WYWIAD

CZYM JEST WYWIAD

WYWIAD jest sposobem gromadzenia
interesujących badacza informacji w bezpośrednim
kontakcie z osobami badanymi (M. Łobocki, 2006, s.
262).
Jest on drugą z technik metody sondażu diagnostycznego,
a jego narzędziem jest kwestionariusz wywiadu.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

WYWIADU

• w przeprowadzeniu wywiadu uczestniczą

przynajmniej dwie osoby: prowadzący wywiad i
respondent (osoba, która odpowiada na pytania);

• respondenci odpowiadają ustnie na zadawane

przez prowadzącego pytania kwestionariuszowe;

• pytania są z góry ustalone, nie mniej jednak

brzmienie i kolejność pytań nie muszą
być takie jak we wcześniej przygotowanym
kwestionariuszu.

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z WYWIADU

Korzyścią jaką można osiągnąć dzięki
metodologicznie poprawnemu zastosowaniu wywiadu
jest to, że:
• umożliwia on, na ogół łatwe dotarcie do wielu

nieobserwowalnych faktów i przeżyć osób
badanych, do których trudniej byłoby
dotrzeć za pośrednictwem innych metod i technik
badań pedagogicznych, to jest: danych
dotyczących niedalekiej lub dalszej przeszłości
badanych, ich pragnień i motywacji, aktualnych
zachowań , postaw

oraz opinii w przeróżnych

sprawach.

WARUNKI POPRAWNOŚCI

PRZEPROWADZENIA WYWIADU

Uzyskanie wiarygodnych informacji od badanych za
pomocą tej właśnie techniki badawczej można uzyskać
dzięki:
• dążeniu do tego, aby wywiad stawał się procesem

interakcji, czyli procesem wzajemnego oddziaływania
osoby go prowadzącej i respondenta;

• stworzeniu odpowiedniego klimatu psychicznego (chodzi

o to, aby respondenci widzieli w badającym osobę sobie
bliską, życzliwie i serdecznie do nich ustosunkowaną,
budzącą ich zaufanie );

• indywidualnemu podejściu osoby przeprowadzającej

wywiad do każdego z respondentów;

c. d.

Spełnienie wymienionych warunków może wyzwolić
w respondentach nieodpartą chęć do
nieskrępowanych i wystarczająco
pogłębionych wypowiedzi oraz do podejmowania
osobistej rozmowy z badającym.

TRZY WSKAŹNIKOWE

FUNKCJE WYWIADU

W miarę skuteczne stosowanie wywiadu zapewnia
uwzględnienie trzech tzw. wskaźnikowych funkcji
wywiadu, mianowicie:
1. funkcji komunikacyjnej, polegającej na zgodności

zasłyszanej wypowiedzi z tym, co rzeczywiście chciano
przekazać;

2. funkcji ekspresyjnej, zakładającej szczerość

wypowiedzi;

3. funkcji informacyjnej, zapewniającej wartość poznawczą

otrzymanych informacji.

c. d.

Podczas zastosowania wywiadu:
„mówiący musi dysponować prawdziwą wiedzą o
przedmiocie, musi chcieć powiedzieć to, co wie,
słuchający musi go wiernie zrozumieć”. (S. Nowak
1965b, s. 295)

SPOTYKANE BŁEDY PODCZAS

PRZEPROWADZANIA WYWIADU

Niedopuszczalne jest:
• sprowadzanie wywiadu do zwykłego zadawania pytań

i odpowiadania na nie;

• zadawanie pytań w sposób mechaniczny;
• zaskakiwanie respondentów pytaniami, które były przez

nich naj mniej oczekiwane;

• oddziaływanie na badanego stawianymi pytaniami

i skłanianie go do udzielania odpowiedzi na
temat będący przedmiotem badań (J. Sztumski , 1999, s.
131);

• pouczanie respondentów;
• narzucanie badanym własnych poglądów;
• polemizowanie;

c. d.

• jakiekolwiek złośliwe, ironiczne uwagi lub też

jawne napomnienia pod adresem respondentów.

