MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Grażyna Sobierajska
Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych
714[03].L1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Garczyński
mgr Romuald Mazur
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Grażyna Sobierajska
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L1.03.
Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu lakiernik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
1
 SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Układ jednostek SI 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Błędy pomiaru 12
5.2.1. Ćwiczenia 12
5.3. Klasa dokładności, wzorcowanie i legalizacja przyrządów 13
5.3.1. Ćwiczenia 13
5.4. Pomiary gęstości i lepkości cieczy 15
5.4.1. Ćwiczenia 15
5.5. Pomiary roztarcia, przemiału, twardości, tłoczności i elastyczności 17
5.5.1. Ćwiczenia 17
5.6. Pomiary poziomu cieczy i natężenia przepływu 21
5.6.1. Ćwiczenia 21
5.7. Ruch laminarny i burzliwy. Przepływomierze i rotametry 22
5.7.1. Ćwiczenia 22
5.8. Pomiary ciśnienia i temperatury 24
5.8.1. Ćwiczenia 24
5.9. Pomiar składu i wilgotności powietrza 26
5.9.1. Ćwiczenia 26
5.10. Higrometry i psychrometry 27
5.10.1. Ćwiczenia 27
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 28
7. Literatura 47
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik niniejszy będzie Państwu pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych
z zakresu wykonywania pomiarów laboratoryjnych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne,
 wykaz umiejętności i wiadomości, które uczeń opanuje podczas zajęć,
 przykładowe scenariusze zajęć,
 propozycje ćwiczeń, które pomogą wykształcić u uczniów umiejętności praktyczne,
 wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem:
 tekstu przewodniego,
 ćwiczeń praktycznych,
 pokazu z objaśnieniem.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą obejmować zarówno pracę indywidualną jak
i pracę zespołową.
W rozdziale 6 zamieszczono zestaw zadań testowych, który może być wykorzystany przez
nauczyciela w celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia.
W rozdziale 6 podano również:
- plan testu w formie tabelarycznej,
- punktacje zadań,
- propozycje norm wymagań,
- instrukcję dla nauczyciela,
- instrukcję dla ucznia,
- kartę odpowiedzi,
- zestaw zadań tekstowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
3
714 [03].L1
Fizykochemicze podstawy
lakiernictwa
714 [03].L1.01
Przestrzeganie przepisów bhp
ochrony ppoż. i ochrony
środowiska
714 [03].L1.02 714 [03].L1.03
Posługiwanie się
Wykonywanie pomiarów
podstawowymi pojęciami
laboratoryjnych
fizykochemicznymi
714 [03].L1.04 714 [03].L1.05
714 [03].L1.06
Rozróżnianie metali Zapobieganie korozji
Rozpoznawanie materiałów
i stopów metali
lakierniczych i pomocniczych
Schemat jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
 znajdować właściwą dokumentację techniczną w bibliotece lub innej bazie danych,
 rozróżniać pojęcia procesów fizycznych i chemicznych,
 zastosować podane sposoby wykonywania pomiarów i obliczeń,
 stosować poznane pojęcia i prawa w praktyce,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 wykonać prace laboratoryjne zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp, ochrony ppoż.
i ochrony środowiska,
 obliczyć błędy pomiarów laboratoryjnych (względnie i bezwzględne),
 posłużyć się sprzętem i materiałami w pracy laboratoryjnej,
 zmierzyć podstawowe wielkości fizykochemiczne cieczy: gęstość, lepkość, lotność,
napięcie powierzchniowe,
 zmierzyć wilgotność powietrza za pomocą higrometrów,
 zbadać wpływ środków powierzchniowo czynnych na napięcie powierzchniowe cieczy,
 utwardzić żywice termoutwardzalne,
 wykonać pomiar poziomu cieczy i natężenia przepływu,
 zmierzyć ciśnienie za pomocą różnych manometrów,
 zmierzyć temperaturę za pomocą różnych termometrów,
 wykonać pomiary właściwości fizykochemicznych materiałów (lepkość, roztarcie,
twardość, udarność, tłoczność, elastyczność),
 zmierzyć pH roztworów,
 zastosować wagi analityczne i techniczne w analizie wagowej,
 zakonserwować i przechować przyrządy kontrolno  pomiarowe i sprzęt laboratoryjny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Modułowy program nauczania: Lakiernik 714[03]
Moduł: Fizykochemiczne podstawy lakiernictwa 714[03].L1
Jednostka modułowa: Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych 714[03].L1.03
Temat: Układ jednostek SI.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności posługiwania się układem jednostek SI.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
- zdefiniować układ jednostek SI,
- podać jednostki podstawowe układu SI,
- podać jednostki uzupełniające układu SI,
- zapisać liczbowo i podać symbol zadanej wielkości zgodnie z układem jednostek SI,
- wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu,
Metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- prezentacja multimedialna,
- tekst przewodni.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- indywidualna.
