plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Anna Derbis Sporzdzanie i ekspedycja potraw z mki oraz kasz 512[02].Z2.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr in|. Krystyna Maj dr in|. Janina Potiopa Opracowanie redakcyjne: mgr in|. Ewa SuperczyDska Konsultacja: dr Justyna Bluszcz Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 512[02].Z2.02  Sporzdzanie i ekspedycja potraw z mki oraz kasz , zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu kucharz Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Ocena towaroznawcza i warto[ technologiczna kasz. Obróbka technologiczna kasz i zastosowanie do sporzdzania potraw 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 13 4.1.3. wiczenia 14 4.1.4. Sprawdzian postpów 17 4.2. Ocena towaroznawcza i warto[ technologiczna mki. Obróbka technologiczna mki i zastosowanie do sporzdzania potraw 18 4.2.1. MateriaB nauczania 18 4.2.2. Pytania sprawdzajce 22 4.2.3. wiczenia 23 4.2.4. Sprawdzian postpów 25 4.3. Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów z ciast zarabianych na stolnicy  pierogowych i kluskowych 26 4.3.1. MateriaB nauczania 26 4.3.2. Pytania sprawdzajce 31 4.3.3. wiczenia 31 4.3.4. Sprawdzian postpów 33 4.4. Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów z ciast zarabianych na stolnicy  ziemniaczanego, serowego i mieszanych 34 4.4.1. MateriaB nauczania 34 4.4.2. Pytania sprawdzajce 35 4.4.3. wiczenia 36 4.4.4. Sprawdzian postpów 38 4.5. Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów z ciast zarabianych w naczyniu 39 4.5.1. MateriaB nauczania 39 4.5.2. Pytania sprawdzajce 43 4.5.3. wiczenia 43 4.5.4. Sprawdzian postpów 45 4.6. Potrawy póBmisne z mki i kasz 46 4.6.1. MateriaB nauczania 46 4.6.2. Pytania sprawdzajce 47 4.6.3. wiczenia 48 4.6.4. Sprawdzian postpów 50 5. Sprawdzian osigni 51 6. Literatura 56  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik, który otrzymujesz bdzie Ci pomocny w zdobyciu niezbdnych umiejtno[ci zwizanych ze sporzdzaniem i ekspedycj potraw z mki oraz kasz. Poradnik ten zawiera: - wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtno[ci i wiadomo[ci, które powiniene[ mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduBowej, - cele ksztaBcenia tej jednostki moduBowej, - materiaB nauczania (rozdziaB 4), który umo|liwia samodzielne przygotowanie si do wykonania wiczeD i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazan literatur oraz inne zródBa informacji. Obejmuje on równie| wiczenia, które zawieraj: - tre[ wiczeD, - sposób ich wykonania, - wykaz materiaBów i sprztu potrzebnego do realizacji wiczenia, - sprawdzian postpów, który umo|liwi Ci sprawdzenie opanowania zakresu materiaBu po zrealizowaniu ka|dego podrozdziaBu  wykonujc sprawdzian postpów powiniene[ odpowiada na pytanie tak lub nie, co oznacza, |e opanowaBe[ materiaB albo nie, - sprawdzian osigni, czyli zestaw zadaD testowych sprawdzajcych Twoje opanowanie wiedzy i umiejtno[ci z zakresu caBej jednostki. Zaliczenie tego wiczenia jest dowodem osignicia umiejtno[ci praktycznych okre[lonych w tej jednostce moduBowej. Je|eli masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro[ nauczyciela o wyja[nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. Po opracowaniu materiaBu spróbuj rozwiza sprawdzian z zakresu jednostki moduBowej. Sporzdzanie i ekspedycja potraw z mki oraz kasz, której tre[ci teraz poznasz jest podstawow jednostk przygotowujc do nabycia kolejnych umiejtno[ci w module Produkcja i ekspedycja potraw (rysunek 1 str.4) BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega regulaminów, przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo|arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznaBe[ ju| podczas trwania nauki i nale|y je bezwzgldnie stosowa.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 ModuB 512[02].Z2 Produkcja i ekspedycja potraw 512[02].Z2.01 Sporzdzanie i ekspedycja potraw z owoców, warzyw, ziemniaków oraz grzybów 512[02].Z2.03 512[02].Z2.04 512[02].Z2.02 Sporzdzanie i ekspedycja Sporzdzanie i ekspedycja Sporzdzanie i ekspedycja zup oraz sosów potraw z jaj, mleka potraw z mki oraz kasz oraz jego przetworów 512[02].Z2.05 512[02].Z2.08 Sporzdzanie i ekspedycja Sporzdzanie i podawanie potraw z misa zwierzt napojów zimnych oraz gorcych rzeznych oraz dziczyzny 512[02].Z1.06 512[02].Z2.09 Sporzdzanie i ekspedycja Sporzdzanie i podawanie potraw z drobiu, ryb oraz zaksek zimnych oraz gorcych owoców morza 512[02].Z2.07 Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów ciastkarskich oraz kulinarnych z ciast Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - korzysta z ró|nych zródeB informacji, - posBugiwa si technologi informacyjn, - organizowa stanowisko pracy z zachowaniem zasad ergonomii, - prowadzi proste obliczenia matematyczne, - przelicza jednostki masy, - przeprowadza obróbk wstpn surowca, - przeprowadza obróbk ciepln surowca, - obsBugiwa maszyny i urzdzenia, - przeprowadza ocen organoleptyczn, - korzysta z receptury, - przestrzega przepisów bhp, - przygotowywa zapotrzebowanie na surowce i produkty.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - sklasyfikowa kasze w zale|no[ci od rodzaju zbo|a, sposobu otrzymywania i stopnia rozdrobnienia, - scharakteryzowa skBadniki od|ywcze ziarna zbó| i okre[li ich rozmieszczenie w ziarnie, - okre[li warto[ od|ywcz mki i kasz, - okre[li warunki przechowywania mki i kasz, - zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, - zastosowa zasady higieny w procesie produkcyjnym, - zaplanowa przebieg procesu technologicznego, - sporzdzi zapotrzebowanie na surowce i póBprodukty do produkcji wyrobów kulinarnych z mki i kasz, - dobra surowce do sporzdzenia potraw mcznych i z kasz, - dokona oceny towaroznawczej mki i kasz, - wyja[ni przemiany fizykochemiczne zachodzce podczas obróbki termicznej kasz i potraw mcznych, - obliczy wydajno[ kasz, - dobra maszyny i urzdzenia do wielko[ci produkcji, - obsBu|y i dokona konserwacji maszyn i urzdzeD stosowanych w procesie sporzdzania potraw, - posBu|y si sprztem kuchennym, - przeprowadzi obróbk wstpn i ciepln kasz, - sporzdzi wyroby z ciast zarabianych na stolnicy, - sporzdzi wyroby z ciast zarabianych w naczyniu, - sporzdzi potrawy z mki i kasz charakterystyczne dla kuchni staropolskiej i regionalnej, - sporzdzi potrawy z mki i kasz charakterystyczne dla kuchni innych narodów, - przygotowa proste potrawy dietetyczne z mki i kasz, - zag[ci potrawy skrobi, - zastosowa póBprodukty z mki w produkcji gastronomicznej, - zastosowa ugotowane kasze w |ywieniu, - dobra dodatki uzupeBniajce warto[ od|ywcz potraw mcznych i z kasz, - zastosowa techniki porcjowania i dekorowania sporzdzonych potraw, - dokona oceny organoleptycznej sporzdzonych potraw, - poda przygotowane wyroby zgodnie z gramatur i dobranymi dodatkami, - scharakteryzowa potrawy póBmisne z mki i kasz, - zastosowa zasady przechowywania surowców, póBproduktów i potraw z mki i kasz, - zagospodarowa odpady poprodukcyjne i pokonsumpcyjne, - zastosowa przepisy sanitarno-epidemiologiczne, bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej oraz ochrony [rodowiska, - skorzysta z ró|nych zródeB informacji.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Ocena towaroznawcza i warto[ technologiczna kasz. Obróbka technologiczna kasz i zastosowanie do sporzdzania potraw 4.1.1. MateriaB nauczania Kasze s to produkty otrzymane z caBego lub rozdrobnionego ziarna zbo|owego (rys. 1) pozbawionego cz[ci zawierajcych skBadniki nieprzyswajalne. Do produkcji kasz wykorzystuje si ziarno jczmienia, gryki, owsa, ry|u, prosa, kukurydzy i pszenicy. Proces technologiczny przerobu zbó| na kasze skBada si z czynno[ci wstpnych i przerobu wBa[ciwego. Rys. 1. Budowa ziarniaka [7, s.266] PodziaB kasz Kasze mo|na podzieli ze wzgldu na surowiec, z jakiego s wytwarzane lub w zale|no[ci od sposobu ich obróbki (rys. 2). PodziaB kasz Ze wzgldu na Ze wzgldu na surowiec sposób obróbki jaglane kasze krupy pszenne owsiane kasze Bamane gryczane kasze kasze drobne gniecione jczmienne Rys. 2. PodziaB kasz [opracowanie wBasne]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Kasze krupy to kasze zachowujce ksztaBt charakterystyczny dla ziarna, uzyskiwane przez obBuszczanie i ewentualne polerowanie ziarna (pczak, kasza gryczana, jaglana, ry|). Kasze Bamane charakteryzuj si wikszym stopniem rozdrobnienia, uzyskiwane s za pomoc pocicia lub poBamania ziarna obBuskanego (kasza jczmienna Bamana, kasza krakowska). Kasze drobne uzyskiwane s w wyniku dodatkowego rozdrobnienia ziaren uprzednio pocitych lub poBamanych (kasza perBowa, manna, kuskus). Do kasz gniecionych nale|: pBatki ry|owe, owsiane, jczmienne i pszenne. Wielko[ ziaren kaszy wpBywa na warto[ od|ywcz i takie cechy produktu jak: szybko[ wchBaniania wody, stopieD pcznienia w czasie gotowania, szybko[ gotowania itp. Charakterystyka kasz Kasze jczmienne Do produkcji kaszy nadaje si jczmieD o du|ej zawarto[ci biaBka, ziarnie szklistym i twardym, jasnej barwie i regularnych wymiarach. Barwa jczmienia i cienka okrywa, zapewniaj lepsz jako[ produkowanej kaszy. Kasza z takiego jczmienia, nie rozkleja si w czasie gotowania. Rozró|nia si nastpujce rodzaje kaszy jczmiennej: - pczak  caBe ziarna jczmienia pozbawione Buski (póBprodukt przy wyrobie kaszy perBowej i Bamanej), - pczak obtaczany (nazywany pczakiem jczmiennym kujawskim)  caBe ziarna jczmienia pozbawione Buski i obtaczane, - Bamana (kasza jczmienna wiejska)  kasza otrzymywana z oczyszczonego, obBuszczonego, pokrajanego ziarna jczmienia  pczaku (bez polerowania), która w zale|no[ci od granulacji, dzieli si na: grub, [redni i drobn, - perBowa (kasza jczmienna mazurska)  pczak poddany Bamaniu na du|e czstki i polerowaniu (innym kryterium podziaBu kaszy perBowej jest wielko[ czstek). Kasze gryczane Z gryki uzyskuje si nastpujce rodzaje wyrobów gotowych: - kasz gryczan pra|on (caB i Baman), - kasz gryczan nie pra|on (caB, Baman, drobn  kasza krakowska). Kasze owsiane Owies zawiera du|o biaBka, lipidów oraz znaczne ilo[ci witamin i bBonnika pokarmowego. Z ziarna owsa s produkowane nastpujce rodzaje kasz: - owsiana caBa, otrzymywana przez obBuskiwanie ziarna owsa i wypolerowanie otrzymanych ziarniaków, - owsiana Bamana, otrzymywana przez pocicie obBuszczonych i wypolerowanych ziarniaków, - pBatki owsiane, otrzymywane podczas przerobu ziarna owsa (zwykBe, górskie). Kasze pszenne Z kasz pszennych produkuje si gBównie kasz mann przez odsianie grubych kaszek podczas przerobu pszenicy na mk. Do wyrobu tej kaszy stosuje si najcz[ciej pszenice szkliste i wysokobiaBkowe. Inne kasze pszenne to: - pszenna pczak, - pBatki pszenne, - kuskus (drobna kasza otrzymana z jdra ziarna pszenicy twardej Triticum durum, poddana w procesie produkcji aglomerowaniu, gotowaniu na parze, suszeniu, chBodzeniu, przesiewaniu i sortowaniu). Produkowane s tak|e kasze:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 - z kukurydzy  kukurydziana (produkuje si przez Bamanie oczyszczonego ziarna i odsiewanie), pBatki kukurydziane, - z grochu  grochowa, - z prosa  jaglana. Warto[ od|ywcza kasz SkBad chemiczny kasz zale|y od rodzaju zbo|a oraz procesu jego przetwarzania. Kasze s zródBem biaBka, skrobi, tBuszczowców, bBonnika pokarmowego, skBadników mineralnych (zwBaszcza fosforu), witamin (zwBaszcza z grupy B) oraz flawonoidów. BiaBko kasz jest biaBkiem niepeBnowarto[ciowym ze wzgldu na maB ilo[ lizyny i tryptofanu. Kasze gruboziarniste maj wiksz warto[ od|ywcz, gdy| w procesie produkcyjnym nie trac takich skBadników jak witaminy i skBadniki mineralne (tabela 1). Tabela 1. Przecitny skBad chemiczny oraz warto[ energetyczna wybranych kasz [7, s.273] Rodzaj kaszy SkBadniki jczmienna gryczana jaglana kukurydziana manna pBatki ry| owsiane Woda 15,5 14,0 13,0 15,0 15,5 12,0 14,0 BiaBka 8 11,5 11,0 11,0 8,5 9,5 14,0 8,0 TBuszcz 0,9 1,9 2,0 3,5 1,0 1,0 6,5 0,3 Cukrowce 68 73 67,5 69,0 73,0 72,0 64,0 76,0 PopióB 1,2 1,6 1,8 1,0 0,7 0,6 1,0 1,0 BBonnik 1 1,5 2,0 1,0 0,5 0,5 1,3 0,4 pokarmowy Warto[ 1453 (347) 1491 (356) 1467 1616 (386) 1478 1633 1461 energetyczn (351) (353) (390) (349) w kJ (kcal) Ry| Ry| jest jednym z najwa|niejszych na [wiecie produktów |ywno[ciowych. Uwa|any jest za najbardziej uniwersalne zbo|e, bowiem zarówno z caBych jego ziaren, jak i pBatków oraz mki mo|na przygotowywa wiele potraw. Ry| dzielimy ze wzgldu na ksztaBt ziaren i ze wzgldu na stopieD oczyszczenia. Ze wzgldu na ksztaBt ziaren wyró|nia si trzy podstawowe rodzaje ry|u: - dBugoziarnisty  o ziarnach 4 5-krotnie dBu|szych od szeroko[ci, po ugotowaniu jest sypki, puszysty i delikatny w smaku, - [rednioziarnisty  o ziarnach 2 3-krotnie dBu|szych od szeroko[ci, po ugotowaniu jest bardziej wilgotny i sypki ni| ry| dBugoziarnisty, ale równie delikatny w smaku, - krótkoziarnisty  o ziarnach owalnych lub prawie okrgBych, bardzo chBoncych wod i zlepiajcych si po ugotowaniu. Zale|nie od stopnia oczyszczenia ry| mo|na podzieli na: - nieobBuszczony  ziarna ry|u w Busce (plewce), wprost ze zbiorów, - obBuszczony z plewki  ziarna ry|u, z których w procesie Buszczenia usunito tylko plewk, a nie usunito warstwy okrywy owocowej i zarodka, - biaBy cz[ciowo szlifowany  ziarna ry|u, z których usunito cz[ciowo zarodek i okryw owocow, - biaBy dobrze szlifowany  ziarna ry|u pozbawione Buski, cz[ci zarodka, zewntrznej i wewntrznej warstwy okrywy owocowej i oszlifowane, - brzowy  ziarna ry|u nieobBuszczonego, z którego usunito tylko Busk, a nie usunito warstwy okrywy owocowej,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 - preparowany termicznie (parboiled)  ziarna ry|u poddane przed Buszczeniem procesowi nawil|ania pod ci[nieniem (gorc wod lub par), nastpnie wysuszone i obBuszczone, ziarna maj zBoty kolor, - bByskawiczny  ziarna ry|u podgotowane i wysuszone, - precooked rice  ziarna ry|u podgotowane i wysuszone, wygodny w u|yciu - glazurowany  o powierzchni powleczonej talkiem. W obrocie handlowym znajduj si te| inne przetworzone produkty ry|owe: wafle, pBatki (ziarna parowane w temperaturze okoBo 100°C, a nastpnie prasowane), makaron i mka ry|owa, cenna zwBaszcza dla osób uczulonych na gluten. Najmniej przetworzony, a wic najwarto[ciowszy pod wzgldem od|ywczym, jest ry| brzowy, o jasnobrzowej barwie uwarunkowanej obecno[ci okrywy. Ry| biaBy pozbawiony zarówno Buski jak i otrb, charakteryzuje si najni|sz warto[ci od|ywcz, dlatego powinno si go wzbogaca w witaminy i skBadniki mineralne. Za wyjtkowo warto[ciowy uwa|any jest dziki ry|, rosncy w Ameryce PóBnocnej (naprawd nie jest to ry|, cho równie| nale|y do rodziny traw). Ma dBugie, cienkie, szarobrzowe lub czarne ziarenka o wyrazistym, orzechowym smaku i zapachu. Po ugotowaniu staje si purpurowy. Opakowanie i przechowywanie kasz Kasze pakowane s najcz[ciej w worki jutowe, lniane i konopne, a ponadto, jako opakowanie kasz sBu| torebki papierowe i foliowe. Przetwory zbo|owe s produktami mniej trwaBymi ni| ziarno zbó|, gBównie ze wzgldu na Batwo[ chBonicia wody i obcych zapachów, a tak|e zachodzce procesy utleniania. Pomieszczenia do przechowywania kasz powinny by suche, czyste, o temperaturze 15°C i wilgotno[ci wzgldnej powietrza 60%. Okres przechowywania kasz, od momentu ich wyprodukowania, wynosi dla: - kaszy manny  5 miesicy, - kaszy jczmiennej  od 9 miesicy (kasza wiejska i mazurska) do 10 miesicy (pczak kujawski), - kaszy gryczanej  10 miesicy, - pBatków owsianych  od 4 do 6 miesicy. Obróbka wstpna kasz. Obróbka wstpna kasz obejmuje takie zabiegi jak: przesiewanie, przebieranie, mierzenie objto[ci, pBukanie, zacieranie jajem (stosowane do niektórych kasz). Celem przesiewania jest usunicie zanieczyszczeD wikszych od kaszy lub drobnych zanieczyszczeD przy u|yciu sit o maBych otworach. Celem przebierania jest usunicie ziaren nieobBuszczonych, poczerniaBych, nasion chwastów. Zabieg ten przeprowadza si rcznie. Mierzenie objto[ci wykonuje si za pomoc naczynia miarowego. Czynno[ ta potrzebna jest przy odmierzaniu ilo[ci wody do gotowania kaszy o odpowiedniej konsystencji. Celem pBukania jest usunicie pyBu, piasku, Buski, niepeBnowarto[ciowych ziaren. Kasz, po wsypaniu do du|ego naczynia, zalewa si ciepB wod o temperaturze 40°C i miesza drewnian By|k. Wod nale|y zmienia dwu- lub trzykrotnie. Kasz wybiera si cedzakiem lub sitem do innego naczynia. Zabieg ten nale|y wykona szybko, aby ziarna zbyt mocno nie nasikBy wod. Podczas pBukania kasza wchBania 10 20% wody w stosunku do swojej masy. Zabiegu tego nie stosuje si do kasz drobnych, takich jak manna, pBatki owsiane, krakowska, kukurydziana oraz kaszy gryczanej pra|onej. Zacieranie jajem ma na celu wytworzenie otoczki biaBkowej na ziarnach kaszy. BiaBko, [cinajc si podczas gotowania zapobiega nadmiernemu rozklejaniu i sklejaniu ziaren kaszy. Zabieg ten stosuje si gBównie do kasz drobnych gotowanych na sypko np. kaszy krakowskiej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Na 1 kg kaszy stosuje si dwa biaBka lub 1 jajo. Zacieranie polega na wymieszaniu kaszy z jajem lub biaBkiem, równomiernym rozBo|eniu na blasze cienk warstw i wysuszeniu w ciepBym piekarniku. Obróbka cieplna kasz Obróbka cieplna kasz polega na gotowaniu, w trakcie którego skrobia wchBania wod, pcznieje i rozkleja si, natomiast biaBko ulega [ciciu. StopieD pcznienia skrobi zale|y od ilo[ci u|ytej do gotowania wody oraz od rodzaju kaszy. W celu uzyskania kaszy o wBa[ciwej konsystencji nale|y odpowiednio regulowa ilo[ wody. Ze wzgldu na konsystencj kasz po ugotowaniu wyró|niamy: - kasze gotowane na sypko, - kasze gotowane na póBsypko, - kasze rozklejone gste i póBgste, - kasze rozklejone rzadkie. Kasze gotowane na sypko Do gotowania kasz na sypko nadaj si kasze grube, np. kasza gryczana, jaglana, pczak, ry|, a tak|e drobne, np. kasza jczmienna Bamana, krakowska. W przypadku kasz drobnych, nale|y przed gotowaniem zastosowa zacieranie jajem, w celu utworzenia otoczki zabezpieczajcej przed nadmiernym kleikowaniem skrobi. Kasz gotowan na sypko uzyskuje si przez gotowanie w okre[lonej ilo[ci wody(ka|dego rodzaju kaszy), co ogranicza proces pcznienia skrobi. Skrobia w kaszach gotowanych na sypko ulega caBkowitemu skleikowaniu wewntrz ziarna, natomiast otoczki ziarna, przez które mogBaby si wyla cz[ kleiku skrobiowego pozostaj nienaruszone. PrawidBowo ugotowana kasza na sypko jest mikka, a poszczególne ziarna zachowuj ksztaBt i mo|na je siebie oddziela. W celu otrzymania kaszy sypkiej nale|y: - zmierzy objto[ kaszy, - kasze grube przebra, wypBuka, osczy na sicie, - kasze drobne zatrze jajem, wysuszy, ostudzi, - do odmierzonej ilo[ci wrzcej osolonej wody z tBuszczem wsypa kasz, - doprowadzi j do wrzenia, ostro|nie mieszajc dopóki kasza nie wchBonie wody, - naczynie z kasz odstawi na brzeg pByty i dogotowa bez mieszania w temperaturze 90  95°C lub wstawi do kpieli wodnej. Kasze mo|na równie| zapieka w piekarniku w temperaturze 90 140°C. Jednak zapiekanie w piekarniku mo|e spowodowa wysychanie wierzchnich warstw kaszy, dlatego nale|y j skrapia niewielk ilo[ci wody. Kasz gryczan i krakowsk poddaje si, przed gotowaniem, zacieraniu biaBkiem. Kasze gotowane na sypko stosuje si jako dodatki do zup, dodatki do mis duszonych, do wyrobu zapiekanek i do produkcji deserów. Kasze gotowane na póBsypko Kasze póBsypkie s to kasze lekko kleiste, w których cz[ ziaren zachowuje niezmieniony ksztaBt, reszta pod wpBywem nadmiernego napcznienia skrobi ulega rozerwaniu, a wypBywajca z rozerwanych komórek skrobia zlepia poszczególne ziarenka kaszy. Kasze gotowane na póBsypko sBu| do sporzdzania kotletów, krokietów, zapiekanek, deserów oraz jako dodatek do mis duszonych. Kasza póBsypka po ostygniciu tworzy jednolit mas, trudn do formowania, dlatego potrawy przygotowuje si z kasz ciepBych. Kasze rozklejane póBgste i gste Kasze te s tak silnie rozgotowane, |e ziarna trac swój ksztaBt. Tworz gst, póBpBynn, Batwo dajc si formowa mas, która po ostudzeniu zestala si i daje si Batwo kroi no|em. Podczas ubijania powstaje sztywna i puszysta masa. Do sporzdzania potraw z kasz  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 rozklejanych gstych nadaj si kasze drobne, jak kasza manna (grysik), drobna krakowska itp. Z gstej rozklejonej kaszy manny lub krakowskiej przyrzdza si kostk do zup, a tak|e desery, np. ry| z konfiturami, mann z sokiem, mus z kaszy manny. W celu otrzymania gstej kaszy rozklejonej, nale|y: - okre[lon ilo[ drobnej kaszy wsypa cienkim strumieniem na wrzc osolon wod z dodatkiem tBuszczu i wymiesza, - nastpnie odstawi na brzeg pByty i dogotowa. Kasza powinna rozkleja si powoli. Mo|na równie| wla kasz do wrztku w postaci zawiesiny, a naczynie z kasz wstawi do kpieli wodnej. Kasze rozklejone rzadkie Ten rodzaj kasz ma zastosowanie do produkcji krupników oraz kleików. Skrobia jest gBówn substancj, która chBonie wod, co powoduje pocztkowo pcznienie ziarenek skrobiowych oraz zwikszenie objto[ci komórek, a nastpnie pkanie otoczek i wylewanie si kleiku skrobiowego. Skrobia wypBywajc z komórek daje kleist mas. Kasze grube zalewa si zimn wod (na 1 objto[ kaszy nale|y u|y 6 objto[ci wody) i ogrzewa powoli, mieszajc od czasu do czasu, aby zapobiec przypaleniu. Czas gotowania kasz rzadkich wynosi od 30 min do 1 h. Kleiki z kasz otrzymuje si dopiero po przetarciu rozgotowanych kasz. Kasze drobne wsypuje si wprost do wrzcej wody lub wlewa w formie zawiesiny, miesza intensywnie do chwili zagotowania i odstawia na brzeg pByty, gdzie nastpuje powolne rozklejanie. Tabela 2. PrzykBady zastosowania kasz [7, s. 278] Rodzaj kaszy Gsto[ kaszy Zastosowanie Gryczana na sypko gBówne danie z tBuszczem, z sosem, z mlekiem, dodatek do mis póBsypka dodatek do mis Krakowska na sypko dodatek do mis rozklejana po zastygniciu  dodatek do zup ( kostka z kaszy) gsta Jaglana na sypko gBównie danie z tBuszczem, sosem, z mlekiem, dodatek do zup póBsypka dodatek do mis Jczmienna: na sypko dodatek do zup Pczak na sypko dodatek do mis póBsypka gBówne danie z tBuszczem, sosem, z mlekiem, dodatek do PerBowa mis Bamana caBkowicie rozklejona krupnik pBynna przecierana kleik Kukurydziana póBsypka gBówne danie z tBuszczem, z sosem, z mlekiem, dodatek do mis Manna póBsypka danie z sokiem jako deser póBsypka po zastygniciu dodatek do zup ( kostka z kaszy), gBówne danie z mlekiem PBatki owsiane póBsypka gBówne danie z mlekiem caBkowicie kleik rozklejona Ry| na sypko gBówne danie z sosem, z mlekiem, dodatek do zup, dodatek do zapiekanek, na sBodko jako deser  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 caBkowicie kleik rozklejony przecierany Do gotowania kasz w du|ej ilo[ci w zakBadzie gastronomicznym stosuje si kotBy warzelne parowe (rys.4.). KotBy warzelne sBu| do gotowania du|ej ilo[ci (do 400 dm3) cieczy (w tym cieczy gstych i ciaB zawieszonych w cieczy) i przetrzymywania ich w stanie gorcym do momentu wydania konsumentom. a) b) Rys. 3. KocioB warzelny elektryczny: a) widok ogólny, b) rysunek budowy [opracowanie wBasne] W trakcie obsBugi kotBa warzelnego nale|y pamita: - o przestrzeganiu instrukcji obsBugi, - aby przed przystpieniem do pracy sprawdzi ogólny stan techniczny, - aby o wszelkich usterkach zawiadomi kierownika kuchni, - o sprawdzeniu stanu odwadniaczy w KW parowych, - aby przed wBczeniem ogrzewania napeBni KW produktami do obróbki cieplnej, - w czasie pracy KW kontrolowa co pewien czas wysoko[ ci[nienia na manometrze, - przy wzro[cie ci[nienia zmniejszy dopByw ciepBa, - po zakoDczonej pracy zamkn dopByw ciepBa, odczeka kilkana[cie sekund i otworzy pokryw, - nastpnie dokBadnie umy kocioB i wypBuka. 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Z jakich zbó| otrzymujemy kasze? 2. Z jakich etapów skBada si proces technologiczny przerobu zbó| na kasze? 3. Jak dzieli si kasze ze wzgldu na rodzaj surowca? 4. Jaki wpByw na cechy produktu ma wielko[ ziaren? 5. Jakie rodzaje kasz otrzymuje si z jczmienia? 6. Jakie rodzaje kasz otrzymuje si z owsa? 7. Co to jest kuskus? 8. Na czym polega obróbka wstpna kasz? 9. Na czym polega obróbka cieplna kasz? 10. Jakie zastosowanie maj kasze rozklejane rzadkie? 11. W jakim celu zaciera si ziarna kaszy jajem?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Podpisz rysunki przedstawiajce poszczególne gatunki zbó| wykorzystywane do produkcji kasz i mk oraz wska|, jakie rodzaje kasz z nich otrzymasz uwzgldniajc sposób i stopieD rozdrobnienia ziarna. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wyszuka w literaturze (i w Internecie) zbo|a, których rysunki masz rozpozna, 3) podpisa wskazane rysunki, 4) zebra informacje na temat kasz, jakie otrzymuje si z podanych zbó|, 5) wykona schemat przedstawiajcy podziaB zbó| i ich zastosowanie do produkcji kasz i zaprezentowa schemat na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - foliogramy przedstawiajce budow ziarna zbo|owego, - plansze z rysunkami przedstawiajcymi zbo|a, - próbki zbó| i kasz, materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - komputer z oprogramowaniem, przyBczem internetowym i drukark. wiczenie 2 Przygotuj na podstawie receptury schemat organizacji produkcji krupniku z kaszy jczmiennej z uwzgldnieniem czynno[ci i sprztu niezbdnego do wykonania zupy oraz zagospodarowania odpadków poprodukcyjnych i pokonsumpcyjnych. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) odszuka w literaturze receptur sporzdzania krupniku i zapozna si z ni, 3) wypisa czynno[ci, które nale|y wykona w ramach procesu technologicznego produkcji krupniku, 4) wypisa sprzt niezbdny do wykonywania poszczególnych czynno[ci, 5) wykona schemat przedstawiajcy podziaB zbó| i ich zastosowanie do produkcji kasz i zaprezentowa schemat na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - tekst przewodni, - przykBadowy schemat organizacji produkcji potrawy, - receptury, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 wiczenie 3 Na podstawie przygotowanego schematu z wiczenia 2 ugotuj krupnik. