Kryzys suicydalny

Dynamizm samobójstwa, Rodzaje

samobójstw, Zaburzenia poznawcze,

Sygnały zamiarów samobójczych,

Prewencja, Postwencja

Dynamizm

samobójstwa

Dwa główne podejścia w wyjaśnianiu
zachowań samobójczych:

- psychodynamiczne Freuda zgodnie z
którym zachowanie samobójcze wyzwala się
pod wpływem wewnętrznych konfliktów, które
powstają gdy człowiek doznaje silnego stresu
psychicznego.

- socjologiczne Durkheima, zgodnie z którym
głównymi

czynnikami

determinującymi

zachowania samobójcze są: społeczna presja
i relacje ze społeczeństwem.

Typy samobójstw według

Durkheima

Egoistyczne – związane jest z brakiem
integracji bądź identyfikacji jednostki z grupą.

Anomiczne – ma źródło w poczuciu
odosobnienia i utraty kontaktu z normami i
wartościami społecznymi.

Altruistyczne – związane jest z solidarnością
społeczną, będące skutkiem zbyt silnej
integracji ze środowiskiem, zbyt daleko
posuniętej socjalizacji.

Fujimura oraz jego współpracownicy
wyodrębniają również czwarty typ samobójstwa
jakim jest umieranie z godnością.

Zaburzenia poznawcze

Syndrom presuicydalny

1) Zawężenie:
--osobistych możliwości, zawężenie sytuacyjne
oznacza traktowanie przez człowieka warunków i
okoliczności zewnętrznych jako zagrażających, na
które nie ma wpływu i których nie może
przezwyciężyć.
-zawężenie emocjonalne oznacza widzenie świata
przez „czarne okulary” – negatywne emocje
jednostronnie

ukierunkowują

myśli,

fantazje,

działanie w kierunku autodestrukcji.
-zawężenie stosunków międzyludzkich – cechuje
się ono poczuciem osamotnienia, odizolowania,
opuszczenia i niezrozumienia.
-zawężenie świata wartości polega na zaburzeniu
hierarchii wartości, przejawia się jako brak poczucia
wartości, obniżenie wartości, bądź przyjęcie systemu
wartości różniącego się istotnie od ogólnie przyjętych
w danej społeczności.

2) hamowana i skierowana przeciw sobie
agresja – każde samobójstwo jest wyrazem nasilonej
agresji do siebie. W przypadku samobójstwa agresja
skierowana na siebie jest równocześnie wyrazem
agresji wobec otoczenia i chęci ukarania go.

3) fantazje samobójcze – niekiedy fantazjowanie o
samobójstwie pozwala na rozładowanie napięcia.
Natomiast w syndromie presuicydalnym osiąga
poziom zagrożenia życia wtedy, kiedy dana osoba
opracowuje

szczegółowo

sposób

popełnienia

samobójstwa.

Mowa

wtedy

o

tendencjach

samobójczych.

Wszystkie trzy składniki syndromu presuicydalnego
wzajemnie się wzmacniają.

Celem interwencji kryzysowej w przypadku
syndromu

presuicydalnego

oraz

próby

samobójczej

jest

utrzymanie

osoby

przy

pragnieniu życia, nie zaś zmiana osobowości i
leczenie objawów zaburzeń psychicznych.

Obszary obecności

znaków ostrzegawczych

1. Czynniki ryzyka
2. Sygnały świadczące o
tendencjach
3. Wołanie o pomoc

Czynniki ryzyka -

przykłady

1, Klient jasno daje wyraz samobójczym lub zabójczym
zamiarom.
2, Klient już próbował popełnić samobójstwo.
3. Klient ułożył sobie konkretny plan.
4. Klient ostatnio stracił kogoś bliskiego – na skutek śmierci,
rozwodu.
5. Klient jest psychotyczny ( mógł odstawić przepisane leki).
6. Klient nadużywa bądź nadużywał alkoholu i/ lub bierze
narkotyki.
7. Klient doznał ostatnio fizycznego i/ lub psychicznego
urazu.
8. Klient mieszka sam i nie utrzymuje kontaktów z ludźmi.

Sygnały zamiarów

samobójczych

1. Werbalny – są to oświadczenia ustne lub pisemne,
które mogą mieć charakter bezpośredni ( „ Tym
razem to zrobię – zabiję się”), lub pośredni („ Nikomu
już nie jestem potrzebny”).

