjacje ale
umiejętności rozwijania problemów są
bardzo słabe,
- mają miejsce diametralne zmiany ról i
zasad życia rodzinnego z których
większość ma charakter ukryty i jest
wymuszana arbitralnie.

• systemy elastyczne

- poziom adaptacyjmności od wysokiego do umiarkowanego

- charakteryzują się stanowczymi sposobami wyrażania

opinii oraz egalitarnymi ( każdy ma prawo każdego

kontrolować ) systemem kontrolowania.

- w rodzinie trwają negocjacje, które dzięki umiejętnościom

rozwiązywania problemów są skuteczne

- ma miejsce wymiana ról społecznych i wspólne ich

wypełnianie

- zasady życia rodzinnego ulegają powolnym zmianom

- nadal są ukryte, czasami występuje tendencja do ich

wymuszenia.

• systemy ustrukturalizowane

- poziom adaptacji od umiarkowanego do niskiego

- występuje stanowczy sposób wyrażania opinii

- jest przywódca i demokratyczna kontrola

- trwają konstruktywne negocjacje i problemy są sprawnie

rozwiązywane

- ma miejsce sporadyczne dzielenie i wymiana ról

społecznych

- zaczynają dominować zasady jawne a ich przestrzeganie

jest kontrolowane

- pętle negatywne

• systemy sztywne

- ma miejsce styl pasywny i

agresywny wyrażania opinii

- jest autokrytyczny przywódca i

nadmiernie rozwinięty stylem kontroli

i kierowania

- negocjacje ograniczone stąd

umiejętności rozwiązywanie

problemów bardzo słabe

- dominują zasady jawne, ściśle

egzekwowane

- role społeczne są sztywne

stereotypowe

3 .PROCESY

KOMUNIKATYWNE

Poziomy komunikatywne:

• emocjonalne oddzielenia

- niska spójność i umiarkowana adaptacja

- ma tu miejsce znaczny dystans emocjonalny

- tworzą się sztuczne bariery komunikacyjne

- ma miejsce odtrącanie, odrzucanie, oskarżanie i

silna emocjonalnie reaktywność np. lęki, strach,

gniew, złość, poczucie winy.

• struktura zdezorganizowania

- wysoka adapcyjność i umiarkowana spójność

- trwają nieustanne negocjacje rozwlekłe, mało

konkretne

- komunikaty są niejasne a przede wszystkim

niekonsekwentne

- występuje brak osobistej odpowiedzialności

• relacje zrównoważone

- umiarkowana adaptacyjność i spójność

- negocjacje są skuteczne porozumiewanie

efektywne ma miejsce odpowiedzialność za siebie

i za to co się mówi

- występuje współpraca, pozytywne cele i

konstruktywne potrzeby

• struktura sztywna

- niska adaptacyjność i umiarkowana spójność

- rzadko prowadzi się negocjacje

- obowiązują sztywne wzorce porozumiewania się

- maja miejsce tendencje do zdobywania przewagi

nad innymi (manipulacje )

- występuje przesadna odpowiedzialność i

nadmierna zależność

• emocjonalne uwikłanie

- wysoka spójność i umiarkowana adaptacyjność

- ma tu miejsce wymieszanie celów i potrzeb,

występuje emocjonalna reaktywność gł. w

formie lęku złości, poczucia winy.

Diagnoza rodziny

Opis przypadku

1. Dane osobowe:

• Rodziców
• Dzieci
• Osoby współzamieszkując

2. Stan prawny:

• Rodzice, dzieci

– Opisanie: karalności, stosowanych

środków wychowawczo – poprawczych,
toczących się postępowań.

3. Specyfika rodziny:

• Opisanie czy rodzina jest:

- pełna

- rozbita

• Czy występuje w rodzinie alkoholizm, inne istotne

problemy, jakie są w niej relacje.

4. Warunki socjalno

bytowe:

• Czyli warunki mieszkaniowe, stan

czystości, źródła utrzymania, koszty
utrzymania.

5. Sfera edukacyjno –

zawodowa:

• Rodziców, dzieci,

– czyli szkoły, kursy, podejmowane

zatrudnienie, aktywność w
poszukiwaniu pracy, plany aspiracje
oraz stosunek rodziców do edukacji
dzieci.

6. Sfera zdrowotna:

• Rodziców oraz dzieci:

– ogólny stan zdrowia
– poważniejsze choroby
– zaburzenia umysłowe i psychiczne,

7. Uwarunkowania

środowiskowe:

• Specyfika
• Stopień identyfikacji
• Wpływy
• Zagrożenia

8. Grupa rówieśnicza:

• Dotyczy tylko nieletnich

9. Zainteresowania i

sposób spędzania wolnego

czasu rodziców i dzieci.

10. Źródła i sposoby
uzyskanych informacji:

• wywiad z członkami rodziny,
• wywiad środowiskowy: sąsiedzi,

ojciec Sandry,

• wywiad obiektywny: szkoła, GOPS,

PCK

Dziękuję za

uwagę!

Anna Wąsicka