Czas: 45 minut.
Środki dydaktyczne:
- liniał,
- suwmiarka ,
- śruba mikrometryczna,
- prezentacja multimedialna układu SI,
- tabela przedrostków jednostek układu SI,
- zeszyt przedmiotowy i długopis.
Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowiska pracy do przeprowadzenia pokazu z objaśnieniem.
4. Realizacja tematu:
- nauczyciel prowadzi pokaz z objaśnieniem z zakresu układu jednostek SI,
- każdy uczeń wykonuje ćwiczenia z rozpisywaniem jednostek o zadanych wartościach,
- pomocą do prawidłowego wykonania obliczeń jest tabela przedrostków układu SI,
informacje z tekstu przewodniego i podpowiedz
nauczyciela,
- uczeń dokonuje w zeszycie zapisu wykonanych obliczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
7
5. Po wykonaniu wszystkich obliczeń uczeń próbuje dokonać analizy wykonanego
ćwiczenia.
6. Uczeń wskazuje swoje mocne i słabe strony.
7. Nauczyciel analizuje prace ucznia i stwierdza poprawność i estetykę wykonanego
ćwiczenia.
8. Uczniowie prezentują swoje prace w kolejności wykonywania.
9. Klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny prac.
Zakończenie zajęć.
Praca domowa.
Zapisać pełną liczbą i symbolem jednostki:
- 78 nanokandeli,
- 34 decymetry,
- 4789 milimetry.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Modułowy program nauczania: Lakiernik 714[03]
Moduł: Fizykochemiczne podstawy lakiernictwa 714[03].L1
Jednostka modułowa: Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych 714[03].L1.03
Temat: Błędy pomiaru.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności definiowania i obliczania błędów względnych
i bezwzględnych pomiaru.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
- zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń,
- zdefiniować pojęcia: błąd względny i bezwzględny,
- zdefiniować pojęcia: błąd systematyczny, przypadkowy, gruby,
- obliczyć błąd względny,
- obliczyć błąd bezwzględny.
Metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- dyskusja problemowa,
- ćwiczenia praktyczne,
- tekst przewodni.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- indywidualna.
Czas: 45 minut.
Środki dydaktyczne:
- zeszyt przedmiotowy, ołówek, długopis,
- literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowiska pracy do przeprowadzenia pokazu z objaśnieniem.
4. Realizacja tematu:
- nauczyciel prowadzi pokaz z objaśnieniem zasad obliczania błędów względnych
i bezwzględnych,
- każdy uczeń oblicza błąd względny długości i grubości z zadanego ćwiczenia,
- uczeń zapisuje w zeszycie wyniki obliczeń,
- nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i pomaga w obliczaniu błędów.
5. Po wykonaniu zadanych równań reakcji uczeń próbuje dokonać analizy wykonanego
ćwiczenia.
6. Uczeń wskazuje swoje mocne i słabe strony.
7. Nauczyciel analizuje prace ucznia i stwierdza poprawność i estetykę wykonanego
ćwiczenia.
8. Uczniowie prezentują swoje prace w kolejności wykonywania.
9. Klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
9
Zakończenie zajęć.
Praca domowa.
Zmierzono przymiarem milimetrowym długość biurka l = 3200 mm. W przypadku pomiaru
długości pomylono się o +/- 5mm na 3200 mm. Oblicz błąd względny pomiaru.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Układ jednostek SI
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapisz liczbowo i podaj jednostkę układu SI dla następujących wielkości:
 piętnaście nanosekund,
 dwadzieścia siedem pikogram,
 czterdzieści jeden gigaamper,
 dwanaście decymetrów,
 jedenaście petasekund.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapisać podane wielkości liczbowo i dodać do każdej symbol jednostki,
3) przedstawić wyniki wykonanego ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 zeszyt przedmiotowy, długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
11
5.2. Błędy pomiaru
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmierzono przymiarem milimetrowym długość sznura l = 200 mm oraz średnicę d = 15mm. W
przypadku pomiaru długości sznura pomylono się o +/- 1mm na 200 mm,
w przypadku średnicy pomylono się również o 1 mm na 15 mm. Pierwszy pomiar jest więc
dokładniejszy. Oblicz błąd względny długości i grubości.
