MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Elżbieta Flizikowska
Beata Kozińska
SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka i jego
przetworów 321[11].Z2.06
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Magdalena Człapka-Matyasik
mgr inż. Magdalena Krystowska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Superczyńska
Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[11].Z2.06
 Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka i jego przetworów , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu dietetyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 13
5.1. Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z mleka i jego przetworów 13
5.1.1. Ćwiczenia 13
5.2. SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z jaj 19
5.2.1. Ćwiczenia 19
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 25
7. Literatura 39
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie dietetyk.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien opanować podczas zajęć,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności
praktycznych,
- wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem:
- pokazu z objaśnieniem,
- ćwiczeń praktycznych.
- tekstu przewodniego,
- metody projektów.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel może
posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych wielokrotnego
wyboru.
W tym rozdziale podano również:
- plany testów w formie tabelarycznej,
- punktację zadań,
- propozycję norm wymagań,
- instrukcjÄ™ dla nauczyciela,
- instrukcjÄ™ dla ucznia,
- karty odpowiedzi,
- zestawy zadań testowych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni należy bezwzględnie zwrócić uwagę na przestrzeganie
regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Z przepisami tymi należy zapoznawać uczniów od początku trwania
nauki i należy je bezwzględnie stosować.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
312[11].Z2
Produkcja i ekspedycja potraw
dietetycznych
321[11].Z2.01
Zapewnianie jakości zdrowotnej
żywności i żywienia
321[11].Z2.02
Prowadzenie gospodarki
produktami żywnościowymi
321[11].Z2.03
Organizowanie procesów
technologicznych
321[11].Z2.04
SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja
potraw z owoców i warzyw
321[11].Z2.05
SporzÄ…dzanie i ekspedycja zup
oraz sosów
321[11].Z2.06 321[11].Z2.07 321[11].Z2.08 321[11].Z2.09
SporzÄ…dzanie SporzÄ…dzanie SporzÄ…dzanie SporzÄ…dzanie
i ekspedycja i ekspedycja i ekspedycja i ekspedycja
potraw z jaj, potraw z kasz potraw z mięsa potraw
mleka i jego oraz mÄ…ki zwierzÄ…t rzez
nych z drobiu oraz ryb
przetworów
321[11].Z2.10 321[11].Z2.11
Sporządzanie i ekspedycja napojów, Wykorzystanie żywności specjalnego
deserów oraz dietetycznych wyrobów przeznaczenia
ciastkarskich i kulinarnych z ciast
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- zabezpieczać żywność przed zakażeniem mikrobiologicznym,
- określać zasady przechowywania żywności,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- utrzymywać czystość i porządek na stanowisku pracy,
- dokonywać oceny organoleptycznej surowców i potraw,
- stosować zasady zabezpieczania odpadów pokonsumpcyjnych i poprodukcyjnych,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, sanitarno-epidemiologiczne, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- klasyfikować produkty spożywcze według pochodzenia i wartości odżywczej,
- dokonywać oceny jakości surowców, półproduktów oraz innych wyrobów kulinarnych,
- określać właściwości przypraw oraz ich zastosowanie w procesie produkcji potraw
dietetycznych,
- charakteryzować zmiany zachodzące w produktach spożywczych podczas ich
przechowywania,
- dobierać warunki przechowywania surowców, półproduktów i gotowych wyrobów,
- charakteryzować etapy procesu technologicznego,
- sporządzać zapotrzebowanie na surowce spożywcze,
- przygotowywać surowce i półprodukty do prowadzenia procesów technologicznych
zgodnie z recepturÄ…,
- dobierać maszyny, urządzenia i narzędzia do rodzaju i wielkości produkcji,
- obsługiwać podstawowe maszyny i urządzenia stosowane w gastronomii,
- przeprowadzać obróbkę wstępną i termiczną surowców oraz półproduktów,
- określać wpływ procesu technologicznego na wartość odżywczą
i organoleptyczną produktów,
- charakteryzować zmiany fizykochemiczne podstawowych składników pokarmowych
podczas obróbki cieplnej surowców,
- dobierać tłuszcze do metody obróbki cieplnej i rodzaju surowców.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
określić skład chemiczny i wartość odżywczą jaj, mleka i jego przetworów,
scharakteryzować mikroflorę mleka i określić jej wpływ na organizm człowieka,
scharakteryzować mikroflorę jaj,
scharakteryzować cechy organoleptyczne jaj, mleka i jego przetworów,
określić zastosowanie mleka i jego przetworów w codziennej diecie,
wyjaśnić znaczenie żywności probiotycznej,
określić warunki i zastosować zasady przechowywania jaj, mleka i jego przetworów,
wyjaśnić zmiany fizykochemiczne zachodzące w jajach i mleku w czasie obróbki cieplnej,
rozróżnić asortyment potraw z jaj, mleka i jego przetworów,
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
zaplanować przebieg procesu technologicznego,
sporządzić zapotrzebowanie na surowce i półprodukty do produkcji wyrobów kulinarnych
z jaj i mleka,
dobrać surowce i sprzęt do sporządzania potraw z jaj, mleka i przetworów mlecznych,
obsłużyć i dokonać bieżącej konserwacji maszyn oraz urządzeń do sporządzania potraw,
posłużyć się sprzętem kuchennym,
zastosować zasady higieny w procesie produkcyjnym,
ocenić świeżość jaj,
przeprowadzić wstępną obróbkę jaj,
rozróżnić napoje fermentowane,
przeprowadzić proces fermentacji mleka,
dokonać klasyfikacji serów w zależności od rodzaju zastosowanego mleka, rodzaju
skrzepu mleka i zawartości tłuszczu,
sporządzić podstawowe potrawy z jaj, mleka i jego przetworów,
zastosować techniki porcjowania i podawania potraw z jaj, mleka i jego przetworów,
sporządzić podstawowy asortyment zakąsek z jaj,
dokonać oceny organoleptycznej sporządzonych potraw,
zastosować właściwości spulchniające, wiążące, zagęszczające i emulgujące jaj podczas
sporzÄ…dzania potraw,
zastosować śmietankę, śmietanę i masło do sporządzania potraw dietetycznych,
zastosować potrawy z jaj, mleka i przetworów mlecznych w żywieniu dietetycznym,
zastosować przepisy sanitarno-epidemiologiczne, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
skorzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Dietetyk 321[11]
Moduł: Produkcja i ekspedycja potraw dietetycznych 321[11].Z2
Jednostka modułowa: Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka i jego
przetworów 321[11].Z2.06
Temat: Badanie właściwości spulchniających białka jaj.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności oceny właściwości spulchniających jaj.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- zorganizować prawidłowo stanowisko pracy,
- określić właściwości spulchniające białka jaj,
- wymienić czynniki utrwalające i zmniejszające właściwości spulchniające jaj,
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne,
- dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w parach.
