Procesy poznania i

spostrzegania

społecznego

Podstawy psychologii

dr Małgorzata Wypych-

Dobkowska

PARADYGMAT POZNAWCZY

• Człowiek jako badacz
• Oszczędność poznawcza
• Skąpstwo poznawcze – angażowanie

takiej ilości zasobów jaka jest
minimalnie potrzebna żeby nie
przeciążać systemu

• Znaczenie kontekstu dla

przetwarzania informacji

• Obiekt ma reprezentację poznawczą

– Odbiór jest w pewnym kontekście –

kiedy widzimy cos, kiedy myślimy o tym,
kiedy widzimy węża w klatce – inaczej
niż na wolności

– To wyzwala różne reakcje – od ucieczki,

unikania, lub tylko napięcia (np. obiekt
szef…pojawia się w umyśle)

• Odruch orientacyjny – reakcja na

bodźce nieoczekiwane,
znieruchomienie, ucieczka lub zbliżenie

• Zachowanie eksploracyjne –

poszukiwanie informacji, poznawanie,
ciekawość poznawcza, poznawanie na
wszelki wypadek lub dla przyjemności

– Interioryzacja czynności – najpierw

działanie, potem reprezentacja umysłowa
(dzieci mówią co robią, ale dorośli którzy
się czegoś uczą też czasami mówią co
robią)

• Reprezantacje
• Wyobrażenia – wyobraźnia – obiekt nie działa

na nasze zmysły (czekolada)

• Obraz umysłowy (stół)
• Efekt ziarnistości obrazu – łatwiej wyłonić z

pamięci większe szczegóły obrazu niż
mniejsze, jeżeli porównujemy pracy mniejsza
„rzecz” wymaga powiększenia (królik ze
słoniem) i wtedy czasy relacji są dłuższe –
efekt ziarnistości obiektu

• Zaprzeczenia – czas reakcji na zaprzeczenie -

najpierw wyłaniamy obiekt potem dodajemy
zaprzeczenie- nie jedz! Nie gryź siostry! –

• Ilość informacji, które docierają do

człowieka przerasta możliwości analizy.

• Pamięć operacyjna ograniczona ilość

informacji– a widzimy człowieka jego
ubranie, postawę , gesty, mimikę,
słowa, otoczenie, ton głosu. Człowiek nie
jest w stanie objąć tych wszystkich
informacji jednocześnie, dlatego umysł
stosuje uproszczenia, które oczywiście
pomagają nam w interpretacji, ale
czasami powodują błędne
wnioskowanie.

• Ponieważ nie jesteśmy zdolni do przetwarzania

wszystkich informacji musimy zachowywać się
OSZCZĘDNIE. Aby podjąć decyzję wybieramy tylko
kilka ważnych z punktu widzenia danej strategii
informacji i na ich podstawie wyciągamy wnioski

• Oszczędność poznawcza (Fiske, Taylor)– hipoteza o

konieczności stosowania uproszczonych i
praktycznych reguł zdroworozsądkowych, które
pomagają nam zrozumieć rzeczywistość społeczną

• Wiedza – forma trwałej reprezentacji

rzeczywistości uporządkowana i
wzajemnie powiązana, kodowana w
pamięci długotrwałej

• Jawna i niejawna

POZNANIE SPOŁECZNE

• Poznanie społeczne – sposób w jaki

ludzie myślą o złożonym świecie
społecznym w jaki sposób zbierają
informacje, tworzą uogólnienia i
wnioski, jak interpretują informacje i
co zapamiętują, w jaki sposób
podejmują decyzje

• KONSTRUKTÓW – uproszczony

schemat sytuacji lub pojęcia

• Konstrukt zamiennie ze schematem.