Bw = Bb/Wśr x 100%
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) obliczyć błąd względny pomiaru długości,
3) obliczyć błąd względny pomiaru średnicy,
4) zapisać wyniki swojej pracy,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 zeszyt przedmiotowy,
 długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
12
5.3. Klasa dokładności, wzorcowanie i legalizacja przyrządów
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie pomiaru temperatury wody z wodociągu za pomocą termometru
cieczowego, manometrycznego, bimetalicznego, termoelektrycznego i oporowego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować termometr cieczowy, manometryczny, bimetaliczny, termoelektryczny
i oporowy wraz z instrukcjami,
3) dokonać pomiaru temperatury wody z wodociągu za pomocą termometru cieczowego,
manometrycznego, bimetalicznego, termoelektrycznego i oporowego,
4) zapisać wyniki swojej pracy,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- zeszyt przedmiotowy i długopis,
- termometry: cieczowy, manometryczny, bimetaliczny, termoelektryczny, oporowy wraz
z instrukcjami,
- literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ważenie próbki za pomocą wagi analitycznej i wagi technicznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować wagę analityczną i techniczną,
3) przygotować próbkę do ważenia, np. wypełnione piaskiem pudełko zapałek,
4) wykonać ważenie próbki na wadze analitycznej i technicznej,
5) zapisać wyniki swojej pracy,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
13
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- zeszyt przedmiotowy i długopis,
- waga analityczna i domowa,
- literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
14
5.4. Pomiary gęstości i lepkości cieczy
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmierz lepkość lakieru bezbarwnego do podłóg kubkiem Forda nr 4.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować kubek Forda nr 4,
3) przygotować 100 cm3 lakieru bezbarwnego do podłóg,
4) przygotować stoper,
5) napełnić kubek Forda lakierem,
6) zmierzyć czas wypływu zgodnie z instrukcją,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 kubek Forda nr 4 w zestawie ze stojakiem,
 100 cm3 bezbarwnego lakieru do podłóg,
 instrukcja wykonywania pomiaru lepkości kubkiem Forda,
 stoper,
 zeszyt przedmiotowy, długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Zmierz gęstość oleju roślinnego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować 100 cm3 oleju roślinnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
15
3) zważyć na wadze analitycznej odmierzony olej roślinny,
4) ze wzoru na gęstość obliczyć gęstość oleju roślinnego,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 cylinder miarowy o objętości 100 cm3,
 100 cm3 oleju roślinnego,
 waga analityczna,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Oznacz pH roztworu z wykorzystaniem fenoloftaleiny.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować po 10 cm3 soku z cytryny, czystej wody i wody wapiennej,
3) przygotować fenoloftaleinę,
4) oznaczyć pH roztworów za pomocą fenoloftaleiny,
5) zapisać wyniki swojej pracy,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- 3 cylindry miarowe o objętości 10 cm3,
- po 10 cm3 czystej wody, soku z cytryny i wody wapiennej,
- fenoloftaleina,
- zeszyt przedmiotowy i długopis,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
16
5.5. Pomiary roztarcia, przemiału, twardości, tłoczności
i elastyczności
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie stopnia roztarcia farby gruntowej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować grindometr do badania stopnia roztarcia,
3) przygotować 100 cm3 farby gruntowej,
4) przygotować instrukcję (normę) do badania stopnia roztarcia za pomocą grindometru,
5) wykonać badanie stopnia roztarcia,
6) zapisać wyniki swojej pracy,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 grindometr,
 norma opisująca badanie stopnia roztarcia za pomocą grindometru,
 100 cm3 farby gruntowej,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie twardości powłoki lakierowej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować element, na którym chcesz zmierzyć twardości powłoki lakierowej,
3) wybrać normę, wg której możesz wykonać badanie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
17
4) przygotować przyrząd Ericksona do pomiaru twardości powłoki lakierowej,
5) przygotować normę, wg której możesz wykonać badanie twardości powłoki lakierowej,
6) wykonać badanie twardości zgodnie z zaleceniami normy,
7) zapisać wyniki swojej pracy,
8) zaprezentować wyniki swojej pracy,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 element z powłoką lakierową,