Czas: 4 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- produkty spożywcze (jaja, cukier, sok z cytryny),
- sprzęt: mikser elektryczny, łaz
nia wodna, szklane lejki (5 szt.), cylindry (5 szt.),
- materiały piśmiennicze (kartki formatu A4, A1, pisaki),
- stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką,
- rzutnik multimedialny, rzutnik pisma, foliogramy, folie.
Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu i omówienie celów zajęć.
3. Realizacja zajęć:
- przypomnienie wiadomości o budowie jaja i jego składzie chemicznym,
- podanie treści ćwiczenia: Zbadaj właściwości spulchniające białka jaja oraz wpływ
substancji dodawanych na trwałość piany,
- omówienie przez nauczyciela sposobu wykonania ćwiczenia, wskazanie na możliwość
korzystania z różnych z
ródeł informacji oraz form prezentacji; nauczyciel powinien
zwrócić uwagę na to, by prezentacja zwierała pełne formy wypowiedzi (wstęp,
rozwinięcie, zakończenie),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- sposób realizacji ćwiczenia:
1) uczniowie w parach przygotowują równe wagowo (po 50 g) porcje białka jaja i dodatki
postępując według schematu:
białko 50 g białko 50 g białko 50 g białko 50 g białko 50 g
+ 6 kropli
ubijać w połowie czasu żółtka
dodać 5 g dodać 5 g dodać 5 g
cukru soku cytryny cukru
i ubijać dalej
nad Å‚az
niÄ…
wodnÄ…
ubić próbki do momentu uzyskania sztywnej piany i zanotować czas potrzebny do ubicia
poszczególnych próbek
ubitą pianę przenieść na szklane lejki i w czasie 1,5 godziny kontrolować co 10 minut
wyciekanie półpłynnego białka do cylindrów; zmierzyć jego objętość
2) wyniki dotyczące trwałości piany z poszczególnych próbek przedstawiają graficznie,
odkładając czas na osi odciętych, a ilość wyciekającego białka w cm3  na osi rzędnych,
3) na wykresie zaznaczają również czas w minutach konieczny do ubicia poszczególnych
próbek białka,
4) formułują wnioski dotyczące trwałości i przydatności technologicznej badanych próbek
piany oraz wpływu substancji dodawanych na trwałość,
5) na forum grupy prezentujÄ… wnioski.
Zakończenie zajęć
- uczniowie oceniają poszczególne prezentacje za pomocą kwestionariusza ewaluacyjnego
(Załącznik 1),
- nauczyciel podsumowuje wyniki ankiety oraz przebieg całych zajęć, wskazując na
zaangażowanie uczniów i uzyskane efekty.
Praca domowa
- wyszukaj w literaturze lub Internecie receptury potraw, w których wykorzystano
właściwości spulchniające białka jaj w żywieniu ludzi zdrowych i dietach; sporządz

notatkÄ™ w zeszycie.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- uczniowie przyklejajÄ… cztery karteczki w odpowiednich miejscach na  tarczy strzeleckiej
 plakacie, podzielonej na cztery części (Załącznik 2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Załączniki do scenariusza 1
Załącznik 1.
Kwestionariusz  ocena prezentacji
1. Czy prezentacja miała wstęp, rozwinięcie i zakończenie?
tak nie
6 5 4 3 2 1
2. Czy prezentacja była zrozumiała?
tak nie
6 5 4 3 2 1
3. Czy prezentacja była ciekawa?
tak nie
6 5 4 3 2 1
4. Czy prezentacja była poprawna?
tak nie
6 5 4 3 2 1
5. Czy prezenterzy swobodnie korzystali z przygotowanych przez siebie pomocy?
tak nie
6 5 4 3 2 1
Ogólna liczba punktów & & & & & & & & &
Załącznik 2.
prowadzÄ…cy metody
1
2
3
4
5
4
3
2
1
współpraca stopień
w zaangażowania
grupie uczestników
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Dietetyk 321[11]
Moduł: Produkcja i ekspedycja potraw dietetycznych 321[11].Z2
Jednostka modułowa: Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka i jego
przetworów 321[11].Z2.06
Temat: SporzÄ…dzanie potraw dietetycznych gotowanych z sera twarogowego.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności sporządzania potraw gotowanych z sera
twarogowego.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wymienić i scharakteryzować potrawy gotowane z sera twarogowego,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii,
- posłużyć się podręcznym sprzętem kuchennym przy sporządzaniu potraw,
- sporządzić potrawy gotowane dietetyczne z sera twarogowego,
- podać potrawy gotowane dietetyczne z sera twarogowego,
- ocenić jakość potraw dietetycznych z sera twarogowego,
- określić sposoby przechowywania potraw z sera twarogowego,
- zastosować zasady higieny w procesie produkcyjnym.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w parach.
