PROCESY POZNAWCZE
II rok psychologii
Uniwersytet Wrocławski

wykładowca: dr Urszula Dębska

Reflektorem w głąb – kilka refleksji o

tajnikach poznawania świata i siebie

Z życzeniami pomyślnego nowego
semestru wszystkim moim studentom!!!

Czar i tajemnica
poznawania

Podstawowe pojęcia



Psychologia poznawcza – subdyscyplina
psychologii; zajmuje się badaniem procesów i
struktur poznawczych oraz ogólnymi zasadami
funkcjonowania umysłu



Poznanie – zdolność do odbioru informacji,
przetwarzania ich, budowania wiedzy –
służących przystosowaniu i kontroli zachowania
- ogół procesów i struktur psychicznych,
uczestniczących w przetwarzaniu informacji..

Główne postacie



Psychologia poznawcza tworzyła się stopniowo



wszelkie zmiany dokonywały się w niej i
dokonują nadal w sposób bardziej subtelny,
cichy (bez jakichś nadzwyczajnych rewolucji),
ciągle ewoluując.



wkład bardzo wielu postaci ze świata nauki
(Ameryka: np. U. Neisser, J. Bruner, J. Fodor, K.
Kelly, S. Kosslyn



Polska: np. A. Lewicki, J. Kozielecki, T. Tyszka, A.
Falkowski, Z. Chlewiński, E. Nęcka, A. Kolańczyk,
T. Maruszewski, E. Ścigała, A. Biela, K. Nejder...).

Jerome Bruner

Jerome Bruner



Jerome S. Bruner (1915- ) is one of the best known and

influential psychologists of the twentieth century. He was one of

the key figures in the so called 'cognitive revolution' - but it is

the field of education that his influence has been especially felt.

His books The Process of Education and Towards a Theory of

Instruction have been widely read and become recognized as

classics, and his  work on the social studies programme - Man:

A Course of Study (MACOS) - in the mid-1960s is a landmark in

curriculum development. More recently Bruner has come to be

critical of the 'cognitive revolution' and has looked to the

building of a cultural psychology that takes proper account of

the historical and social context of participants. In his 1996

book The Culture of Education these arguments were

developed with respect to schooling (and education more

generally). 'How one conceives of education', he wrote, 'we

have finally come to recognize, is a function of how one

conceives of the culture and its aims, professed and otherwise'

(Bruner 1996: ix-x).

Jerry Fodor

JERRY ALAN FODOR



Work address: Department of
PhilosophyRutgers UniversityDavison
Hall, Douglass CampusNew Brunswick,
NJ 08903 Work phone: [phone]



Fax: [phone]Email:
[e-mail]

Stephen Kosslyn

Stephen Kosslyn



STEPHEN M. KOSSLYN, a Professor of Psychology at

Harvard University, has published over 200 papers

on the nature of visual mental imagery. He has

received numerous honors, including the National

Academy of Sciences Initiatives in Research Award

and the Prix Jean-Louis Signoret, and was elected

to the American Academy of Arts and Sciences and

the Society of Experimental Psychologists. His

books include Image and Mind; Ghosts in the

Mind's Machine; Elements of Graph Design; Wet

Mind: The New Cognitive Neuroscience; Image and

Brain: The Resolution of the Imagery Debate; and

Psychology: The Brain, the Person, the World.

Tożsamość psychologii
poznawczej?



Każda nauka określa swą tożsamość
wskazując na:



Przedmiot



Metodologię i warsztat badawczy



Historię swojego rozwoju

Początki



Psychologia poznawcza – jako „osobna dziedzina

psychologii” jest stosunkowo „młodą” (o ile 50 lat to
młodość) dziedziną psychologii(w stosunku do innych
dziedzin, np. klinicznej, osobowości…) – „ma długie
dzieje i krótką historię” (Herman Ebbinghaus).



Nie ma w jej obrębie jakichś wielkich szkół czy nazwisk
twórców, o których by – ze szczególnym uznaniem -
mówił cały świat (jak to jest np. na gruncie psychologii
osobowości: Freud, Jung, Rogers, Maslow, Murray…).
Może jeszcze najbardziej chciałoby się skojarzyć z nią
Watsona i Thorndike’a (głównych przedstawicieli
behawioryzmu), ale oni nie tworzyli psychologii
poznawczej jako szczególnej dziedziny psychologii

.

Długie dzieje i krótka
historia



Sokrates znany z dialogowego dochodzenia do definiowania pojęć.



Platon, który uważał, że prawdy dotykamy myślą a nie zmysłami.

Zagadnienia pojęciowej reprezentacji świata, które z

zaciekawieniem i swoistą dla siebie dociekliwością podejmował



Arystoteles – od niego mamy klasyczną koncepcję pojęć; czy

szersze zagadnienia możliwości poznawania w ogóle, które to

kwestie nurtowały wielu filozofów przez całe wieki



Kartezjusz – cogito ergo sum!



John Lock – empiryzm dla badań nad poznaniem;



E. Kant – współdziałanie racjonalizmu i empiryzmu: wiedza a priori

i a posteriori.

Ważne wydarzenia



1. 1956r. – konferencja w Massachusetts
Institute of Technology – początek psychologii
poznawczej



(G. Miller 7+-2; N. Chomsky, A. Newell, H. Simon –
General Problem Solver)



2.- konferencja w Dartmouth College
(uczestniczyli w niej oprócz powyższych badaczy
także Mc Carthy i M. Minsky) – szerzej podjęto
zagadnienia tzw. sztucznej inteligencji.



3. 1956 – J. Bruner, Goodnow, Austin – A study of
thinking

Massachusetts Institute of
Technology



Massachusetts Institute of Technology to jedna z najbardziej

prestiżowych uczelni technicznych

Ameryki

. MIT powstała w

1861

roku z

inicjatywy kilkudziesięciu przedsiębiorców z okolic

Nowego Jorku

i

Bostonu

.

Jej celem jest jednoczesne kształcenie studentów i prowadzenie badań

podstawowych - jednak silnie zorientowanych na praktyczne potrzeby

społeczne. MIT jest uczelnią całkowcie prywatną. Z punktu widzenia prawa

jest

spółką akcyjną

, której akcje posiada obecnie kilkaset osób - głównie

członków rodzin założycieli MIT oraz jej byłych absolwentów, którym udało

się osiągnąć sukces finansowy.



