PROCESY POZNAWCZE
II rok psychologii
Uniwersytet Wrocławski

wykładowca: dr Urszula Dębska

Reflektorem w głąb – kilka refleksji o

tajnikach poznawania świata i siebie

Czar i tajemnica
poznawania

Wykład 1.



Syllabus; informacje



Wprowadzenie



Początki



Umysł – mózg - poznanie



Ważne postacie i wydarzenia



Paradygmaty? Metafora komputerowa; metafora

mózgowa; modułowa koncepcja umysłu



Rola podmiotu poznającego – nowa definicja

poznania



Różnice indywidualne



Warsztat badawczy i jego ograniczenia

Podstawowe pojęcia



Psychologia poznawcza – subdyscyplina
psychologii; zajmuje się badaniem procesów i
struktur poznawczych oraz ogólnymi zasadami
funkcjonowania umysłu



Poznanie – zdolność do odbioru informacji,
przetwarzania ich, budowania wiedzy –
służących przystosowaniu i kontroli zachowania
- ogół procesów i struktur psychicznych,
uczestniczących w przetwarzaniu informacji..

Główne postacie



Psychologia poznawcza tworzyła się stopniowo



wszelkie zmiany dokonywały się w niej i
dokonują nadal w sposób bardziej subtelny,
cichy (bez jakichś nadzwyczajnych rewolucji),
ciągle ewoluując.



wkład bardzo wielu postaci ze świata nauki
(Ameryka: np. U. Neisser, J. Bruner, J. Fodor, K.
Kelly, S. Kosslyn



Polska: np. A. Lewicki, J. Kozielecki, T. Tyszka, A.
Falkowski, Z. Chlewiński, E. Nęcka, A. Kolańczyk,
T. Maruszewski, E. Ścigała, A. Biela, K. Nejder...).

Tożsamość psychologii
poznawczej?



Każda nauka określa swą tożsamość
wskazując na:



Przedmiot



Metodologię i warsztat badawczy



Historię swojego rozwoju

Początki



Psychologia poznawcza – jako „osobna dziedzina

psychologii” jest stosunkowo „młodą” (o ile 50 lat to
młodość) dziedziną psychologii(w stosunku do innych
dziedzin, np. klinicznej, osobowości…) – „ma długie
dzieje i krótką historię” (Herman Ebbinghaus).



Nie ma w jej obrębie jakichś wielkich szkół czy nazwisk
twórców, o których by – ze szczególnym uznaniem -
mówił cały świat (jak to jest np. na gruncie psychologii
osobowości: Freud, Jung, Rogers, Maslow, Murray…).
Może jeszcze najbardziej chciałoby się skojarzyć z nią
Watsona i Thorndike’a (głównych przedstawicieli
behawioryzmu), ale oni nie tworzyli psychologii
poznawczej jako szczególnej dziedziny psychologii

.

Długie dzieje i krótka
historia



Sokrates znany z dialogowego dochodzenia do definiowania pojęć.



Platon, który uważał, że prawdy dotykamy myślą a nie zmysłami.

Zagadnienia pojęciowej reprezentacji świata, które z

zaciekawieniem i swoistą dla siebie dociekliwością podejmował



Arystoteles – od niego mamy klasyczną koncepcję pojęć; czy

szersze zagadnienia możliwości poznawania w ogóle, które to

kwestie nurtowały wielu filozofów przez całe wieki



Kartezjusz – cogito ergo sum; a student nie myśli i też jest!.



John Lock – empiryzm dla badań nad poznaniem;



E. Kant – współdziałanie racjonalizmu i empiryzmu: wiedza a priori

i a posteriori.

Ważne wydarzenia



1. 1956r. – konferencja w Massachusetts
Institute of Technology – początek psychologii
poznawczej



(G. Miller 7+-2; N. Chomsky, A. Newell, H. Simon –
General Problem Solver)



2.- konferencja w Dartmouth College
(uczestniczyli w niej oprócz powyższych badaczy
także Mc Carthy i M. Minsky) – szerzej podjęto
zagadnienia tzw. sztucznej inteligencji.



3. 1956 – J. Bruner, Goodnow, Austin – A study of
thinking

Massachusetts Institute of
Technology



Massachusetts Institute of Technology to jedna z najbardziej

prestiżowych uczelni technicznych

Ameryki

. MIT powstała w

1861

roku z

inicjatywy kilkudziesięciu przedsiębiorców z okolic

Nowego Jorku

i

Bostonu

.