Czas: 4 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury,
- surowce zgodne z recepturÄ…,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania potraw gotowanych z sera twarogowego,
- zastawa stołowa do podawania potraw gotowanych z sera twarogowego,
- karty oceny organoleptycznej,
- literatura dotycząca potraw z mleka i jego przetworów.
Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Realizacja zajęć:
- uczniowie indywidualnie zapoznają się z materiałem z Poradnika dla ucznia
dotyczÄ…cym potraw z sera twarogowego,
- podanie treści ćwiczenia: Sporządz
potrawÄ™ dietetycznÄ… gotowanÄ… z sera
twarogowego według receptury wybranej z literatury, wybór uzasadnij.
Do wykonania ćwiczenia przystąp po uzyskaniu akceptacji wyboru przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- ogłoszenie konkursu na najatrakcyjniejszy sposób podania potrawy,
- uczniowie w parach wyszukujÄ… recepturÄ™ do sporzÄ…dzenia potrawy dietetycznej
gotowanej z sera twarogowego,
- uczniowie uzasadniają wybór i uzyskują akceptację nauczyciela,
- uczniowie przygotowujÄ… stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii,
- uczniowie odważają surowce,
- nauczyciel zwraca uwagÄ™ na zachowanie higieny i zasad bhp, nadzoruje pracÄ™
uczniów, pomaga w realizacji ćwiczenia,
- uczniowie przeprowadzają obróbkę wstępną surowców ze szczególnym zwróceniem
uwagi na prawidłową obróbkę wstępną jaj,
- uczniowie sporządzają potrawę według receptury,
- uczniowie odpowiednio przechowujÄ… potrawÄ™ do momentu podania,
- uczniowie proponują sposób dekoracji i podania potrawy,
- uczniowie porzÄ…dkujÄ… stanowiska pracy,
- uczniowie dokonujÄ… oceny organoleptycznej sporzÄ…dzonej przez siebie potrawy,
- uczniowie prezentujÄ… potrawy na forum grupy.
Zakończenie zajęć
- uczniowie oceniają potrawy przyznając punkty za atrakcyjność przez przyklejenie
kolorowych karteczek (kolory odpowiadajÄ… punktacji od 1 do 3) na specjalnym arkuszu
z numerami zespołów,
- nauczyciel podsumowuje ilość punktów, ogłasza wynik konkursu oraz wskazuje na
zaangażowanie uczniów i uzyskane efekty.
Praca domowa
Wyszukać 5 receptur potraw z serów, które mają zastosowanie w diecie lekkostrawnej.
Receptury zapisz w zeszycie.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- zaznaczając na skali punktowej uczeń dokonuje oceny zajęć (Załącznik 1).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Załącznik do scenariusza
Załącznik 1
Zaznacz na skali:
1. Atrakcyjność zajęć
atrakcyjne nieatrakcyjne
6 5 4 3 2 1
2. Trudność wykonania ćwiczenia
trudne Å‚atwe
6 5 4 3 2 1
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5. ĆWICZENIA
5.1. SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z mleka i jego
przetworów
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
wykaz potraw dietetycznych z mleka i jego przetworów. Wybierz potrawę
gotowaną z mleka z dodatkiem (według receptur wybranych z literatury), wybór
uzasadnij i wykonaj ją. Do wykonania ćwiczenia przystąp po uzyskaniu akceptacji wyboru
przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych. Nauczyciel
powinien zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze instruktażowym oraz
wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń przystępuje po uzasadnieniu i
uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela. Wykonanie ćwiczenia przez uczniów
powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) sporządzić wykaz potraw dietetycznych z mleka i jego przetworów,
2) wybrać odpowiednią recepturę potrawy wraz z dodatkiem,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) przeprowadzić obróbkę wstępną surowców,
7) przeprowadzić obróbkę cieplną półproduktów,
8) przygotować dodatek do potrawy,
9) zaproponować sposób podania potrawy,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potrawy,
12) zaprezentować potrawę i wyniki oceny organoleptycznej na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- materiały piśmiennicze,
- receptury potraw z mleka,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania potrawy gotowanej z mleka,
- zastawa stołowa do podawania potrawy,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
koktajl na bazie napoju mlecznego fermentowanego otrzymanego samodzielnie
(według receptur wybranych z literatury). Do wykonania ćwiczenia przystąp po uzyskaniu
akceptacji wyboru przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych. Nauczyciel
powinien zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze instruktażowym oraz
wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń przystępuje po uzasadnieniu i
uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela. Wykonanie ćwiczenia przez uczniów
powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać materiał nauczania dotyczący zasad prowadzenia fermentacji mlekowej oraz
receptur na koktajle mleczne,
2) wybrać odpowiednie receptury produkcji napojów mlecznych fermentowanych
w warunkach domowych i receptury koktajli mlecznych,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) dodać do mleka pasteryzowanego niewielką ilość śmietany,
7) umieścić naczynie z tak przygotowanym mlekiem w pomieszczeniu o temperaturze 20 
25 °C na jednÄ… dobÄ™,
8) ocenić po 24 godzinach jakość otrzymanego skrzepu mleka oraz jego zapach i smak,
9) sporządzić koktajl mleczny na podstawie wybranej receptury,
10) zaproponować sposób podania potrawy,
11) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
12) przeprowadzić ocenę organoleptyczną napoju,
13) na forum grupy zaprezentować koktajl, uzasadnić dobór dodatków oraz przedstawić
wyniki oceny organoleptycznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw i napojów dietetycznych,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do prowadzenia fermentacji mlekowej i sporządzania
koktajli mlecznych,
- zastawa szklana do podania napoju,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
ser twarogowy z mleka ukwaszonego (według receptur wybranych z literatury),
wybór uzasadnij. Do wykonania ćwiczenia przystąp po uzyskaniu akceptacji przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych. Nauczyciel
powinien zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze instruktażowym oraz
wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń przystępuje po uzasadnieniu i
uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela. Wykonanie ćwiczenia przez uczniów
powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z recepturą produkcji sera twarogowego,
2) wybrać odpowiednie receptury dietetycznej potrawy z sera twarogowego i dodatków,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) przeprowadzić proces łagodnego ogrzewania mleka zsiadłego do momentu uzyskania
skrzepu,
7) odcedzić skrzep na sicie wyłożonym gazą,
8) zaproponować sposób podania otrzymanego sera twarogowego,
9) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
10) przeprowadzić ocenę organoleptyczną sera twarogowego,
11) na forum grupy zaprezentować potrawę, uzasadnić sposób podania oraz przedstawić
wyniki oceny organoleptycznej potrawy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw dietetycznych,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania potraw dietetycznych,
- zastawa stołowa do podawania potrawy,
- karty oceny jakości potrawy,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 4
SporzÄ…dz
dietetyczną potrawę z sera twarogowego, zaplanuj dodatki (według receptur
wybranych z literatury), zaproponuj sposób dekoracji i podania. Do wykonania ćwiczenia
przystÄ…p po uzasadnieniu wyboru i uzyskaniu akceptacji przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych. Nauczyciel
powinien zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze instruktażowym oraz
wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń przystępuje po uzasadnieniu i
uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela. Wykonanie ćwiczenia przez uczniów
powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać materiał nauczania dotyczący sposobów podawania potraw oraz zapoznać się
z recepturami potraw dietetycznych z sera twarogowego,
2) wybrać odpowiednie receptury dietetycznej potrawy z sera twarogowego i dodatków,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) zabezpieczyć surowce łatwo psujące się umieszczając w odpowiednich warunkach,
7) przeprowadzić ocenę towaroznawczą oraz ocenę jakości sera twarogowego,
8) przeprowadzić obróbkę wstępną surowców,
9) sporządzić dietetyczną potrawę z sera twarogowego i dodatki według receptur,
10) zaproponować sposób podania potrawy,
11) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
12) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potrawy,
13) na forum grupy zaprezentować potrawę, uzasadnić dobór dodatków oraz przedstawić
wyniki oceny organoleptycznej potrawy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw dietetycznych,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania potraw dietetycznych,
- zastawa stołowa do podawania potrawy,
- karty oceny jakości potrawy,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 5
SporzÄ…dz
dietetyczną potrawę gotowaną z sera twarogowego, zaplanuj dodatki (według
receptur wybranych z literatury), wybór uzasadnij. Do wykonania ćwiczenia przystąp po
uzasadnieniu wyboru i uzyskaniu akceptacji wyboru przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych. Nauczyciel
powinien zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze instruktażowym oraz
wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń przystępuje po uzasadnieniu i
uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela. Wykonanie ćwiczenia przez uczniów
powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać materiał nauczania dotyczący sposobów podawania potraw oraz zapoznać się z
recepturami potraw dietetycznych gotowanych z sera twarogowego,
2) wybrać odpowiednią recepturę dietetycznej gotowanej potrawy z sera twarogowego wraz
z dodatkiem,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) przeprowadzić obróbkę wstępną surowców,
7) przeprowadzić obróbkę cieplną półproduktów,
8) przygotować dodatek do potrawy,
9) zaproponować sposób podania potrawy,
10) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
11) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potrawy,
12) na forum grupy zaprezentować potrawę, uzasadnić dobór dodatków oraz przedstawić
wyniki oceny organoleptycznej potrawy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw z sera twarogowego,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania potrawy dietetycznej z sera twarogowego,
- zastawa stołowa do podawania potrawy,
- karty oceny jakości potrawy,
- karty oceny organoleptycznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.2. SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z jaj
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
potrawy gotowane z jaj (na miÄ™kko, mollét, poszetowe, na twardo, po
wiedeńsku) z dodatkami (według receptur wybranych z literatury), wybór uzasadnij. Do
wykonania ćwiczenia przystąp po uzyskaniu akceptacji wyboru przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych.
Nauczyciel powinien dodatkowo zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze
instruktażowym oraz wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń
przystępuje po uzasadnieniu i uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela.
Wykonanie ćwiczeń przez uczniów powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z recepturami potraw z jaj,
2) wybrać odpowiednie receptury potraw wraz z dodatkami,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) przeprowadzić obróbkę wstępną jaj, ocenić ich świeżość,
7) przeprowadzić obróbkę cieplną jaj,
8) przygotować dodatki do potraw,
9) zaproponować sposób podania potraw,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potraw,
12) zaprezentować na forum grupy potrawy i wyniki oceny organoleptycznej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw dietetycznych z jaj,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania potraw gotowanych z jaj,
- zastawa stołowa do podawania potraw,
- karty oceny organoleptycznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 2
Zbadaj właściwości spulchniające białka jaja oraz wpływ substancji dodawanych na
trwałość piany. Następnie wykonaj potrawy dietetyczne z jaj z wykorzystaniem ich
właściwości spulchniających(według receptury wybranej z literatury), wybór uzasadnij. Do
wykonania ćwiczenia przystąp po uzyskaniu akceptacji przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych.