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i receptur oraz sprawdzi, jak konsystencj powinna mie kasza stosowana do krupniku, 2) przygotowa stanowisko pracy zgodnie ze schematem, 3) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 4) odwa|y skBadniki, 5) przeprowadzi obróbk wstpn kaszy, ugotowa krupnik, 6) dokona oceny organoleptycznej, 7) uporzdkowa stanowisko pracy, 8) zaprezentowa potraw na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptura, - zastawa stoBowa do ekspedycji potraw, - sprzt, narzdzia i surowce do produkcji krupniku. wiczenie 4 Sporzdz potraw dietetyczn z ry|u biaBego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wyszuka receptur potrawy dietetycznej z ry|u i odpowiedniego dodatku, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 5) odmierzy ry| i pozostaBe skBadniki, 6) ugotowa ry| i przygotowa dodatek, 7) zaprezentowa na forum grupy wyrób, wskaza rol dodatków zastosowanych do potrawy, 8) dokona oceny organoleptycznej przygotowanej potrawy, 9) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptura, - ry| i inne surowce wynikajce z receptury, - zastawa stoBowa do ekspedycji potraw, - narzdzia, urzdzenia, sprzt potrzebne do sporzdzenia potrawy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 wiczenie 5 Przygotuj katalog zawierajcy informacje na temat potraw z kasz w ró|nych regionach Polski. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) odszuka w literaturze i Internecie informacje na temat zastosowania kasz jako dania gBównego i jako dodatku do innych daD, 3) zebra informacje i przygotowa katalog daD z kasz, 4) zaprezentowa przygotowany katalog na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - materiaBy niezbdne do przygotowania katalogu, - komputer z przyBczem do Internetu. wiczenie 6 Oblicz przyrost masy i objto[ci kasz gotowanych na sypko. UzupeBnij tabel. L.p. Nazwa kaszy Masa/objto[ kaszy Masa/objto[ kaszy Przyrost surowej ugotowanej masy/objt o[ci w % 1 Ry| 2 Kasza gryczana 3 Kasza pczak Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) zwa|y, a nastpnie zmierzy objto[ kasz i odpowiedni objto[ wody, 4) przeprowadzi obróbk termiczn poszczególnych kasz, 5) zwa|y, a nastpnie zmierzy objto[ ugotowanych kasz, 6) obliczy przyrost masy ry|u i kasz, zamieni na procenty i uzupeBni tabel, 7) zaprezentowa uzupeBnion tabel na forum grupy, 8) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - surowce do sporzdzania kasz na sypko, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, kalkulator, - sprzt niezbdny do wykonania wiczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozpoznawa zbo|a? 2) poda rodzaje kasz otrzymywanych z poszczególnych rodzajów zbó|? 3) przygotowa schemat organizacji produkcji wskazanej potrawy? 4) dobra narzdzia i sprzt do sporzdzania potraw z kasz? 5) dobra dodatki do potraw z kasz? 6) obliczy przyrost objto[ciowy i wagowy potraw z kasz? 7) wymieni dania z kasz?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 4.2. Ocena towaroznawcza i warto[ technologiczna mki. Obróbka technologiczna mki i zastosowanie do sporzdzania potraw 4.2.1. MateriaB nauczania Mka jest [rodkiem spo|ywczym otrzymywanym z przemiaBu oczyszczonych ziaren zbó|. Mk otrzymuje si gBównie z |yta i pszenicy. PrzemiaB zbó| (pszenicy, |yta i innych) polega na mechanicznym rozdrobnieniu oczyszczonego ziarna przy wykorzystaniu ró|nych maszyn rozdrabniajcych (mlewniki, rozpulchniacze, [rutowniki). W zale|no[ci od sposobu przemiaBu otrzymuje si mk o ró|nej zawarto[ci okrywy (Buski). PrzemiaB ziarna mo|e by prosty i zBo|ony. PrzemiaB prosty (rzadziej stosowany) polega na jednorazowym przej[ciu ziarna przez maszyn rozdrabniajc, a produktem tego przemiaBu jest mka razowa jako mieszanina rozdrobnionych cz[ci ziarna (bielma, okrywy i zarodka). Mki z tego przemiaBu s ciemne, o ni|szej warto[ci wypiekowej, wy|szej warto[ci od|ywczej w porównaniu z mkami jasnymi. W przemiale zBo|onym ziarno i produkty jego rozdrabniania (tzw. mlewo) s stopniowo rozdrabniane. Po ka|dym rozdrobnieniu nastpuje sortowanie mlewa i kolejno oddzielenie czstek bielma, z którego otrzymuje si mk, a okrywy oddzielane s w postaci otrb. Poszczególne rodzaje (gatunki) mki charakteryzuj si okre[lonym wycigiem (stopniem wymiaBu, wydajno[ci). Wycig mki jest to ilo[ mki otrzymanej z przemiaBu okre[lonej ilo[ci ziarna wyra|ona w procentach. Podstawowym kryterium oceny jako[ci mki, a tak|e w przybli|eniu jej wycigu jest zawarto[ popioBu. Przy wy|szym wycigu zawarto[ popioBu w mce jest wiksza, gdy| zawiera ona zewntrzne cz[ci bielma i okrywy, bogate w skBadniki mineralne. Mka jasna (niskowycigowa) zawiera mniej popioBu ni| ciemna (wysokowycigowa). Zawarto[ popioBu jest podstawowym wskaznikiem stosowanym przy podziale mki handlowej na tzw. typy. W normach przedmiotowych liczba caBkowita wyra|a ilo[ tysicznych procenta zawarto[ci popioBu i stanowi oznaczenie typu mki, np. mka pszenna typu 500 zawiera 0,5% popioBu. SkBad chemiczny i warto[ od|ywcza mki Na skBad chemiczny i warto[ od|ywcz mki wpBywaj: rodzaj zbo|a, zawarto[ skBadników chemicznych w poszczególnych komórkach ziarna, sposób jego przetwarzania. Mki jasne, zawierajce gBównie czstki bielma, ró|ni si skBadem chemicznym w porównaniu z mkami ciemnymi, w których wystpuje wicej czstek z warstw peryferyjnych ziarna  warstwy aleuronowej i okrywy owocowo-nasiennej. Im bardziej jasna mka, tym wiksza w niej zawarto[ skrobi, a mniejsza ilo[ biaBka, lipidów, skBadników mineralnych, bBonnika pokarmowego i witamin. Odwrotnie, im ciemniejsza barwa mki, tym wicej pozostaBych skBadników. Do podstawowych zwizków chemicznych wystpujcych w mce zalicza si biaBka, lipidy, sacharydy, skBadniki mineralne, witaminy oraz enzymy (tabela 3). Tabela 3.Przecitny skBad chemiczny mki pszennej i |ytniej (g/100 g)[7, s. 282] Rodzaj mki SkBadniki Pszenna {ytnia jasna razowa jasna razowa Woda 14,0 14,0 14,0 14,0 BiaBko 10,8 11,8 8,9 10,5  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 TBuszcz 0,9 1,5 1,2 1,6 Cukrowce 73,6 69,6 74,6 70,4 PopióB 0,5 1,5 0,7 1,7 Celuloza 0,2 1,6 0,6 1,8 Warto[ energetyczna, kJ/kcal 1480/354 1460/349 1470/351 I450/346 BiaBka W ziarnie zbó| i mce wystpuj nastpujce biaBka(ok. 10%): - albuminy  rozpuszczalne w wodzie, - globuliny  rozpuszczalne w roztworach soli, - prolaminy  rozpuszczalne w 50 80% roztworach alkoholi alifatycznych i aromatycznych, - gluteliny  rozpuszczalne w rozcieDczonych roztworach kwasów i zasad. GBównymi biaBkami mki pszennej s gliadyna (40 50%) i glutenina (30 40%), z których w trakcie zarabiania ciasta powstaje elastyczna masa zwana glutenem. Gliadyna nadaje glutenowi typow dla niego spójno[ i rozcigliwo[, a glutenina wpBywa na jego spr|ysto[. W mce |ytniej wystpuj równie| biaBka zapasowe typu prolamin i glutelin, które w normalnych warunkach nie tworz glutenu. Przyczyn tego jest odmienny stosunek frakcji gliadyny do gluteniny, który w pszenicy i |ycie wynosi odpowiednio 1:1 i 2:1 oraz obecno[ nieskrobiowych polisacharydów (pentozanów), które utrudniaj jego wymywanie. Lipidy Zawarto[ lipidów w ziarnie zbó| ksztaBtuje si na poziomie 2 3%. Wyjtek stanowi owies, w którym ich zawarto[ waha si w granicach 7 9%. Najwicej lipidów znajduje si w kieBkach (do 12%). Zrednia zawarto[ lipidów w mce ksztaBtuje si przecitnie na poziomie 1,5% i zale|y przede wszystkim od jej wycigu i dojrzaBo[ci. Mki ciemne s bogatsze w lipidy i dlatego s mniej trwaBe podczas magazynowania. W czasie dBu|szego przechowywania nastpuje rozkBad lipidów, a kwasy tBuszczowe, zwBaszcza nienasycone (linolowy i linolenowy), ulegaj utlenieniu do nadtlenków, które w dalszym cigu rozkBadane s do aldehydów, ketonów, ni|szych kwasów tBuszczowych. Kwasy te nadaj mce nieprzyjemny (zjeBczaBy) zapach, charakterystyczny dla mki zepsutej. Wzrostowi ilo[ci wolnych kwasów tBuszczowych w mce towarzyszy wzrost jej kwasowo[ci. Sacharydy GBównym skBadnikiem energetycznym mki jest skrobia, która ma zdolno[ wizania wody przy tworzeniu ciasta i zatrzymuje j podczas wypieku. W mce wystpuj równie| monosacharydy, np. glukoza i fruktoza oraz disacharydy, np. maltoza i sacharoza. Ich obecno[ w mce (przecitnie ok. 1%) wpBywa na przyspieszenie fermentacji ciasta oraz umo|liwia tworzenie si atrakcyjnej barwy skórki podczas wypieku pieczywa. SkBadniki mineralne Ich zawarto[ w mce jest zró|nicowana i zale|na od jej wycigu, gdy| wikszo[ skBadników mineralnych znajduje si w zewntrznych cz[ciach ziarna. Dlatego te| mki jasne zawieraj mniej skBadników mineralnych ni| ciemne. Zrednia zawarto[ skBadników mineralnych w mce waha si od 1,7 1,8% w caBym ziarnie. Spo[ród skBadników mineralnych w najwikszej ilo[ci wystpuje fosfor, siarka i magnez, w mniejszych za[ wapD i |elazo. W [ladowej ilo[ci wystpuj te| miedz, mangan i cynk. Ziarna |yta i mki |ytnie s bogatsze w wapD i |elazo w porównaniu z ziarnem pszenicy i mk pszenn. Mki s równie| bogatym zródBem zwizków fitynowych, które tworz kompleksy ze zwizkami mineralnymi, biaBkami i skrobi, ograniczajc ich przyswajalno[. Obecnie uwa|a si, |e zwizki te mog hamowa tworzenie si niebezpiecznych rodników wodorotlenowych inicjujcych wiele zmian chorobowych w organizmie, np. rozwój raka jelita grubego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 Witaminy Równie| zawarto[ witamin w mce zale|y od jej wycigu, co wynika z ich nierównomiernego rozmieszczenia w ziarnie. Produkty zbo|owe s szczególnie bogatym zródBem witamin z grupy B. Na przykBad ziarno |yta i pszenicy zawiera odpowiednio okoBo 0,35 i 0,48 mg witaminy B1, w 100 g, przy czym najwicej znajduje si w tkance poBo|onej pomidzy wBa[ciwym zarodkiem a bielmem (w tarczce). Tarczka, podczas produkcji mki jasnej, praktycznie w caBo[ci przechodzi do otrb przez co zmniejsza si ilo[ witamin w mce. Enzymy Spo[ród wystpujcych w mce enzymów najwiksze znaczenie maj enzymy amylolityczne (±- i ²-amylaza) i oksydoredukcyjne. Enzymy amylolityczne decyduj o szybko[ci przebiegu procesów fermentacyjnych w póBproduktach piekarskich. Pod ich wpBywem zachodzi hydroliza skrobi, spadek lepko[ci kleiku skrobiowego oraz powstawanie du|ej ilo[ci dekstryn, co decyduje o strukturze i wBa[ciwo[ciach fizycznych mikiszu pieczywa. Enzymy oksydoredukcyjne bior udziaB w procesach utleniania i redukcji zachodzcych w przechowywanej mce oraz podczas wytwarzania ciasta i jego fermentacji. Przydatno[ technologiczna mki O przydatno[ci technologicznej mki decyduj: - rodzaj i jako[ ziarna (np. pszenica twarda, mikka), - sposób przemiaBu ziarna, - jej przydatno[ do przechowywania, - jej warto[ wypiekowa. Sposób przemiaBu ziarna ma du|y wpByw na stopieD rozdrobnienia mki (granulacji mki) i jej warto[ wypiekow. Od stopnia rozdrobnienia mki zale|y jej zdolno[ pochBaniania wody, aktywno[ enzymów, barwa oraz fizyczne wBa[ciwo[ci glutenu, jako[ ciasta i pieczywa. Mka z grubego przemiaBu daje ciasto twarde, wymagajce dBu|szego wyrabiania. Mka z drobnego przemiaBu szybciej pcznieje, ale ciasto wykazuje skBonno[ci do rozlewania si. Przydatno[ mki do przechowywania zale|y od jej wilgotno[ci, jako podstawowego kryterium oceny jako[ci mki. Zgodnie z PN dopuszczalna wilgotno[ mki pszennej powinna by nie wy|sza ni| 15%. Zwikszenie wilgotno[ci mki prowadzi do szybszego zbrylania si, utleniania lipidów oraz rozwoju drobnoustrojów i szkodników. Z kolei zbyt niska wilgotno[ mo|e by przyczyn pojawiania si gorzkiego posmaku mki. Warto[ wypiekowa mki jest to zespóB cech warunkujcych zachowanie si jej podczas produkcji pieczywa. O jej warto[ci wypiekowej decyduj gBównie takie czynniki jak: - zdolno[ do wytwarzania gazu  zale|na od ilo[ci sacharydów i enzymów amylolitycznych, - zdolno[ do zatrzymywania gazu  zale|na od ilo[ci i jako[ci glutenu oraz obecno[ci enzymów proteolitycznych, - barwa mki i jej skBonno[ do ciemnienia, - granulacja mki. Ocena jako[ci mki wedBug norm Badania jako[ciowe mki obejmuj: - ocen sensoryczn uwzgldniajc takie wyró|niki jako[ciowe, jak: wygld, smak, barwa, zapach, wilgotno[, granulacja, obecno[ piasku, obecno[ szkodników, - badania fizykochemiczne obejmujce oznaczanie: wilgotno[ci, popioBu caBkowitego, popioBu nierozpuszczalnego w 10% roztworze HCl jako zanieczyszczeD mineralnych, kwasowo[ci oraz ilo[ci i jako[ci glutenu w przypadku mki pszennej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Cechy dobrej mki: - zapach przyjemny, swoisty  zapach zmienia si przy dBugotrwaBym lub niewBa[ciwym jej przechowywaniu; - smak  brak wyraznego smaku  wyczuwalne cechy smakowe wystpuj tylko w mce wadliwej; - barwa jednolita, bez smug  zale|y od gatunku ziarna, stopnia oddzielenia od pokrywy nasiennej, rozdrobnienia i [wie|o[ci produktu, mki pszenne maj odcieD kremowy, |ytnie zabarwienie biaBe z odcieniem zielonkawym lub |óBtawym, mka kukurydziana jest |óBta; - odpowiednia wilgotno[  ocenia si przez ucisk mki w dBoniach, mka sucha rozsypuje si po otwarciu dBoni, natomiast mka wilgotna pozostaje zbita. Przechowywanie mki Mka jest produktem mniej trwaBym i trudniejszym do przechowywania ni| ziarno. Zmiany zachodzce w mce podczas przechowywania s zwizane z obecno[ci lipidów, które ulegaj hydrolizie i procesom oksydacyjnym. Pod