MIT składa się z 5 szkół, grupujących około 200 różnych kierunków

nauczania, oraz około 300 grup badawczych i laboratoriów, które powstają i

znikają w zależności od potrzeb i działają poza strukturą szkół. Unikalną

cechą MIT jest łączenie nauczania typowo akademickiego z

uczestnictwem w badaniach naukowych już po pierwszym roku

studiów. Inną unikalną cechą MIT jest bardzo wysoki odsetek doktorantów i

pracowników naukowych w stosunku do studentów nauczania

"początkowego". Wynosi on niemal 1:1:1. Studenci nauczania

"początkowego" muszą po pierwszym roku znaleźć sobie miejsce w którymś

z zespołów badawczych. Ci, którzy nie zostaną zaakceptowani przez żaden

zespół, muszą uczelnię opuścić. Studenci, którzy "przetrwali", są od razu

wciągani w tok rzeczywistych badań, co z jednej strony daje stały dopływ

"świeżej krwi" do zespołów badawczych, a z drugiej strony ukierunkowuje

studentów w ich dalszym kształceniu i daje im możliwość praktycznego

stosowania dopiero co nabytej wiedzy.

Noam Chomsky

Herbert Simon

Herbert A. Simon



The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in

Memory of Alfred Nobel 1978



Autobiography



I was born in Milwaukee, Wisconsin, on June 15, 1916. My father,

an electrical engineer, had come to the United States in 1903

after earning his engineering diploma at the Technische

Hochschule of Darmstadt, Germany. He was an inventor and

designer of electrical control gear, later also a patent attorney.

An active leader in professional and civic affairs, he received an

honorary doctorate from Marquette University for his many

activities in the community. My mother, an accomplished pianist,

was a third generation American, her forebears having been

'48ers who immigrated from Prague and Köln. Among my

European ancestors were piano builders, goldsmiths, and

vintners but to the best of my knowledge, no professionals of

any kind. The Merkels in Köln were Lutherans, the Goldschmidts

in Prague and the Simons in Ebersheim, Jews.

Dartmouth Colledge

Ważne wydarzenia i postacie
c.d.



4. 1955 Kelly – The psychology of personal

constructs – metafora człowieka „badacza z

ulicy”. Z jego pomysłu zaczerpnęli m.in. Heider –

teoria atrybucji, Kruglansky – poznanie naiwne.



5. 1967 – Ulric Neisser uznawany za „Ojca

psychologii poznawczej” – Cognitive psychology

(pierwszy podręcznik psychologii poznawczej).

Miała to być dziedzina zajmująca się

nabywaniem, strukturalizowaniem,

przechowywaniem oraz wykorzystaniem wiedzy.

Napisany w nurcie przetwarzania informacji;

koncentrujący się na procesach a nie na

człowieku

Ulric Neisser

Ulric Neisser – ojciec
psychologii poznawczej



Ulric Neisser (born

8 December

1928

) is an

American

psychologist

.



Born in

Kiel

,

Germany

, he moved with his family to the

United States

in

1931. Neisser earned a bachelor's degree from

Harvard

in

1950

, a

Master’s at

Swarthmore

, and a doctorate from Harvard in

1956

. He

then taught at

Brandeis

,

Cornell

, and

Emory

universities.



The modern growth of

cognitive psychology

received a major boost

from the publication in

1967

of the first, and most influential, of his

books: Cognitive Psychology.



in

1976

, he wrote Cognition and Reality, in which he began to express

a dissatisfaction with the linear programming model of cognitive

psychology at that time, and the excessive reliance on laboratory

work, rather than real-life situations. In his later writings he became

critical of the methodology of much cognitive psychology, faulting it

for being "ecologically invalid."



In

1981

, Neisser published "John Dean's memory: a case study", in

regards to the testimony of

John Dean

for the

Watergate Scandal

.



In

1995

, Neisser headed an

American Psychological Association

task

force writing a consensus statement on the state of intelligence

research in response to the claims being advanced amid the

Bell Curve

controversy.

Kolejne etapy rozwoju
psychologii poznawczej



W 1976 Neisser - Cognition and Reality - przełom w

psychologii poznawczej;



przestaje spoglądać na umysł jako na narzędzie służące

jedynie do przetwarzania informacji, a zwraca się ku

podmiotowi poznającemu (reżyser i główna postać w

sztuce poznawania).



Jednostka aktywnie planuje i tworzy sytuacje, w

których zaspokaja swoje potrzeby (różne) i realizuje

siebie.



Podejmuje próby łączenia koncepcji psychologii

poznawczej z ideami Gibsonizmu (bezpośredniej

percepcji, bez użycia reprezentacji) – przepracowuje

cykl percepcyjny, w którym człowiek już nie jest tylko

istotą reaktywną, ale wyprzedzającą fakty (przewidującą

np. kierunek lotu muchy).

Etapy c.d.



Ulric Neisser wskazuje na istnienie dwu

mechanizmów przetwarzania: konserwujący

– kiedy informacje zewnętrzne modyfikujące

schemat nie są specjalnie selekcjonowane

przez jednostkę; modyfikują schemat w

niewielkim stopniu, pozostawiając istotę jego

wewnętrznej organizacji.



Drugi z mechanizmów związany jest z

eksploracją – aktywne poszukiwanie nowych

informacji, ukierunkowane przez ów schemat

[schemat studenta kombinatora].

Cykl percepcyjny U.
Neissera



Dostępna informacja



(modyfikuje schemat)

S

che

mat

(reprezentacj
a
poznawcza)

eksploracja

Etapy c.d.



Schematy wykorzystywane są nie tylko do

interpretowania napływających informacji i kierowania

poszukiwaniem nowych; tworzą one podstawę dla

pewnego stylu pobierania informacji z otoczenia, stylu

stanowiącego względnie stałą cechę człowieka, różniąca

go od innych ludzi [np. dogmatyści spostrzegają rzeczy

czarno– biało]



to jednak jest teren psychologii osobowości i różnic

indywidualnych (na obszarze którego zaistniał prof. W.