SPOSÓB PRZEPROWADZANIA

WYWIADU

Skuteczność zastosowanego w badaniach
pedagogicznych wywiadu zależy w dużej mierze nie
tyle od uprzednio przygotowanego zestawu pytań
kwestionariuszowych, ile od sposobu
ich zadawania , umiejętnego wysłuchania
i adekwatnego zapisu otrzymanych
odpowiedzi - w ogóle całego jego przebiegu.

c. d.

• Nieodzowną rzeczą jest, aby otrzymać od

respondentów pełną zgodę na ich udział w
wywiadzie.

• Wywiad rozpoczynamy od osobistego

przedstawienia się badanym.

• Na wstępie staramy się też rozmawiać z

respondentem raczej tylko na przyjemne dla
niego tematy.

• Następnie przekazujemy specjalną instrukcję:
 należy przekonać respondenta o potrzebie

przeprowadzenia wywiadu, korzyściach z niego
płynących dla rozwiązania określonego problemu
badawczego i pełnej dyskrecji otrzymanych od
badanego wypowiedzi.

• Przechodzimy do pytań:
 należy zadawać je w ścisłym powiązaniu z

udzielanymi przez respondenta wypowiedziami;

c. d.

 należy wiązać poszczególne tematy w logiczną całość

(nie można „przeskakiwać” z tematu na temat);

 przy każdorazowym zadawaniu pytań zwracamy szczególną

uwagę na to, czy badani zrozumieli je w sposób
jednoznaczny i prawidłowy, czy czasami nie wpłynęły one
na nich deprymująco i czy rzeczywiście są w stanie na nie
odpowiadać w sposób poprawny;

 pytania nagminnie spotykające się z odpowiedziami typu

„nie wiem”, należy poddać szczegółowej kontroli i
wyjaśniać dokładnie badanym;

 warto zadbać by pytania nie odbiegały zbyt daleko

od poziomu umysłowości badanych, ich zasobu
słownictwa i formy językowej dlatego też
należy unikać stylu przesadnie naukowego czy literackiego;

c. d.

 staramy się mówić prosto i rzeczowo, a jednocześnie

zgodnie z poczuciem logiki naszych respondentów.

 ważna jest intonacja głosu i możliwie wyraźne

wypowiadanie pytań.

• Umiejętne słuchanie udzielanych odpowiedzi, to

jest:

 cierpliwie;
 ze szczerą sympatią;
 ze zrozumieniem.
• Dokonanie adekwatnego zapisu otrzymanych

wypowiedzi.

 należałoby dokonać szczegółowego zapisu bezpośrednio

po zakończonym wywiadzie;

c. d.

 częściej jednak z powodu zawodności pamięci dokonuje się

go w trakcie przeprowadzania wywiadu. Dokonywanie zapisu
podczas przeprowadzania wywiadu ma swoje dwie strony:
dobrą (pozwala, na możliwie wierną rejestrację wypowiedzi
badanych) i złą (wprowadza pewne zakłócenia w normalny
przebieg wywiadu; utrudnia koncentrowanie
się na wypowiedziach respondentów i skuteczne
stymulowanie ich do szczerych wypowiedzi; wpływa
deprymująco na osoby badane, które mogą czuć się wyraźnie
skrępowane dokonywanym w ich obecności zapisem);

 coraz częściej stosowany jest zapis magnetofonowy, na który

trzeba mieć koniecznie zgodę badanych. Może budzić
u badanych podejrzenie co do ukrytych intencji
badacza lub też wpływać na nich krępująco -
należy wówczas z nań zrezygnować.
Niedozwolone jest korzystanie z
magnetofonu z ukrycia.

c. d.

• Zakończenie jest ważną częścią wywiadu

dlatego:

 nigdy go nie przerywamy;
 rozmówca ma odnieść wrażenie, że spełnił nasze

oczekiwania i przyczynił się w niemałym
stopniu do właściwego naświetlenia
interesujących nas zagadnień;

 pozostawiamy czas na różne wyjaśnienia, o które

prosił nasz rozmówca, a zwłaszcza na
odreagowanie przykrych doznań jakie mogły mu
towarzyszyć podczas wywiadu, zwłaszcza jeśli
jego główny temat dotyczył spraw osobistych i
drażliwych.

c. d.