Jej celem jest jednoczesne kształcenie studentów i prowadzenie badań

podstawowych - jednak silnie zorientowanych na praktyczne potrzeby

społeczne. MIT jest uczelnią całkowcie prywatną. Z punktu widzenia prawa

jest spółką akcyjną, której akcje posiada obecnie kilkaset osób - głównie

członków rodzin założycieli MIT oraz jej byłych absolwentów, którym udało

się osiągnąć sukces finansowy.



MIT składa się z 5 szkół, grupujących około 200 różnych kierunków

nauczania, oraz około 300 grup badawczych i laboratoriów, które powstają i

znikają w zależności od potrzeb i działają poza strukturą szkół. Unikalną

cechą MIT jest łączenie nauczania typowo akademickiego z

uczestnictwem w badaniach naukowych już po pierwszym roku

studiów. Inną unikalną cechą MIT jest bardzo wysoki odsetek doktorantów i

pracowników naukowych w stosunku do studentów nauczania

"początkowego". Wynosi on niemal 1:1:1. Studenci nauczania

"początkowego" muszą po pierwszym roku znaleźć sobie miejsce w którymś

z zespołów badawczych. Ci, którzy nie zostaną zaakceptowani przez żaden

zespół, muszą uczelnię opuścić. Studenci, którzy "przetrwali", są od razu

wciągani w tok rzeczywistych badań, co z jednej strony daje stały dopływ

"świeżej krwi" do zespołów badawczych, a z drugiej strony ukierunkowuje

studentów w ich dalszym kształceniu i daje im możliwość praktycznego

stosowania dopiero co nabytej wiedzy.

Noam Chomsky

Herbert Simon

Herbert A. Simon



The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in

Memory of Alfred Nobel 1978



Autobiography



I was born in Milwaukee, Wisconsin, on June 15, 1916. My father,

an electrical engineer, had come to the United States in 1903

after earning his engineering diploma at the Technische

Hochschule of Darmstadt, Germany. He was an inventor and

designer of electrical control gear, later also a patent attorney.

An active leader in professional and civic affairs, he received an

honorary doctorate from Marquette University for his many

activities in the community. My mother, an accomplished pianist,

was a third generation American, her forebears having been

'48ers who immigrated from Prague and Köln. Among my

European ancestors were piano builders, goldsmiths, and

vintners but to the best of my knowledge, no professionals of

any kind. The Merkels in Köln were Lutherans, the Goldschmidts

in Prague and the Simons in Ebersheim, Jews.

Dartmouth Colledge

Ważne wydarzenia i postacie
c.d.



4. 1955 Kelly – The psychology of personal

constructs – metafora człowieka „badacza z

ulicy”. Z jego pomysłu zaczerpnęli m.in. Heider –

teoria atrybucji, Kruglansky – poznanie naiwne.



5. 1967 – Ulric Neisser uznawany za „Ojca

psychologii poznawczej” – Cognitive psychology

(pierwszy podręcznik psychologii poznawczej).

Miała to być dziedzina zajmująca się

nabywaniem, strukturalizowaniem,

przechowywaniem oraz wykorzystaniem wiedzy.

Napisany w nurcie przetwarzania informacji;

koncentrujący się na procesach a nie na

człowieku

Ulric Neisser

Ulric Neisser – ojciec
psychologii poznawczej



Ulric Neisser (born 8 December 1928) is an American psychologist.



Born in Kiel, Germany, he moved with his family to the United States in

1931. Neisser earned a bachelor's degree from Harvard in 1950, a

Master’s at Swarthmore, and a doctorate from Harvard in 1956. He

then taught at Brandeis, Cornell, and Emory universities.



The modern growth of cognitive psychology received a major boost

from the publication in 1967 of the first, and most influential, of his

books: Cognitive Psychology.



in 1976, he wrote Cognition and Reality, in which he began to express

a dissatisfaction with the linear programming model of cognitive

psychology at that time, and the excessive reliance on laboratory

work, rather than real-life situations. In his later writings he became

critical of the methodology of much cognitive psychology, faulting it

for being "ecologically invalid."



In 1981, Neisser published "John Dean's memory: a case study", in

regards to the testimony of John Dean for the Watergate Scandal.