 przyrząd Ericksona do mierzenia twardości powłoki lakierowej,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 norma opisująca metodę mierzenia twardości,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Wykonaj badanie elastyczności powłoki lakierowej zgodnie z normą PN  76/C- 81528.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować element, na którym chcesz zmierzyć elastyczność powłoki lakierowej,
3) przygotować normę PN  76/C- 81528,
4) przygotować przyrząd do pomiaru elastyczności powłoki lakierowej,
5) przygotować normę, wg której wykonasz badanie elastyczności powłoki lakierowej,
6) wykonać badanie elastyczności zgodnie z zaleceniami normy,
7) zapisać wyniki swojej pracy,
8) zaprezentować wyniki swojej pracy,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 element z powłoką lakierową,
 przyrząd do mierzenia elastyczności powłoki lakierowej,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 norma PN  76/C- 81528,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
18
Ćwiczenie 4
Wykonaj badanie tłoczności powłoki lakierowej zgodnie z normą PN-EN ISO 1520.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować element, na którym chcesz zmierzyć tłoczność powłoki lakierowej,
3) przygotować normę PN-EN ISO 1520,
4) przygotować przyrząd do pomiaru tłoczności powłoki lakierowej,
5) wykonać badanie tłoczności zgodnie z zaleceniami normy,
6) zapisać wyniki swojej pracy,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 element z powłoką lakierową,
 przyrząd do mierzenia tłoczności powłoki lakierowej,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 norma PN-EN ISO 1520,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wykonaj badanie udarności powłoki lakierowej zgodnie z normą PN EN 10045-1:994.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować element, na którym chcesz zmierzyć udarność powłoki lakierowej,
3) przygotować normę PN EN 10045-1:994,
4) przygotować przyrząd do pomiaru udarności powłoki lakierowej,
5) wykonać badanie udarności zgodnie z zaleceniami normy,
6) zapisać wyniki swojej pracy,
7) zaprezentować wyniki swojej pracy,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
19
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 element z powłoką lakierową,
 przyrząd do mierzenia udarności powłoki lakierowej,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 norma PN EN 10045-1:994,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
20
5.6. Pomiary poziomu cieczy i natężenia przepływu
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odnalez
ć w Internecie przykłady pływaków i czujników wyporowych i z kart
charakterystyki przepisać zasadę dokonywania pomiarów za pomocą każdego z nich oraz
narysować schemat budowy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odnalez
ć w Internecie przykłady pływaków i czujników wyporowych,
3) przygotować pływak i czujnik wyporowy, które odnajdziesz w pracowni szkolnej,
4) spisać zasadę działania wybranych w Internecie pływaków i czujników wyporowych
i przerysować schemat ich budowy,
5) porównać schematy z przyrządami, które odnalazłeś w pracowni,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 komputer z podłączeniem do Internetu,
 pływak i czujnik wyporowy,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
21
5.7. Ruch laminarny i burzliwy. Przepływomierze i rotametry
5.7.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmierz natężenie przepływu cieczy za pomocą rotametru.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować rotametr,
3) przygotować przewód do wody,
4) podłączyć rotametr za pomocą przewodu do kranu wody wodociągowej,
5) odkręcić kran,
6) przeprowadzić badanie natężenia przepływu wg instrukcji posiadanego rotametru,
7) zapisać wyniki swojej pracy,
8) zaprezentować wyniki swojej pracy,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 kran z wodą wodociągową, przewód do połączenia kranu z rotametrem,
 rotametr,
 instrukcja wykonywania pomiaru,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Odnalez
ć w Internecie przykłady przepływomierzy wirnikowych, skrzydełkowych
i śrubowych i z kart charakterystyki przepisać zasadę dokonywania pomiaru przepływu
każdego z nich oraz narysować schemat budowy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
22
 Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) odnalez
ć w Internecie przykłady przepływomierzy wirnikowych, skrzydełkowych
i śrubowych,
3) przygotować modele przepływomierzy, które odnajdziesz w pracowni szkolnej,
4) spisać zasadę działania wybranych przepływomierzy i przerysować schemat ich budowy,
5) porównać schematy z modelami,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 komputer z podłączeniem do Internetu,
 model przepływomierza wirnikowego, skrzydełkowego i śrubowego,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 literatura z rozdziału 7poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