• Własne spostrzeżenia. Cenną rzeczą jest, aby po

zakończeniu wywiadu dokonać zapisu własnych
spostrzeżeń, dotyczących zwłaszcza:

 nastawienia badanych do osoby przeprowadzającej

wywiad i do samych badań;

 stopnia rozumienia przez nich poszczególnych

pytań kwestionariuszowych i szczerości
odpowiadania na nie;

 miejsca, warunków i czasu przeprowadzania

wywiadu;

 panującej podczas jego trwania atmosfery.

ODMIANY WYWIADU

Z uwagi na różny sposób przeprowadzania wywiadu
można mówić o kilku jego odmianach, nazywanych
także określonymi technikami sondażu z
zastosowaniem wywiadu.
• Wywiad nieskategoryzowany – nazywany też

wywiadem częściowo skategoryzowanym:

 pozostawia prowadzącemu go duży zakres

swobody w zadawaniu pytań
respondentom;

 zobowiązuje badanego do zadawania wcześniej

przygotowanych pytań w różnej kolejności od tej
wcześniej ustalonej;

 stosuje się w nim zarówno pytania otwarte (jest

ich więcej) i zamknięte;

 możliwe jest zadawanie pytań nie mieszczących

się w kwestionariuszu
wywiadu.

c. d.

• Wywiad ustrukturalizowany (skategoryzowany):
 polega na zadawaniu pytań przeważnie zamkniętych i

zawsze tylko zgodnie z uprzednio przygotowanym ich
zestawem;

 pytania wcześniej przygotowane są zadawane wyłącznie

w tej samej kolejności jak w zapisie
kwestionariuszowym;

 brak możliwości zadawania respondentom dodatkowych

pytań.

• Wywiad jawny:
 badani zdają sobie sprawę z tego, że przeprowadza się z

nimi wywiad;

 przynajmniej najogólniej wiedzą o celu badawczym

wywiadu i wyrażają zgodę na
przeprowadzenie wywiadu oraz jego bezpośrednie
protokołowanie lub nagrywanie magnetofonowe.

c. d.

• Wywiad ukryty:
 jest przeciwieństwem wywiadu jawnego i jest

raczej rzadkością w badaniach pedagogicznych;

• Wywiad jawny nieformalny:
 Jest pośrednią formą pomiędzy wywiadem jawnym

a wywiadem ukrytym;

 Osoba badana zdaje sobie sprawę, że prowadzi się

z nią wywiad, wyraża na niego zgodę, ale nie zna
celu, jaki mu przyświeca, lub jest o
nim błędnie poinformowana (por. S.
Szostkiewicz, 1961, s. 110).

c. d.

• Wywiad indywidualny:
 przeprowadzany jest tylko z jedną osobą;
 na ogół stwarza respondentom większy komfort

poczucia bezpieczeństwa.

• Wywiad zbiorowy:
 przeprowadzany z więcej niż jedną osobą;
 może pomóc uzyskać bardziej wiarygodne dane,

ponieważ uczestnicy korygują i uzupełniają nawzajem
swoje wypowiedzi (J. Sztumski, 1999, s.134);

 stwarza respondentom mniejszy komfort poczucia

bezpieczeństwa.

c. d.

Najczęściej w badaniach pedagogicznych znajduje
swoje zastosowanie wywiad swobodny w jego wersji
częściowo skategoryzowanej. Ten przybiera
charakter wywiadu jawnego i
indywidualnego. Pozostałe odmiany wywiadu są
raczej rzadko stosowane na gruncie pedagogiki.

BIBLIOGRAFIA

1. Łobocki M. : Metody i techniki badań

pedagogicznych; Oficyna Wydawnicza „Impuls”;
Kraków 2006.