wpBywem wilgoci, drobnoustrojów i tlenu ulega niekorzystnym zmianom, pogarszaj si jej wBa[ciwo[ci organoleptyczne i wypiekowe. Przy wyborze optymalnej wilgotno[ci mki nale|y uwzgldnia czas jej magazynowania, temperatur oraz wilgotno[ wzgldn powietrza w miejscu przechowywania. Przy dBu|szym przechowywaniu istnieje ryzyko psucia si mki, które wi|e si z pojawieniem niepo|danego zapachu i smaku, nawet przy wilgotno[ci mki ksztaBtujcej si na poziomie 13%. Mka sucha, o wilgotno[ci poni|ej 12%, jest zagro|ona ryzykiem psucia si zawartych w niej lipidów. Okres przechowywania mki chlebowej, o jako[ci zgodnej z norm, wynosi dla: - mki pszennej jasnej  5 miesicy (dla typów 450, 500, 550, 750), - mki pszennej ciemnej  3 miesice (dla typów 1400, 1850, 2000), - mki |ytniej  4 miesice. Urzdzenia do obróbki ciast W produkcji wyrobów z mki stosowane s: - maszyny do wyrabiania ciasta  miesiarki (rys. 4b), - roboty kuchenne, - maszyny wieloczynno[ciowe, - maszyny do mielenia typu wilk ( rys. 4a). Rys. 4. Rysunki maszyn stosowanych w trakcie produkcji wyrobów z ciasta ziemniaczanego: |a) maszyna typu wilk [14, s. 40], b) miesiarka, c) elementy robocze miesiarki [10, s. 40]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 Miesiarka to podstawowa maszyna do wyrabiania ró|nego rodzaju ciast. SkBada si z misy roboczej zwanej dzie|, mieszadeB (rózgowe, hakowe, Bapowe  rys. 4c), masywnej podstawy. W zale|no[ci od rodzaju wyrabianego ciasta stosujemy odpowiednie mieszadBo np. do ciast lekkich mieszadBo rózgowe. Podobne zastosowanie jak miesiarka maj maszyny wieloczynno[ciowe i roboty kuchenne. Maszyny do mielenia typu wilk stosowane s m.in. do mielenia ziemniaków do ciasta ziemniaczanego, sera do ciasta serowego. Podstawowym elementem budowy tej maszyny jest zespóB tncy oraz podajnik [limakowy. Stosujc ró|ne rodzaje sitek mo|emy uzyska odpowiedni stopieD zmielenia surowca. Do obróbki cieplnej wyrobów z mki stosowane s takie urzdzenia jak: - kotBy warzelne (rys. 3), - trzony kuchenne (rys. 5), - patelnie, - piekarniki. KotBy warzelne stosowane mog by do sporzdzania gotowanych wyrobów z mki np. klusek. Trzony kuchenne s to urzdzenia, które ze wzgldu na ich budow mo|na wykorzysta do wszelkiego rodzaju obróbki cieplnej. Patelnie bd miaBy zastosowanie do przygotowywania sma|onych potraw z mki np. nale[ników, krokietów, kotletów. W trakcie obsBugi urzdzeD do obróbki cieplnej nale|y pamita o przestrzeganiu przepisów bhp oraz postpowa zgodnie z instrukcj obsBugi. Rys. 5.Trzon kuchenny elektryczny [15, s. 60] 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. W jaki sposób produkuje si mk? 2. Jakie s rodzaje mki i czym si charakteryzuj? 3. Co to jest wycig mki? 4. Na podstawie czego okre[lamy typ mki? 5. Jakie czynniki maj wpByw na warto[ od|ywcz mki? 6. W jaki sposób ocenia si jako[ mki? 7. Na czym polegaj najczstsze zafaBszowania mki? 8. Co si dzieje z mk w czasie przechowywania? 9. Jakie maszyny stosuje si w trakcie obróbki wstpnej potraw z mki? 10. Jakie urzdzenia stosuje si do obróbki cieplnej potraw z mki?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Przygotuj stanowisko pracy do wykonania potraw z mki oraz instrukcj dotyczc przechowywania potraw z mki. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wyszuka w literaturze (i w Internecie) receptury ró|nych wyrobów z mki, 3) przeanalizowa wybrane receptury pod ktem sprztu, narzdzi, maszyn i urzdzeD niezbdnych do przygotowania wyrobów z mki, 4) zorganizowa stanowisko na podstawie zebranych informacji, 5) zaprezentowa przygotowane stanowisko nauczycielowi. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptury, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - sprzt, narzdzia, maszyny niezbdne do produkcji wyrobów z ciasta, - komputer z oprogramowaniem, przyBczem internetowym i drukark. wiczenie 2 Dokonaj oceny organoleptycznej mki pszennej typ 500 i mki razowej typ 2000. SformuBuj wnioski na podstawie dokonanej oceny organoleptycznej. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przygotowa tabel, do której wpisywa bdziesz informacje z oceny organoleptycznej, 3) dokona oceny organoleptycznej, 4) zapisa wnioski w tabeli, 5) sformuBowa wnioski wynikajce z porównania mki typ 500 i typ 2000, 6) zaprezentowa wnioski na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - karta oceny organoleptycznej, - mka typ 500 i typ 2000, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 wiczenie 3 Scharakteryzuj maszyny i urzdzenia do wyrobu potraw z mki, korzystajc z ró|nych zródeB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i zapozna si z literatur, 2) wyszuka w Internecie informacje na temat wybranego urzdzenia, 3) przygotowa szczegóBowy opis urzdzenia, zasady dziaBania i konserwowania, 4) okre[li mo|liwe wydajno[ci pracy maszyn i urzdzeD, 5) wskaza elementy oraz czynno[ci, które wymagaj szczególnej ostro|no[ci ze strony obsBugujcego, 6) zaprezentowa zebrane informacje na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - przewodni tekst, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - instrukcje obsBugi maszyn i urzdzeD, - katalogi maszyn i urzdzeD, - komputer z dostpem do Internetu. wiczenie 4 Przygotuj wedBug receptury marchewk oprószan, zwracajc uwag na zmiany w mce w trakcie obróbki cieplnej i jej rol w procesie zagszczania. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przeczyta receptur przygotowywania marchewki oprószanej, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 5) odwa|y skBadniki, 6) sporzdzi marchewk oprószan, 7) przedstawi wyrób na forum, 8) dokona oceny organoleptycznej wykonanej potrawy, 9) poda, jak rol peBni mka w tej potrawie i jakie zmiany zachodz w mce w trakcie obróbki cieplnej, 10) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptury, - sprzt i narzdzia, - surowce.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 wiczenie 5 Przygotowa zasma|k I, II i III stopnia i zastosowa do zagszczenia jednakowych objto[ci mleka. Dokona oceny organoleptycznej i porównania cech oraz wBa[ciwo[ci zagszczajcych. Tabela do wiczenia 5 Rodzaj SkBad surowcowy Czas Barwa Smak Konsystencja zasma|ki mka tBuszcz ogrzewania zagszczonego mleka I0 II0 III0 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i z literatury, 2) przeczyta opis techniki sporzdzania zasma|ek ró|nego stopnia, 3) przygotowa tabel do wpisywania obserwacji z oceny organoleptycznej, 4) przygotowa stanowisko pracy, 5) przygotowa odpowiednie urzdzenia i sprzt, 6) wykona zasma|ki, 7) dokona oceny organoleptycznej, 8) zagotowa trzy równe objto[ci mleka, 9) zag[ci ka|d porcj innym rodzajem zasma|ki, 10) porówna wBa[ciwo[ci zagszczajce poszczególnych rodzajów zasma|ek, 11) uzupeBni tabel, 12) zaprezentowa zebrane wnioski na forum grupy, 13) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptura, - karta oceny organoleptycznej potrawy, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - sprzt i narzdzia potrzebne do wykonania zadania, - skBadniki do wykonania zadania. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni potrawy przygotowywane z mki? 2) dokona oceny organoleptycznej mki? 3) przygotowa stanowisko pracy do sporzdzania potraw z mki? 4) zagszcza potrawy mk? 5) dobra narzdzia i sprzt do sporzdzania potraw z mki? 6) przygotowa zestaw maszyn i urzdzeD stosowanych do produkcji wyrobów z mki?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 4.3. Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów z ciast zarabianych na stolnicy  pierogowych i kluskowych 4.3.1. MateriaB nauczania Mka jest surowcem do produkcji ró|nego rodzaju potraw mcznych (ciast). GBównymi skBadnikami ciast jest mka i pByn, a ponadto jaja, tBuszcz, sól oraz cukier w przypadku ciast sBodkich. W zale|no[ci od metody obróbki cieplnej rozró|nia si nastpujce potrawy z ciast: - gotowane, - sma|one. Ze wzgldu na technik zarabiania ciasta dzieli si na: - zarabiane w naczyniu (rzadkie), - zarabiane na stolnicy (gste). W produkcji ciasta istotn rol odgrywaj biaBka mki  gliadyna i glutenina, które w poBczeniu z wod oraz wyrobieniu tworz gluten. Gluten dziki zdolno[ci zatrzymywania powietrza tworzy porowat struktur ciasta. Produkcja ciasta obejmuje nastpujce etapy: - przesiewanie mki, - zarabianie ciasta, - wyrabianie, - formowanie, - obróbk ciepln. Przesiewanie mki ma na celu usunicie ewentualnych zanieczyszczeD i spulchnienie mki przez jej napowietrzenie. Zarabianie ciasta polega na dokBadnym poBczeniu mki z pBynem oraz pozostaBymi skBadnikami ciasta. Ilo[ pBynu potrzebna do zarabiania ciasta zale|y od rodzaju ciasta, ilo[ci skBadników zawierajcych wod oraz od wilgotno[ci mki. Wyrabianie ciasta ma na celu sklejenie wszystkich skBadników w jednolit mas i wprowadzenie do niej du|ej ilo[ci powietrza. Im wicej powietrza wtBoczy si do ciasta podczas wyrabiania, tym bdzie ono pulchniejsze i Batwiej strawne. Powietrze podczas obróbki cieplnej rozpr|a si, powoduje ro[nicie oraz zwiksza porowato[ i objto[ ciasta. Oprócz glutenu w procesie tworzenia ciasta bierze udziaB pczniejca skrobia. Czas wyrabiania ma decydujcy wpByw na jako[ wyrobów z mki. Przy zbyt krótkim wyrabianiu ilo[ pcherzyków powietrza w cie[cie jest bardzo maBa. Natomiast zbyt dBugie wyrabianie prowadzi do niszczenia struktury ciasta. Cechy dobrze wyrobionego ciasta to: l[nica powierzchnia, jednolita barwa i gsto[, brak smug i grudek. Formowanie ma na celu nadanie ciastu odpowiedniego ksztaBtu i wielko[ci. Ciasta zarabiane na stolnicy a) b) Rys. 6. Sprzt do sporzdzania ciasta na stolnicy: a) waBek, b) stolnice [opracowanie wBasne] Do ciast zarabianych na stolnicy (rys. 6) zalicza si ciasto kluskowe (na makarony, kluski, Bazanki), zacierkowe, pierogowe oraz ciasta mieszane ziemniaczane i serowe. Ciasto kluskowe Podstawowymi skBadnikami ciasta kluskowego s mka, pByn i jaja. Ilo[ pBynu u|yta do ciasta zale|y od konsystencji ciasta, wilgotno[ci mki i ilo[ci jaj dodanych do ciasta (tabela 4)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 Tabela 4. Proporcje poszczególnych skBadników w cie[cie[ 7, s. 291] Potrawa Mka (kg) Jaja (szt.) PByn (dm3) Makaron 1 5 10 0 0,12 Kluski krajane 1 2 4 0,25 0,3 Pierogi 1 0 2 0,3 0,5 W celu przygotowania ciasta kluskowego nale|y: mk przesia na stolnic, cz[ mki pozostawi na podsypywanie, zrobi w mce szerokie wgBbienie, wla odmierzony pByn i no|em zarobi ciasto, ruchem okr|nym zabierajc coraz wicej mki. Po dodaniu caBej ilo[ci wody ciasto wyrabia rkami, rozsuwajc je i ugniatajc dBoni tak dBugo, a| ciasto stanie si elastyczne i przestanie si lepi do rk, a przekrój bdzie jednolity i równomiernie porowaty. Czas wyrabiania ciasta wynosi 10 15 min. Wyrobione ciasto nale|y podzieli na cz[ci, przesypa mk i przykry. Niewielkie kr|ki ciasta (ok. 300 g), ukBada si na stolnicy, posypuje mk i równomiernie, lekko naciskajc waBkuje si ciasto od [rodka do obwodu placka. Na kluski i Bazanki grubo[ ciasta powinna wynosi 2 mm, na makaron 1 mm. RozwaBkowane ciasto pozostawi do przeschnicia, aby nie kleiBo si podczas krajania. Przy waBkowaniu du|ych ilo[ci ciasta nale|y przykry misk wyrobione ciasto w celu ochrony jego powierzchni przed wysychaniem utrudniajcym waBkowanie. Gdy powierzchnia rozwaBkowanego ciasta jest sucha mo|na je kraja, dostosowujc sposób krajania do rodzaju potrawy. Nie nale|y dopuszcza do caBkowitego wyschnicia ciasta, poniewa| przy krajaniu Bamie si i kruszy. Krajanie klusek i Bazanek (rys.9a, 9b) Ciasto mo|na kraja dwoma sposobami: - I sposób: ciasto kraje si w pasy o szeroko[ci okoBo 4 cm, skBada si wszystkie pasy jeden na drugim przesypujc mk, a nastpnie z tych pasów kraje si kluski lub Bazanki, nastpnie rozrzuca si je na stolnicy w celu przeschnicia. - II sposób: najpierw ciasto zwija si w rulon i kraje pasy szeroko[ci 5 6 cm, nastpnie ka|d odcit cz[ ciasta kraje si na paski szeroko[ci 3 5 mm. Na zBo|eniach kraje si cieDsze kluski, aby po rozBo|eniu miaBy tak szeroko[ jak kluski z [rodkowej cz[ci. Schemat krajania Bazanek: Ciasto zwin w Kraja w pasy Nastpnie kraja Rozrzuci ciasto na rulon szeroko[ci w romby lub stolnicy, aby 5-10mm kwadraty przeschBo Rys. 7. Krajanie Bazanek [opracowanie wBasne] Wyroby z ciast gotuje si we wrzcej osolonej wodzie (10 12 g soli na 1 dm3 wody), uwzgldniajc nastpujce proporcje ciasta i wody: na 1 objto[ ciasta  4 6 objto[ci wody. Schemat gotowania wyrobów z ciasta Wrzuci wyroby z Zamiesza Po wypByniciu Po ugotowaniu Przelewa du| ciasta do wrzcej drewnian wyrobów na wyla wyroby na ilo[ci wrzcej wody By|k powierzchni cedzak wody gotowa 2-5 min. Rys. 8. Gotowanie wyrobów z ciasta zarabianego na stolnicy[opracowanie wBasne]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 a) b) Rys. 9. Przygotowywanie wyrobów z ciasta zarabianego na stolnicy: a) krajanie klusek, b) krajanie Bazanek [6, s. 70] Podczas gotowania ciast skrobia pcznieje i rozkleja si, zwikszajc swoj objto[. BiaBko mki pocztkowo wchBania wod, pcznieje, w temperaturze 60°C zaczyna [cina si i zestala si, tworzc sztywn struktur ciasta. BiaBko jaj ulega