Konstrukty są definicjami sytuacji,
pojęć, cech, zachowań (PRZYKŁADY)

• celem wyższym jest przystosowanie

się do otoczenia – jesteśmy
pragmatykami, wnioskujemy o
pewnych zasadach, które rządzą
światem społecznym

• SCHEMAT –teoria dotycząca wycinka

rzeczywistości społecznej, struktura, za pomocą
której organizujemy wiedzę o świecie, wpływa
na to jak interpretujemy dochodzące do nas
informacje, jak myślimy i jak podejmujemy
decyzje

• Abstrakcyjna struktura wiedzy, na która

składają się cechy i stałe atrybuty danego
pojęcia

• Pomaga pomijać informacje mniej istne i tym

samym przyśpiesza przetwarzanie informacji
schematy powodują filtrowanie informacji

• Schemat pomaga tez oceniać osoby wychodząc

poza dane informacje

• cecha centralna to jest ta informacja

o osobie na którą w danym
momencie zwracamy najwięcej
uwagi i która powoduje zapamiętanie
osoby zgodne ze schematem tej
cechy

Zastosowanie schematów

• Badania wykazują, że ludzie

pamiętają sytuacje jako bardziej
podobna do schematu, z którym ja
porównali niż rzeczywiście to, co się
wydarzyło -

• KELNERKA/BIBLIOTEKARKA

• Schemat nie tylko służy do pomocy z

podejmowaniu działań, ale narzuca
też interpretacje sytuacji

•  

• Kelly – Ciepły, chłodny wykładowca,

zgodność ocen z uprzednimi informacjami

• DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA – łatwość

z jaką możemy uświadomić sobie
idee i myśli, idea dostępna to taka,
która może być łatwo przywołana do
świadomości

– dostępne jest to, co np. było naszym

ostatnim doświadczeniem.

• Efekt uporczywości – schematy nie

zmieniają się nawet jeżeli
zaprezentuje się dane niezgodne ze
schematem albo mu zaprzeczające

• Samosprawdzająca się przepowiednia –zjawisko

polegające na wpływaniu naszych poglądów na oceny i
zachowania innych ludzi zgodne z naszymi poglądami ,
zjawisko polegające na posiadaniu pewnych oczekiwań
w stosunku do osób lub zdarzeń, które powodują
tendencyjne oczekiwanie, co w następstwie powoduje,
że osoba zaczyna zachowywać się zgodnie z naszymi
przewidywaniami i potwierdza nasze stereotypy i
oczekiwania

• Nadzór nad pracownikami – efektywniejsi ci, których nie nadzorowano
• Prymusi w klasie – większe wymagania nauczycieli w stosunku do

dzieci inteligentniejszych, „efekt opinii”

Zmiana schematu

• Trudno ale możliwe
• Motywacje:

• do bycia akuratnym,
• do trafnych sądów,
• presja grupy,
• zbyt dużo informacji niezgodnych ze

schematem

Uproszczone sądy

• Heurystyka

– Uproszczona reguła wnioskowania, w celu

efektywniejszego i szybkiego wydania sądu

Heurystyka dostępności – wydanie sądu na

podstawie tego, co łatwo i szybko pojawia się
w świadomości

Heurystyka trafności, reprezentatywności

- dokonywanie klasyfikacji na zasadzie
podobieństwa do egzemplarza typowego

• Heurystyka zakotwiczenia - wnioskowanie

oparte o założony punkt początkowy,
modyfikowane w zależności od jej wartości
( zgadnij ile kosztowała ta bluzka)

• Heurystyka współzmienności -szacowanie

na podstawie jednej zmiennej – jednej cechy
jednego zachowania, prawdopodobieństwa
wystąpienia innej zmiennej – np. blondynka –
głupia, Murzyn – leniwy, ruda – ognista, facet w
dresie – brutal, bandyta

•  

• Stereotyp – jest również uproszczonym

schematem na temat grupy społecznej i
jego stosowanie jest heurystyką. Oprócz
stereotypu bowiem członkowie grupy
mają swoje indywidualne reprezentacje,
ale w sytuacjach, które tego wymagają
stosowany jest stereotyp, dlatego, że
jego zastosowanie jest mechanizmem
bardziej oszczędniejszym

• Def: struktura poznawcza obejmująca

wiedzę, przekonania i oczekiwania
obserwatora na temat grup społecznych