Łukaszewski z pozycją: „Osobowość – struktura

regulacyjna i funkcje”, 1974. Nie był to jednak czas na

przyjęcie jego koncepcji, druga rzecz – książka była

wydana w Polsce, a prym wiódł kierunek amerykański).

I-y paradygmat psychologii poznawczej -
Paradygmat przetwarzania informacji



Poznanie – proces przekształcania symboli (na
zasadach syntaktycznych – każdy kolejny krok
uwarunkowany jest wykonaniem wcześniejszego
– maszyna i test A.M.Turinga – 1935; stworzył
prekomputerową analogię) – umysł porównany
do maszyny. Przechodzi przez kolejne stany
(ściśle określone), realizując precyzyjny program.



Najszybciej dokonuje się integracja psychologii –
nauki o komputerze – i teorii sztucznej
inteligencji. Język nowej nauki jest hermetyczny,
informatyczny

. „Zdrowy kręgosłup” psychologii poznawczej czy
ciągłe tworzenie alternatyw?



psychologię poznawczą oparto na paradygmacie

przetwarzania informacji,



Manipulowanie symbolami dokonywane według ściśle

określonych reguł - algorytmów



łatwa komunikacja między badaczami; duża kontrolowalność

prowadzonych badań.



Pokazywano jak kolejno – krok po kroku – organizm ludzki

odbiera, przetwarza i przesyła informacje (od spostrzegania,

przez selekcję, pamięć, wyobraźnię, procesy myślenia i

programy działania).



Usiłowano wszelkie zjawiska towarzyszące poznaniu wcisnąć

w model sekwencyjnego przetwarzania informacji, bądź po

prostu ich nie dostrzegać (np.emocje; wystąpienie jednego

stanu powodować miało powstanie czy wzbudzenie

następnego) .



Stanowisko to spotkało się z krytyką: np. J. Putnam, J. Searle

– nie tłumaczy stanów psychicznych człowieka, ale maszyny

Model przetwarzania
informacji - sekwencyjny



Bodźce

selekcja pierwotna

(rejestracja

sensoryczna i kodowanie)

pamięć

krótkotrwała

(przygotowanie programu

reakcji i zachowanie)

selekcja wtórna

pamięć trwała

(selekcja trzeciego rzędu)

przygotowanie programu reakcji

Uciążliwość i ograniczoność pojmowania
umysłu jako analogii komputerowej



wiele informacji potrafimy przetwarzać jednocześnie,

nie czekając na zakończenie jednego etapu



obecność licznych emocji, które wydają się być

nieodłącznymi partnerami naszego funkcjonowania w

życiu i w naszym poznaniu



(inna rzecz na ile te emocje są nam pomocą, a na ile przeszkodą w przetwarzaniu informacji: strach

przed klasówką - ogłupienie neurotyczne; spieszy na upragnione spotkanie - dziwnym trafem szybciej znajduje
rozwiązania problemów, które gdzieś tam musiały być wcześniej rozwiązane).

- emocje i poznanie - wiele z nich wpływa na kierunek i

zachowanie człowieka i nie zawsze jest to produkt uboczny –

niekiedy wydaje się wiodący w przetwarzaniu informacji (por.

prawa Dollarda- Millera).

Przetwarzanie informacji jako niezbędnik w
psychologii poznawczej



Nie lubiany termin (kojarzy się z mechanizmem

maszynowym), ale konieczny!



U. Neisser – to wszelkie operacje, dzięki którym

jednostka odbiera, przekształca, redukuje,

wzmacnia, zachowuje, przywołuje czy

wykorzystuje informacje



Zasady:



ekonomii (skąpiec poznawczy)



Uwagi - ochrona przed przeciążeniem oraz

dokładniejsze bądź wszechstronniejsze

przetworzenie



kontrola poznawcza (samoorganizacja i

samoregulacja)



Elastyczność (struktur poznawczych)



Poziomy przetwarzania

Ewolucja paradygmatu przetwarzania
informacji



Lata 80-te XX wieku:



Początek badań nad zdarzeniami życiowymi (pamięć

autobiograficzna) (

wprawdzie badania nad biegiem życia rozpoczęła dużo

wcześniej Ch. Buhler, ale teraz dopiero otwarcie wkroczyły one na warsztat

badawczy)



Odejście od przetwarzania równoczesnego ku

rozproszonemu i równoległemu – metafora mózgowa

(Rumelhart, McClelland) (interpretacja w kategoriach

reprezentacji poznawczych a nie przesyłania symboli czy

jednostek; także przetwarzania a nie jedynie przesyłania

informacji)



Neuropsychologia poznawcza (Ellis, Joung – w Polsce:

Herzyk, Kądzielawa) – odejście od myślenia lokalizacyjnego

ku kompensacyjnemu



ku modułowemu pojmowaniu umysłu (J. Fodor)

(jednostki

energetyczne – podstawowe, moduły wyspecjalizowane – percepcja,

motoryka, systemy centralne)

Ulric Neisser – kolejny etap



1993 – Multiple systems. A New approach to cognitive theory:

*zrezygnować z dążenia do stworzenia jednolitej teorii w

psychologii poznawczej [coraz większa otwartość na inne,

wyrozumiałość, tolerancyjność, a może pokora – cecha rzadka u

psychologów – że nie ma jednej prawdy]



*jeden ze sposobów winien trzymać się teorii przetwarzania

informacji



*drugi natomiast winien być związany z Gibsonowską teorią

spostrzegania bezpośredniego



*umysł ma budowę modułową (systemową) i w każdym z

modułów obowiązują inne prawa i zależności: 1.moduł

bezpośredniej percepcji i działania w środowisku lokalnym, 2.

moduł spostrzegania i reaktywności interpersonalnej; 3. moduł

reprezentacji i rozpoznawania. We wczesnym okresie rozwoju

człowieka systemy te działają niezależnie, dopiero później

wchodzą w ścisłe związki.



Procesy poznawcze są w znacznym stopniu uwarunkowane

biologicznie i kulturowo.

Umysł

(odgórnie)

mózg

(oddolnie)



Dwa w jednym! Odnoszą się do tego
samego zjawiska – poznawania
rzeczywistości



Mózg – z dolnego poziomu



Umysł – z górnego poziomu (od strony złożonych funkcji
poznawczych)



Ich synteza zawiera się w neuronauce
poznawczej (przyszłość!!!)



