Bariery administracyjne i koszty

transakcyjne jako uboczny efekt

oddziaływań instytucjonalnych

prof. dr hab.
Wiesław Musiał

1

Wykład 6

2

Instytucje funkcjonujące w otoczeniu
wsi i rolnictwa z racji swego
istnienia, usytuowania prawnego i
wykonywanych zadań stwarzają
różnorodne bariery
administracyjne dla podmiotów,
dla których pracują i kreują koszty
transakcyjne

3

A.Bariery administracyjne

(BA)

Są inaczej nazywane kosztami
administracyjnymi i odnoszą się one
do relacji

Aby zabezpieczyć interes publiczny
Państwo stosuje wobec
przedsiębiorców i osób fizycznych
różnorodne środki zobowiązujące ich
do pewnych działań i zabraniające
lub ograniczające inne działania

państwo i podmioty
gospodarcze

w tym gospodarstwa
rolne

4

Przedsięwzięcia te tworzą warunki
legalnego pozyskiwania pomocy,
załatwienia uprawnień lub dokumentacji,
zapobiegania wyłudzeniu, fałszowaniu,
nielegalnemu procedowaniu kreują
jednak koszty (które ktoś musi pokryć)

Koszty administracyjne to także
obowiązki prawne i obowiązki
informacyjne

Barierami nazywamy najczęściej nakłady
czasu, środki i koszty ponoszone przez
przedsiębiorców związane z
przygotowaniem niezbędnych
dokumentacji związanej z otrzymaniem
środków publicznych lub usługi
finansowanej ze środków budżetowych

5

Uwzględnia się tu zarówno
koszty zewnętrzne
gospodarstwa wynikające ze
zlecenia innym podmiotom
określonego zadania

koszty wewnętrzne tj.
wynagrodzenia własnych
pracowników, programy
informatyczne, koszty specjalnego
sprzętu itp., które służą pozyskaniu
wsparcia (stworzenia niezbędnej
dokumentacji, czynienia innych
starań), własny czas pracy, nakłady
na transport porady prawne.

6

Do barier administracyjnych zalicza
się m.in. następujące typy czynności
których dokonanie wymaga się od
przedsiębiorców, rolników (czy
samorządów):

 ubieganie się o zezwolenia na

podjęcie działalności;

 składanie wniosków o przyznanie

uprawnień,

 opracowanie procedur, zbieranie

referencji;

7

 sporządzanie raportów i zbieranie

do nich informacji;

 prowadzenie kontroli;
 bieżąca aktualizacja

biznesplanów i innych
wymaganych dokumentów;

 śledzenie zmian w regulacjach

prawnych;

 wnoszenie zażaleń, odwołań i

skarg.

Pod auspicjami Ministerstwa Finansów
działa Departament Barier
Administracyjnych

8

Bariery administracyjne to m.in.:

 trudności, nakład czasu i koszty

poszukiwania informacji

 zaświadczenia i odpisy składane do

firm

 różnorodne formalności związane z

załatwianiem spraw biznesowych

 marnotrawstwo czasu
 koszty dojazdu i czasu pracy
 koszty ponoszone na doradztwo
 koszty ponoszone na opłaty

9

Propozycje likwidacji niektórych
uciążliwych barier administracyjnych
sprowadzają się do:

 zastąpienie zaświadczeń

oświadczeniem

 wprowadzenie leasingu

konsumenckiego

 zmniejszenie kar dla firm
 likwidacja niektórych zezwoleń i

rejestrów

 możliwość przekazywania akt w

wersji elektronicznej

 załatwienie spraw

administracyjnych przez Internet

 likwidacja NIP

10

25.03.2011 r. Sejm przyjął ustawę o
ograniczeniu barier
administracyjnych dla obywateli i
przedsiębiorców

Poza ww. problemami
podejmuje ona:

 zmniejszenie kosztu

zarejestrowania przedsiębiorstwa
(z 1000 zł do 500 zł.)

 składanie oświadczeń (a nie

zaświadczeń) o niekaralności

 likwidacja 200 zaświadczeń i

zastąpienie ich oświadczeniami

11

B.Koszty transakcyjne

Koszty transakcyjne w
teorii

Kategoria kosztów transakcyjnych
pojawiła się w języku ekonomicznym
dopiero w pierwszej połowie XX wieku
i zrobiła wielką karierę we wszystkich
nurtach współczesnej ekonomii.