Nauczyciel powinien dodatkowo zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze
instruktażowym oraz wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń
przystępuje po uzasadnieniu i uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela.
Wykonanie ćwiczeń przez uczniów powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) przygotować odpowiedni sprzęt kuchenny,
3) przygotować wagowo równe (po 50g) porcje białka jaja i dodatki postępując według
schematu:
białko 50g białko 50g białko 50g białko 50g białko 50g
+ 6 kropli
ubijać w połowie czasu żółtka
dodać 5g dodać 5g dodać 5g
cukru soku cytryny cukru
i ubijać dalej
nad Å‚az
niÄ…
wodnÄ…
ubić próbki do momentu uzyskania sztywnej piany i zanotować czas potrzebny do ubicia
poszczególnych próbek
ubitą pianę przenieść na szklane lejki i w czasie 1,5 godziny kontrolować co 10 minut
wyciekanie półpłynnego białka do cylindrów; zmierzyć jego objętość
4) wyniki dotyczące trwałości piany z poszczególnych próbek przedstawić graficznie,
odkładając czas na osi odciętych, a ilość wyciekającego białka w cm3  na osi rzędnych,
5) na wykresie zaznaczyć również czas w minutach konieczny do ubicia poszczególnych
próbek białka,
6) sformułować wnioski dotyczące trwałości i przydatności technologicznej badanych próbek
piany oraz wpływu substancji dodawanych na trwałość,
7) zaprezentować wnioski na forum grupy,
8) wybrać odpowiednie receptury z literatury,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
9) przygotować stanowisko pracy do wykonania odpowiednich potraw,
10) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
11) dobrać i odważyć surowce,
12) przeprowadzić obróbkę wstępną jaj i pozostałych surowców,
13) sporządzić potrawy według receptur,
14) zaproponować sposób podania,
15) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
16) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potraw,
17) zaprezentować na forum grupy potrawy i wyniki oceny organoleptycznej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- surowce (białko 250 g, żółtko  6 kropli, cukier 10 g, sok z cytryny 5 g),
- mikser elektryczny,
- Å‚az
nia wodna,
- szklane lejki (5 szt.),
- cylindry (5 szt.),
- materiały piśmiennicze(kartki papieru format A4 i A1, pisaki),
- komputer z oprogramowaniem (arkusz kalkulacyjny) i drukarka,
- rzutnik multimedialny lub rzutnik pisma i folie,
- receptury potraw dietetycznych z jaj,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia i sprzęt niezbędne do wykonania potraw z wykorzystaniem właściwości
spulchniajÄ…cych jaj,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia niezbędne do sporządzenia potrawy,
- zastawa stołowa do podania potraw,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
zapotrzebowanie na surowce niezbędne do wykonania omletu naturalnego
i omletu biszkoptowego z dodatkami dla 2 osób (według receptur wybranych z literatury),
wybór uzasadnij. Usmaż jedną porcję omletu na patelni, a drugą sporządz
na parze. Porównaj
cechy organoleptyczne sporządzonych omletów. Do wykonania ćwiczenia przystąp po
uzyskaniu akceptacji wyboru przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych.
Nauczyciel powinien dodatkowo zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze
instruktażowym oraz wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń
przystępuje po uzasadnieniu i uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela.
Wykonanie ćwiczeń przez uczniów powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać odpowiednie receptury potraw wraz z dodatkami,
2) sporządzić zapotrzebowanie na surowce niezbędne do wykonania 2 porcji omletu
naturalnego i 2 porcji omletu biszkoptowego,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce zgodnie ze sporządzonym zapotrzebowaniem,
6) przeprowadzić obróbkę wstępną jaj i pozostałych surowców,
7) sporządzić omlety,
8) przygotować dodatki do potraw,
9) zaproponować sposób podania potraw,
10) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
11) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potraw,
12) zaprezentować na forum grupy potrawy i wyniki oceny organoleptycznej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw z jaj,
- receptury potraw dietetycznych z jaj,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania omletów,
- zastawa stołowa do podawania omletów,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 4
SporzÄ…dz
wykaz potraw dietetycznych z jaj. Wybierz potrawy, w których wykorzystano
właściwości zagęszczające i wiążące jaj (według receptur wybranych z literatury), wybór
uzasadnij i wykonaj je. Dokonaj ich oceny organoleptycznej. Do wykonania ćwiczenia przystąp
po uzyskaniu akceptacji wyboru przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych.
Nauczyciel powinien dodatkowo zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze
instruktażowym oraz wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń
przystępuje po uzasadnieniu i uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela.
Wykonanie ćwiczeń przez uczniów powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z recepturami potraw dietetycznych z jaj,
2) wybrać odpowiednie receptury potraw z dodatkami,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) przeprowadzić obróbkę wstępną jaj i pozostałych surowców,
7) sporządzić potrawy według wybranych receptur,
8) przygotować dodatki do potraw,
9) zaproponować sposób podania potraw,
10) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
11) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potraw,
12) zaprezentować na forum grupy potrawy i wyniki oceny organoleptycznej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury potraw z jaj,
- receptury potraw dietetycznych z jaj,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia, sprzęt i urządzenia do sporządzania omletów,
- zastawa stołowa do podawania omletów,
- karty oceny organoleptycznej.