Umysł: wąsko – świadomość



Szeroko – świadomość i nieświadomość;
system przetwarzania informacji

Umysł – mózg - poznanie



Nurty:



Informacyjny (jednostka przetwarzająca informacje,

przesyłająca je)



Ekologiczny (bez udziału reprezentacji)



DEFINICJE UMYSŁU:



Cz. Nosal – umysł to całość procesów poznawczych związanych

z odbiorem, przetwarzaniem i przechowywaniem informacji



Z. Chlewiński – umysł to język myśli – dynamiczny, świadomy i

nieświadomy; ma zdolności komputacyjne – tworzenia nowych

informacji



J. Searle (filozof) – metafora H2O – właściwości makroświata są

efektem zachowania się mikroświata. Cechy umysłu:

świadomość, intencjonalność, subiektywność, przyczynowe

oddziaływanie

Psychologia poznawcza
(kognitywna)



Obszar swoich zainteresowań zawęża do
mechanizmów poznawczych. Stanowi je
złożony system do odbioru i
przetwarzania informacji oraz
konstruowania wiedzy - UMYSŁ



Umysł jest pojęciem o charakterze
interdyscyplinarnym

Psychologia poznawcza a inne
dziedziny



Nauki te wywodzą się z różnych tradycji teoretycznych i

metodologicznych:



Epistemologia (filozoficzne podstawy poznania)



Filozofia umysłu (relacje między materią a duszą – J.

Searle)



Sztuczna inteligencja (systemy komputerowe)



Kognitywistyka – pojęcie zaczerpnięte od Bobrowa i

Coolinsa (1975) – nauka o systemach poznawczych w

ogóle – integruje wiedzę z różnych dziedzin zajmujących

się umysłem; dziedzina interdyscyplinarna łącząca kilka

nauk: filozofię, psychologię, językoznawstwo

(lingwistykę), informatykę, antropologię i neuronaukę

Warsztat metodologiczny



Eksperyment laboratoryjny



Eksperyment naturalny



Obserwacja



Chronomoetria (Hermann von Helmholtz, Fr.C. Donders)



Modelowanie



Badania komputerowe; symulacje (sztuczna

inteligencja)



Zapisy EEG; tomografia komputerowa, i. inne



Analiza przypadków klinicznych – tak jak największe

koncepcje osobowości zrodziły się w placówkach

klinicznych, tak największe osiągnięcia psychologii

poznawczej (umysłu) są efektem badań z obszaru

patologii



Badania jakościowe

Architektura umysłu



1. Blokowe modele umysłu (Atkinson i Shiffrin)



2. Metafora komputerowa umysłu



3. Koncepcja poziomów przetwarzania (Craik, Lockhart)

(podstawowy, semantyczny, głęboki)



4. Modułowe ujęcie (filozof pracujący na rzecz

psychologii - J. Fodor: Modularity of Mind) (umysł nie jest

uniwersalnym urządzeniem, ale zespołem

wyspecjalizowanych modułów – skrzynka z

narzędziami). Umysł tworzą: przetworniki, moduły i
systemy centralne



5. Sieciowe modele umysłu - koneksjonizm (McClelland,

Rumelhart) – reakcja na skrajnie pojmowaną metaforę

komputerową. Przyjmują istnienie przetwarzania

równoległego i rozproszonego (sieci neuropodobne)

A. Damasio – „Błąd
Kartezjusza”



Przeciw centralizmowi i lokalizmowi:



Nie ma w mózgu żadnego pojedynczego
rejonu, który przystosowany byłby do
jednoczesnego przetwarzania reprezentacji
pochodzących ze źródeł o różnych
modalnościach czuciowych,
doświadczanych jednocześnie – np.
dźwięku, ruchu, kształtu, koloru w
odpowiednim rozłożeniu czasowym i
przestrzennym. Nie ma żadnego miejsca,
do którego kierowane byłyby te „produkty”

Antonio Damasio c.d.
(neurolog)



…nasze silne poczucie integralności

umysłu rodzi się z faktu współdziałania

makroskopowych systemów mózgowych,

opierającego się na synchronizacji

funkcjonowania poszczególnych

komponentów…



Powiązanie w czasie wymaga potężnych i

efektywnych mechanizmów UWAGI i

PAMIĘCI OPERACYJNEJ



Nieodzowne są tu: kora przedczołowa oraz

niektóre struktury układu limbicznego

Wieloparadygmatyczność



Psychologia poznawcza bywa traktowana jako

obszar zderzania wielu paradygmatów, czy też

wieloteoretyczność



Poczucie wielości bierze się zasadniczo stąd,

że poszczególne sprawności poznawcze

traktowane bywają jako odrębne sfery – tworzy

się dla nich mniejsze teorie funkcjonowania

(percepcja, pamięć, myślenie…)



Trudno jest wskazać jedną wspólną teorię,

która wyjaśniałaby całe funkcjonowanie

poznawcze człowieka

Elementy wspólne licznych mikroteorii w psychologii
poznawczej



informacje, które dopływają do człowieka muszą podlegać selekcji z

uwagi na ograniczone możliwości przyjęcia i przetwarzania. Nie jest to

jednak sztywna granica – występują różnice indywidualne, jak również

znaczący jest element ćwiczenia – mózg radzi sobie z nadmiarem (pole

uwagi ostrej – intensywnej i rozproszonej, ekstensywnej)



mózg stosuje pewne strategie radzenia sobie z informacją; często mają

one charakter świadomy – są pod kontrolą jednostki; z czasem mogą

zostać zautomatyzowane (np. uczenie się prowadzenia samochodu)



Strategie mogą przekształcić się w trwałe sposoby funkcjonowania (por.

elementy reklamy – gdzie i dlaczego umieszczać)



poszczególne części umysłu tworzą względnie spójny system (np. uwaga

i metapoznanie – kontrola)



wielopoziomowy charakter systemu poznawczego (por. język:

syntaktyka, semantyka, fonologia)



uzależnienie procesów poznawania od kontekstu (por. odkrywanie

analogii)



interakcyjny charakter przetwarzania (to, co się dzieje na pewnych

poziomach warunkuje zmiany na innych (np. słowa, intonacja, ekspresja)



procesy poznawcze zawsze mają charakter aktywny, co nie oznacza, że

zawsze mają charakter świadomy (przedświadome przetwarzanie).