Za prekursora ujęcia gospodarki, w
którym transakcje odgrywają
kluczową rolę uznaje się J. R.
Commons’a.

12

Jednak samo pojęcie kosztów
transakcyjnych i opartą na nich
teorię najszerzej wprowadzał do
ekonomii w swoich pracach w latach
30 XX. wieku Ronald H. Coase’a.

W literaturze przedmiotu można
spotkać kilka podziałów kosztów
transakcyjnych, np. ze względu na
fazy przebiegu transakcji:

 koszty transakcyjne ex-ante, czyli

koszty przygotowania lub
doprowadzenia do transakcji,

 koszty transakcyjne ex-post,

pojawiające się w trakcie realizacji
umowy.

13

Koszty transakcyjne można również
podzielić ze względu na podmiot,
który je ponosi.

W przypadku wsparcia unijnego są to
koszty ponoszone przez
beneficjentów (prywatne), bądź też
przez instytucje włączone w system
wdrażania programów unijnych oraz
inne instytucje współpracujące
(publiczne).

14

Stan badań nad kosztami
transakcyjnymi

W Polsce praktycznie nie ma
opracowań dotyczących wielkości
kosztów transakcyjnych
ponoszonych na pozyskanie
środków wspólnotowych na wsparcie
rozwoju polskiej wsi i rolnictwa.

15

Koszty te pojawiają się tak po stronie
potencjalnych beneficjentów
ubiegających się o wsparcia, jak i po
stronie wszelkiego rodzaju instytucji
włączonych w proces pozyskiwania
środków unijnych.

W większości opracowań autorzy
praktycznie pomijają kwestie kosztów
transakcyjnych, jakie trzeba ponieść,
aby środki te mogły być sprawnie
zaabsorbowane do polskiej
gospodarki.

16

W ujęciu ogólnym są to koszty
transakcyjne są ponoszone przez
podmioty działające na rynku w
związku z zawieranymi transakcjami.

Są to: koszty pozyskiwania informacji

o potrzebach biznesowych i o
ofercie

 koszty organizacji przetargów
 koszty marketingowe
 opłaty bankowe i

administracyjne

 Koszty kontroli realizacji

transakcji

17

Gdy odnoszą się one do prywatnych
podmiotów gospodarczych
(gospodarstw) ubiegających się o
wsparcie np. środkami pomocowymi
UE maja bezpośredni wpływ na
atrakcyjność oferty wsparcia.

Niskie koszty transakcyjne (łatwa
dokumentacja, mała liczba
załączników, możliwość
samodzielnego wypełnienia
niezbędnych dokumentów), te
przekładają się na wyraźną absorpcję
środków pomocowych, a więc i
realizacje zamierzonych celów.