2. Behawioralne – mogą przybierać różne formy np.
zakup płyty na własny grób, pocięcie sobie
nadgarstka w samobójczym geście. Sygnały te
interpretowane są głównie jako wołanie o pomoc
aniżeli rzeczywiste życzenie śmierci.

3. Sytuacyjne obejmują szeroki zakres okoliczności
np. śmierć współmałżonka, rozwód, bolesne
obrażenia fizyczne lub śmiertelna choroba, nagłe
bankructwo, bądź inne drastyczne zmiany w sytuacji
życiowej.

4. Syndromatyczne obejmują repertuar takich
objawów jak ciężka depresja, samotność, poczucie
beznadziejności, brak satysfakcji z życia.

Cechy charakterystyczne osób popełniających

samobójstwo według Schneidmana.

1)

Cechy sytuacyjne – wspólnym bodźcem do popełnienia

samobójstwa jest niedający się znieść ból psychiczny oraz
frustracja

wynikająca

z

niezaspokojenia

potrzeb

psychicznych
2) Cechy wolicjonalne – wspólnym celem samobójstw jest
znalezienie rozwiązania oraz likwidacja świadomości
3) Cechy afektywne – wspólną emocją w samobójstwach
jest poczucie beznadziejności i bezradności
4) Cechy poznawcze – wspólnym stanem poznawczym jest
zawężenie ( wzorce myślenia są tak zawężone, że
uniemożliwia to wyjście poza schemat, niezdolność
zastosowania alternatywnych wzorców myślenia
5) Cechy relacyjne – wspólnym działaniem w samobójstwie
jest prawo do autonomicznej decyzji o sposobie wyzwolenia
się od bólu, do podjęcia decyzji według własnej woli, a także
komunikowanie intencji, tzn. informowanie innych, dlaczego
samobójstwo jest działaniem sensownym
6) Cechy seryjne – decyzja o popełnieniu samobójstwa
harmonizuje się ze stylem życia i stosowanymi dotychczas
strategiami radzenia sobie z przeciwnościami

Prewencja

Głównym celem prewencji jest uświadamianie
społeczeństwu

dynamiki

zjawiska,

zagrożeń,

sygnałów i mitów o samobójstwie oraz zaznajamianie
z

elementarnymi

technikami

poradnictwa

i

interwencji. Jest ona najlepszym sposobem
reagowania na problem osób o skłonnościach
samobójczych

Schneidman

i

jego

współpracownicy

zdefiniowali 4 metody prewencji

:

1)Doskonalenie

umiejętności

rozpoznawania

potencjalnego zagrożenia samobójstwem przez
wszystkich ludzi, którzy mogą temu zapobiec.
2) Uświadomienie każdemu człowiekowi, który może
się znaleźć w roli potencjalnego samobójcy, że ważne
jest, aby wyartykułował „wołanie o pomoc”.
3) Zapewnienie środków reagowania na kryzysy o
charakterze samobójczym.
4) Rozpowszechnianie wiedzy na temat samobójstw

Prewencja polega więc na :

-nawiązaniu kontaktu emocjonalnego z terapeutą, co
stanowi przełamanie zawężonych relacji z innymi ludźmi

-odreagowaniu agresji – niebezpieczeństwo popełnienia
samobójstwa obniża się dzięki możliwości mówienia o
agresywnych uczuciach, co rozładowuje nagromadzoną
agresję

-przezwyciężeniu bierności poprzez wyodrębnienie
problemów możliwych do rozwiązania i wspomaganie w
ich rozwiązaniu, uczy to nowych sposobów zachowań

-pobudzeniu fantazji, rozmyślań, planów na dalsze życie

Interwencja kryzysowa

Interwencję kryzysową podejmuje
się w trzech przypadkach:

- po ostrzeżeniu o zamiarze próby
samobójczej

- po próbie samobójczej

-

w

rodzinie

po

dokonanym

samobójstwie bliskiego ( postwencja )

Interwencja kryzysowa w sytuacji

ostrzeżenia o zamiarze próby

samobójczej

W przypadku interwencji kryzysowej w
sytuacji ostrzeżenia o zamiarze próby
samobójczej należy zadać pytanie wprost o
myśli i tendencje samobójcze. Rozmowa o
aktualnych

problemach

pozwala

na

odreagowanie negatywnych emocji i zapobiega
zawężeniu suicydalnemu.
Im bardziej szczegółowy plan pozbawienia
się życia, tym większe ryzyko dokonania
próby

samobójczej.