Podobnie można wskazać na pewne specyficzne
właściwości procesów poznawczych dotyczących
interakcji społecznych:



ludzie zmieniają swoje otoczenie starając się je

kontrolować



reguła wzajemności (to jak ja ich poznaję zmienia to, jak

oni będą mnie spostrzegali, np. NADMIERNA ASEKURACJA)



poznanie społeczne zawsze dokonuje się przez pryzmat JA

(moich potrzeb i wartości; druga osoba także dostarcza

nam informacji o nas samych



rozmaite strategie autoprezentacji (najczęściej by wypaść

korzystniej)



wnioskowanie o ukrytych zamiarach i właściwościach



ludzie jako obiekty spostrzegania zmieniają się szybciej

niż obiekty fizyczne



dokładność spostrzeżeń łatwiej sprawdzić w przypadku

rzeczy niż ludzi



poznanie łączy się z upraszczaniem i schematyzowaniem

(redukcja nadmiaru informacji).

Urok zmienności



Psychologia poznawcza – długi czas trzymana w sztywnych

ryzach paradygmatu przetwarzania informacji w stylu

metafory komputerowej – uwolniła się i zakwitła zmiennością.



Nowe modele dla funkcjonowania poznawczego



Nowe koncepcje reprezentacji (np.Eleonora Rosch – pojęcia

naturalne)



Uwzględnianie kontekstu poznania



Udział aktywny osoby poznającej (motywacja, potrzeby,

ciekawość poznawcza, samoregulacja, samorozwój)



Doświadczenie indywidualne i badania jakościowe

Nowa definicja poznania



Cykl:



aktywnego tworzenia reprezentacji
poznawczych



Interpretacji napływających informacji
przy pomocy reprezentacji
poznawczych



Zmiany treści reprezentacji w zależności
od dopływu nowych danych
(elastyczność i kontekstowość)



Tworzenie nowych reprezentacji

Kropla drąży kamień nie siłą, ale
nieustannym kapaniem! Ta

kiej wytrwałości

życzę Państwu w zdobywaniu tajników
poznawania!!!

Uczymy się człowieka



Uczę się Ciebie człowieku,



Powoli się uczę, powoli.



Od tego uczenia trudnego



Raduje się serce i boli.



O świcie nadzieją zakwita



Pod wieczór niczemu nie wierzy



Czy wątpi, czy ufa – jednako –



Do Ciebie, człowieku należy.



Uczę się Ciebie i uczę



I wciąż Cię jeszcze nie umiem



Ale Twe ranne wesele,



Twą troskę wieczorną rozumiem (Jerzy Liebert)

Dziękuję za uwagę i
cierpliwość!



Życzę miłego
wieczoru i pięknego
weekendu.



Do zobaczenia

Wykład 2. Reprezentacje
poznawcze



Jak poznajemy świat?



- bezpośrednio –
realizm; ekologizm



- pośrednio –
reprezentacjonizm,
konstrukcjonizm



Jak nabywamy wiedzę?



- deklaratywizm



- proceduralizm

Umysł – reprezentacje -
wiedza



Umysł ludzki wyposażony w odpowiednie
mu narzędzia służy człowiekowi do
odbierania, przetwarzania i wytwarzania
informacji oraz kumulacji wiedzy.



Wiedza – (knowledge) system informacji
zakodowany w strukturach pamięci
długotrwałej, za których pomocą
poznawczo odwzorowujemy świat.

Reprezentacja poznawcza



Psychologia poznawcza korzysta z pojęcia tzw.

reprezentacji poznawczej czy reprezentacji

wiedzy.

Jest to pojęcie, które nie ma jednoznacznej definicji, pozostaje

uwikłane w liczne – często odmienne - założenia teoretyczne.



Najogólniej - reprezentacja oznacza

odwzorowanie w umyśle całości lub części

rzeczywistości zewnętrznej albo

wewnętrznego świata jednostki.



(Df) - umysłowy odpowiednik fragmentu

rzeczywistości realnej bądź wymyślonej (fikcyjnej

lub hipotetycznej).



Jej desygnatem może być konkretny przedmiot,

osoba, kategoria lub relacja.

Reprezentacja poznawcza



To odzwierciedlenie jest możliwe dzięki procesom
spostrzegania i myślenia, w ścisłym powiązaniu z
pamięcią semantyczną.

Funkcja - zastępowanie danego wycinka rzeczywistości,

przez co ułatwia komunikację.



Rodzaje reprezentacji:



Trwałe – struktury wiedzy



Nietrwałe – wyobrażenia, etykiety, sądy, modele
umysłowe

Wiedza – metawiedza -
samoregulacja



Człowiek jest w stanie dokonywać także
refleksji nad wymienionymi rodzajami wiedzy i
nad samym sobą – metawiedza

(odrębne

przekonania i sądy o sobie jako jednostce uczącej się, funkcjonującej
poznawczo – Flavel).



Metawiedza wiąże się z możliwością tzw.
samoregulacji w uczeniu się i przetwarzaniu
informacji – człowiek jako ktoś stosujący
bardziej bądź mniej świadomie liczne reguły
(przepisy), strategie, które usprawniają jego
poznawanie, uczenie się.

Stanowiska w kwestii
pojmowania poznania



Stanowisko konstruktywistyczne – każdy

posiada indywidualną, niepowtarzalną

reprezentację świata, zbudowaną na bazie

osobistego doświadczenia (udział eksploracji i

interioracji, a nie odruchowość – jak w skrajnym

behawioryzmie)



Reprezentacjonizm – stanowisko filozoficzne –

poznajemy nie bezpośrednio, ale poprzez

reprezentacje umysłowe (pojęcia, wyobrażenia,

sądy, schematy, stereotypy, przesądy)



realizm

- Realizm (Platon – poznajemy idee, Arystoteles –
„pieczęć w wosku”)

- konstruktywizm (W.Ockham – nie musi być zachowana
sensoryczna forma rzeczy, J.Bruner – ten sam obiekt
można reprezentować na różne sposoby zależnie od:
nastawienia, kontekstu, wiedzy, oczekiwań, stanu
motywacyjnego, nastroju, emocji, trwałych cech intelektu

i osobowości

)

Podstawowe spory wokół
reprezentacji



1. Najwięcej kontrowersji wokół reprezentacji dotyczy jej

natury

(J.Fodor)?????



między zwolennikami konstruktywizmu (J. Bruner)

***reprezentacja nie jest odwzorowaniem otoczenia, lecz powstaje

na drodze „wnioskowań” z informacji zakodowanych w pamięci

długotrwałej;



***mogą one ulegać zmianom w konsekwencji interpretacji

poprzednich doświadczeń.