23
5.8. Pomiary ciśnienia i temperatury
5.8.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmierz ciśnienie atmosferyczne za pomocą barometru i przelicz na wartość
w atmosferach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować barometr,
3) ustawić barometr w pomieszczeniu, w którym będzie mierzone ciśnienie,
4) odczytać wskazania barometru,
5) przeliczyć wskazania na wartość w atmosferach,
6) zapisać wyniki w zeszycie przedmiotowym,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 barometr,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Zmierz ciśnienie powietrza w oponie za pomocą manometru.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować oponę (np. z koła roweru),
3) przygotować manometr,
4) podłączyć manometr do opony,
5) odczytać wskazania manometru,
6) zapisać wyniki w zeszycie przedmiotowym,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
24
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 manometr,
 opona,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
25
5.9. Pomiar składu i wilgotności powietrza
5.9.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz zawartość tlenu w pomieszczeniu o wymiarach 5x6x3metry. Załóż, że znajduje się
w nim tylko suche powietrze.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć kubaturę pomieszczenia,
3) obliczyć zawartość tlenu w powietrzu w pomieszczeniu,
4) zapisać wyniki swojej pracy,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
26
5.10. Higrometry i psychrometry
5.10.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie wilgotności za pomocą higrometru wykorzystującego zasadę
schłodzonego lustra.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeprowadzić badanie wilgotności powietrza zgodnie z instrukcją posiadanego
urządzenia,
3) zapisać wyniki swojej pracy,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
 higrometr ze schłodzonym lustrem,
 instrukcja do higrometru,
 zeszyt przedmiotowy i długopis,
 literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
27
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie pomiarów
laboratoryjnych
Test składa się z 25 zadań, z których:
- zadania 1  14 i 21 - 25 są z poziomu podstawowego,
- zadania 15  20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
 dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
 dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 15 zadań z poziomu podstawowego,
 dobry  za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
 bardzo dobry  za rozwiązanie 21 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.
Plan testu.
Klucz odpowiedzi
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1. Nazwać układ jednostek. A P a
Rozpoznać jednostkę podstawowa
2. A P b
układu SI.
Rozróżnić prawdziwe twierdzenie o
3. B P a
rodzajach błędu pomiarowego.
4. Rozróżnić rodzaje legalizacji. B P b
5. Rozpoznać definicje prawdziwe. A P b
a
6. Zdefiniować elastyczność powłoki. A P
Zastosować zakres wartości liczby
7. Reynoldsa do oznaczenie rodzaju C P a
przepływu.
Zidentyfikować urządzenie do pomiaru
8. A P b
temperatury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
28
9. Zdefiniować punkt rosy. A P a
Rozróżnić definicje natężenia
10. B P c
przepływu.
Zastosować zasadę naczyń
11. C P c
połączonych.
Rozpoznać twórcę pierwszych badań
12. A P b
wilgotności.
Rozpoznać zastosowanie stożków
13. A P b
Segera.
14. Zidentyfikować proces sublimacji. A P c
d=m/V
Rozwiązać zadanie z obliczania gęstości
15. D PP d=1,34 kg/1dm3=
i zanalizować jednostki.
1,34kg/dm3
Bw=Bb/Wśr x 100%
Błąd względny
długości:
Bw= 1/400 x 100%=
Rozwiązać zadanie na obliczanie błędu 0,25%
16. C PP
względnego.
Błąd względny
grubości:
Bw= 1/4 x 100%=
25%
d=40g/60cm3
Rozwiązać zadanie na obliczanie
17. C PP d=0,67 g/cm3
gęstości.
- para wodna,
- dwutlenek węgla,
- dwutlenek siarki,
- dwutlenek azotu,
- ozon,
- składniki
18. Wymienić składniki zmienne powietrza. A PP mineralne (pył,
sadza),
- składniki
organiczne
(drobnoustroje i
zarodki roślin).
Przy okazji określania
Scharakteryzować zjawisko punktu stanów skupienia
19. C PP
rosy. różnych substancji
określa się tzw. punkt
potrójny. Jest to
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
punkt na wykresie
29
fazowym, któremu
odpowiada stan
równowagi faz (stałej,
ciekłej i gazowej)
potrójny. Jest to
punkt na wykresie
fazowym, któremu
odpowiada stan
równowagi faz (stałej,
ciekłej i gazowej)
substancji
jednoskładnikowej.
Punkt potrójny wody
nazywa się punktem
rosy.
O punkcie rosy
możemy mówić, że
jest to temperatura, w
której przy danym
ciśnieniu gazu lub
mieszaniny gazów
rozpoczyna się proces
skraplania. W
przypadku pary
wodnej w powietrzu
jest to temperatura, w
której para wodna
zawarta w powietrzu
staje się przesycona i
skrapla się lub
resublimuje.
