S3 Wyższe Procesy Poznawcze Witold Dobrołowicz wykład 4, Prywatne, psychologia wsfiz, semestr III, Wyższe procesy poznawcze wykłady


Wykład 4

22.10.2011

Wyobraźnia

W historii psychologii wyobraźni łatwo jest wyróżnić trzy okresy, a mianowicie:

- Okres intensywnego zajmowania się wyobraźnią;

- okres krytycznego stosunku do problemów wyobraźni;

- nowa fala zainteresowania psychologią wyobraźni, z jaką mamy do czynienia obecnie;

      1. Wprowadzenie. Banicja i powrót

    1. Źródła negatywnego stosunku do wyobraźni

Słabe efekty pierwszego okresu

- Spekulacje;

- badania eksperymentalne nad skojarzeniami;

- nowe paradygmaty; szczególnie jest to ewidentne na przykładzie behawioryzmu. Jak stwierdza J. P. Guilford: „wraz z pojawieniem się behawioryzmu naukowcy przestali niemal zupełnie zajmować się problemami wyobraźni”.

- zaczął dominować pogląd, że wyobraźnia w życiu nowoczesnego człowieka odgrywa nie tylko małą rolę, ale często negatywną.

- był rozpowszechniony pogląd, że w strukturze procesów psychicznych obrazy, w tym wyobrażenia, stanowią niższy poziom psychiki i pełnią tym samym podrzędną rolę w stosunku do hierarchicznie wyższych poziomów, a szczególnie procesów myślenia sformalizowanego, logiczno - teoretycznego. Zgodnie z tym poglądem obrazowa wiedza i obrazowe myślenie odgrywają istotną rolę tylko na wcześniejszych etapach rozwoju ontogenetycznego i historycznego człowieka. Według tego poglądu w wieku dojrzałym wyobraźnia jest wyobraźnia jest niezbędna tylko nielicznym osobnikom, a przede wszystkim po­etom, plastykom, kompozytorom itp.

- w tzw. Mądrości zbiorowej (obiegowej) powtarzane były np. takie sentencje jak: „dobrze mieć wyobraźnię jako towarzysza podróży, ale koniecznie trzeba wziąć rozsądek za przewodnika” (Samuel Johnson), „i z marzeń można zrobić konfitury. Trzeba tylko dodać owoce i cukier” (Stanisław Jerzy Lec); „niebezpiecznie widzieć więcej gwiazd niż jest” (Gomez de la Serna) - wyobraźnia może prowadzić do chorób psychicznych.

Spekulacje - kiedy od nich odchodzono, rozpoczął się rozwój psychologii; dominował pogląd, że wyobraźnia jest istotna, ale przemijająca - etap przejściowy, w rozwoju wyobraźnię powinno zastąpić logiczne myślenie. W życiu dorosłego człowieka wyobraźnia nie jest istotna - chyba, że są to artyści, twórcy.

1.2.Nowa rzeczywistość - powrót z banicji

- pojawienie się coraz częściej powtarzanych sentencji, jak: „wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy” (Einstein); „kiedy już nie będzie nic (…) wyobraźnia odbuduje światy” (Gustaw Flaubert); „może z czasem zobaczymy rzeczy, których, jak dotąd, nie możemy sobie wyobrazić” (Galileusz).

- na ten temat powstały dzieła, jak na przykład „potęga wyobraźni”. Jocob Bronowski stwierdza, że dzięki wyobraźni i innym procesom psychicznym, człowiek nie tylko przystosowuje się do otoczenia, ale je przekształca.

Obecnie już nie ma wątpliwości, że wyobraźnia jest potrzebna nie tylko poetom, ale wszystkim specjalistom. Kiedy pytamy o przyczyny nowej fali zainteresowania wyobraźnią, to warto dostrzegać tu przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne.

- wraz z postępem cywilizacyjnym rozwinęły się obrazowe formy kodowania i przekazywania informacji, co najbardziej widoczne jest na przykładzie telewizji, kina, internetu.

- nasilenie różnego rodzaju zaburzeń psychicznych w formie w formie pojawienia się obrazów, wobec których jak dotych­czas nauka jest bezradna, gdyż nawet ich opis i klasyfikowanie napotyka na trud­ności

Dzieje się tak m.in. pod wpływem sytuacji stresowych i frustracyjnych, pracy monotonnej, deprywacji sensomotorycznej, nadużywania alkoholu i narkotyków, rozpowszechniania leków psychotropowych itp.