Oferowana

pomoc

powinna również obejmować bliskich tych osób,
aby przede wszystkim ustalić czy członkowie
rodziny nie wymagają intensywnej pomocy
psychologicznej.

Interwencja w przypadku

próby samobójczej

Każda próba samobójcza jest częścią zachowania
suicydalnego stąd też wymaga wnikliwej diagnozy. W
przypadku

osób

po

próbie

samobójczej

interwencję należy rozpocząć od oceny stanu
somatycznego

i

konieczności

pomocy

medycznej oraz diagnozy stanu psychicznego.
W przypadku pobytu w szpitalu ważne jest
nawiązanie kontaktu emocjonalnego i odbycie
pierwszej rozmowy tak szybko, jak na to pozwala stan
somatyczny pacjenta. Często po próbie samobójczej
obserwuje się poprawę nastroju, co może być mylnie
interpretowane jako pogodzenie się z życiem,
podczas gdy jest to jedynie przejściowy spadek
napięcia i uczucie ulgi wywołane samą próbą
samobójczą. Pierwsze trzy miesiące po próbie
samobójczej to okres zwiększonego ryzyka
ponowienia próby samobójczej.

Pomoc rodzinie osoby po próbie

samobójczej - postwencja

Postwencja jako jedna z form prewencji.
Określa edukację, i grupy wsparcia służące
zapewnieniu

tym,

których

dotknęło

samobójstwo

bliskiej

osoby,

możliwości

zaleczenia ran emocjonalnych i uzyskania
wglądu w różne aspekty tej tragedii. Dzięki
temu oni sami w przyszłości mogą być pomocni
w zapobieganiu samobójstwom.

Cele postwencji

:

- szybkie zmobilizowanie rodziny do udzielenia bliskiemu
wsparcia i zapewnienia mu pewnego bezpieczeństwa

- udzielenie bliskim pomocy potrzebnej do poradzenia sobie z
sytuacją kryzysową rodzinie

-prewencja suicydalna w rodzinie – oznacza wzmocnienie więzi
rodzinnych, akceptacji, a także uwzględnieniu faktu, że każdy
członek rodziny, a nie tylko osoba po próbie samobójczej ma
prawo otrzymać pomoc

Interwencja jest tym skuteczniejsza, im szybciej
zostanie rozpoczęta. Pierwszy kontakt rodziny z osobą po
próbie samobójczej jest momentem szczególnie krytycznym
stąd też ważna jest obecność terapeuty podczas tego
spotkania. Przy pierwszym spotkaniu ważne jest
zapobieganie

takim

zachowaniom

jak

wzajemne

obwinianie

się,

bagatelizowanie

i

agresywne

odrzucanie, dlatego też należy zająć się każdym członkiem
rodziny. Terapeuta daje każdemu czas na rozmowę o jego
aktualnych uczuciach i konfliktach, przyjmuje je ze
zrozumieniem i akceptacją.

Interwencja kryzysowa w sytuacji

dokonanego samobójstwa

W procesie żałoby po śmierci samobójczej bliskiego
wyróżnić można cztery fazy tego procesu:
1.Faza szoku z dominującym mechanizmem zaprzeczania.
Może trwać od kilku dni do kilku tygodni.
2.Faza silnych emocji i buntu ; lęk, złość, poszukiwanie
winnego, poczucie winy, występują też zaburzenia snu.
3.Koncentracja na osobie zmarłego i początki akceptacji
utraty.
4.Pogodzenie się z utratą.
Interwencja po śmierci samobójczej polega na:
resustycji

– odwiedziny osób, które przeżyły samobójstwo

bliskiego i pomoc im w poradzieniu sobie z pierwszym
szokiem, żalem, gniewem i – co bardzo prawdopodobne – z
obwinianiem się i poczuciem winy
resyntezie – prowadzący interwencję pomaga tym, co
przeżyli, uczyć się na nowo, jak dawać sobie radę ze stratą i
zapobiegać reakcji polegającej na rozwoju patologii w
rodzinie
odnowie – przedefiniowanie w kontekście rozwoju, wzrostu,
i wyjścia poza samobójstwo

Zadania prowadzącego

interwencję kryzysową

• Osoby prowadzące interwencje powinny przede wszystkim utworzyć atmosferę zaufania

i zaangażowania w celu nawiązania więzi terapeutycznej i dostarczeniu klientowi motywacji
do życia Należy starać się przywrócić mu nadzieję i zmniejszyć jego poczucie
bezradności oraz przeżywany ból.