In 1995, Neisser headed an American Psychological Association task

force writing a consensus statement on the state of intelligence

research in response to the claims being advanced amid the Bell Curve

controversy.

Kolejne etapy rozwoju
psychologii poznawczej



W 1976 Neisser - Cognition and Reality -

przełom w psychologii poznawczej;



przestaje spoglądać na umysł jako na

narzędzie służące jedynie do przetwarzania

informacji, a zwraca się ku podmiotowi

poznającemu (reżyser i główna postać w sztuce

poznawania).



Jednostka aktywnie planuje i tworzy

sytuacje, w których zaspokaja swoje potrzeby

(różne) i realizuje siebie.



Podejmuje próby łączenia koncepcji psychologii

poznawczej z ideami Gibsonizmu (bezpośredniej

percepcji, bez użycia reprezentacji) – przepracowuje cykl

percepcyjny, w którym człowiek już nie jest tylko istotą

reaktywną, ale wyprzedzającą fakty

Etapy c.d.



Ulric Neisser wskazuje na istnienie dwu

mechanizmów przetwarzania: konserwujący

– kiedy informacje zewnętrzne modyfikujące

schemat nie są specjalnie selekcjonowane

przez jednostkę; modyfikują schemat w

niewielkim stopniu, pozostawiając istotę jego

wewnętrznej organizacji.



Drugi z mechanizmów związany jest z

eksploracją – aktywne poszukiwanie nowych

informacji, ukierunkowane przez ów schemat

[schemat studenta kombinatora].

Cykl percepcyjny U.
Neissera



Dostępna informacja



(modyfikuje schemat)

S

che

mat

eksploracja

Etapy c.d.



Schematy wykorzystywane są nie tylko do

interpretowania napływających informacji i

kierowania poszukiwaniem nowych; tworzą one

podstawę dla pewnego stylu pobierania

informacji z otoczenia, stylu stanowiącego

względnie stałą cechę człowieka, różniąca go

od innych ludzi [np. dogmatyści spostrzegają

rzeczy czarno– biało]



to jednak jest teren psychologii osobowości i różnic

indywidualnych (na obszarze którego zaistniał prof. W.

Łukaszewski z pozycją: „Osobowość – struktura

regulacyjna i funkcje”, 1974. Nie był to jednak czas na

przyjęcie jego koncepcji)

Paradygmat przetwarzania
informacji



Poznanie – proces przekształcania symboli (na
zasadach syntaktycznych – każdy kolejny krok
uwarunkowany jest wykonaniem wcześniejszego
– maszyna i test A.M.Turinga – 1935; stworzył
prekomputerową analogię) – umysł porównany
do maszyny. Przechodzi przez kolejne stany
(ściśle określone), realizując precyzyjny program.



Najszybciej dokonuje się integracja psychologii –
nauki o komputerze – i teorii sztucznej
inteligencji. Język nowej nauki jest hermetyczny,
informatyczny

. „Zdrowy kręgosłup” psychologii poznawczej czy
ciągłe tworzenie alternatyw?



psychologię poznawczą oparto na paradygmacie

przetwarzania informacji,



Manipulowanie symbolami dokonywane według ściśle

określonych reguł - algorytmów



łatwa komunikacja między badaczami; duża kontrolowalność

prowadzonych badań.



Pokazywano jak kolejno – krok po kroku – organizm ludzki

odbiera, przetwarza i przesyła informacje (od spostrzegania,

przez selekcję, pamięć, wyobraźnię, procesy myślenia i

programy działania).



Usiłowano wszelkie zjawiska towarzyszące poznaniu wcisnąć

w model sekwencyjnego przetwarzania informacji, bądź po

prostu ich nie dostrzegać (np.emocje; wystąpienie jednego

stanu powodować miało powstanie czy wzbudzenie

następnego) .



Stanowisko to spotkało się z krytyką: np. J. Putnam, J. Searle

– nie tłumaczy stanów psychicznych człowieka, ale maszyny

Model przetwarzania
informacji - sekwencyjny



Bodźce

selekcja pierwotna

(rejestracja

sensoryczna i kodowanie)

pamięć

krótkotrwała

(przygotowanie programu

reakcji i zachowanie)

selekcja wtórna

pamięć trwała

(selekcja trzeciego rzędu)

przygotowanie programu reakcji

Uciążliwość i ograniczoność pojmowania
umysłu jako analogii komputerowej



wiele informacji potrafimy przetwarzać jednocześnie,

nie czekając na zakończenie jednego etapu



obecność licznych emocji, które wydają się być

nieodłącznymi partnerami naszego funkcjonowania w

życiu i w naszym poznaniu



(inna rzecz na ile te emocje są nam pomocą, a na ile przeszkodą w przetwarzaniu informacji: strach

przed klasówką - ogłupienie neurotyczne; spieszy na upragnione spotkanie - dziwnym trafem szybciej znajduje
rozwiązania problemów, które gdzieś tam musiały być wcześniej rozwiązane).