- generalną przyczyną rodzącą zapotrzebowanie na wiedzę o procesie twórczym: w nowej epoce rośnie bardzo szybko zapotrzebowanie na twórcze rozwiązania wielu problemów w różnych dziedzinach teorii i praktyki, a tym samym na wiedzę o twórczości. To z kolei rodzi potrzebę wiedzy o mechanizmach i uwarunkowaniach procesu twórczego, w tym również na temat wyobraźni twórczej.

Bez wyobraźni nie moglibyśmy zmieniać rzeczywistości, dlatego wyobraźnia jest potrzebna nie tylko artystom, ale i innym specjalistom.

Przyczyny nowej fali:

- symptomy chorób psychicznych są związane z tym, że chory cos widzi lub słyszy.

2.Pojęcie wyobraźni

Często w psychologii trudno jest podać jedno­znaczną definicję jakiegoś pojęcia. Tak jest i w przypadku wyobraźni, głównie twórczej.

- myślenie obrazowe;

- fantazje;

- przedstawienie;

- imaginacja;

- antycypacja;

- konfabulacja;

- wizualizacja;

Uogólniając można powiedzieć, że istota wyobraźni wyraża się w przetwarzaniu posiadanych informacji i wytwarzaniu nowych w postaci obrazowej. Inaczej jest to zdolność manipulowania obrazami psychicznymi, ich przetwarzania, wytwarzania, przechowywania, itp.

3.Wyobrażenia - powstają w wyniku wyobraźni.

W wyniku procesu wyobraźni powstają wyobrażenia. Wyobrażenie to obraz psychiczny przedmiotu czy zjawiska, które nie znajduje się aktualnie w zasięgu naszych zmysłów, albo w ogóle nie istnieje.

Wyobrażenia trzeba umieć odróżniać z jednej strony od spostrzeżeń, a z drugiej od myślenia obrazowego.

Spostrzeżenie to obraz przedmiotu czy zjawiska, które ak­tualnie działa na nasze receptory. Inaczej spostrzeżenia to obrazy sensoryczne obiektów istniejących w naszym środowisku, powstające przy spełnieniu określonych warunków (siła bodźca, dobre funkcjonowanie systemu eferentnego i in.). Natomiast wyobrażenie to obraz przedmiotu czy zjawiska, które aktualnie nie znajduje się w zasięgu naszych receptorów, albo nawet w ogóle nie istnieje.

I tu i tu chodzi o obrazy, ale inaczej powstające.

Tab. Zestawienie cech: spostrzeżeń, złudzeń, halucynacji i wyobrażeń.

Spostrzeżenie

Złudzenie

Halucynacja

Wyobrażenie

Fizyczna obecność obiektu

+

+

-

-

Trafność rozpoznania

+

-

-

-

Kontrola świadomości

+

+

-

+

Tab. Cechy spostrzeżeń i wyobrażeń

Właściwości zjawiska

Spostrzeżenie

Wyobrażenie

Stabilność obrazu

Wysoka

Niska

Kompletność obrazu

Względnie pełna

Fragmentaryczna

Plastyczność

Mała

Duża

Kierunek Projekcji

Na zewnątrz

Do wewnątrz

(źródło: j.w.)

Zazwyczaj specjaliści mają trudności z odróżnieniem wyobrażeń od myślenia obrazowego, stąd bardzo często utożsamia się te dwa procesy. Istotna różnica będzie dostrzegalna, gdy omówimy pojęcie myślenia. Tu ograniczymy się do stwierdzenia, że w myśleniu istotną rolę odgrywają związki przyczynowo-skutkowe, natomiast wyobraźnia nasza nie jest ograniczona logiką. Tak na przykład wytworem wyobraźni są gwiazdozbiory, znaki zodiaku (byk, ryby, itp.), które jednak z punktu widzenia naukowego nie mają żadnego znaczenia poznawczego, stąd astronomowie inaczej kojarzą ze sobą różne gwiazdy, planety, itp.