Ćwiczenie 5
SporzÄ…dz
po dwie porcje zakąsek z jaj (jaja faszerowane, jaja w sosie zimnym, sałatka
z jaj) z dodatkami (według receptur wybranych z literatury), wybór uzasadnij. Sporządz

również wykaz narzędzi i sprzętu kuchennego niezbędnych do wykonania wybranych przez
ciebie potraw. Do wykonania ćwiczeń przystąp po uzyskaniu akceptacji przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób jego
wykonania. Proponuje siÄ™, aby uczniowie pracowali w grupach 2 lub 3 osobowych.
Nauczyciel powinien dodatkowo zaprezentować i omówić film dydaktyczny o charakterze
instruktażowym oraz wykonać pokaz z instruktażem. Do wykonania ćwiczenia uczeń
przystępuje po uzasadnieniu i uzyskaniu akceptacji wyboru receptur przez nauczyciela.
Wykonanie ćwiczeń przez uczniów powinno być zakończone pogadanką podsumowującą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Przed i w trakcie wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypominać zasady bhp oraz
zwracać uwagę na przestrzeganie zasad higieny i zasad użytkowania narzędzi i sprzętu
dostępnego w pracowni.
Uczeń powinien:
1) wybrać odpowiednie receptury potraw z dodatkami,
2) sporządzić na papierze wykaz sprzętu i narzędzi niezbędnych do wykonania potraw,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) przygotować odpowiednie narzędzia i sprzęt kuchenny,
5) dobrać i odważyć surowce,
6) przeprowadzić obróbkę wstępną jaj i pozostałych surowców,
7) sporządzić wybrane zakąski z jaj,
8) przygotować dodatki do tych zakąsek,
9) zaproponować sposób podania potraw,
10) uporządkować stanowisko pracy i zagospodarować odpady,
11) przeprowadzić ocenę organoleptyczną potraw,
12) zaprezentować na forum grupy potrawy i wyniki oceny organoleptycznej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- receptury zakÄ…sek z jaj,
- surowce zgodnie z recepturami,
- narzędzia i sprzęt kuchenny do sporządzenia wybranych zakąsek,
- zastawa stołowa do podania zakąsek,
- karty oceny organoleptycznej,
- materiały piśmiennicze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Sporządzanie oraz ekspedycja
potraw z jaj, mleka i jego przetworów
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 9, 15, 17, 19 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt, za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. d, 3. b, 4. c, 5. c, 6. c, 7. b, 8. a, 9. b, 10. c, 11. a,
12. a, 13. d, 14. a, 15. d, 16. a, 17. a, 18. b, 19. c, 20. c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Określić skład chemiczny mleka A P b
Scharakteryzować mikroflorę mleka i określić jej
2 C P d
wpływ na organizm człowieka
3 Zaplanować przebieg procesu technologicznego C P b
Wyjaśnić zmiany fizykochemiczne zachodzące
4 B P c
w mleku w czasie obróbki cieplnej
5 Sporządzić podstawowe potrawy z jaj C P c
6 Rozróżnić asortyment potraw z jaj B P c
7 Scharakteryzować mikroflorę jaj C P b
8 Dobrać surowce do sporządzania potraw z jaj B P a
Wyjaśnić zmiany fizykochemiczne zachodzące
9 C PP b
w jajach
Określić skład i wartość odżywczą mleka i jego
10 B P c
przetworów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Określić warunki przechowywania mleka i jego
11 B P a
przetworów
12 Zastosować potrawy z jaj w żywieniu dietetycznym C P a
13 Rozróżnić asortyment potraw z jaj B P d
Dokonać oceny organoleptycznej sporządzonych
14 C P a
potraw
Zastosować właściwości spulchniające, wiążące,
15 zagęszczające i emulgujące jaj podczas sporządzania C PP d
potraw
Scharakteryzować mikroflorę mleka i określić jej
16 B P a
wpływ na organizm
17 Określić znaczenie żywności probiotycznej B PP a
Określić warunki przechowywania mleka i jego
18 C P b
przetworów
19 Przeprowadzić proces fermentacji mleka C PP c
20 Ocenić świeżość jaj C P c
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie
będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących sporządzania oraz ekspedycji potraw z jaj, mleka i
jego przetworów. Wszystkie zadania w teście są wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi.
6. Zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Najważniejszym cukrem występującym w mleku jest
a) glukoza.
b) laktoza.
c) maltoza.
d) galaktoza.
2. Do mikroflory pożytecznej w mleku należą
a) bakterie saprofityczne.
b) wirusy.
c) riketsje.
d) bakterie kwasu mlekowego.
3. Jaja można poddać procesowi
a) gotowania i duszenia.
b) gotowania i smażenia.
c) smażenia i pieczenia.
d) duszenia i pieczenia.
4. Podczas gotowania mleka na ściankach naczynia tworzy się
a) przewarka.
b) kożuch.
c) przywarka.
d) pasterka.
5. Czas gotowania jaj na twardo wynosi
a) 4 5 minut od momentu zagotowania.
b) 6 8 minut od momentu włożenia do wody.
c) 8 10 minut od momentu zagotowania.
d) 8 10 minut od momentu włożenia do wody.
6. Suflet to potrawa
a) smażona.
b) gotowana.
c) pieczona.
d) duszona.
7. Do mikroorganizmów niebezpiecznych dla człowieka w jajach zalicza się
a) drożdże.
b) SalmonellÄ™.
c) Lactobacillus.
d) E. Coli.
8. Do produkcji potraw z jaj należy używać jaj oznaczonych w klasyfikacji literą
a) A.
b) B.
c) C.
d) D.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
9. Koagulacja białka jaj rozpoczyna się w temperaturze
a) 25 30ÚC.
b) 50 55ÚC.
c) 70 85ÚC.
d) powyżej 90ÚC.