- emocje i poznanie - wiele z nich wpływa na kierunek i

zachowanie człowieka i nie zawsze jest to produkt uboczny –

niekiedy wydaje się wiodący w przetwarzaniu informacji (por.

prawa Dollarda- Millera).

Przetwarzanie informacji jako niezbędnik w
psychologii poznawczej



Nie lubiany termin (kojarzy się z mechanizmem

maszynowym), ale konieczny!



U. Neisser – to wszelkie operacje, dzięki którym

jednostka odbiera, przekształca, redukuje,

wzmacnia, zachowuje, przywołuje czy

wykorzystuje informacje



Zasady:



ekonomii (skąpiec poznawczy)



Uwagi - ochrona przed przeciążeniem oraz

dokładniejsze bądź wszechstronniejsze

przetworzenie



kontrola poznawcza (samoorganizacja i

samoregulacja)



Elastyczność (struktur poznawczych)



Poziomy przetwarzania

Jerome Bruner

Jerome Bruner



Jerome S. Bruner (1915- ) is one of the best known and

influential psychologists of the twentieth century. He was one of

the key figures in the so called 'cognitive revolution' - but it is

the field of education that his influence has been especially felt.

His books The Process of Education and Towards a Theory of

Instruction have been widely read and become recognized as

classics, and his  work on the social studies programme - Man:

A Course of Study (MACOS) - in the mid-1960s is a landmark in

curriculum development. More recently Bruner has come to be

critical of the 'cognitive revolution' and has looked to the

building of a cultural psychology that takes proper account of

the historical and social context of participants. In his 1996

book The Culture of Education these arguments were

developed with respect to schooling (and education more

generally). 'How one conceives of education', he wrote, 'we

have finally come to recognize, is a function of how one

conceives of the culture and its aims, professed and otherwise'

(Bruner 1996: ix-x).

Jerry Fodor

JERRY ALAN FODOR



Work address: Department of
PhilosophyRutgers UniversityDavison
Hall, Douglass CampusNew Brunswick,
NJ 08903 Work phone: [phone]



Fax: [phone]Email:
[e-mail]

Stephen Kosslyn

Stephen Kosslyn



STEPHEN M. KOSSLYN, a Professor of Psychology at

Harvard University, has published over 200 papers

on the nature of visual mental imagery. He has

received numerous honors, including the National

Academy of Sciences Initiatives in Research Award

and the Prix Jean-Louis Signoret, and was elected

to the American Academy of Arts and Sciences and

the Society of Experimental Psychologists. His

books include Image and Mind; Ghosts in the

Mind's Machine; Elements of Graph Design; Wet

Mind: The New Cognitive Neuroscience; Image and

Brain: The Resolution of the Imagery Debate; and

Psychology: The Brain, the Person, the World.

Ewolucja paradygmatu przetwarzania
informacji



Lata 80-te XX wieku:



Początek badań nad zdarzeniami życiowymi (pamięć

autobiograficzna) (

wprawdzie badania nad biegiem życia rozpoczęła dużo

wcześniej Ch. Buhler, ale teraz dopiero otwarcie wkroczyły one na warsztat

badawczy)



Odejście od przetwarzania równoczesnego ku

rozproszonemu i równoległemu – metafora mózgowa

(Rumelhart, McClelland) (interpretacja w kategoriach

reprezentacji poznawczych a nie przesyłania symboli czy

jednostek; także przetwarzania a nie jedynie przesyłania

informacji)



Neuropsychologia poznawcza (Ellis, Joung – w Polsce:

Herzyk, Kądzielawa) – odejście od myślenia lokalizacyjnego

ku kompensacyjnemu



ku modułowemu pojmowaniu umysłu (J. Fodor)

(jednostki

energetyczne – podstawowe, moduły wyspecjalizowane – percepcja,

motoryka, systemy centralne)