4. Jak powstają nowe wyobrażenia?

Psychologowie: z niczego człowiek nie jest w stanie stworzyć czegoś nowego; wszystko, co powstaje to efekt czegoś już znanego;

W procesie poznawania nowych obrazów powinniśmy dostrzegać trzy elementy, a mianowicie:

  1. Materiał tworzenia, czyli z czego powstają;

  2. Operacje psychiczne, dzięki którym powstają nowe obrazy;

  3. Wynik transformacji, czyli co nowego powstaje

Tab. Struktura procesu tworzenia wyobrażeń

Materiał

(1)

Operacje psychiczne

(2)

Wynik

(3)

Wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia

  1. Kojarzenie znane od Arystotelesa (podobieństwo, kontrast, styczność w czasie (dwa bodźce występują jednocześnie), następstwo oraz bisocjacja - skojarzenie; wprowadzone kiedy zaczęto analizować pojęcie twórczości; to odległe skojarzenia z różnych dziedzin; jeśli nasza wiedza jest poszufladkowana, to bisocjacja to kojarzenie pomiędzy tymi konkretnymi obszarami wiedzy - nawet, jeśli są to dziedziny odległe); dlatego warto być specjalistą w więcej niż jednej dziedzinie rozwiązywanie problemów na podstawie wiedzy z dwóch dziedzin. Należy patrzeć dywergencyjnie - szeroko.

  2. Inne: perseweracja - trwanie obrazu, reintegracja - przekształcenie, multiplikacja - uwielokrotnienie, hiperbolizacja - zwiększanie, przenikanie, animacja, konwersja, rotacja oraz inwersja przestrzenna, manipulacja czasem.

Nowe obrazy, czyli wyobrażenia różnego rodzaju.

(źródło: własne).

Najbardziej tajemniczym ogniwem procesu wyobraźni jest element środkowy, czyli to, co się dzieje między „wejściem" i „wyjściem".

Przede wszystkim mamy do czynienia z różnymi formami kojarzenia. Koja­rzenie, czyli asocjacje, to najbardziej znany i uniwersalny mechanizm powstawania nowych obrazów. Ogólne prawo kojarzenia mówi, że jeżeli występują dwa zjawiska równocześnie lub w bliskim odstępie czasu, to w przyszłości wystąpienie jednego z nich powoduje wystąpienie drugiego.

Sformułowano trzy zasady (prawa) kojarzenia:

Później dodano jeszcze prawo przyczyny i skutku, czyli następstwa oraz za­proponowano szereg bardziej szczegółowych zasad, które jednak bardziej odnosiły się do pamięci niż wyobraźni.3 Prawa te mają niewątpliwie związek z wy­obraźnia, jednak w przeszłości badano ich zastosowanie głównie do pamięci oraz wyobraźni odtwórczej.

Podsumowanie

Wymienione wyżej mechanizmy należy traktować jedynie jako przykładowe. Wiedza nasza na ten temat jest fragmentaryczna.

4.1. Materiał wyobrażeń

Należy uświadomić prostą prawdę, że nawet najbardziej fantastyczne obrazy nie powstają z niczego, a jedynie z treści, jakie dotychczas podmiot posiada. Weźmy przykład diabła czy anioła. Są to postacie nieziemskie, a więc powinny być zbudowane z czegoś, czego żaden człowiek nigdy nie spostrzegał w naturze. Tymczasem te nieziemskie istoty zbudowane są ze zwykłych, ziemskich elementów.

4.2. Reprezentacja wyobrażeniowa rzeczywistości

(Co nowego powstaje w wyniku pracy wyobraźni?).

Ogólnie - w wyniku funkcjonowania wyobraźni powstaje wyobrażeniowa reprezentacja rzeczywistości. Jest to swoista mapa (schemat, plan) rzeczywistości „w głowie każdego z nas”. Cechą specyficzną tej reprezentacji, w odróżnieniu od percepcyjnej i pojęciowej jest to, że obrazy aktywizują się bez obecności ich obiektywnych odpowiedników.

4.3. Mechanizmy tworzenia nowych obrazów

Można tu wskazać wiele innych (poza kojarzeniem) mechanizmów, które ma­ją związek z obrazami wyobrażeniowymi. Przybliżymy znaczenie terminów wy­mienionych w powyższym zestawieniu:

  1. Perseweracja, to skłonność do trwania, utrzymywania obrazu w niezmienio­nej postaci mimo zmiany samego bodźca. Wyraża się to m. in. w tendencji do po­wracania do pewnych wspomnień, w skłonności do powtarzania pewnych słów czy zwrotów. Np. zbieraliśmy grzyby, wracamy do domu a obrazy grzybów „sta­ją nam przed oczami". Z powyższego wynika, że mechanizm ten leży u podstaw wyobrażeń odtwórczych, biernych.