18

Podstawowe rodzaje kosztów

transakcyjnych

Grupa kosztów

Wyszczególnienie

Koszty
transakcyjne ex-

ante,
występujące lub

przewidywane
podczas

przygotowania
umowy

koszty koordynacji dotyczące przede
wszystkim: ustalania cen oraz

wzajemnych zobowiązań i
uprawnień, informowania o

obecności partnerów na rynku oraz
o ofertach, miejsca wymiany,

zawarcia transakcji, powtórnych
negocjacji przed ponownym

zawarciem kontraktu na kolejny
okres koszty motywacji, wynikające

przede wszystkim z niekompletności
i asymetrii informacji (zróżnicowania

dostępu do informacji pomiędzy
stronami kontraktu): poszukiwanie

rozpoznawanie i ocena dostępnych
ofert

19

Grupa

kosztów

Wyszczególnienie

Koszty

transakcyjne
ex-post,

występujące
podczas

realizacji
warunków

umowy

koszty motywacji, związane zwłaszcza z
niedoskonałością kontraktów skutkującą

zazwyczaj utratą określonych korzyści i
potrzebą dodatkowych negocjacji, a

spowodowaną: brakiem uwzględnienia
niektórych sytuacji i ich zmian w

przyszłości, utrudnieniami w pomiarze
wyników transakcji, utrudnieniami we

wprowadzaniu zmian zasad współpracy,
brakiem możliwości wycofania się

jednej ze stron przed upływem terminu

związania kontraktem koszty
monitorowania realizacji i egzekucji

postanowień kontraktów dotyczące
zazwyczaj rozbieżności pomiędzy

ulegającymi zmianom potrzebami stron,
a treścią kontraktów: rozstrzyganie

sporów, rekompensowanie
wyrządzonych szkód

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [O. Williamson, 1998, s. 33 –
35], [T. Gruszecki, 2002, s. 254 – 255].

20

Czynniki wpływające na koszty
transakcyjne

Obniżające się koszty
transakcji.

 Jasne i proste prawo;
 Wystandaryzowanie dóbr i usług;
 Niewielka liczba stron transakcji;
 Dobre relacje pomiędzy stronami;
 Rozsądne zachowania partnerów

transakcji;

 Krótki czas realizacji transakcji;
 Bezwarunkowość wymiany;
 Niskie koszty monitoringu;
 Niskie kary.

21

Podwyższające koszty
transakcji.

 Unikatowość dóbr i usług;
 Złożone i często zmieniające się

prawo;

 Duża liczba stron transakcji;
 Nieznajomość lub wrogość stron;
 Długi czas realizacji transakcji;
 Liczne zastrzeżenia i dodatkowe

warunki zawierania transakcji;

 Wysokie koszty monitoringu;
 Wysokie kary.

22

Niskie koszty administracyjne są także
bardzo ważne z punktu widzenia
interesów publicznych

Koszty te faktycznie ponoszą
wszyscy podatnicy i stanowią one
wydatek budżetu państwa

Koszty transakcyjne są natomiast
ważne dla prywatnych podmiotów
gospodarczych, gdyż wpływają one na
ogólny poziom kosztów w tym
produkcji, świadczenia usług itp.

23

Przykładowe koszty transakcyjne
wynikające z procedowania pomocy
dla rolników przez ARiMR

Zadania ARiMR
Agencja płatnicza i instytucja

wdrażająca

 wzywanie do składania wniosków o

pomoc finansową oraz

informowanie nt. kryteriów

kwalifikowalności,

 przyjmowanie i weryfikacja

wniosków o pomoc pod względem

formalnym,

 ocena techniczna i ekonomiczna

wniosków,

24

 sporządzanie umów pisemnych

pomiędzy Agencją a potencjalnymi
beneficjentami,

 monitorowanie i sprawozdawczość.

 weryfikacja wniosków o płatność,

 autoryzacja płatności,

 dokonywanie płatności oraz

windykacja należności,

 księgowanie zobowiązań i

płatności.

Organ kontrolny (jego działanie,
także kreuje

koszty transakcyjne)

 kontrole na miejscu (wizytacje

terenowe) dla wszystkich

instrumentów (outsourcing i

własne zasoby).

25

Krajowi partnerzy instytucjonalni
ARiMR

1.Instytucje nadzorujące i

kontrolujące:

 MRiRW, MF (Dep. Certyfikacji i

Poświadczeń wydatków z UE), NIK,
Urzędy Skarbowe.

2. Instytucje współpracujące we

wdrażaniu wsparcia:

 Urzędy Marszałkowskie, Agencja

Rynku Rolnego, FAPA, Ministerstwo
Środowiska.

26

3. Instytucje współpracujące:

 Główny Urząd Geodezji i

Kartografii

 Inspekcja Weterynaryjna
 Inspekcja Jakości Handlowej Art.

Rolno-Spożywczych,

 Generalna Dyrekcja Ochrony

Środowiska,

 Główny Inspektorat Ochrony

Środowiska,

 Generalna Dyrekcja Lasów

Państwowych,

 Krajowy Zarząd Gospodarki

Wodnej,

27

 Centrum Doradztwa Rolniczego i

ODR,

 Krajowa Rada Izb Rolniczych i Izby

Rolnicze,

 Sektor Bankowy,
 Główny Urząd Statystyczny
 Starostwa Powiatowe i Urzędy gmin,
 Jednostki naukowo-badawcze,

Organizacje Pozarządowe, Media….