Ulric Neisser – kolejny etap



1993 – Multiple systems. A New approach to cognitive theory:

*zrezygnować z dążenia do stworzenia jednolitej teorii w

psychologii poznawczej [coraz większa otwartość na inne,

wyrozumiałość, tolerancyjność, a może pokora – cecha rzadka u

psychologów – że nie ma jednej prawdy]



*jeden ze sposobów winien trzymać się teorii przetwarzania

informacji



*drugi natomiast winien być związany z Gibsonowską teorią

spostrzegania bezpośredniego



*umysł ma budowę modułową (systemową) i w każdym z

modułów obowiązują inne prawa i zależności: 1.moduł

bezpośredniej percepcji i działania w środowisku lokalnym, 2.

moduł spostrzegania i reaktywności interpersonalnej; 3. moduł

reprezentacji i rozpoznawania. We wczesnym okresie rozwoju

człowieka systemy te działają niezależnie, dopiero później

wchodzą w ścisłe związki.



Procesy poznawcze są w znacznym stopniu uwarunkowane

biologicznie i kulturowo.

Odrobina historii w Polsce



1917 – Lwów S. Błachowski (1998-1962) - „Nastawienia i

spostrzeżenia”; opozycja introspekcja-ekstraspekcja



W. Witwicki (1878-1947) – analiza wrażeń i spostrzeżeń



J. Joteyko (1866-1928) – problematyka struktury inteligencji i

testów umysłowych



A. Lewicki (1910-1972) – kwestie orientacji w otoczeniu;

analiza pojęć



W. Szewczuk (1951) – analiza myślenia jako aktywności

podmiotu



J. Kozielecki i Z. Pietrasiński – dalsze badania nad myśleniem,

m. twórczym, podejmowaniem decyzji



A. Strzałecki – myślenie twórcze; intelekt-temperament-

osobowość



J. Trzebiński – myślenie twórcze, pojęcia



E. Franus – myślenie techniczne jako proces poznawczo-

konstrukcyjny; wyobraźnia

Historia w Polsce c.d.



B. Hornowski, A. Zimny – analiza zdolności

rozumowania (wykorzystywali matryce Ravena)



Cz. Nosal, A. Matczak - badania stylów

poznawczych



Cz. Nosal – typy umysłów



W. Łukaszewski i K. Obuchowski – wkład do

rozumienia stawania się osobowości dzięki wiedzy

i pojęciom



M. Lewicka – relacje między strukturami

poznawczymi i emocjonalnymi



T. Maruszewski, E. Ścigała - emocje i poznanie



A. Biela – rozumowanie przez analogię



Z. Chlewiński, P. Francuz, A. Biela – twórcza

analogia; ekspert i laik

Umysł

(odgórnie)

mózg

(oddolnie)



Dwa w jednym! Odnoszą się do tego
samego zjawiska – poznawania
rzeczywistości



Mózg – z dolnego poziomu



Umysł – z górnego poziomu (od strony złożonych funkcji
poznawczych)



Ich synteza zawiera się w neuronauce
poznawczej (przyszłość!!!)



Umysł: wąsko – świadomość



Szeroko – świadomość i nieświadomość;
system przetwarzania informacji

Umysł – mózg - poznanie



Nurty:



Informacyjny (jednostka przetwarzająca informacje,
przesyłająca je)



Ekologiczny (bez udziału reprezentacji)



Przykłady definicji:



Cz. Nosal – umysł to całość procesów poznawczych związanych
z odbiorem, przetwarzaniem i przechowywaniem informacji



Z. Chlewiński – umysł to język myśli – dynamiczny, świadomy i
nieświadomy; ma zdolności komputacyjne – tworzenia nowych
informacji



J. Searle (filozof) – metafora H2O – właściwości makroświata są
efektem zachowania się mikroświata. Cechy umysłu:
świadomość, intencjonalność, subiektywność, przyczynowe
oddziaływanie

Psychologia poznawcza
(kognitywna)



Obszar swoich zainteresowań zawęża do

mechanizmów poznawczych. Stanowi je

złożony system do odbioru i przetwarzania

informacji oraz konstruowania wiedzy.