  2. Reintegracja, czyli „ponowna integracja" to tworzenie obrazu całości na pod­stawie spostrzeżenia jakiegoś elementu, np. spostrzegam drzewo, wyobrażam las (las też był wcześniej spostrzegany).

  3. Multiplikacja, to inaczej zwielokrotnienie jakiego elementu. Na przykład wielogłowe bóstwo, czy smok.

  4. Hiperbolizacja, to przesadne zburzenie proporcji, wyeksponowanie jakiegoś elementu obrazu. Operacja ta wykorzystywana jest w karykaturze, np. rysunkach znanej osoby z przesadnie dużym nosem.

  5. Majoryzacja, to w miarę równomierne powiększenie obrazu, z reguły jego centralnego fragmentu, w wyniku powstaje efekt podobny do patrzenia przez lu­pę.

  6. Schematyzacja, to upraszczanie obrazu, czyli pozbawianie indywidualnych cech i właściwości. W wyniku powstają schematyczne rysunki.

  7. Metaforyzacja, to wyrażanie jednych obrazów za pomocą innych. Na przykład nieszczęśliwą miłość przedstawiamy za pomocą rysunku z przebitym sercem, pokój za pomocą gołąbka, itp.

  8. Przenikanie - to np. ignorowanie praw fizycznych i przechodzenie przez ściany (bez drzwi);

  9. Animacja to przypisywanie pewnym przedmiotom martwym czy roślinom przejawów życia i zdolności odczuwania, właściwych człowiekowi.

5. Rodzaje wyobrażeń

5.1.Przegląd ogólny

Jest bardzo dużo różnych rodzajów wyobrażeń.

5.2.Przybliżenie wybranych rodzajów

Tab. Przykładowy podział wyobrażeń ze względu na różne kryteria

Lp.

Kryteria podziału

Przykłady rodzajów

1

Zmysły

Wzrokowe, słuchowe, dotykowe, kinetyczne itp.

Nawet jeśli odbieramy bodźce słuchowe, to i tak przetwarzamy je na wzrokowe; bodźce wzrokowe mają u człowieka dominować;

2

Dziedzina życia i działalności człowieka

Artystyczne, techniczne, naukowe, psychologiczne, matematyczne, kulinarne itp.

3

Rola podmiotu

1.Mimowolne i dowolne; zgodne z naszą wolą; niezamierzone;

2.Indywidualne i grupowe;

3.Ejdetyczne; obraz wyobrażeniowy, wyrazisty, jaskrawy; tak wyraźnie, że może się wydawać, że nie wyobrażamy sobie, a spostrzegamy; może się subiektywnie mylić ze spostrzeżeniem; występują u niektórych dzieci; jest kojarzone z chorobami psychicznymi;

4

Nowość

Odtwórcze (odtwarzamy obrazy spostrzeżeniowe), wytwórcze (czegoś nie spostrzegaliśmy, ale na podstawie pewnych informacji możemy to sobie wytworzyć 0 opisy, zdjęcia, rysunki), twórcze (nowe).

5

Stosunek do rzeczywistości

1.Realne (prawdopodobne czy nierealne; jest twórcze, ale nie każde twórcze jest fantastyczne; to, co kiedyś było fantastyką, z czasem staje się realne) i fantastyczne; twórcze; chodzi o prawdopodobieństwo (czy jest to możliwe); dotyczą przyszłości - jeszcze nie są zrealizowane;

2.Konkretne (jak jest bodziec namacalny) i symboliczne (człowiek posługuje się symbolami - wszystko może być symbolem; jedna rzecz lub zjawisko może być symbolem wielu rzeczy)

6

Świadomość

1.Świadome i nieświadome; (człowiek może się czymś kierować, ale nie zdawać sobie z tego sprawy);

2.Marzenia (senne - sny, dzienne (obrazy, które wdzierają się do naszej pracy, mimowolne; kiedyś je traktowano jak dystraktory, teraz mówi się, że należy je umieć wykorzystywać i in.); każdy z nas marzy o lepszej przyszłości, każde osiągnięcie zaczyna się od marzeń. Jeśli nie ma marzeń, to nie ma postępu.