Źródłem powstania reprezentacji nie jest świat, ale interakcja między

nim a jednostką (KOLORADKARZ!!!).



Realiści - reprezentacja jako dokładne odzwierciedlenie rzeczywistości,

dokonane wyłącznie na podstawie informacji z pamięci długotrwałej,

niezmienionych przez interpretacje (Winograd, 1985).



2

. Inny problem dotyczy kwestii zapisywania wiedzy

– czyli liczby i rodzajów kodów (Johnson-Laird,

Paivio).

Rodzaje reprezentacji
poznawczych



Allan Paivio: obrazy umysłowe, ślady
pamięciowe, słowa, sądy, pojęcia, schematy
(skrypty, ramy, procedury)



Reber: obrazy, słowa (język), idee (abstrakcje)



Eysenck: reprezentacje analogowe (obrazy
umysłowe, modele mentalne), sądy



Smith, Ward, Finke – struktury przedtwórcze



Nęcka – struktury próbne

Deklaratywizm – proceduralizm (Z.
Pylyshyn)
J. Anderson – próba łączenia i
zastosowania

Reprezentacje wiedzy



Reprezentacje wiedzy deklaratywnej:
słowa i obrazy (zewnętrzna
reprezentacja wiedzy)



Wyobrażenia umysłowe (wewnętrzna
reprezentacja wiedzy)



Modele integrujące reprezentowanie
wiedzy deklaratywnej i proceduralnej
- model ACT Johna Andersona

Model reprezentacji wiedzy
J.R. Andersona (1983)



Pamięć deklaratywna



pamięć proceduralna



Pamięć operacyjna



Operacje:



Kodowanie



Wydobywanie



wykonanie procedur
realizacja

Wyobrażeniowa
reprezentacja



Wyobrażenia – umysłowa reprezentacja rzeczy (obiektów,

zdarzeń, miejsc), które nie są w danym momencie odbierane

przez narządy zmysłów, o charakterze obrazowym.



charakter odtwórczy – przypominamy sobie obrazy z

przeszłości (przed chwilą doświadczane – prawo świeżości,

lub wspomnienia z dzieciństwa – prawo pierwszeństwa)



Charakter twórczy



różna modalność: słuch, węch, wzrok, smak, doznania

wewnętrzne. Nie musimy ich widzieć, ani czuć, a w każdej

chwili możemy je przywołać w wyobrażeniu (czujemy smak

kwaśnej cytryny, czujemy zapach pieczonego chleba,

schnącego siana, słyszymy szum fal morskich, czujemy

drgania jadącego obok samochodu ciężarowego, widzimy

barwy tęczy... – zastosowanie w nauce i terapii: wizualizacje).

Jak wyobrażeniowe
reprezentacje istnieją w
naszym umyśle???



Czy nasze obrazy przechowywane są w
mózgu w dosłownej postaci? Wydaje się
to niemożliwe chociażby ze względu na
ograniczoną pojemność mózgu.



Jak zatem radzi sobie mózg z mnogością
materiału? Czy posiada jakąś
specyficzną zasadę kodowania i
zapamiętywania?



(BURZA MÓZGÓW - ćwiczenia!!!)

Reprezentacja wiedzy



Hipoteza podwójnego kodowania: obrazy

analogowe i symbole



Przełom lat 60/70-tych – Allan Paivio: chociaż nie

konstruujemy umysłowych reprezentacji wszystkich

specyficznych obrazów, tworzymy jednak obrazy

umysłowe, które różnią się pod względem formy od

umysłowych reprezentacji informacji werbalnych.



Reprezentacje werbalne i obrazowe można postrzegać

jako dwa odrębne kody organizujące informację w

wiedzę, która jest przechowywana, na której można

dokonywać operacji, którą można odtwarzać,

wydobywać i wykorzystywać.



Można więc przyjąć istnienie dwóch kodów:

analogowego (dla obrazów) i symbolicznego (dla

słów).

Ćwiczenie!



jak reprezentujesz słowo świstak a jak obraz

świstaka? Który z rodzajów informacji jest ci

bardziej użyteczny, gdy np. pytają cię o

futro świstaka, a które, gdy pytają cię o to

co lubi jeść świstak, jaki ma kształt łap...



Różne kody dla reprezentacji umysłowych

okazują się bardziej bądź mniej przydatne w

rozwiązywaniu rozmaitych zadań!.



dla bogactwa rzeczywistości zdecydowanie

lepiej, gdy reprezentacji umysłowych jest

więcej (różnorodność).

Reprezentacja w postaci
sądów



Hipoteza na temat reprezentacji w postaci sądów:



(Hipoteza podwójnego kodowania – jak większość stwierdzeń w psychologii

poznawczej – nie satysfakcjonuje wszystkich badaczy, niektórzy wręcz się z nią
nie zgadzają. Wśród nich)



John Anderson i Gordon Bower

– zaproponowali

oni alternatywną hipotezę odnośnie reprezentacji

wiedzy, zwaną jako hipotezę pojęciowo-

twierdzeniową bądź po prostu twierdzeniową (jej

zwolennikiem najwierniejszym jest także Zenon

Pylyshyn).



Zakłada ona, reprezentacji umysłowych nie

magazynujemy w postaci obrazowej, ale w postaci

abstrakcyjnych sądów (np. biedronka siedzi na liściu,

bądź pod biedronką leży liść, nad nią jest błękit nieba).

Reprezentacje wiedzy w
postaci sądów



Sądy mogą być wykorzystywane do opisu

każdego rodzaju relacji (działania, atrybutów,

pozycji, przynależność do kategorii...). Zarówno

obrazy, jak i stwierdzenia werbalne znajdują

zatem swoją głębszą reprezentację, którą są

sądy.