UMYSŁ (system czerpiący zasilanie z mózgu,

złożony ze struktur poznawczych, reguł ich

funkcjonowania, gromadzący wiedzę,

umożliwiający adaptację do otoczenia)



Umysł jest pojęciem o charakterze

interdyscyplinarnym

Psychologia poznawcza a inne
dziedziny



Nauki te wywodzą się z różnych tradycji teoretycznych i

metodologicznych:



Epistemologia (filozoficzne podstawy poznania)



Filozofia umysłu (relacje między materią a duszą – J.

Searle)



Sztuczna inteligencja (systemy komputerowe)



Kognitywistyka – pojęcie zaczerpnięte od Bobrowa i

Coolinsa (1975) – nauka o systemach poznawczych w

ogóle – integruje wiedzę z różnych dziedzin zajmujących

się umysłem; dziedzina interdyscyplinarna łącząca kilka

nauk: filozofię, psychologię, językoznawstwo

(lingwistykę), informatykę, antropologię i neuronaukę

Warsztat metodologiczny



Eksperyment laboratoryjny



Eksperyment naturalny



Obserwacja



Chronomoetria (Hermann von Helmholtz, Fr.C. Donders)



Modelowanie



Badania komputerowe; symulacje (sztuczna inteligencja)



Zapisy EEG; tomografia komputerowa, i. inne



Analiza przypadków klinicznych – tak jak największe

koncepcje osobowości zrodziły się w placówkach

klinicznych, tak największe osiągnięcia psychologii

poznawczej (umysłu) są efektem badań z obszaru

patologii (zaburzenia neurologiczne czy psychiczne)

(A.

Damasio, Błąd Kartezjusza; A. Łuria, Szereszewski)



Badania jakościowe - novum

Architektura umysłu



1. Blokowe modele umysłu (Atkinson i Shiffrin)



2. Metafora komputerowa umysłu



3. Koncepcja poziomów przetwarzania (Craik, Lockhart)

(podstawowy, semantyczny, głęboki)



4. Modułowe ujęcie (filozof pracujący na rzecz

psychologii - J. Fodor: Modularity of Mind) (umysł nie jest

uniwersalnym urządzeniem, ale zespołem

wyspecjalizowanych modułów – skrzynka z

narzędziami). Umysł tworzą: przetworniki, moduły i
systemy centralne



5. Sieciowe modele umysłu - koneksjonizm (McClelland,

Rumelhart) – reakcja na skrajnie pojmowaną metaforę

komputerową. Przyjmują istnienie przetwarzania

równoległego i rozproszonego (sieci neuropodobne)

A. Damasio – „Błąd
Kartezjusza”



Przeciw centralizmowi i lokalizmowi:



Nie ma w mózgu żadnego pojedynczego
rejonu, który przystosowany byłby do
jednoczesnego przetwarzania reprezentacji
pochodzących ze źródeł o różnych
modalnościach czuciowych,
doświadczanych jednocześnie – np.
dźwięku, ruchu, kształtu, koloru w
odpowiednim rozłożeniu czasowym i
przestrzennym. Nie ma żadnego miejsca,
do którego kierowane byłyby te „produkty”

Antonio Damasio c.d.
(neurolog)



…nasze silne poczucie integralności
umysłu rodzi się z faktu współdziałania
makroskopowych systemów mózgowych,
opierającego się na synchronizacji
funkcjonowania poszczególnych
komponentów…



Powiązanie w czasie wymaga potężnych i
efektywnych mechanizmów UWAGI i PAMIĘCI
OPERACYJNEJ



Nieodzowne są tu: kora przedczołowa oraz
niektóre struktury układu limbicznego

Wieloparadygmatyczność



Psychologia poznawcza bywa traktowana jako

obszar zderzania wielu paradygmatów, czy też

wieloteoretyczność



Poczucie wielości bierze się zasadniczo stąd,

że poszczególne sprawności poznawcze

traktowane bywają jako odrębne sfery – tworzy

się dla nich mniejsze teorie funkcjonowania

(percepcja, pamięć, myślenie…)



Trudno jest wskazać jedną wspólną teorię,

która wyjaśniałaby całe funkcjonowanie

poznawcze człowieka

Elementy wspólne licznych mikroteorii w psychologii
poznawczej



informacje, które dopływają do człowieka muszą podlegać selekcji z

uwagi na ograniczone możliwości przyjęcia i przetwarzania. Nie jest to

jednak sztywna granica – występują różnice indywidualne, jak również

znaczący jest element ćwiczenia – mózg radzi sobie z nadmiarem (pole

uwagi ostrej – intensywnej i rozproszonej, ekstensywnej)



mózg stosuje pewne strategie radzenia sobie z informacją; często mają

one charakter świadomy – są pod kontrolą jednostki; z czasem mogą

zostać zautomatyzowane (np. uczenie się prowadzenia samochodu)