7

Rola

1. Pozytywne (jeśli człowiek myśli pozytywnie - sukces staje się prawdopodobny) i negatywne (jeśli człowiek ma negatywne nastawienie - sukces się oddala)

(źródło: własne)

Z powyższego zestawienia widzimy, że większość podziałów jest bardzo pro­sta, powszechnie znana, stąd ograniczymy się do krótkiego przybliżenia zwłasz­cza mniej znanych podziałów.

W naszym otoczeniu większość ludzi najczęściej myśli przeważnie negatywnie, np. „co ma być, będzie”, „nie uciekniesz od swojego losu, lepiej więc wyzbyć się złudnych marzeń”, itp. Cytowany już D. J. Swartz przytacza następujące zestawienie zdań, wywołujących obrazy pozytywne i negatywne (tab. 5).

Tab. 6. Ludzie o wyobrażeniach pozytywnych i negatywnych

Sytuacja

Człowiek o nastawieniu negatywnym

Człowiek o nastawieniu pozytywnym

przyszłość

Napawa go pesymizmem

Napawa go optymizmem

postęp

Przewiduje pogorszenie: zastój, regres itp

Przewiduje postęp i podejmuje działania w tym kierunku

cele

Nie stawia przed sobą wielkich, ambit­nych celów

Wyznacza sobie cele ambitne, wielkie

praca

Szuka pracy łatwej

Dąży do pracy efektywnej

błędy

Koncentruje się na drobnych błędach i niepowodzeniach, wyciąga z nich nega­tywne wnioski

Koncentruje się na problemach i błędach strategicznych, wyciąga pozytywne wnio­ski z błędów

Bilans kosztów

Poszukuje sposobów wzbogacenia się na oszczędnościach albo oszukując na kosztach

Poszukuje sposobów powiek - szatnia dochodów produkując lepiej i sprzedając więcej

konkurencja

Konkuruje tylko ze średnikami

Konkuruje z najlepszymi

rozmowa

Mówi o negatywnych stronach życia: o pogodzie, sytuacji materialnej, pracy itp.

Mówi dobrze o przyjaciołach, swojej fir­mie, nawet konkurencji

Stosunek do życia

Dostrzega tylko to, co jest teraz

Przewiduje, planuje długofalowo

Życie towarzyskie

Otacza się ludźmi myślącymi negatywnie

Otacza się ludźmi o otwartych umysłach, pomysłowymi, o postępowych poglądach

Źródło: wg D.J. Schwartza 1997.

6.Funkcje i znaczenie wyobraźni

Wyobraźnia, jak już o tym wspominaliśmy niejednokrotnie, odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji psychicznej. Poszczególni autorzy wymieniają różne jej funkcje. Tak na przykład Górniewicz wyróżnił cztery następujące funkcje wy­obraźni: 1) kreatywną; 2) kompensacyjną; 3) stymulującą; 4) ludyczną.

Funkcja kreatywna to funkcja najbardziej podstawowa, o dużym znaczeniu. Funkcja kreatywna wyraża się w tworzeniu nowych pod względem subiektywnym i obiektywnym obrazów rzeczy i zjawisk. Bez wyobraźni niemożliwa byłaby jakakolwiek twórczość, innowacja, a więc i postęp. Człowiek zanim cokolwiek uczyni nowego, musi najpierw wyobrazić sobie nowy stan rzeczy. Wyobraźnia twórcza, często fantazja, czyni człowieka wielkim. W wyniku wyobraźni twórczej powstają rzeczy nowe, jakich dotąd nie było, a jednocześnie społecznie wartościowe - przynajmniej dla pewnej grupy ludzi w określonym czasie. Już starożytni, a szczególnie Platon i Arystoteles wskazywali na kreatywną funkcję wyobraź­ni; wyraża się ona m. in. w marzeniach o lepszej przyszłości. W ramach tej funk­cji można wyróżnić szereg funkcji szczegółowych, o węższym znaczeniu.

Funkcja kompensacyjna odgrywa istotną rolę w sytuacjach trudnych, gdy podmiot nie jest w stanie realizować w wymiarze fizycznym swoich marzeń i ce­lów. W niektórych przypadkach może to być mechanizm obronny. Jest tak wów­czas, gdy człowiek w trudnej sytuacji oddaje się marzeniom, tworzy wizje lepszej przyszłości, ale ich nie realizuje. Wszak w wyobraźni wszystko jest możliwe; w wyobraźni łatwo jest pokonywać trudności i przeszkody zewnętrzne i we­wnętrzne. Funkcja kompensacyjna polega na tym, że człowiek przeżywa przyjemność z przebywania w innym, lepszym świecie, kiedy patrzymy na świat i siebie przez różowe okulary. Niestety dużo osób ucieka od rzeczywistości w świat fantazji i fikcji poprzez środki odurzające, jak alkohol, narkotyki. Tak więc funkcja kompensacyjna ma dwie strony, nie tylko pozytywną, ale ułatwia człowiekowi znieść frustrację wynikającą z niepowodzenia, ale również negatywną.