Pylyshyn wręcz twierdzi, że gdy tworzymy

reprezentacje wyobrażeniowe, nie tworzymy

obrazów w mózgu lecz jedynie korzystamy z

wiedzy na dany temat.



Obrazy są jedynie epifenomenami

(zjawiskami wtórnymi) zachodzącymi na skutek

innych procesów poznawczych.

Ćwiczenie!



@@@

Jak kodujemy wiedzę???



(rys. gwiazdy Dawida lub dwa

trójkąty równoboczne – spójrz przez
chwilkę: czy figura zawiera
równoległobok? – osoby nie były w
stanie odp. Może zatem nie kodują
analogowo, skoro nie potrafią przywołać
dokładnego obrazu lecz twierdzeniowo?
– Stephen Reed!).

Wyobrażeniowa reprezentacja
wiedzy



Równoważność funkcjonalna

(izomorfizm) – umysłowe manipulowanie

obrazami



Zwolennicy izomorfizmu funkcjonalnego w

badaniach nad wyobrażeniową reprezentacją

poznawczą: Farah, Finke, Kosslyn, Rumelhart,

Norman, Shepard) przyjmują, że



wyobrażenia wzrokowe nie są tym samym

co percepcja wzrokowa, ale są z nią

równoważne funkcjonalnie.



Konstruujemy obrazy funkcjonalnie

równoważne ze spostrzeżeniami (Paivio).



Finke zaproponował kilka zasad dotyczących

wyobrażeń wzrokowych

Stephen Kosslyn

Stephen Kosslyn



STEPHEN M. KOSSLYN, a Professor of Psychology at

Harvard University, has published over 200 papers

on the nature of visual mental imagery. He has

received numerous honors, including the National

Academy of Sciences Initiatives in Research Award

and the Prix Jean-Louis Signoret, and was elected

to the American Academy of Arts and Sciences and

the Society of Experimental Psychologists. His

books include Image and Mind; Ghosts in the

Mind's Machine; Elements of Graph Design; Wet

Mind: The New Cognitive Neuroscience; Image and

Brain: The Resolution of the Imagery Debate; and

Psychology: The Brain, the Person, the World.

Model S. Kosslyna



Model stanowiący syntezę podwójnego

kodowania i reprezentacji w postaci sądów. Wiedza
w umyśle jest reprezentowana bądź w postaci
analogowych obrazów umysłowych oraz symboli.



Wyodrębnił tzw. reprezentację płytką
(obrazową) i głęboką (analogową i w postaci
sądów).



Model pozwala wyjaśnić, jak przywołać w umyśle
obraz przyjaciela, jak tworzyć wiarygodne obrazy,
których wcześniej nie widzieliśmy, jak
manipulować obrazami w umyśle.

Operacje na wyobrażeniach



Zmniejszanie – powiększanie



Składanie - rozkładanie



Rotacje



skanowanie

Operacje na wyobrażeniach



- umysłowe rotacje (Roger Shepard,

Jacqueline Metzler): przy każdej rotacji

obrazu umysłowego następował wzrost

czasu reakcji (odp. czy zrotowany czy

nie) tak przy rotacjach figur płaskich, jak

i przestrzennych. Badania te przyczyniły

się do powiązania poszukiwań

psychologii poznawczej z inteligencją.



- skalowanie obrazu (Roger Shepard;

Stephen Kosslyn)



- skanowanie obrazu

Koncepcja Johnsona-
Lairda



Reprezentacja umysłowa przyjmuje postać:



sądów,



modeli umysłowych



lub obrazów.

Sądy w jego rozumieniu są jednak przekładalne na

słowa! (zawierają znaczenie).

Modele umysłowe to wyabstrahowane reprezentacje

analogowe pojęć czy obiektów, przestrzennie i

czasowo analogiczne do spostrzeżeń, mogą być

oglądane pod dowolnym kątem i na ogół nie

posiadają cech dystynktywnych danego

egzemplarza obiektu (ogólny stół).

Wydaje się, że

koncepcja modeli umysłowych jest w stanie wyjaśnić wiele miejsc nie

do wyjaśnienia w czysto analogowym podejściu.

Modele sieci semantycznych

Allan Collins i Rossa Quillian



to model alternatywny dla przedstawienia wiedzy
deklaratywnej. Zawiera węzły (reprezentujące
pojęcia), powiązane ze sobą sieciami – relacjami
tak, że jednostka łączy je w sposób sensowny.



model hierarchicznej sieci informacji
semantycznej (ekonomia poznawcza!).



Cokolwiek wiadomo o rzeczach na wyższych
poziomach, to automatycznie znajduje to
zastosowanie dla poziomów niższych.



Modele sieciowe znalazły także zastosowanie dla
wiedzy typu proceduralnego.

Alan Collins i Rssa Quillian

Wiedza proceduralna



Modele sieciowe znalazły także zastosowanie dla wiedzy

typu proceduralnego.



Najwcześniejsze modele dla tej wiedzy pochodzą z badań nad

sztuczną inteligencją i symulacją komputerową. Obserwując

(metodą prób i błędów testowanych) przebieg procesów w

maszynie, zrozumiano niektóre aspekty przetwarzania informacji

przez człowieka, np. istotę przetwarzania seryjnego, jako

podstawowego dla każdego z konstruowanych modeli.



Punktem wyjścia jest zespół reguł kierujących produkcją

(generowaniem i wykonaniem procedury) –np. Newella i Simona

procedura typu: jeżeli – to. Reguły są zorganizowane w systemy

rutyn (wskazówek dotyczących procedur wykonania zadania) i

podrutyn (dla podzadań). John Anderson, Newell i Simon

uważają, że reperezentacja wiedzy potrzebna do wykonania

określonego zadania lub wykorzystania określonej umiejętności

polega na systemie produkcji, zawierającym pełny zbiór

niezbędnych reguł (system reguł w samoregulowanym uczeniu

motorycznym). W takich programach mogą jednak znaleźć się

tzw. pluskwy (odchylenia we wskazówkach dla warunków lub

wykonania zadania).