denaturacji. Pod wpBywem ogrzewania powietrze zawarte w cie[cie rozszerza si i rozpycha czsteczki ciasta. Dziki temu ciasto staje si porowate i zwiksza swoj objto[. Ciasto o wikszej zawarto[ci powietrza, jest bardziej pulchne i lekkie po ugotowaniu. Wyrastanie ciasta podczas gotowania ustaje w chwili, gdy gluten w caBej masie ciasta zostanie [city. Ciasto przestaje wtedy by cigliwe i zestala si, zachowujc ksztaBt. Podczas studzenia ciasto lekko opada, poniewa| powietrze w nim zawarte kurczy si wskutek obni|ania temperatury. Ciasto dobrze ugotowane jest porowate, szkliste, o przekroju i barwie jednolitej, nie lepi si. Kluski przeznaczone do natychmiastowego wydania nale|y po odcedzeniu i spBukaniu gorc wod osczy i wyporcjowa. Makaron ma zastosowanie wyBcznie jako dodatek do zup. Kluski krajane i Bazanki najcz[ciej s stosowane jako danie podstawowe lub dodatek do drugich daD, zwBaszcza misnych oraz do zup. Norma mki na jedn porcj dania podstawowego wynosi 80 100 g, dodatku do drugich daD 50 60 g, dodatku do zup 20 30 g. Ciasto zacierkowe Ciasto zacierkowe charakteryzuje si najwiksz twardo[ci. Mo|na je sporzdza z mki i wody lub mleka, jak równie| z niewielkim dodatkiem jaj lub biaBek i wody. Formowanie zacierek mo|e si odbywa przez skubanie, tarcie lub siekanie. Ciasto na zacierki musi by gste, aby mo|na je byBo trze na tarce lub sieka na drobne kawaBeczki. Zacierk skuban otrzymuje si przez skubanie niewielkich kawaBeczków ciasta, np. wielko[ci ziarna pszenicy, przy równoczesnym nadaniu mu podBu|nego ksztaBtu i gBadkiej powierzchni. Ten sposób formowania zacierki jest bardzo pracochBonny i nie jest stosowany w produkcji gastronomicznej. Zacierk tart otrzymuje si przez [cieranie ciasta na grubej tarce. Ciasto nale|y jednocze[nie posypywa mk, aby zapobiec zlepianiu poszczególnych kawaBków. Zacierk siekan otrzymuje si przez pokrajanie ciasta w pasy, nastpnie w kostk i po posypaniu mk sieka tasakiem na drobne cz[ci. Zacierki maj zastosowanie jako dodatek do zup mlecznych, niektórych zup jarzynowych i regionalnych, np. fasolowej, grochowej, ziemniaczanej. Chocia| zacierki gotuje si najcz[ciej w zupie, to do zup mlecznych nale|y gotowa je w wodzie, po czym nie odlewajc wody Bczy si z mlekiem. Cz[ skrobi, która podczas gotowania przechodzi do wody, stanowi dodatek zagszczajcy zup. Ciasto pierogowe Do grupy potraw mcznych zaliczane s pierogi, skBadajce si z ciasta i farszu, dlatego nale| do potraw mcznych najbardziej pracochBonnych. Ciasto pierogowe ró|ni si od ciasta kluskowego konsystencj (jest rzadsze) oraz liczb u|ytych jaj. Ciasto na pierogi mo|e by  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 sporzdzone bez jaj lub z dodatkiem 1 2 jaj na 1 kg mki. Zaparzanie cz[ci mki (1/2 odmierzonej ilo[ci mki) wrzc wod poprawia konsystencj wyrobów (pierogi s mikkie). Rodzaj farszu stanowi o zastosowaniu pierogów w jadBospisie. Rozró|nia si farsze sBone (przygotowane z warzyw, grzybów, z sera z dodatkiem ziemniaków, misa i kaszy) i sBodkie (z owoców i ich przetworów, z twarogu przyrzdzonego na sBodko). Pierogi ze sBonym nadzieniem maj zastosowanie jako danie podstawowe, z nadzieniem sBodkim  jako danie podstawowe lub deser. Wyrób pierogów skBada si z nastpujcych etapów: - przygotowanie nadzienia, - sporzdzanie ciasta pierogowego, - waBkowanie i wykrawanie ciasta, - formowanie i nakBadanie nadzienia (rys. 10), - zlepianie pierogów. Nadzienie do pierogów przygotowuje si z produktów ugotowanych i zmielonych. KsztaBtowanie pierogów zale|y nie tylko od wBa[ciwej gsto[ci ciasta, ale równie| i konsystencji farszu. Zbyt suchy farsz rozsypuje si, co utrudnia zlepianie pierogów, natomiast zbyt rzadki wycieka podczas formowania pierogów. Nadzienie pozostawione midzy warstwami ciasta powoduje rozlepianie si pierogów i wypBywanie nadzienia. Nadzienie formuje si w kulki (z misa, sera, ziemniaków i sera) lub nakBada By|eczk (owoce). Owoce przeznaczone na nadzienie musz by oczyszczone i wydrylowane (czere[nie, wi[nie), wymieszane z mk lub buBk tarta (owoce jagodowe) lub te| obrane i podzielone na cz[ci (jabBka). Sposoby formowania pierogów: I sposób: - ciasto pierogowe waBkuje si na grubo[ 2 mm w ksztaBcie prostokta, - w odlegBo[ci 5 cm od brzegu ukBada si kulki farszu, odlegBe od siebie o 5 6 cm, - brzegiem ciasta przykrywa si farsz i wokóB kulki farszu dociska si ciasto rkami, - pierogi wykrawa si okrgB foremk o [rednicy 7 8 cm, - wyrównuje si brzegi ciasta i postpuje jak wy|ej. II sposób: - ciasto pierogowe waBkuje si na grubo[ 2 mm, - kraje no|em na kwadraty lub wykrawa okrgB foremk, - na [rodek kwadratu lub kr|ka nakBada si nadzienie, - ciasto pokrajane w kwadraty zagina si po przektnej, w kr|ki  wzdBu| [rednicy, - brzegi ciasta Bczy si ze sob i zlepia. Rys. 10. Formowanie pierogów [6, s.74] Wykonane pierogi ukBada si rzdami na posypanych mk tacach lub stolnicach i przykrywa czystymi [ciereczkami, aby nie obeschBy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Pierogi gotuje si w szerokich i gBbokich rondlach, wkBadajc je do wrzcej osolonej wody tak, aby swobodnie pBywaBy (jedna warstwa). Po wBo|eniu nale|y je delikatnie zamiesza grzbietem drewnianej By|ki i gotowa kilka minut na wolnym ogniu. Przed wyjciem nale|y sprawdzi, czy s ugotowane, odkrawajc kawaBek ciasta w miejscu zlepienia. Ugotowane pierogi wybiera si By|k cedzakow, przelewa gorc wod i porcjuje na wygrzane talerze polewajc tBuszczem. Pierogi z nadzieniem sBodkim podaje si polane masBem lub [mietan i posypane cukrem. Pierogi przeznaczone do pózniejszego wydania ukBada si na tacach i studzi. Przed podaniem podgrzewa si je w gorcej wodzie (osolonej) na cedzaku, co powoduje od[wie|enie pierogów i doprowadzenie do wBa[ciwej temperatury. Porcja pierogów jako drugie danie powinna wa|y 250 300 g (10 15 szt.), jako deser 150  200 g. Z 1 kg mki otrzymuje si ok. 150 pierogów lub ok. 500 uszek. Z ciasta pierogowego wyrabia si równie| uszka i koBduny. Uszka s to maBe piero|ki o specjalnym ksztaBcie nadziewane farszem z grzybów lub z misa gotowanego. Uszka formuje si z kwadratów ciasta o boku 2 3 cm, które zagina si po przektnej, a nastpnie zlepia si koDce podstawy pieroga (rys. 11). Stosuje si je jako dodatek do zup czystych, zwBaszcza barszczu. Podaje si zalane gorc zup. Rys. 11. Formowanie uszek [7, s. 296] KoBduny s to maBe piero|ki nadziewane farszem z surowego misa baraniego i woBowego z odpowiednimi przyprawami, uformowanym w gaBki wielko[ci orzecha laskowego. KoBduny podaje si z bulionem, czystym barszczem lub polane masBem. Tabela 5. Nazwy ciast zarabianych na stolnicy i ich zastosowanie [opracowanie wBasne] Nazwa ciasta zarabianego na stolnicy Zastosowanie Ciasto zacierki dodatek do zup np. mlecznych, regionalnych zacierkowe Ciasto makaron dodatek do zup makaronowe kluski dodatek do zup, danie podstawowe, dodatek do drugich daD Bazanki pierogi danie podstawowe z nadzieniem sBonym lub nadzieniem sBodkim, deser z nadzieniem sBodkim Ciasto uszka dodatek do zup czystych np. barszczu pierogowe koBduny dodatek do bulionu i czystego barszczu, danie podstawowe, polane masBem  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie rodzaje obróbki cieplnej stosuje si do potraw z mki? 2. Co to jest gluten? 3. Jakie zmiany fizykochemiczne zachodz w potrawach mcznych w czasie obróbki cieplnej? 4. Jakie etapy obejmuje produkcja ciasta? 5. Po czym pozna, |e ciasto zostaBo dobrze wyrobione? 6. Jakie s rodzaje ciasta wyrabiane na stolnicy? 7. Jaki sprzt jest niezbdny do obróbki cieplnej pierogów? 8. Jakie s podstawowe skBadniki ciasta kluskowego? 9. Z jakiego ciasta otrzymuje si makaron? 10. Jakie zastosowanie maj zacierki? 11. Z jakich etapów skBada si produkcja pierogów? 12. W jaki sposób formuje si pierogi? 13. Z jakimi dodatkami podaje si pierogi z nadzieniem sBodkim? 14. Z jakimi dodatkami mo|na podawa potrawy z ciast zarabianych na stolnicy? 15. Co to s koBduny? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz zapotrzebowanie na surowce i sprzt do wykonania 120 porcji pierogów ruskich wg receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i receptur, 2) sprawdzi, na ile porcji przewidziana jest receptura, 3) wypisa niezbdne surowce, 4) dokona niezbdnych obliczeD, 5) wypisa sprzt, narzdzia oraz odpowiednie maszyny i urzdzenia, 6) na podstawie zebranych informacji i dokonanych obliczeD przygotowa zapotrzebowanie na surowce, 7) zaprezentowa efekt pracy na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptura pierogów ruskich, - kalkulator, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 wiczenie 2 Sporzdz 5 porcji pierogów ruskich wg receptury wybranej z literatury korzystajc z umiejtno[ci opanowanych w wiczeniu 1. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 4) obliczy zapotrzebowanie na surowce dla 5 porcji potrawy, 5) odwa|y surowce, 6) przygotowa nadzienie, 7) sporzdzi ciasto na pierogi, 8) uformowa pierogi z ciasta, 9) ugotowa pierogi, 10) wykoDczy ugotowane wyroby zgodnie z receptur, 11) wyporcjowa wyrób, 12) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 13) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 14) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 15) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, poradnik dla ucznia, - receptury pierogów ruskich, - surowce zgodnie z receptur, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania i gotowania pierogów, - zastawa stoBowa do podawania pierogów - materiaBy pi[miennicze, zeszyt. wiczenie 3 Przygotuj plakat informacyjny na temat potraw z ciasta pierogowego i kluskowego innych narodów. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wyszuka informacje z literatury i Internetu, 3) opracowa zebrane informacje, 4) zastanowi si nad sposobem przedstawienia zebranych informacji w formie plakatu, 5) wykona plakat, 6) zaprezentowa i omówi plakat na forum grupy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - komputer z podBczeniem do Internetu i drukark, - materiaBy pi[miennicze, - arkusz papieru formatu A0, - zeszyt.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni etapy produkcji ciasta pierogowego? 2) wymieni skBadniki podstawowe i dodatkowe ciast zarabianych na stolnicy? 3) wymieni sprzt i narzdzia niezbdne do sporzdzania ciasta zarabianego na stolnicy? 4) okre[li warunki produkcji ciasta pierogowego? 5) wskaza zmiany fizykochemiczne zachodzce w cie[cie pierogowym w trakcie obróbki cieplnej? 6) dobra dodatki do pierogów? 7) rozpozna wady przygotowanych ciast zarabianych na stolnicy? 8) poda przykBady potraw innych narodów zarabianych na stolnicy?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 4.4. Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów z ciast zarabianych na stolnicy  ziemniaczanego, serowego i mieszanych 4.4.1. MateriaB nauczania Ciasto ziemniaczane W skBad ciasta ziemniaczanego wchodz ugotowane ziemniaki, mka pszenna, mka ziemniaczana oraz jaja, które wi| skBadniki ciasta, nadajc mu odpowiedni struktur po ugotowaniu. Ziemniaki na ciasto ziemniaczane powinny by mczyste, gdy| wodniste po przepuszczeniu przez maszynk daj mas cigliw, gumowat, a ciasto przygotowane z nich jest gorszej jako[ci. Ilo[ mki w cie[cie ziemniaczanym zale|y od odmiany ziemniaków oraz rodzaju wyrobu i waha si w granicach 30 40% w stosunku do ugotowanych ziemniaków. Ziemniaki mczyste, jak równie| zmielone zaraz po ugotowaniu i rozrzucone po caBej stolnicy wymagaj mniejszego dodatku mki. Do wyrobów sma|onych u|ywa si mniej pszennej mki (o okoBo 10%) w stosunku do ziemniaków po ugotowaniu. Sporzdzanie ciasta ziemniaczanego Ciasto ziemniaczane sporzdza si na stolnicy. Sposób sporzdzania ciasta ziemniaczanego: - ziemniaki ugotowane nale|y odparowa, - przepu[ci przez maszynk lub prask, - wyBo|y na stolnic, doda przesian mk, jaja, - zarobi ciasto siekajc no|em (ciasta ziemniaczanego nie nale|y dBugo wyrabia, gdy| powoduje to jego rzednicie), - po wyrobieniu nale|y natychmiast formowa wyroby, - gotowa wolno w du|ej ilo[ci osolonej wody, - ugotowane wyj i przepBuka gorc wod. Formowanie ciasta ziemniaczanego Ciasto gotowe dzieli si na porcje i formuje waBki o odpowiedniej [rednicy: - na paluszki formuje si waBki [rednicy 1 1,5 cm i kraje paluszki dBugo[ci 4 5 cm; - na kopytka formuje si waBki [rednicy 2,5 3 cm, lekko spBaszcza no|em i kraje uko[ne kawaBki dBugo[ci 2 3 cm; - na knedle formuje si waBki [rednicy 4 cm, kraje kr|ki grubo[ci 2 cm, ka|dy kr|ek nale|y lekko spBaszczy, na [rodek kr|ka poBo|y nadzienie, sklei ciasto i uformowa kul (podczas formowania rce osuszy mk), knedle mog by nadziewane nadzieniem sBonym lub owocami; - na kotlety ziemniaczane formuje si waBek [rednicy 6 cm, kraje plastry grubo[ci 2 cm, nastpnie formuje okrgBe lub owalne kotlety, obtacza w buBce tartej lub panieruje i sma|y na rozgrzanym tBuszczu na zBoty kolor. Podaje si z sosem i surówk. Odmian ciasta ziemniaczanego jest ciasto na kluski [lskie. Otrzymuje si je przez poBczenie ugotowanych rozdrobnionych, najlepiej gorcych ziemniaków z mk ziemniaczan. Ilo[ mki ziemniaczanej w stosunku do ugotowanych ziemniaków wynosi 1/5 masy ziemniaków. Kluski [lskie mo|na sporzdzi podobnie jak knedle z nadzieniem sBonym lub formowa kluski jak z ciasta ziemniaczanego. Ciasto ziemniaczane mo|na tak|e sporzdzi z surowych ziemniaków utartych na drobnej tarce. Stosuje si do niego taki same dodatki jak do ciasta z ugotowanych ziemniaków. Formuje si z tego ciasta pyzy lub kluski zbli|one ksztaBtem do klusek kBadzionych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 Gotowanie ciasta ziemniaczanego. Wyroby z ciasta ziemniaczanego natychmiast po uformowaniu gotuje si w szerokich rondlach w du|ej ilo[ci osolonej wody. Nale|y wkBada tyle knedli lub klusek, aby stanowiBy jedn warstw i gotowa wolno, nie dopuszczajc do intensywnego wrzenia. Po wBo|eniu wyrobów do wody nale|y je delikatnie zamiesza i po wypByniciu na powierzchni gotowa ok. 3 min (ciasto na przekroju powinno by jednolite). Ugotowane wyroby wyjmuje si By|k cedzakow, przepBukuje, zanurzajc cedzak we wrzcej wodzie, porcjuje na wygrzany talerz lub póBmisek i polewa tBuszczem. Kluski ziemniaczane, kopytka, paluszki i kluski [lskie stosuje si jako danie podstawowe. Podaje si je najcz[ciej polane tBuszczem lub sosami. Mog równie| stanowi dodatek do drugiego dania np. do mis duszonych. Porcja potrawy z ciasta ziemniaczanego jako danie podstawowe powinna wynosi 300 g, dodatku do drugiego dania  200 g. Ciasto serowe Podstawowe skBadniki ciasta serowego to: |óBtka utarte z cukrem, ser i niewielka ilo[ mki oraz piana z biaBek jako [rodek spulchniajcy. Z ciasta serowego produkuje si pierogi leniwe. Sposób sporzdzania: - poBczy wszystkie skBadniki i zarobi ciasto, - nastpnie uformowa z ciasta waBek grubo[ci ok. 3cm, spBaszczy go no|em, tp stron no|a wycisn kratk, - pokroi w romby, - wrzuca do gorcej, osolonej wody i krótko gotowa, - ugotowane pierogi wybiera na cedzak, przelewa ciepB wod i podawa na talerzu polane masBem ze zrumienion buBk. Ciasta ziemniaczano  serowe Ciasto ziemniaczane mo|na Bczy z serem twarogowym. Otrzymuje si wtedy tzw. pierogi leniwe. Sposób wykonania jest taki sam, jak ciasta ziemniaczanego na kluski. Z uformowanego waBka o [rednicy ok. 3 cm kraje si uko[ne kawaBki o dBugo[ci 4 5 cm. Pierogi leniwe gotuje si krótko, wrzucajc je do wrzcej wody i podaje polane masBem i posypane zrumienion buBk. Mo|na je podawa jako danie gBówne do obiadów lub na kolacj. W tabeli 6 przedstawiony jest asortyment ciasta ziemniaczanego. Tabela. 6 Asortyment wyrobów z ciasta ziemniaczanego [opracowanie wBasne] Nazwa wyrobu z ciasta Zastosowanie ziemniaczanego Kopytka Danie podstawowe, dodatek do drugich daD, Paluszki Knedle Danie podstawowe, dodatek do drugich daD, deser Pyzy Danie podstawowe, dodatek do drugich daD Kotlety ziemniaczane Danie podstawowe, dodatek do drugich daD Kluski [lskie Pierogi leniwe Danie podstawowe Krokiety Danie podstawowe, dodatek do drugich daD, gorca przekska 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie surowce stosowane s do produkcji ciasta ziemniaczanego? 2. W jaki sposób sporzdza si ciasto ziemniaczane?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 3. W jaki sposób formuje si wyroby z ciasta ziemniaczanego? 4. W jaki sposób gotuje si wyroby z ciasta ziemniaczanego? 5. W jaki sposób mo|na podnie[ warto[ od|ywcz potraw z mki? 6. Czym si ró|ni ciasto ziemniaczane od serowego? 7. Z jakiego ciasta otrzymuje si pierogi leniwe? 8. Jakie maszyny stosuje si do produkcji ciasta ziemniaczanego? 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz kopytka wedBug receptury. Zaproponuj dodatki do kopytek. Jakiej grupie |ywieniowej mógBby[ poleci potrawy z ciasta ziemniaczanego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i wyszuka receptur kopytek, 2) zaplanowa dodatki, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 5) odwa|y surowce, 6) przeprowadzi obróbk wstpn i ciepln ziemniaków, 7) sporzdzi ciasto ziemniaczane, 8) uformowa z ciasta kopytka, 9) ugotowa, 10) wskaza grup |ywieniow, dla której mo|na zaproponowa potrawy z ciasta ziemniaczanego gotowanego, 11) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 12) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 13) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 14) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - materiaBy pi[miennicze, - surowce do sporzdzenia ciasta ziemniaczanego, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania ciasta ziemniaczanego, - zastawa stoBowa do podawania kopytek. wiczenie 2 Sporzdz kluski [lskie wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i wyszuka receptur, 2) przygotowa schemat organizacji produkcji klusek [lskich z uwzgldnieniem niezbdnego sprztu i urzdzeD, 3) przygotowa stanowisko pracy,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 4) odwa|y surowce, 5) sporzdzi kluski [lskie wg przygotowanego schematu, 6) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanego wyrobu, 8) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 9) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - tekst przewodni, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - surowce do sporzdzenia ciasta ziemniaczanego, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania ciasta ziemniaczanego, - zastawa stoBowa do podawania klusek [lskich. wiczenie 3 Sporzdz pierogi leniwe wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i wyszuka receptur, 2) dobra odpowiednie dodatki do potrawy, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 5) odwa|y surowce, 6) sporzdzi ciasto na pierogi leniwe, 7) uformowa wybrane wyroby, 8) ugotowa wyroby, 9) przygotowa dodatki, 10) poda przygotowane pierogi z dodatkami stosujc odpowiedni zastaw stoBow, 11) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 12) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 13) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - tekst przewodni, - surowce do sporzdzenia ciasta ziemniaczano-serowego, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania i gotowania ciasta ziemniaczano- serowego, - zastawa stoBowa do podawania wyrobu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 wiczenie 4 Sporzdz knedle ze [liwkami wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i wyszuka receptur, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 4) odwa|y surowce, 5) przygotowa [liwki, 6) sporzdzi ciasto ziemniaczane, 7) uformowa odpowiedni dla knedli ksztaBt, 8) ugotowa wyroby, 9) wykoDczy ugotowane wyroby zgodnie z receptur, 10) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 11) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 12) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 13) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - tekst przewodni, - surowce do sporzdzenia póBproduktów z ciasta ziemniaczanego, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania i gotowania ciasta ziemniaczanego, - zastawa stoBowa do podawania knedli. 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni skBadniki podstawowe i dodatkowe ciasta ziemniaczanego? 2) wymieni kolejne etapy produkcji wyrobów z ciasta ziemniaczanego? 3) okre[li warunki obróbki cieplnej ciasta ziemniaczanego? 5) dobra narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania i obróbki cieplnej ciasta ziemniaczanego? 6) wskaza zmiany fizykochemiczne zachodzce w cie[cie ziemniaczanym w czasie obróbki wstpnej? 7) sporzdzi wyroby z ciasta ziemniaczanego? 8) wykoDczy wyroby z ciasta ziemniaczanego przed podaniem? 9) sporzdzi wyroby z ciasta serowego? 10) sporzdzi wyroby z ciasta mieszanego? 11) dokona oceny organoleptycznej wyrobów z ciasta ziemniaczanego?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 4.5. Sporzdzanie i ekspedycja wyrobów z ciast zarabianych w naczyniu 4.5.1. MateriaB nauczania Ciasta zarabiane w naczyniu Do grupy ciast zarabianych w naczyniu nale|: ciasto na kluski kBadzione, francuskie, póBfrancuskie, lane oraz ciasto nale[nikowe. Ciasta zarabiane w naczyniu ró|ni si konsystencj, która wynika z ilo[ci stosowanego pBynu i doboru dodatkowych skBadników. Kluski lane Ciasto lane przygotowuje si z mki i jaj. Dodatek niewielkiej ilo[ci wody (do 30% masy jaj) sprzyja lepszemu pcznieniu skBadników mki, a powstajca podczas gotowania para wodna rozpulchnia wyroby, przez co kluski staj si mniej twarde. Na 1 jajo stosuje si 30 40 g mki. Sporzdzanie ciasta: - do naczynia (np. garnuszka) wla wybite jaja, - doda sól, przesian mk, - energicznie wyrobi trzepaczk do uzyskania jednolitej masy (podczas wyrabiania ciasta zostaje wtBoczona do niego du|a ilo[ powietrza, co powoduje zwikszenie objto[ci gotujcego si ciasta), - doda niewielk ilo[ wody (w przypadku ciasta o zbyt gstej konsystencji), - wla wyrobione ciasto cienkim strumieniem wprost na gotujc zup lub osolon wod (wlewanie ciasta przez lejek o maBym przekroju wylotu ujednolica ich grubo[), - podczas wylewania ciasta, kluski nale|y delikatnie miesza, aby nie przywarBy do dna naczynia (zbyt energiczne mieszanie mo|e doprowadzi do rozbicia klusek zanim utrwali si ich ksztaBt). Porcja ugotowanych klusek lanych jako dodatku do zup powinna wynosi 80 g. Kluski lane do zup czystych nale|y gotowa oddzielnie i dopiero po odcedzeniu Bczy z zup. Kluski kBadzione Kluski kBadzione przygotowuje si z ciasta o konsystencji póBgstej. Zawiera ono mniej jaj ni| ciasto na kluski lane. Typowe ciasto na kluski kBadzione nie jest spulchniane |adnym dodatkowym czynnikiem spulchniajcym, dlatego wa|n czynno[ci jest dokBadne wyrobienie ciasta i wtBoczenie w mas ciasta jak najwikszej ilo[ci powietrza, które jest czynnikiem spulchniajcym. Sporzdzanie ciasta: - do naczynia przesia mk, - doda przygotowan mas jajeczn wymieszan z cz[ci wody i dodatkiem soli, - wymiesza skBadniki do uzyskania jednolitej konsystencji (ciasto powinno powoli si zlewa po przechyleniu naczynia), - dobrze wyrobi wybijajc je drewnian By|k, - formowa metalow By|k zwil|on w gorcej wodzie przez odcinanie kawaBków ciasta przy brzegu naczynia (mo|na równie| formowa kluski kBadzione no|em), - wrzuca do wrzcej wody. Czas gotowania klusek kBadzionych jest dBu|szy ni| klusek lanych, gdy| wyroby s wiksze i bardziej spoiste. Kluski wyjmuje si cedzakiem lub By|k cedzakow, przelewa gorc wod, aby zapobiec sklejaniu i wydaje zaraz po ugotowaniu. Przetrzymywane kluski twardniej, kurcz si i zatracaj swoje wBa[ciwo[ci.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 Kluski kBadzione jako danie podstawowe podaje si polane tBuszczem z dodatkiem sera lub z sosami. Stosuje si je równie| jako dodatek do daD misnych i do zup. Do zup formuje si kluski mniejsze ni| do innych daD. Norma mki na 1 porcj klusek kBadzionych: - danie podstawowe  100 g, - dodatek do II dania  60 70 g, - dodatek do zupy  20 30 g. Porcja klusek jako danie podstawowe powinna wa|y 300 g, porcja dodatku do drugiego dania  150 g, porcja dodatku do zup  80 g. Kluski póBfrancuskie Kluski póBfrancuskie s odmian klusek kBadzionych. Ró|ni si dodatkiem masBa lub margaryny i nieco zwikszon liczb jaj. Sporzdzanie ciasta - masBo nale|y utrze, - doda jaja, uciera, a| powstanie jednolita masa, - doda mk i wod, - wyrobi jak ciasto na kluski kBadzione. Ciasto póBfrancuskie bardziej wyrasta podczas gotowania, dlatego nale|y formowa je nieco mniejszej wielko[ci. Kluski francuskie Kluski francuskie ró|ni si od klusek kBadzionych tym, |e maj bardzo delikatn struktur, s lekkie i pulchne, dziki znacznej ilo[ci jaj, a zwBaszcza przez wprowadzenie do ciasta piany ubitej z biaBka i emulsji sporzdzonej z masBa i |óBtka. Do sporzdzania klusek francuskich stosuje si mk krupczatk, a czasami zamiast mki kasz mann. Do ciasta mo|na równie| doda posiekan natk pietruszki, koperek, rozdrobnione grzyby lub rozdrobnion surow wtrob. Po przygotowaniu ciasta przeprowadza si prób gotowania, wrzucajc 1 lub 2 kluski na wrzc wod. Je|eli ciasto rozpBywa si nale|y doda do niego niewielk ilo[ mki i delikatnie wymiesza. Du|a zawarto[ jaj, a maBa mki powoduje znaczne skrócenie czasu gotowania. Ugotowane kluski powinny mie na caBym przekroju jednolit barw i struktur. Spo|ywa si je bezpo[rednio po ugotowaniu. Ciasto nale[nikowe Ciasto nale[nikowe jest zbli|one pod wzgldem konsystencji do ciasta lanego, lecz jest od niego nieco rzadsze. Wi| si to gBównie ze znacznym udziaBem skBadników pBynnych w postaci wody lub mleka i mniejsz ilo[ci u|ytych jaj. PoBow pBynu w cie[cie stanowi mleko, poBow woda. Na jedn cz[ mki dodaje si jedn cz[ mleka i jedn cz[ wody (stosunek skBadników wynosi 1:1:1). Jaja do ciasta nale[nikowego dodaje si w caBo[ci lub oddzielnie |óBtka i na koDcu pian z biaBek (ciasto nale[nikowe biszkoptowe). Etapy sporzdzania nale[ników przedstawia rysunek 11. Sporzdzanie nale[ników 1. Przygotowa nadzienie 2. Przygotowa ciasto 3. Usma|y 4. Nada form nale[niki 5. WykoDczy Rys. 11. Etapy sporzdzania nale[ników [opracowanie wBasne] Ciasto nale[nikowe sporzdza si w wysokich naczyniach, przy u|yciu trzepaczki rózgowej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 