Wyobraźnia może stymulować podmiot do aktywności, jest więc składnikiem procesu motywacyjnego. Marzenia o lepszej przyszłości to potężny motywator działania.

Funkcja ludyczna, czyli zabawowa występuje nie tylko u dzieci ale nawet po­ważnych uczonych (zob. Tekst uzupełniający - zabawy uczonych). Nie ma zaba­wy bez wyobraźni.

Podobne funkcje wyobraźni wymieniają inni autorzy. Tak na przykład Kor-szunowa (1979) wyróżnia następujące główne funkcje wyobraźni, a mianowicie:

  1. heurystyczną, czyli twórczą;

  2. antycypacyjną (przewidującą);

  3. praktyczną;

  4. poznawczą.

  5. estetyczną.

Funkcje wyobraźni można też sprowadzić do trzech następujących grup, które nazwiemy:

  1. pomocniczą

  2. samodzielną

  3. pośrednią

do pierwszej grupy zaliczamy funkcje służebne, istotą których jest ułatwienie przebiegu innych procesów poznawczych, jak spostrzeganie, pamięć, uwaga i myślenie. Procesy te u człowieka bez udziału wyobraźni byłyby wprost niemoż­liwe, albo przynajmniej bardzo ograniczone (podobnie jak wrażenia). Wyobraź­nia aktywizuje różne procesy poznawcze, stwarza dla nich przestrzeń. Do tej grupy zaliczymy takie funkcje szczegółowe, jak:

Do drugiej grupy zaliczymy specyficzne funkcje wyobraźni, czyli samodzielne. Do tej grupy odniesiemy, funkcję antycypacyjną, wyrażająca się w przewidywa­niu przyszłości oraz funkcje związane z twórczością.

Funkcje wyobraźni możemy również rozpatrywać z innego punktu widzenia. Do tej pory mówiliśmy głównie o funkcjach pozytywnych. Wiadomo, że trzeba dostrzegać również funkcje negatywne. Wspominaliśmy o tym przy okazji me­chanizmów obronnych. Ale to nie wszystko. Jest wiele twierdzeń w rodzaju na temat „potęgi wyobraźni", np.:

Durand (1986) akcentuje symboliczną funkcję wyobraźni. Symbol ma po­dwójne znaczenie, jedno konkretne, a drugie aluzyjne, metaforyczne, upostacio-wione itp. Filozofowie mówią o przywracaniu równowagi przez wyobraźnię. Du­rand wymienia również biologiczną i psychospołeczną rolę wyobraźni. Biolo­giczna funkcja wyobraźni polega na przywracaniu równowagi witalnej. W tym przypadku wyobraźnia jest mechanizmem obronnym, pozwalającym żyć, szcze­gólnie negować świadomość nieuchronności śmierci, rozkładu.

Powiadamy, że wyobraźnia symboliczna jest czynnikiem równowagi psycho­społecznej. Najbardziej widoczne jest to w przypadku psychoterapii. Ten aspekt mocno zaakcentowała klasyczna psychoanaliza. Tak na przykład w koncepcji sublimacji stwierdza się, że wyobraźnia odgrywa rolę buforu między popędem a jego represją.

Durand mówi o potrzebie Muzeum wyobrażeniowego, gdzie mogłyby się „spo­tkać" wytwory kultury obrazowej masowo rozpowszechniane przez fotografie, druk, kinematografię, internet itp. „Dla nas, ludzi Zachodu, «ucieczka na Wschód», uznanie ustrojów i rojowisk obrazów przenoszonych przez sztukę Orientu oraz przez sztukę innych niż nasza cywilizacji jest środkiem, jedynym środkiem przywrócenia humanistycznej równowagi o charakterze rzeczywiście ekumenicznym" (Durand, 1986, s. 133).