Pojęciowa reprezentacja
wiedzy



Pojęcia - najbardziej złożona (chociaż najbardziej

podstawowa) forma reprezentacji;



materiał myślenia.



pokazują pełnie i różnorodność funkcjonowania

poznawczego człowieka.



Pozwalają na ekonomiczność w poznawaniu. Stanowią

one część osobistego doświadczenia jednostki.



Nie są jednorodne (lecz zróżnicowane); podlegają

wzajemnym powiązaniom.



Istnieje wielość podejść teoretycznych w kwestii istoty i

natury pojęć, co jest uzasadnione charakterem i

złożonością przedmiotu badań – czyli umysłu; głęboko

uwikłane w filozofię.

Pojęcia



Porządkują otaczający nas chaos informacyjny



Umożliwiają wychodzenie poza dostarczone informacje



Pojęcie stanowi zinterioryzowaną reprezentację świata

zawiera opis istotnych właściwości pewnej klasy (kategorii)
Pojęcie – kategoria – klasa - nazwa

Świadomość pojęcia???



Istnienie pojęcia w umyśle nie jest
równoznaczne z uświadamianiem go
sobie, a tym bardziej posiadania
werbalnego określenia. Analiza taka jest
możliwa dopiero wówczas, gdy praca nad
pojęciem jest zamierzona i
uświadamiana, gdy formułujemy jego
definicję, przypominamy sobie konteksty
użycia. Pojęcia tzw. mowy potocznej nie
są pojęciami sensu stricto logicznymi.

Nabywanie pojęć



By zrozumieć i przyswoić jakieś pojęcie trzeba najpierw

wydzielić i nazwać pochodzący z doświadczenia zbiór jakichś

przedmiotów (np. dla pojęcia żółtości – słońce, szafran,

światło, kurczak...). Na drodze abstrahowania cechy z

poszczególnych przedmiotów i na nowo zsyntetyzowania jej

(uogólnienia) powstaje pojęcie – podstawowa forma

myślenia, umożliwiająca poznawanie rzeczywistości.



Nie wszyscy badacze uznają drogę abstrahowania za

poprawna dla powstawania pojęć. Niektórzy są

zwolennikami teorii cech semantycznych – zakłada ona,

że podczas interpretacji znaczenia pojęć punktem wyjścia

jest ten poziom ułożonych hierarchicznie znaczników

semantycznych (elementów oznaczających znaku,

odnoszące się do części sensu danego pojęcia), który

charakteryzuje obiekty poziomu podstawowego.

Podstawowym więc kryterium zaliczania danego

egzemplarza do zakresu pojęcia jest wymiar centralność-

peryferyczność.

Badania nad nabywaniem
pojęć



J. Bruner:



pojęcia koniunkcyjne i dysjunkcyjne



Istota pojęcia



Procedura identyfikacyjna



A. Lewicki

c.d.



K. Nelson, korzystając z piagetowskiej koncepcji rozwoju i teorii

„relacyjnego pojęcia” E. Cassirera, formułuje stadia konstruowania

pojęć:



- stadium identyfikacji obiektu, czyli określenia

pewnych cech dystynktywnych obiektu (badania

percepcyjno-motoryczne dokonywane przez

dziecko)



- stadium identyfikacji istotnych relacji między

obiektami, podlegającymi następnie syntezie

(indywidualne oznaczanie relacji funkcjonalnych)



- stadium identyfikacji wytworzonego pojęcia

(struktura pojęciowa – pamięć semantyczna

połączona z hierarchizacją atrybutów).



Istotny jest tu aspekt funkcjonalny, z powodu którego

identyfikowany jest dany obiekt, a dopiero później

atrybutywny.

c.d.



można zdefiniować pojęcie jako produkt analizy i syntezy,

dokonywanych w trakcie podejmowania decyzji o

przynależności danego obiektu do kategorii pojęciowej

(interpretacja pojęcia). Proces ten jest zdeterminowany wiedzą

podmiotu o:



- cechach definicyjnych danej kategorii pojęciowej



- cechach charakterystycznych, określających stopień

zindywidualizowania danego obiektu w ramach danej kategorii

pojęciowej.



istotne znaczenie w identyfikacji odgrywa kontekst, w jakim

pojęcie się pojawia (model interakcyjny).



Najistotniejszą rolę w procesie konstytuowania się pojęć oraz

możliwości interpretacyjnych podmiotu odgrywa przyswojenie

sobie przez jednostkę (przez pryzmat wiedzy społecznej)

umiejętności wykorzystywania specyficznej organizacji

elementów składających się na znaczenie pojęcia. Tą drogą

kształtuje się ustrukturalizowany system pojęciowy o naturze

hierarchicznej, wyznaczający zakres i możliwości poznawcze i

komunikacyjne jednostki.

Relacje między kodami a
pojęcie

Kody
abstrakcyjne

Kody obrazowe

Wizualizacja

Kody werbalne



werbalizacja

Symbolizacja/desymbolizacja

semantyzacja/desemantyzacja



Funkcje pojęć



- kategoryzowanie i percypowanie
poprzez pojęcia



- organizacja pamięci i wiedzy



- wnioskowanie i myślenie



- funkcje instrumentalne (narzędzia)



- ekonomia poznania

Bogactwo ujęć dla bogatej
rzeczywistości



Istnieje bogactwo ujęć teoretycznych usiłujących opisać i

wyjaśnić istotę ich, sposób funkcjonowania i udział w

organizacji wiedzy.



traktujące pojęcia jako tzw. Teorie wyjaśniające – np.

Putnam. Nie zgadza się on z tezą, że pojęcia (przynajmniej

większość z nich) są po prostu opisami cech i relacji

[ujęcie klasyczne: cechy definicyjne i charakterystyczne].



Próbuje wyjaśniać rozkład cech i egzemplarzy pojęcia.

Jego zdaniem wyznacznikiem zakresu jest wiedza

podmiotu (teoria jaką on posiada) a nie dane z percepcji

(badania nad rozwojem pojęć).



Przykład trójkąta – pojęcie tzw. nominalne, ale czasami (w

odczuciu podmiotu) może pełnić funkcje pojęcia tzw.

naturalnego (bycia bardziej bądź mniej egzemplarzem –

zależnie od wiedzy i jej dojrzałości).

Dziękuję za uwagę i życzę
miłego weekendu!