Strategie mogą przekształcić się w trwałe sposoby funkcjonowania (por.

elementy reklamy – gdzie i dlaczego umieszczać)



poszczególne części umysłu tworzą względnie spójny system (np. uwaga

i metapoznanie – kontrola)



wielopoziomowy charakter systemu poznawczego (por. język:

syntaktyka, semantyka, fonologia)



uzależnienie procesów poznawania od kontekstu (por. odkrywanie

analogii)



interakcyjny charakter przetwarzania (to, co się dzieje na pewnych

poziomach warunkuje zmiany na innych (np. słowa, intonacja, ekspresja)



procesy poznawcze zawsze mają charakter aktywny, co nie oznacza, że

zawsze mają charakter świadomy (przedświadome przetwarzanie).

Podobnie można wskazać na pewne specyficzne
właściwości procesów poznawczych dotyczących
interakcji społecznych:



ludzie zmieniają swoje otoczenie starając się je

kontrolować



reguła wzajemności (to jak ja ich poznaję zmienia to, jak

oni będą mnie spostrzegali, np. NADMIERNA ASEKURACJA)



poznanie społeczne zawsze dokonuje się przez pryzmat JA

(moich potrzeb i wartości; druga osoba także dostarcza

nam informacji o nas samych



rozmaite strategie autoprezentacji (najczęściej by wypaść

korzystniej)



wnioskowanie o ukrytych zamiarach i właściwościach



ludzie jako obiekty spostrzegania zmieniają się szybciej

niż obiekty fizyczne



dokładność spostrzeżeń łatwiej sprawdzić w przypadku

rzeczy niż ludzi



poznanie łączy się z upraszczaniem i schematyzowaniem

(redukcja nadmiaru informacji).

Urok zmienności



Psychologia poznawcza – długi czas trzymana w sztywnych

ryzach paradygmatu przetwarzania informacji w stylu

metafory komputerowej – uwolniła się i zakwitła zmiennością.



Nowe modele dla funkcjonowania poznawczego



Nowe koncepcje reprezentacji (np.Eleonora Rosch – pojęcia

naturalne)



Uwzględnianie kontekstu poznania



Udział aktywny osoby poznającej (motywacja, potrzeby,

ciekawość poznawcza, samoregulacja, samorozwój)



Doświadczenie indywidualne i badania jakościowe

Nowa definicja poznania



Cykl:



aktywnego tworzenia reprezentacji
poznawczych



Interpretacji napływających informacji
przy pomocy reprezentacji
poznawczych



Zmiany treści reprezentacji w zależności
od dopływu nowych danych
(elastyczność i kontekstowość)



Tworzenie nowych reprezentacji

Kropla drąży kamień nie siłą, ale
nieustannym kapaniem! Ta

kiej wytrwałości

życzę Państwu w zdobywaniu tajników
poznawania!!!

Uczymy się człowieka



Uczę się Ciebie człowieku,



Powoli się uczę, powoli.



Od tego uczenia trudnego



Raduje się serce i boli.



O świcie nadzieją zakwita



Pod wieczór niczemu nie wierzy



Czy wątpi, czy ufa – jednako –



Do Ciebie, człowieku należy.



Uczę się Ciebie i uczę



I wciąż Cię jeszcze nie umiem



Ale Twe ranne wesele,



Twą troskę wieczorną rozumiem (Jerzy Liebert)

Wykład 2. Reprezentacje
poznawcze



Jak poznajemy świat?



- bezpośrednio –
realizm; ekologizm



- pośrednio –
reprezentacjonizm,
konstrukcjonizm



Jak nabywamy wiedzę?



- deklaratywizm



- proceduralizm

Umysł – reprezentacje -
wiedza



Umysł ludzki wyposażony w odpowiednie
mu narzędzia służy człowiekowi do
odbierania, przetwarzania i wytwarzania
informacji oraz kumulacji wiedzy.



Wiedza – (knowledge) system informacji
zakodowany w strukturach pamięci
długotrwałej, za których pomocą
poznawczo odwzorowujemy świat.