Sporzdzanie ciasta: - do naczynia wla mleko, doda wybite jaja lub |óBtka, sól i dobrze roztrzepa trzepaczk, - doda przesian mk i miesza trzepaczk do uzyskania jednolitego ciasta, - rozrzedzi ciasto wod do |danej konsystencji (ciasto powinno rozlewa si cienk warstw na patelni), - sma|y na dobrze rozgrzanej patelni ( poleca si patelnie pokryte teflonem), - rozgrzan patelni posmarowa kawaBkiem sBoniny nabitej na widelec (wytapiajcy si tBuszcz ze sBoniny pokrywa patelni cienk warstw), - ciasto wlewa na patelni By|kami wazowymi o okre[lonej pojemno[ci (nabierajc ciasto nale|y je miesza, poniewa| skrobia zawarta w mce opada na dno, a ciasto z wierzchu staje si rzadsze), - rozprowadzi cienk warstw po caBej powierzchni poruszajc patelni i szybko sma|y (cienkie nale[niki mo|na sma|y tylko z jednej strony. Przy obustronnym obsma|eniu nale[nik nale|y odwróci Bopatk na drug stron i gdy si usma|y, przeBo|y na pBytki talerz lub stolnic). Sporzdzajc ciasto nale[nikowe z pian (biszkoptowe) dodaje si do mleka same |óBtka, a z biaBek ubija pian i miesza z ciastem przed samym sma|eniem. Nale[niki mog by nadziewane nadzieniem sBonym (sporzdzonym z misa, jaj, grzybów, warzyw) lub sBodkim (ser, d|em, marmolada, owoce). Sposoby formowania nale[ników (rys. 12). Nale[niki po usma|eniu formuje si w nastpujcy sposób: - skBadanie w chusteczk oraz kopert  stosuje si do nale[ników z nadzieniem sBodkim, - zwijanie w rulon otwarty  stosuje si do nale[ników biszkoptowych, - paszteciki, krokiety formuje si w rulon o bokach zamknitych i nastpnie panieruje w jaju i buBce tartej, - makaron z nale[ników: kilka nale[ników usma|onych z obu stron zwin w rulon i kraja poprzecznie w makaron szeroko[ci 3 5 mm. a) b) Rys. 12. SkBadanie nale[ników: a) w chusteczk, b) zwijanie w rulon otwarty [6, s. 87] Nale[niki przed podaniem obsma|a si z obydwu stron na patelni z dodatkiem maBej ilo[ci tBuszczu lub ukBada na blasze, skrapia tBuszczem i wkBada do piekarnika na kilka minut. Nale[niki z nadzieniem sBonym (krokiety) stanowi najcz[ciej danie podstawowe i podaje si je z dodatkiem sosu i surówki. Paszteciki podaje si jako dodatek do zup. Ze wzgldu na proces sma|enia i towarzyszce zmiany w skBadnikach ciasta nale[niki s trudniej strawne ni| ciasta gotowane. Norma nale[ników na 1 porcj:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 - dania podstawowego  3 4 szt. (170 250 g z nadzieniem); - dodatku do zupy  1 2 szt. (85 115 g z nadzieniem); - makaronu z nale[ników jako dodatku do zupy  100 g; - deseru 2 3 szt. (100 170 g z nadzieniem). Normy nadzienia do jednego nale[nika (o [rednicy 18 cm): - z warzyw  50 80 g; - z misa  25 30 g; - z grzybów suszonych  50 g; - z surowych owoców  50 g; - z sera  50 g; - z marmolady, d|emu, powideB  30 35 g. Zmiany fizykochemiczne zachodzce podczas sma|enia ciasta W momencie zetknicia si ciasta z patelni podnosi si gwaBtownie temperatura ciasta, biaBko jaja i gluten [cinaj si (dziki czemu ciasto nie przywiera do dna), woda paruje i spulchnia ciasto, skrobia wchBania cz[ wody, pcznieje i rozkleja si. Powietrze wtBoczone podczas wyrabiania zwiksza swoj objto[ i nadaje ciastu pulchno[. Na powierzchni ciasta wytwarza si rumiana aromatyczna skórka, która podnosi warto[ smakow nale[ników. Do sma|enia nale[ników mo|na wykorzysta specjalne urzdzenia nale[nikarki. Potrawy z kasz i mki charakterystyczne dla kuchni staropolskiej Potrawy z kasz i mk s uwa|ane za najstarsze z polskich potraw. Najcz[ciej wykorzystywano kasze: radomsk, krakowsk z gryki Buszczonej i Bamanej, pszenne (manna), |ytnie, jczmienne (zwykBe i perBowe), owsiane, gryczane, jaglane i kukurydziane. Gotowano z nich zawiesiste zupy, potrawy na gsto, na sypko, z wod i mlekiem, wypiekano i pra|ono w piecu, a tak|e jadano na surowo. Kasze Bczono z mlekiem, serem, misem, warzywami lub owocami. Podawano je ze sBonin, masBem, olejem, przyprawiano na sBodko lub sBono, stosujc wiele przypraw zioBowych i korzennych. Za typowe staropolskie potrawy z mki i kasz mo|na uzna: - gryczanki  kluski z mki tatarczanej, - pra|ucha, - ciastuchy  kluski wiejskie gotowane, - gryczek  placek z grysu, - pierogi  gotowane, sma|one lub pieczone z ró|nymi nadzieniami, - maBdrzyki  pierogi obsma|ane z mki i sera, - Bazanki, - makaron polski z masBem i serem, - mamaByga  potrawa z kaszy kukurydzianej z serem lub bryndz, - nale[niki z ró|nymi nadzieniami. Zastosowanie póBproduktów z mki Stosowanie póBproduktów w gastronomii w znaczcy sposób przyspiesza i uBatwia przebieg produkcji potraw. Szczególnie dotyczy to produkcji wyrobów z mki, która jest bardzo pracochBonna. Dodatkow zalet przygotowanych przemysBowo póBproduktów z mki jest Batwo[ ich przechowywania oraz nieskomplikowana obróbka termiczna. PóBprodukty z mki mo|na podzieli ze wzgldu na sposób ich przygotowania np. na suszone, mro|one. PóBprodukty poddawane procesowi suszenia pozbawione s wody i zabezpieczane przed rozwojem drobnoustrojów. Dziki temu mo|na je przechowywa przez dBu|szy czas. Typowym póBproduktem z mki uzyskiwanym w ten sposób jest makaron przygotowany m.in. na bazie mki i wody oraz wyroby z ciasta makaronowego np. piero|ki. W podobny sposób przygotowywane s koncentraty typowych daD z mki np. nale[ników sporzdzane na bazie mki i proszku jajecznego z dodatkiem cukru i proszku do pieczenia. Inn grup  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 stanowi póBprodukty mro|one, które wymagaj tylko obróbki cieplnej oraz zastosowania odpowiednich dodatków np. pyzy ziemniaczane, knedle, pierogi z nadzieniami. 4.5.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Jakie znasz wyroby z ciasta zarabianego w naczyniu? 2. Czym ró|ni si te wyroby midzy sob? 3. Z jakich surowców przygotowuje si ciasto lane? 4. Jakie czynno[ci nale|y wykona, aby przygotowa kluski lane? 5. Czym ró|ni si kluski lane od klusek kBadzionych? 6. Jakie czynno[ci nale|y wykona, aby przygotowa kluski kBadzione? 7. Jakie narzdzia, maszyny i urzdzenia potrzebne s do sporzdzenia klusek lanych? 8. Czym ró|ni si kluski póBfrancuskie od francuskich? 9. Z jakich etapów skBada si produkcja nale[ników? 10. Jakie jest zastosowanie nale[ników w |ywieniu? 4.5.3. wiczenia wiczenie 1 Przygotuj schemat organizacji produkcji nale[ników na 100 porcji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i receptur, 2) wypisa czynno[ci, jakie nale|y wykona w trakcie produkcji nale[ników, 3) wypisa maszyny i sprzt niezbdny do wykonania nale[ników, 4) zaplanowa naczynia niezbdne do podania gotowych nale[ników, 5) przygotowa schemat, 6) przedstawi schemat nauczycielowi i wprowadzi ewentualne poprawki. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - tekst przewodni, - receptura ciasta nale[nikowego, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt. wiczenie 2 Wykonaj nale[niki z serem wedBug wybranej receptury. Wykorzystaj w tym celu schemat przygotowany w wiczeniu 1. Wska| sposób ekspedycji gotowych potraw na sal konsumenck. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i receptur, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 4) przygotowa odpowiedni ilo[ surowców podstawowych i dodatkowych, 5) sporzdzi nale[niki z serem wg schematu z wiczenia 1, 6) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 8) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 9) przedstawi sposoby ekspedycji potraw na sal konsumenck na forum grupy, 10) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptura nale[ników z serem, - surowce do sporzdzenia nale[ników, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania nale[ników, - katalog urzdzeD ekspedycyjnych, - zastawa stoBowa do podawania nale[ników. wiczenie 3 Sporzdz kluski kBadzione wedBug wybranej receptury. Zaproponuj potrawy, do których mo|na poda kluski kBadzione jako dodatek. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i wyszuka receptur, 2) przygotowa stanowisko pracy, 3) przygotowa odpowiednie maszyny, urzdzenia, 4) odwa|y surowce, 5) sporzdzi kluski, 6) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 7) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 8) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 9) przygotowa list potraw, do których mo|na poda kluski kBadzione jako dodatek, 10) przedstawi przygotowan list na forum grupy, 11) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - receptura ciasta na kluski kBadzione, - surowce do sporzdzenia klusek kBadzionych, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania klusek, - zastawa stoBowa do podawania klusek.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) przygotowa schemat organizacji produkcji nale[ników? 2) sporzdzi ciasto nale[nikowe? 4) przygotowa ciasto na kluski kBadzione? 5) dobra narzdzia i sprzt do sporzdzania ciasta lanego? 6) dobra narzdzia i sprzt do sporzdzania klusek kBadzionych? 7) dokona oceny organoleptycznej gotowych wyrobów z ciast zarabianych w naczyniu? 8) dobra dodatki do klusek kBadzionych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 4.6. Potrawy póBmisne z mki i kasz 4.6.1. MateriaB nauczania Potrawy póBmisne to takie, w których miso nie jest gBównym skBadnikiem, ale stanowi uzupeBnienie innych surowców. W skBad potraw póBmisnych wchodz surowce: - ro[linne warzywa, mki, makarony, kasze, ry|, ziemniaki - zwierzce  misa zwierzt rzeznych, drobiu, podroby, ryby. PoBczenie skBadników z tych dwóch grup ma wiele zalet gdy|: - pozwala na zwikszenie asortymentu potraw, - wpBywa na podniesienie warto[ci konsumpcyjnej  nawet niewielka ilo[ misa nie tylko zmienia smak i zapach warzyw, ale równie| syto[, - podnosi warto[ od|ywcz obu grup surowców uzupeBniajc niepeBnowarto[ciowe biaBko ro[lin peBnowarto[ciowym biaBkiem misa, ponadto warzywa s wa|nym zródBem zwizków mineralnych, witamin, barwników, kwasów organicznych, - zwiksza si warto[ energetyczna potrawy poprzez poBczenie misa np. z kasz, makaronem, - jest potraw stosunkowo tani. W zale|no[ci od rodzaju u|ytych surowców potrawy póBmisne mo|na podzieli na: - warzywno-misne np. bigos, goBbki, - z ciasta i misa np. nale[niki z misem, - z kaszy i misa np. kotlety z kaszy i misa. PodziaB potraw póBmisnych ze wzgldu na metod obróbki cieplnej przedstawia rysunek 13. PodziaB potraw póBmisnych ze wzgldu na obróbk ciepln Gotowane Sma|one Pieczone Duszone np. pierogi np. nale[niki z np. risotto z np. goBbki misem misem z misem i ry|em Rys. 13. PodziaB potraw póBmisnych ze wzgldu na metod obróbki cieplnej [opracowanie wBasne] Potrawy póBmisne gotowane stanowi najcz[ciej potrawy z ciasta z odpowiednim nadzieniem np. pierogi. Nadzienie do potraw przygotowywane jest z misa surowego, gotowanego, z podrobów, wdlin lub z warzyw, grzybów i misa. W[ród potraw póBmisnych sma|onych najwiksz popularno[ zyskaBy nale[niki nadziewane misem lub kieBbas oraz kotlety. Kotlety przygotowywane s z misa mielonego surowego lub gotowanego poBczonego z kasz. Ze wzgldu na sposób obróbki cieplnej potrawy sma|one maj obni|on warto[ od|ywcz. W potrawach póBmisnych duszonych miso duszone jest w jarzynach. Podstawowym skBadnikiem tych potraw s warzywa, a nadzienie sporzdza si z misa mielonego surowego lub gotowanego poBczonego z kasz lub namoczon buBk. PrzykBadem takiej potrawy s goBbki z misem i ry|em.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 W[ród potraw póBmisnych pieczonych i zapiekanych wyró|nia si risotto z misem sporzdzane na bazie ry|u. Nale[niki z nadzieniem sBonym (krokiety) stanowi najcz[ciej danie podstawowe i podaje si je z dodatkiem sosu i surówki. Tabela 7 przedstawia przykBady potraw póBmisnych gotowanych, sma|onych, duszonych i pieczonych. Tabela 7. PrzykBady potraw póBmisnych gotowanych, sma|onych, duszonych i pieczonych [opracowanie wBasne] Potrawy pieczone Potrawy gotowane Potrawy sma|one Potrawy duszone i zapiekane Pierogi: Nale[niki: GoBbki: Pieróg dro|d|owy z misem, z misem, z misem i kasz, kulebiak): z podrobami, z misem i kapust, z misem i ry|em. z misem i kasz, z kasz i misem z misem i kasz, z kapust, grzybami z warzywami z podrobami. i misem. i misem. Knedle: Kotlety Cukinia faszerowana: Zapiekanki: z misem z misa i warzyw, z misem, z makaronu i misa, z parówkami z misa i kaszy, misem i ry|em. z kaszy i misa. z misa i ziemniaków. Pyzy: Krokiety: Kapusta duszona Risotto: z misem, z misa i kaszy, z misem. drobiowe, z kieBbas. z misa i kapusty. z podrobami. Budynie Babka ziemniaczana z misa i kaszy, z misem. z misa i makaronu, z wtróbek i ry|u. Potrawy póBmisne z kasz i mki innych narodów Kuchnia rosyjska - bliny  rodzaj nale[ników z mki gryczanej, pszennej lub |ytniej podawane z roztopionym masBem, [mietan lub z dodatkiem np. kawioru, - koBduny  z ciasta pierogowego z nadzieniem misnym z misa baraniego, - pielmieni  pierogi z nadzieniem misnym z misa woBowego i wieprzowego. 4.6.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie surowce wchodz w skBad potraw póBmisnych? 2. Jak warto[ |ywieniow maj potrawy póBmisne? 3. Jakie s kryteria podziaBu potraw póBmisnych? 4. Jakie znasz potrawy póBmisne gotowane? 