POJĘCIE RODZINY JAKO SYSTEM:
SYSTEM:
Słowo system pochodzi od greckiego „systema” i oznacza złożoną rzecz . Najogólniejsza definicja systemu mówi, że jest to uporządkowana kompozycja elementów , tworząca spójną całość . Podstawową cechą tej całości jest to, że nie jest ona zwykła sumą jej części.
Zdanie pochodzące od Arystotelesa ,,…..” całość nie jest tym samym, co suma jej części …”
Jest zdaniem, które stanowi podstawę myślenia systemowego , a równocześnie wyraża podstawową charakterystykę systemu.
Dla opisu systemu ważna jest właściwość, zgodnie z którą jakakolwiek zmiana w jakiejś części systemu, wpływa na pozostałe jego części. Wiążą się z tym takie zasady funkcjonowania systemu jak, EKWIPOTENCJALNOŚĆ I EKWIFINALNOŚĆ.
Ekwipotencjalność oznacza, że przyczyny wywodzące się z tego samego źródła mogą powodować różne skutki. Zgodnie z zasadą ekwifinalności wychodząc z różnych źródeł można dojść do tych samych rezultatów .Łącząc obie te zasady widać, że nie istnieją proste zależności pomiędzy przyczyną , a skutkiem.
Pojęcie systemu jest pojęciem względnym Elementy wchodzące w skład jakiegoś systemu mogą stanowić równocześnie składniki otoczenia innego systemu . Tak więc pojęcie otoczenia jest ściśle związane z pojęciem systemu.
Przez pojęcie otoczenie systemu rozumiemy fragment rzeczywistości, który nie jest systemem, a z którym system ten wchodzi lub może wchodzić w jakieś relacje.
Systemy różnią się między sobą ze względu na stopień otwartości.
System zamknięty nie przyjmuje niczego z zewnątrz i w ten sposób zmierza do entropii
( tendencja do dezorganizacji).
Takie systemy działają w obrębie swoich własnych, nieprzenikalnych granic, przez które nie może być przekazywana energia czy informacja .
Systemy otwarte wymieniają energię z otoczeniem, ponieważ ich granice są częściowo otwarte.
Wszystkie tak zwane „ systemy żywe „ są systemami otwartymi.
Ważną cechą systemu jest to, że elementy tworzące całość wzajemnie na siebie oddziałują.
HIERARCHIA SYSTEMÓW ŻYWYCH:
- organizacje międzynarodowe,
- społeczeństwo ( np.: naród, mniejszość narodowa),
- systemy organizacyjne( np.: koncern, organizacja społeczna, stowarzyszenie),
- grupy ( rodzina, zespół profesjonalny, grupa towarzyska),
- organizmy ( człowiek, zwierzę, rodzina),
- organy i układy ( układ nerwowy, pokarmowy),
- komórki ( indywidualne komórki ciała ludzkiego),
TENDENCJA DO STAŁOŚCI A TENDENCJA DO ZMIANY W SYSTEMIE RODZINNYM:
W rozwoju badań systemów rodzinnych wyróżnia się dwa okresy;
W pierwszym, zwanym też okresem cybernetyki, koncentrowano się na tym, co podtrzymywało stałość systemu, a przeciwdziałało zmianom, Jackson wyjaśniał relacje między stałością , a zmianą za pomocą pojęcia homeostazy. Niektórzy badacze odnosili te zjawiska do pojęcia struktury. Dążenie systemu do stałości Ashby definiował jako dążenie do stabilizacji własnej struktury i nazwał morfostazą. Pojęcie morfostazy łączy się
z homeostazą i jest przez nią wyjaśniane.
System poprzez sprzężenie zwrotne, koryguje swoje zachowania w kierunku utrzymania równowagi. Dochodzi więc do uporządkowania struktury systemu, co zwiększa jego spójność i integrację. Zmiana ta jest określana zmianą I rzędu.
W toku dalszych poszukiwań, pojęcie homeostazy staje się niewystarczające.
Homeostaza utrzymuje tożsamość systemu, w taki sposób, że system opiera się naciskom zewnętrznym z otoczenia.
Zdaniem Della , system i otoczenie współistnieją ze sobą, wzajemnie się do siebie dopasowując.
Trudniej odnieść pojęcie homeostazy do zmian zachodzących w systemie rodzinnym.
Zmiany systemu rodzinnego, prowadzące do transformacji systemu, były przedmiotem badań w następnym okresie zwanym drugim okresem cybernetyki.
Maruyama nazwał dążenie do zmiany struktury systemu morfogenezą.