10. Mleko i przetwory mleczne dostarczajÄ…
a) łatwoprzyswajalnego tłuszczu i witaminy C.
b) ciężkostrawnego tłuszczu i witaminy A.
c) białka pełnowartościowego i wapnia.
d) białka niepełnowartościowego i żelaza.
11. Napoje mleczne należy przechowywać w temperaturze
a) 1 5°C.
b) 5 10°C.
c) 10 15°C.
d) 15 20°C.
12. W żywieniu dietetycznym można zastosować
a) jaja gotowane na miękko.
b) jaja gotowane na twardo.
c) jajecznicÄ™ na bekonie.
d) jaja sadzone.
13. Jaja poszetowe, to jaja
a) gotowane w szklance.
b) gotowane na twardo.
c) sadzone.
d) gotowane bez skorupki, w lekko zakwaszonej i osolonej wodzie.
14. Prawidłowo sporządzone jaja po wiedeńsku powinny mieć
a) białko lekko ścięte, żółtko płynne.
b) białko ścięte, żółtko płynne.
c) białko lekko ścięte, żółtko półpłynne.
d) białko ścięte, żółtko ścięte.
15. Przy sporządzaniu omletu biszkoptowego wykorzystywane są właściwości jaj
a) wiążące.
b) emulgujÄ…ce.
c) zagęszczające.
d) spulchniajÄ…ce.
16. Do mikroorganizmów mleka wpływających korzystnie na organizm należą
a) Lactobacillus acidophilus.
b) Escherichia coli.
c) Streptococcus aureus.
d) Aspergillus flavus.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
17. Probiotyki
a) podwyższają naturalna odporność organizmu.
b) obniżają odporność organizmu.
c) są dla organizmu obojętne.
d) pogarszajÄ… cechy organoleptyczne mleka.
18. Sery podpuszczkowe najlepiej przechowywać w temperaturze
a) 0ÚC.
b) ok. 2ÚC.
c) ok. 15ÚC.
d) ok. 20ÚC.
19. Mleko przeznaczone na zsiadłe powinno być umieszczone w temperaturze
a) 10 15ÚC.
b) 0 15ÚC.
c) 5 20ÚC.
d) 0 30ÚC.
20. Jajo świeże podczas próby wodnej
a) unosi siÄ™ na powierzchni.
b) unosi się ostrym końcem do góry.
c) leży płasko na dnie.
d) wydziela pęcherzyki powietrza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & ..............................& & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka i jego przetworów.
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Sporządzanie oraz ekspedycja
potraw z jaj, mleka i jego przetworów
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 9, 15, 17, 19 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt, za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. a, 3. c, 4. b, 5. a, 6. b, 7. b, 8. a, 9. c, 10. c, 11. a,
12. c, 13. a, 14. b, 15. a, 16. a, 17. c, 18. b, 19. b, 20. c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Określić skład chemiczny mleka i jego przetworów A P b
Scharakteryzować mikroflorę mleka i określić jej
2 C P a
wpływ na organizm człowieka
3 Rozróżnić asortyment potraw z jaj C P c
Określić zmiany fizykochemiczne zachodzące mleku
4 B P b
w czasie obróbki cieplnej
5 Sporządzić podstawowe potrawy z jaj C P a
Zastosować właściwości spulchniające, wiążące,
6 zagęszczające i emulgujące jaj podczas sporządzania B P b
potraw
Zastosować zasady higieny w procesie
7 C P b
produkcyjnym
Dobrać surowce i sprzęt do sporządzania potraw
8 B P a
z jaj
Wyjaśnić zmiany fizykochemiczne zachodzące
9 C PP c
w jajach
10 Określić skład chemiczny i wartość odżywczą jaj B P c
Określić warunki przechowywania mleka i jego
11 B P a
przetworów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
12 Zastosować potrawy z jaj w żywieniu dietetycznym C P c
13 Rozróżnić asortyment potraw z jaj B P a
Dokonać oceny organoleptycznej sporządzonych
14 C P b
potraw
Zastosować właściwości spulchniające, wiążące,
15 zagęszczające i emulgujące jaj podczas sporządzania C PP a
potraw
16 Rozróżniać napoje mleczne fermentowane B P a
17 Wyjaśnić znaczenie żywności probiotycznej C PP c
Określić warunki przechowywania mleka i jego
18 C P b
przetworów
19 Przeprowadzić proces fermentacji mleka C PP b
Zastosować zasady higieny w procesie
20 C P c
produkcyjnym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie
będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących sporządzania oraz ekspedycji potraw z jaj, mleka
i jego przetworów. Wszystkie pytania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz

jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi.
6. Zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Najważniejszym białkiem mleka jest
a) glukoza.
b) kazeina.
c) gluten.
d) owoalbumina.
2. Do mikroflory niebezpiecznej w mleku należą
a) bakterie saprofityczne, wirusy.
b) wszystkie pleśnie.
c) wszystkie drożdże.
d) bakterie kwasu mlekowego.
3. Omlet należy do potraw
a) gotowanych.
b) pieczonych.
c) smażonych.
d) duszonych.
4. Podczas gotowania mleka na powierzchni tworzy siÄ™
a) przewarka.
b) kożuch.
c) przywarka.
d) płaszcz.
5. Czas gotowania jaj na miękko wynosi
a) 4 5 minut od momentu zagotowania.
b) 6 8 minut od momentu włożenia do wody.
c) 8 10 minut od momentu zagotowania.
d) 8 10 minut od momentu włożenia do wody.