Reprezentacja poznawcza



Psychologia poznawcza korzysta z pojęcia tzw.

reprezentacji poznawczej czy reprezentacji

wiedzy.

Jest to pojęcie, które nie ma jednoznacznej definicji, pozostaje

uwikłane w liczne – często odmienne - założenia teoretyczne.



Najogólniej - reprezentacja oznacza

odwzorowanie w umyśle całości lub części

rzeczywistości zewnętrznej albo

wewnętrznego świata jednostki.



(Df) - umysłowy odpowiednik fragmentu

rzeczywistości realnej bądź wymyślonej (fikcyjnej

lub hipotetycznej).



Jej desygnatem może być konkretny przedmiot,

osoba, kategoria lub relacja.

Reprezentacja poznawcza



To odzwierciedlenie jest możliwe dzięki procesom
spostrzegania i myślenia, w ścisłym powiązaniu z
pamięcią semantyczną.

Funkcja - zastępowanie danego wycinka rzeczywistości,

przez co ułatwia komunikację.



Rodzaje reprezentacji:



Trwałe – struktury wiedzy



Nietrwałe – wyobrażenia, etykiety, sądy, modele
umysłowe

Wiedza – metawiedza -
samoregulacja



Człowiek jest w stanie dokonywać także
refleksji nad wymienionymi rodzajami wiedzy i
nad samym sobą – metawiedza

(odrębne

przekonania i sądy o sobie jako jednostce uczącej się, funkcjonującej
poznawczo – Flavel).



Metawiedza wiąże się z możliwością tzw.
samoregulacji w uczeniu się i przetwarzaniu
informacji – człowiek jako ktoś stosujący
bardziej bądź mniej świadomie liczne reguły
(przepisy), strategie, które usprawniają jego
poznawanie, uczenie się.

Stanowiska w kwestii
pojmowania poznania



Stanowisko konstruktywistyczne – każdy

posiada indywidualną, niepowtarzalną

reprezentację świata, zbudowaną na bazie

osobistego doświadczenia (udział eksploracji i

interioracji, a nie odruchowość – jak w skrajnym

behawioryzmie)



Reprezentacjonizm – stanowisko filozoficzne –

poznajemy nie bezpośrednio, ale poprzez

reprezentacje umysłowe (pojęcia, wyobrażenia,

sądy, schematy, stereotypy, przesądy)



Realizm – bazą dla naszego poznania jest

realny świat

- Realizm (Platon – poznajemy idee, Arystoteles –
„pieczęć w wosku”)

- konstruktywizm (W.Ockham – nie musi być zachowana
sensoryczna forma rzeczy, J.Bruner – ten sam obiekt
można reprezentować na różne sposoby zależnie od:
nastawienia, kontekstu, wiedzy, oczekiwań, stanu
motywacyjnego, nastroju, emocji, trwałych cech intelektu

i osobowości

)

Podstawowe spory wokół
reprezentacji



1. Najwięcej kontrowersji wokół reprezentacji dotyczy jej

natury

(J.Fodor)?????



między zwolennikami konstruktywizmu (J. Bruner)

***reprezentacja nie jest odwzorowaniem otoczenia, lecz powstaje

na drodze „wnioskowań” z informacji zakodowanych w pamięci

długotrwałej;



***mogą one ulegać zmianom w konsekwencji interpretacji

poprzednich doświadczeń.



Źródłem powstania reprezentacji nie jest świat, ale interakcja między

nim a jednostką (KOLORADKARZ!!!).



Realiści - reprezentacja jako dokładne odzwierciedlenie rzeczywistości,

dokonane wyłącznie na podstawie informacji z pamięci długotrwałej,

niezmienionych przez interpretacje (Winograd, 1985).



2

. Inny problem dotyczy kwestii zapisywania wiedzy

– czyli liczby i rodzajów kodów (Johnson-Laird,

Paivio).

Rodzaje reprezentacji
poznawczych



Allan Paivio: obrazy umysłowe, ślady
pamięciowe, słowa, sądy, pojęcia, schematy
(skrypty, ramy, procedury)



Reber: obrazy, słowa (język), idee (abstrakcje)



Eysenck: reprezentacje analogowe (obrazy
umysłowe, modele mentalne), sądy



Smith, Ward, Finke – struktury przedtwórcze



Nęcka – struktury próbne

Deklaratywizm – proceduralizm (Z.
Pylyshyn)
J. Anderson – próba łączenia i
zastosowania