Jednym ze źródeł takich zmian jest rozwój rodziny w czasie, co nazywamy cyklem życia rodziny.
W trakcie tego rozwoju rodzina musi przystosować się do wydarzeń, które są typowe dla rozwoju, jak np.: narodziny lub odejście jakiegoś członka rodziny, czy dojrzewanie poszczególnych członków rodziny związane z ich indywidualnym rozwojem.
Istnieją też wydarzenia, które są charakterystyczne dla danej rodziny, jak np.: utrata pracy czy ciężka choroba któregoś z członków rodziny.
Wydarzenia te wpływają na rodzinę często reorganizując jej życie. W teorii systemów często te wydarzenia traktowane są jako informacje, które naruszają równowagę systemu
i uruchamiają mechanizmy sprzężenia zwrotnego.
Pojawiają się wówczas dwie możliwe reakcje: albo system zmienia się radykalnie albo powraca do poprzedniego stanu.
Radykalna zmiana systemu oznacza zmianę w ogólnych zasadach kierujących systemem oraz zasadach określających współistnienie poszczególnych elementów.
Przykładem takiej zmiany może być np: etap życia rodziny, w którym dorosłe dzieci odchodzą i zakładają własne rodziny, a rodzice przystosowują się do powstałej pustki.
Przystosowanie to może polegać na zmianie relacji pomiędzy nimi oraz na podjęciu nowych aktywności.( rozwijanie swoich zainteresowań, opiekują się wnukami).
Zmieniają się zasady dotyczące relacji między rodzicami, a dziećmi.
Dorosłe dzieci stają się bardziej partnerami rodziców.
Jednakże możliwości morfogenetyczne systemu są ograniczone.
Maturana i Ravela zwracają uwagę, że struktura systemu może ulec znacznej zmianie swojej podstawowej organizacji.
Inaczej mówiąc rodzina może i powinna zmieniać swoja strukturę, aby adekwatnie przystosować się do określonej fazy życia.
Jednakże aby system rodzinny mógł być rozpoznawany jako rodzina, pomiędzy procesami morfogenetycznymi i morfostatycznymi musi zachodzić równowaga.
Antycypacja zmiany morfogenetycznej może wywoływać niepokój poszczególnych członków rodziny, a więc też tendencję do utrzymania status guo systemu.
W tym kontekście tzw. objawowe zachowanie kogoś z rodziny można traktować jako próbę zahamowania czy wręcz uniemożliwienia zmiany.
Dopóki rodzina nie uzyska dostatecznego komfortu pozwalającego jej na rozwój , objawowe zachowanie będzie spełniało rolę homeostatyczną. Może ono przybierać różne formy :
od nieskomplikowanych problemów wychowawczych , aż do zaburzeń psychosomatycznych , czy chorób psychicznych.
Systemy cechuje przede wszystkim tendencja do przetrwania .
Zdaniem Lynn Hoffman istnieja dwa sposoby zahamowania wadliwych cykli prowadzących do destrukcji. Pierwszy z nich polega na samostabilizacji systemu. Zachodzi wówczas gdy system stosuje naprzemienne oba typy zachowań . Drugim sposobem jest transformacja systemu, czyli stworzenie nowej jakości. Transformacja jest warunkiem rozwoju wszelkich systemów żywych i wiąże się z dwoma ważnymi komplementarnymi procesami: tendencją do stałości oraz tendencją do zmiany.
Przykładem jest małżeństwo, w którym obie strony maja silne potrzeby zależności. Jeśli te potrzeby nasilają się u którejś ze stron, np: u męża ( zaczyna coraz bardziej narzekać na brak zainteresowania ze strony żony), to żona również zacznie tego samego domagać się ze strony męża.
Jeśli ta sytuacja narasta, każde z nich może zwrócić się na zewnątrz swojego układu, by zaspokoić swoje potrzeby.
W efekcie, jeśli któraś ze stron nie zrezygnuje ze swoich roszczeń, może dojść do rozłamu
w małżeństwie.
Właśnie rozbiciem systemu kończy się nieprzerwana ekskalacja symetryczna.
Gdyby np.: żona w tym przykładzie zrezygnowała ze swoich potrzeb i zaczęła okazywać mężowi wsparcie, zachowałaby się komplementarnie, w ten sposób relacja małżeńska ustabilizowałaby się przynajmniej na pewien czas.
Bogdan de Barbaro,1999,” Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny”-„ Ogólna teoria systemów”.
Wydawnictwo U. J. Kraków , wydanie II, str.11
Ibidem, str.11
Ibidem, str.12-13.
Ibidem, str.13.
Ibidem, str.15
Ibidem, str.15-16.
Ibidem, str.15