6. Przy sporządzaniu sufletu wykorzystuje się właściwości jaj
a) sklejajÄ…ce.
b) spulchniajÄ…ce.
c) zagęszczające.
d) emulgujÄ…ce.
7. Czynnikami sprzyjającymi zakażeniom mikrobiologicznym jaj są
a) czyste naczynia.
b) wysoka temperatura, wilgotność.
c) niektóre środki dezynfekujące.
d) woda.
8. Do prześwietlania jaj służy
a) owoskop.
b) mikroskop.
c) kalejdoskop.
d) stetoskop.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
9. Koagulacja żółtka jaj rozpoczyna się w temperaturze
a) 25 30ÚC.
b) 50 55ÚC.
c) 65 70ÚC.
d) powyżej 80ÚC.
10. Jaja dostarczajÄ…
a) łatwoprzyswajalnego tłuszczu i witaminy C.
b) ciężkostrawnego tłuszczu i witaminy A.
c) białka pełnowartościowego i żelaza.
d) białka niepełnowartościowego i witamin B.
11. Napoje mleczne należy przechowywać w temperaturze
a) 1 5°C.
b) 5 10°C.
c) 10 15°C.
d) 15 20°C.
12. W żywieniu dietetycznym nie należy stosować
a) jaj gotowanych na miękko.
b) jaj poszetowych.
c) jajecznicy na bekonie.
d) jaj mollét.
13. Gotowanie jaj bez skorupki, w szklance stosuje siÄ™ do sporzÄ…dzania
a) jaj po wiedeńsku.
b) jaj na miękko.
c) jaj mollét.
d) jaj poszetowych.
14. Prawidłowo sporządzone jaja poszetowe powinny mieć
a) białko mocno ścięte, żółtko półpłynne.
b) białko ścięte, żółtko płynne.
c) białko lekko ścięte, żółtko twarde.
d) białko ścięte, żółtko ścięte.
15. Przy sporządzaniu masy mielonej wykorzystywane są właściwości jaj
a) wiążące.
b) emulgujÄ…ce.
c) zagęszczające.
d) płynne.
16. Napoje mleczne nowej generacji otrzymujÄ… przedrostek
a) bio.
b) new.
c) lacid.
d) acid.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
17. Probiotyki w organizmie chroniÄ… mikroflorÄ™ w
a) jelicie cienkim.
b) wÄ…trobie.
c) jelicie grubym.
d) dwunastnicy.
18. Sery twarogowe najlepiej przechowywać w temperaturze
a) 0ÚC.
b) 1 8ÚC.
c) 1 15ÚC.
d) 1 20ÚC.
19. Podczas produkcji kefiru zachodzi fermentacja
a) propionowa.
b) alkoholowo-kwasowa.
c) octowa.
d) drożdżowa.
20. Przy dezynfekcji jaj przez wyparzanie należy je zanurzyć we wrzątku na
a) 2 3 sekundy.
b) 5 sekund.
c) 10 sekund.
d) 1 minutÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & ..............................& & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka i jego przetworów
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
7. LITERATURA
1. Arens  Azęvedo U., Grimpe E. i inni: Technologia gastronomiczna. Część 1 2. Rea,
Warszawa 2002
2. Bailey A., Lambert Ortiz E., Radecka H.: Wielka księga ingrediencji. Wiedza i Życie,
Warszawa 1992
3. Biller E. i inni: Kucharz & Gastronom: vademecum. Rea, Warszawa 2001
4. Burbianka M., Pliszka A., Murzyńska H.: Mikrobiologia żywności. PZWL,
Warszawa 2004
5. Flis K., Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. Część 2 i 3. WSiP,
Warszawa 2003
6. Gawęcki J., Hryniewiecki L. (red.): Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu.
PWN, Warszawa 1998
7. Gawęcki J., Libudzin Z.: Mikroorganizmy w żywności i żywieniu. Wyd. AR, Poznań 2006
8. Górecka D., Limanówka H., Superczyńska E., Żylińska-Kaczmarek M.: Technologia
gastronomiczna z obsługą konsumenta cz.2 i 3. Format AB, Warszawa 2006
9. Gromadzka  Ostrowska J.: Higiena i ochrona zdrowia. Format  AB, Warszawa 2001
10. Jargoń R.: Obsługa konsumenta. Część 1 i 2. WSiP, Warszawa 2000
11. Kołożyn-Krajewska D., Sikora T.: Towaroznawstwo żywności. WSiP, Warszawa 2004
12. Kunachowicz H., Nadolna I.: Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych
i typowych potraw. PZWL, Warszawa 2001
13. Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. Część 1. WSiP,
Warszawa 2003
14. Superczyńska E., Żylińska  Kaczmarek M.: Zasady żywienia. Rea, Warszawa 2004
15. Szewczyński J., Skrodzka Z.: Higiena żywienia. PZWL, Warszawa 2004
16. WÅ‚odarek D.: Dietetyka. Format-AB, Warszawa 2005
17. www.swiat-serow.pl
18. www.znakowanie.welin.pl
Literatura metodyczna:
1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym,
Wyd. ITeE, Radom 2001
2. Kupisiewicz C.: Dydaktyka ogólna. OW Graf-Punkt, Warszawa 2000
3. Kupisiewicz C.: Podstawy dydaktyki. WSiP, Warszawa 2005
4. Niemierko B.: Ocenianie szkolne bez tajemnic. WSiP, Warszawa 2002
5. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie  Żak ,
Warszawa 2003
6. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych. cz. I i II.
Wyd. ITeE, Radom 1999
7. Symela K.(red.): Skuteczność kształcenia modułowego w Polsce w systemie szkolnej
i pozaszkolnej edukacji zawodowej. Wyd. ITeE, Radom 2003
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39