• Ambiwalencja – Prowadzący interwencję może pomóc klientowi wyjaśnić i zrozumieć

jego wewnętrzny konflikt oraz zyskać nowe spojrzenie na gnębiący go dylemat.
Osoba chcąca popełnić samobójstwo może dążyć do autodestrukcji, a jednocześnie chcieć żyć.

• Bezpieczeństwo – klienta należy stawiać na pierwszym miejscu. Poufność informacji

jest istotna jednakże należy ją zakwestionować jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo zagrożenia
życia klienta lub innych

• Czujność – osoba prowadząca interwencję powinna być wyczulona na werbalne lub

behawioralne sygnały wołania o pomoc. Powinna sprawdzić ewentualne przyczyny niestawienia
się klienta na wizytę, a także ustalić czy kryzys ma charakter sytuacyjny czy też sięgający
korzeniami w głąb historii klienta

• Złożoność – Powinna ona pomóc klientowi w zmianie sposobu jego myślenia na bardziej

alternatywne, w uświadomieniu mu, że może zapanować nad swoimi myślami, uczuciami,
zachowaniami.

Przykłady działań, których należy się

wystrzegać w postępowaniu z osobami

zagrożonymi samobójstwem według Hipple i

Kirk

Nie pouczaj, nie obwiniaj i nie praw klientowi kazań.
Nie krytykuj klientów ani ich wyborów lub zachowań.
Nie daj się zwieść oświadczeniom klienta, że kryzys
już minął.
Nie zaprzeczaj samobójczym pomysłom klienta.
Nie pozostawiaj klienta samemu sobie, bez opieki i
bez kontaktu.
Nie bądź pasywny.
Nie reaguj zbyt silnie. Zachowaj spokój.
Nie zapominaj o tym, żeby zawsze być dostępnym dla
klienta.
Nie prowokuj klienta w nadziei na zbawienne skutki
szoku.
Nie podnoś nigdy żadnych walorów samobójstwa, nie
gloryfikuj go.
Nie wpadaj w pułapkę poufności.
Nie dyskutuj argumentów za samobójstwem i przeciw
niemu.
Nie zapominaj sprawdzić, co się dzieje dalej z
klientem.

Mity o samobójstwie, których osoby

prowadzące interwencję kryzysową

powinni się wystrzegać przy ocenie

osób potencjalnie skłonnych do

samobójstw

• Omawiania samobójstwa z klientem może go do niego popchnąć. Z

reguły jest odwrotnie, rozmowa na ten temat dostarcza klientowi ulgi, a
także dostarcza czasu, by znów mógł zapanować nad sytuacją.

• Klienci, którzy grożą samobójstwem nie popełniają go.
• Samobójstwo jest aktem nieracjonalnym.
• Ludzie popełniający samobójstwa są niespełna rozumu. Większość z

osób chcących popełnić samobójstwo to normalni ludzie tylko samotni,
pozbawieni nadziei, bezradni, odepchnięci, świeżo po stracie kogoś
bliskiego.

• Samobójstwo to skłonność rodzinna – te tendencje są dziedziczne.
• Kto raz miał tendencje samobójcze, będzie je miał zawsze.
• Kiedy ktoś podejmie próbę samobójczą i przeżyje, zagrożenie

znika. Zakłada się, że czas największego zagrożenia to okres
poprawiającego się nastroju, kiedy osoba nabiera energii wychodząc z
ciężkiej depresji, niepokojąca jest euforia następująca po epizodzie
depresyjnym lub próbie samobójczej.

• Jeżeli osoba o tendencjach samobójczych zaczyna być hojna wobec

innych i rozdaje swoje dobra osobiste, jest to oznaka odnowy i
ozdrowienia. Takie rozdawnictwo jest często tożsame z wypełnieniem
swojej ostatniej woli.

• Samobójstwo jest zawsze aktem spontanicznym.