Podsumowanie

Gdyby trzeba było sprowadzić wyobraźnię do jednej generalnej funkcji, czyli wskazać jej funkcję najistotniejszą, to bez wahania stwierdzam, że jest to funk­cja transgresyjna. Odwołuję się tu do znanej koncepcji J. Kozieleckiego, który pod pojęciem transgresji rozumie „Zjawisko polegające na tym, że człowiek in­tencjonalnie wychodzi poza to, co posiada i czym jest" (Kozielecki, 1987, s. 10).

Tab. 2-6. Barwy, ich symboliczne znaczenie oraz działanie i wykorzystywanie

Barwa

Symboliczne znaczenie oraz działanie i wykorzystanie

Biała

Symbol: czystości, doskonałości, świętości i in. Np. biały strój i welon - niewinność i dziewictwo, strój przy pierwszej komunii. Ale również Biała Dama - to w folklorze wielu krajów europejskich widmo, czarodziejka. Biała flaga - znak poddania się.

Czarna

Czarna barwa jest symbolem zła, ponurości, zmartwienia, nienawiści, smutku, śmierci, Piekła, diabła, żałoby, nicości, niewiedzy itp. Działanie: - wzbudza uczucie litości; - kojarzy się ze smutkiem; Osoby preferujące: - poważne, (żałoba); Wykorzystywany do: - do towarów luksusowych; - do działań charytatywnych.

Czer­wień

Czerwień jest symbolem m. in. energii, męskości, emocji (radości, podniecenia, na­miętności, miłości), intuicji, twórczości, rewolucji, socjalizmu itp. Działanie: - pobudzające;

Osoby preferujące: - silny pęd do aktywności, pełni życia;

Wykorzystywany do: - wywołania impulsywnej chęci zakupu (Coca-Cola, czerwone samochody).

Błękit i podob­ne -niebie­ska

Błękit jest symbolem nieba, spokoju, uduchowienia, nieskończoności, ogromu, trwa­łości, wieczności, niewinności, wierności, pogody ducha. Jednocześnie - ludzie lu­biący błękit mają być konserwatystami, introwertykami.

Barwa brązowa kojarzy się z jesienią, uwiędłym liściem, prostotą, skromnością, spo­kojem.

Działanie: - uspokajające;

Osoby preferujące: - pragną spokoju, harmonii, uporządkowania; Wykorzystywany do: - sugerowania, że zakup danego towaru wprowadzi uspokoje­nie, ulgę, odprężenie (wykorzystywany jest w reklamowaniu mrożonek).

Żółta

Działania: - przyciąga uwagę;

Osoby preferujące: zachowania reaktywne, chęć uwolnienia się od napięć i nadzieję osiągnięcia sukcesu; często są niezdecydowane (kupują bez namysłu, na kredyt);

Wykorzystywany do: wyzwolenia chęci działania, spróbowania.

Zielona

Działanie: uspokajające;

Osoby preferujące: charakteryzują się stałością, nieustępliwością, szczerością;

Wykorzystywany do: tworzenia nawyku zakupów - przywiązanie do marki, adresowany do biznesmenów (rezygnacja z zakupów na kredyt).

Źródło: własne

Pytania na egzamin ustny:

  1. synonimy terminu wyobraźnia

  2. dlaczego była niedoceniana problematyka wyobraźni w różnych systemach psychologicznych?

  3. Jakie czynniki powodują wzrost znaczenia psychologicznej problematyki wyobraźni?

  4. Istota wyobraźni

  5. Pojęcie wyobrażenia

  6. Wyobrażenia a inne obrazy psychiczne

  7. Jakie są podobieństwa i różnice między takimi pojęciami, jak: …

  8. …

  9. …

  10. …

  11. …

  12. …

  13. …

  14. …

  15. …

  16. …

  17. …

  18. …

  19. …

  20. …

  21. …

  22. …

  23. …

  24. …

  25. co jest istotą wyobrażeń ejdetycznych?

  26. jakie funkcje pełni wyobraźnia?

Test - wybór pozytywny:

  1. jak nazywamy operację polegającą na wyrażaniu jednych obrazów za pomocą innych. Na przykład nieszczęśliwą miłość przedstawiamy za pomocą rysunku z przebitym sercem, pokój za pomocą gołąbka, itd.

  • jak nazywamy kojarzenie ze sobą odległych elementów, a więc obrazów, technik, teorii itp., które dotąd zaliczane były do różnych sfer naszych doświadczeń?