5. Które potrawy zaliczysz do potraw póBmisnych pieczonych? 6. Do jakich potraw póBmisnych zaliczysz goBbki?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 4.6.3. wiczenia wiczenie 1 Sporzdz koBduny wg wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia i receptury, 2) wybra receptur, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 5) odwa|y surowce, 6) sporzdzi nadzienie, 7) sporzdzi ciasto, 8) uformowa koBduny, 9) ugotowa koBduny, 10) wykoDczy ugotowane wyroby zgodnie z receptur, 11) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 12) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 13) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 14) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, poradnik dla ucznia, - receptura koBdunów, - surowce do sporzdzenia koBdunów, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania, gotowania i wykoDczenia potrawy, - zastawa stoBowa do podawania potrawy. wiczenie 2 Sporzdz wybran potraw póBmisn duszon zgodnie z receptur i podaj j w sposób innowacyjny. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wybra potraw i przeczyta odpowiedni receptur, 3) przygotowa stanowisko pracy, 4) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 5) obliczy zapotrzebowanie na surowce, 6) odwa|y surowce, 7) sporzdzi potraw póBmisn duszon wg wybranej receptury, 8) zaproponowa nowatorski sposób podania potrawy, 9) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 10) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 11) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 12) uporzdkowa stanowisko pracy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48 Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, poradnik dla ucznia, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - receptura potraw póBmisnych duszonych, - surowce do sporzdzenia potraw póBmisnych, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania potraw póBmisnych, - zastawa stoBowa do podawania gotowych wyrobów. wiczenie 3 Sporzdz nale[niki z misem i kasz wedBug wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przeczyta wybran receptur, 3) obliczy zapotrzebowanie na surowce, 4) przygotowa stanowisko pracy, 5) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 6) odwa|y surowce, 7) przygotowa nadzienie, 8) sporzdzi nale[niki wg wybranej receptury, 9) uformowa nale[niki z misem i kasz, 10) wykoDczy nale[niki przed podaniem, 11) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 12) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 13) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 14) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, poradnik dla ucznia, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - receptura potraw póBmisnych sma|onych, - surowce do sporzdzenia potraw póBmisnych, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania potraw póBmisnych, - zastawa stoBowa do podawania gotowych wyrobów. wiczenie 4 Przygotuj referat na temat potraw póBmisnych z kasz i mki charakterystycznych dla kuchni innych narodów. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) wyszuka w literaturze i w Internecie informacji nt. zastosowania potraw póBmisnych z kasz i mki w kuchniach innych narodów, 3) opracowa referat na ten temat, 4) wygBosi referat na forum grupy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 49 Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - receptury potraw póBmisnych, - komputer z podBczeniem do Internetu i drukark, - materiaBy pi[miennicze, - zeszyt. wiczenie 5 Sporzdz potraw póBmisn z kasz lub mki z kuchni innych narodów wg wybranej receptury. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przeczyta materiaB nauczania z poradnika dla ucznia, 2) przeczyta wybran receptur, 3) obliczy zapotrzebowanie na surowce, 4) przygotowa stanowisko pracy, 5) przygotowa odpowiednie maszyny i urzdzenia, 6) odwa|y surowce, 7) sporzdzi wybran potraw, 8) zaprezentowa wyrób na forum grupy, 9) przeprowadzi ocen organoleptyczn wykonanych wyrobów, 10) w przypadku powstania wad wyrobu wskaza ich przyczyny, 11) uporzdkowa stanowisko pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura, - poradnik dla ucznia, - materiaBy pi[miennicze, zeszyt, - receptury potraw, - surowce do sporzdzenia potraw kuchni innych narodów, - narzdzia, sprzt i urzdzenia do sporzdzania potraw póBmisnych, - zastawa stoBowa do podawania gotowych wyrobów. 4.6.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wyja[ni ró|nic midzy potrawami póBmisnymi gotowanymi i duszonymi? 2) omówi technik sporzdzania potraw póBmisnych gotowanych? 3) omówi technik sporzdzania potraw póBmisnych duszonych? 4) dobra maszyny i sprzt niezbdny do sporzdzania potraw póBmisnych? 5) przygotowa stanowisko pracy do produkcji potraw póBmisnych? 6) sporzdzi potrawy póBmisne duszone i gotowane? 8) omówi technik sporzdzania potraw póBmisnych sma|onych? 9) sporzdzi potrawy póBmisne z kasz lub mki kuchni innych narodów?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 50 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 24 zadania dotyczce sporzdzania i ekspedycji potraw z mki oraz kasz. Wszystkie zadania s wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz jest prawidBowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidBow odpowiedz X (w przypadku pomyBki nale|y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem, a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow). 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó| jego rozwizanie na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwizanie testu masz 45 min. Powodzenia ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Kasze krupy to a) kasza krakowska. b) pczak. c) kasza kukurydziana. d) kasza manna. 2. Zacieranie kasz drobnych jajem ma na celu a) wytworzenie sztucznej osBonki biaBkowej. b) sklejenie ziarenek kaszy. c) polepszenie smaku i zapachu. d) rozklejenie skrobi i podniesienie warto[ci od|ywczej. 3. Objto[ pBynu na 1 objto[ kaszy gotowanej na sypko wynosi a) 6 7. b) 4 5. c) 2,5 3. d) 1,5 2. 4. Najwicej skBadników mineralnych znajduje si w mce pszennej typ a) 450. b) 500. c) 1850. d) 2000. 5. SkBadnikami klusek francuskich s a) mka ziemniaczana, masBo, jaja, sól. b) mka krupczatka, masBo, |óBtko, piana z biaBek, sól. c) mka pszenna, masBo, jaja, sól. d) mka pszenna, jaja, woda, sól.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 51 6. Wyrabianie ciasta ma na celu a) dokBadne poBczenie skBadników, wtBoczenie powietrza i wytworzenie glutenu. b) poBczenie skBadników, usunicie szkodników i obcych ciaB. c) zapobieganie zbryleniu si mki i zwikszeniu ilo[ci glutenu. d) usunicie zapachu stchlizny, napowietrzeniu. 7. Glazurowanie potraw polega na dodaniu a) mki pszennej. b) mki ziemniaczanej. c) tBuszczu. d) [mietany. 8. Nale[niki z nadzieniem sBodkim formuje si a) w chusteczk. b) w rulon zamknity. c) w kostk. d) w paski. 9. Przygotowujc ciasto lane nale|y a) do mki doda jaja, wod i wyrabia. b) do jaj i wody doda mk i wyrabia. c) mk, wod i jaja wymiesza. d) do jaj doda mk, dobrze wyrobi i wod ustali konsystencj. 10. Zupa krupnik zagszczana jest a) wBasnym skBadnikiem skrobiowym. b) zawiesin. c) zasma|k I stopnia. d) podpraw zacieran. 11. Do ciast zarabianych na stolnicy zalicza si a) ciasta kluskowe. b) ciasta kluskowe, zacierkowe, pierogowe, ziemniaczane. c) ciasta nale[nikowe i pierogowe. d) Bazanki, kluski kBadzione, francuskie i póBfrancuskie. 12. Na opakowaniu mki podano typ 450 co oznacza a) zawarto[ skBadników mineralnych w mce. b) grubo[ mki. c) wilgotno[ mki. d) kwasowo[ mki. 13. Podstawowymi skBadnikami ciasta kluskowego s a) Mka, jaja. b) mka, jaja, sól. c) mka, jaja, pByn, sól. d) mka, jaja, pByn.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 52 14. Gotowanie wyrobów z ciasta rozpoczyna si od wBo|enia do a) zimnej wody i gotuje okoBo 2 5 minut. b) ciepBej wody i gotuje okoBo 2 5 minut. c) wrzcej, osolonej wody, miesza aby nie przywarBy do dna i po wypByniciu na powierzchni gotuje okoBo 2 5 minut. d) wrzcej, osolonej wody, miesza aby nie przywarBy do dna i po wypByniciu gotuje 5 10 minut. 15. Etapy produkcji pierogów to a) przygotowanie nadzienia, przygotowanie ciasta, formowanie pierogów. b) przygotowanie ciasta, przygotowanie nadzienia, formowanie pierogów. c) przygotowanie nadzienia i formowanie pierogów. d) przygotowanie ciasta i formowanie pierogów. 16. Maszyn przedstawion na rysunku stosuje si w trakcie produkcji a) ciasta ziemniaczanego b) ciasta pierogowego. c) ciasta lanego. d) ciasta kluskowego. 17. Ciasto na pierogi i kluski waBkuje si na grubo[ okoBo a) 2 mm. b) 1 3 mm. c) 2 3 mm. d) 3 4 mm. 18. Uszka to maleDkie piero|ki, które formuje si z a) prostoktów o boku 2 3 cm. b) trójktów o boku 4 5 cm. c) kwadratów o boku od 2 3 cm. d) prostoktów o boku 4 5 cm. 19. Nadzienie na koBduny nale|y formowa w ksztaBcie gaBki wielko[ci a) orzecha wBoskiego. b) orzecha laskowego. c) mandarynki. d) brzoskwini. 20. SkBadnikami ciasta ziemniaczanego s ziemniaki, a) mka ziemniaczana, tBuszcz. b) woda, mka, jaja. c) mka ziemniaczana, mka pszenna, woda. d) mka pszenna, mka ziemniaczana, jaja. 21. Je|eli wydajno[ obieraczki do ziemniaków wynosi 90 kg/h to aby obra 225 kg ziemniaków bdzie ona pracowaBa a) 0,5 h. b) 2 h. c) 1,5 h. d) 2,5 h.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 53 22. Najwikszy stopieD rozklejenia kaszy posiada a) kostka z kaszy manny. b) kleik ry|owy. c) risotto z pieczarkami. d) kotlet z kaszy i sera. 23. Okres przechowywania kaszy manny wynosi a) 3 miesice. b) 4 miesice. c) 5 miesicy. d) 6 miesicy. 24. Do przygotowania krokietów stosuje si kasze a) gotowane na póBsypko. b) rozklejane póBgste. c) rozklejane gste. d) gotowane na sypko.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 54 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko & & ..............................& & & & & & & & & & & & & & & & & & .. Sporzdzanie i ekspedycja potraw z mki oraz kasz Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 55 6. LITERATURA 1. Arens-Azêvedo U. i inni: Technologia gastronomiczna z obsBug go[ci. Cz[ 3. Rea, Warszawa 2002 2. Arens-Azêvedo U., Grimpe E. i inni: Technologia gastronomiczna. Cz[ 1 2. Rea, Warszawa 2002 3. Berndt  Kostrzewska J. (red.): Kuchnie ró|nych narodów. Format AB, Warszawa 2001 4. Biller E. i inni: Kucharz & Gastronom: vademecum. Rea, Warszawa 2001 5. Blome E.: StóB elegancko nakryty. Kaliope, Warszawa 1998 6. Flis K., Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. Cz[ 2 i 3. WSiP, Warszawa 2003 7. Górecka D., Limanówka H., SuperczyDska E., {ylinska-Kaczmarek M.,  Technologia gastronomiczna z obsBug konsumenta cz.2 i 3, Format AB, Warszawa 2006 8. GrzesiDska W.: Wyposa|enie techniczne zakBadów. WSiP, Warszawa 2005 9. JargoD R.: ObsBuga konsumenta. Cz[ 1 i 2. WSiP, Warszawa 2000 10. Jastrzbski W.: Wyposa|enie techniczne zakBadów gastronomicznych. WSiP, Warszawa 2005 11. KoBo|yn-Krajewska D., Sikora T.: Towaroznawstwo |ywno[ci. WSiP, Warszawa 2004 12. Konarzewska M., Lada E., Zielonka B.: Wyposa|enie techniczne zakBadów gastronomicznych. REA, Warszawa 2004 13. Koziorowska B.: Projektowanie technologiczne zakBadów gastronomicznych. SGGW, Warszawa 1998 14. Krzy|anowska W.: Technologia gastronomiczna. Zeszyt wiczeD. Cz[ 1 3. Rea, Warszawa 2005 15. Kwapisz-KuliDska A.: Encyklopedia kulinarna. Alfa, Warszawa 1996 16. Leitner H.: Poradnik kelnera. WSiP, Warszawa 1993 17. Aebkowski M.: Kuchnia Polska. Tentens, Warszawa 1998 18. Mikuta B.: Technologia gastronomiczna z obsBug konsumenta. Format AB, Warszawa 1998 19. Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. Cz[ 1. WSiP, Warszawa 2003 20. SuperczyDska E., {yliDska-Kaczmarek M.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem w pytaniach i zadaniach. Zeszyt wiczeD. Cz[ 1 2. eMPI², PoznaD 2005 21. Wielka encyklopedia kulinarna. Muza, Warszawa 2001 22. Zalewski S.: Podstawy technologii gastronomicznej. WNT, Warszawa 1997 23. Czasopisma specjalistyczne: - Przegld gastronomiczny, - Hotelarz, - Kuchnia  magazyn dla smakoszy, - Food service  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 56

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
05 SporzÄ…dzanie i ekspedycja potraw z mÄ…ki oraz kasz
19 SporzÄ…dzanie i ekspedycja potraw z drobiu oraz ryb
Sporządzanie i ekspedycja potraw z owoców, warzyw,ziemniaków oraz grzybów
07 SporzÄ…dzanie i ekspedycja potraw z jaj, mlekaidi69
08 Sporządzanie i ekspedycja potraw z mięsa
18 Sporządzanie i ekspedycja potraw z mięsa
04 Sporządzanie i ekspedycja potraw z owoców, warzywidQ90
17 SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z kasz i mÄ…ki
14 Sporządzanie oraz ekspedycja potraw z owoców i warzyw
16 SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z jaj, mleka
16 SporzÄ…dzanie oraz ekspedycja potraw z jaj i mleka
20 Sporządzanie i ekspedycja napojów i deserów
12 SporzÄ…dzanie i podawanie zakÄ…sek zimnych oraz gorÄ…cych

więcej podobnych podstron