28

Tabela 1. Kwoty wypłat zrealizowanych przez
ARiMR z unijnych i krajowych programów
wsparcia w latach 2004-2009 [w mln zł]

Wyszczególni
enie

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Środki UE

2

023,6

7

075,4

10

709,9

9

001,3

11

505,8

12 310

,4

Środki
krajowe*

1

911,2

4

252,0

5

986,5

4

344,9

6

786,1

5 565,

6

Razem

3

934,8

11

327,4

16

696,4

13

346,2

18

291,9

17 876

,0

*na współfinansowanie programów unijnych i na programy
krajowe.
Źródło: dane ARiMR ze sprawozdań za lata 2004-2009.

29

Tabela 2. Budżet i koszty funkcjonowania
ARiMR w latach 2002-2009 [w tys. zł]

Wyszczególnie

nie

Lata*

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Przychody

ogółem:

1 544

193

1 687

099

1 349

880

1 389

269

1 547

767

1 938

645

1 880

688

1 666

316

w tym dotacja

z budżetu

państwa

1 320

416

1 597

177

1 272

291

1 321

572

1 484

007

1 862

573

1 762 7

85

 

1 605

876

Koszty

funkcjonowani

a Agencji

- 720 246

810
420 853 532 937 393

1 254

268

1 409

536

1 282

333

Koszty ogółem

1 291

178

1 655

741

1 691

734

1 573

071

1 446

484

1 827

032

2 425

547

1 923

788

*według wykonania na 31 grudnia danego roku
Źródło: Sprawozdania z działalności ARiMR za lata
2002-2009.

30

Tabela 3. Zatrudnienie oraz koszty płacowe
ponoszone przez ARiMR w latach 2002-2009

Wyszczególnie

nie

Lata

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Zatrudnienie

[osoby]

3 129

*

4 220

*

7 100

*

8 236

*

9 171

*

10 250*

*

11 272

**

11 533**

Wynagrodzeni

a [w tys. zł]

36

110

141
643

215
209

299
890

335
364

407 498

473
672

532 454

Pochodne ***

[w tys. zł]

4 103

25

310

38

085

54

779

60

640

93 905

79 958

89 454

Wynagrodzeni

a razem [w tys.

zł]

40

213

166
953

253
294

354
669

396
004

501 403

553
630

621 908

*według stanu na koniec grudnia,
**według stanu średniorocznego
***ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
Źródło: Sprawozdania z działalności ARiMR za lata 2002-

2009

.

31

Tabela 4. Cząstkowe wskaźniki oceny
wielkości kosztów transakcyjnych i
efektywności wdrażania

 

Wyszczególnienie

Lata

200

4

200

5

2006 2007

2008

2009

Wypłacone środki na jednego

zatrudnionego [w tys. zł]

1302,

1

1622,

8

1550

Wypłacone środki na 1 zł

funduszu płac [w zł]

15,

5

31,

9

42,2

26,6

33,0

28,7

Wypłacone środki na 1 zł

kosztów funkcjonowania

ARiMR [w zł]

4,9

13,

2

17,8

10,6

13,0

15,1

Wypłacone środki na1 zł

kosztów ogółem poniesionych

przez ARiMR [w zł]

2,3

2

7,2

11,54

7,3

7,5

9,29

Stosunek funduszu płac do

kwoty wypłaconych środków

[w %]

6,4

3,1

2,4

3,8

3,0

3,5

Stosunek kosztów

funkcjonowania ARiMR do

kwoty wypłaconych środków

[w %]

20,

6

7,5

5,6

9,4

7,7

6,6

Stosunek kosztów ogółem

ARiMR do kwoty wypłaconych

środków [w %]

42,

9

13,

9

8,7

13,7

13,3

10,8

Źródło: dane ze sprawozdań ARiMR za lata 2004-
2009.

32

Dziękuję

za uwagę