W zależności od
interakcji pomiędzy
badanym obiektem
pomiarowym a
czujnikiem
pomiarowym możemy
wyróżnić:
- pomiar dotykowy,
inaczej nazywany
kontaktowym -
Zanalizować i sklasyfikować urządzenia czujnik (termometr)
20. C PP
do pomiaru temperatury. styka się z obiektem,
którego temperaturę
mierzymy;
- pomiar
bezdotykowy, czyli
bezkontaktowy-
zachodzi poprzez
pomiar parametrów
promieniowania
elektromagnetyczneg
o emitowanego przez
rozgrzane ciało
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
(promieniowanie
30
cieplne) np. długości
fali, ilości emitowanej
energii przez obiekt.
rozgrzane ciało
(promieniowanie
cieplne) np. długości
fali, ilości emitowanej
energii przez obiekt.
W zależności od
wykorzystanych do
pomiaru właściwości
fizycznych czujnika
pomiarowego
wyróżnić można
pomiar z
wykorzystaniem
zjawiska:
- odkształcenia
bimetalu,
- wytwarzania
napięcia
elektrycznego na
styku dwóch metali
(termopara) w
różnych
temperaturach,
- zmiany rezystancji
elementu (termistor),
- zmiany parametrów
złącza
półprzewodnikowego
(termometr diodowy),
- zmiany objętości
cieczy, gazu lub
odległości ciała
stałego (termometr,
termometr cieczowy),
- zmiana barwy -
barwa żaru, barwa
nalotowa stali, farba
zmieniająca kolor pod
wpływem
temperatury,
- stożki Segera.
21. Zidentyfikować higrometr. A P higrometr
22. Zidentyfikować termometr. A P termometr
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
31
23. Zidentyfikować aerometr. A P aerometr
24. Zidentyfikować błąd przypadkowy. A P przypadkowy
Wiskozymetr lub
25. Zidentyfikować wiskozymetr. A P lepkościomierz lub
przyrząd Stokesa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
32
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie
będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na
udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących posługiwania się podstawowymi pojęciami
fizykochemicznymi. Pytania: 1, 2, 3, 4, 5, 6 ,7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, są to pytania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa; pytania: 15, 16 i 17 to
pytania obliczeniowe. Pytania 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24 i 25 to pytania, w których należy
udzielić krótkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w zadanich wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
- w zadaniu z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
- w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
9. Powodzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
33
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Międzynarodowy Układ Jednostek nazywa się:
a) SI,
b) SE,
c) IS,
d) CS.
2. Kandela to:
a) jedna z jednostek uzupełniających układu,
b) jedna z jednostek podstawowych układu,
c) jedna z jednostek pochodnych układu,
d) nie istnieje.
3. Które z poniższych twierdzeń jest prawdziwe:
a) błędem względnym nazywa się stosunek błędu bezwzględnego do średniej wartości
mierzonej i najczęściej wyraża się go w procentach,
b) błędem bezwzględnym nazywa się stosunek błędu względnego do średniej wartości
mierzonej i najczęściej wyraża się go w procentach,
c) błędem względnym nazywa się stosunek błędu bezwzględnego do najwyższej wartości
mierzonej i najczęściej wyraża się go w procentach,
d) nie ma takich błędów.
4. Legalizacja ponowna to:
a) pierwsza legalizacja przyrządu,
b) kolejna legalizacja przyrządu,
c) przypadkowa legalizacja przyrządu,
d) zerowa legalizacja.
5. Twierdzenie nieprawdziwe to:
a) gęstość jest stosunkiem masy ciała do jego objętości,
b) gęstość jest stosunkiem objętości ciała do jego masy,
c) przyrządem służącym do bezpośredniego pomiaru gęstości cieczy jest aerometr,
d) twardość mierzymy metoda Wolfa - Wilborna.
6. Elastyczność powłoki to:
a) zdolność do ulegania odkształceniom wraz z podłożem,
b) zdolność do pękania przy odkształceniach,
c) zdolność do sprężynowania i utraty przyczepności,
d) zdolność do utraty masy.
7. Przepływ laminarny to przepływ, dla którego liczba Reynoldsa jest:
a) < 2300,
b) > 2300,
c) < 4500,
d) >1500.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
34
8. Do pomiaru temperatury służą:
a) termoplasty,
b) termometry,
c) manometry,
d) zegary.
9. Punkt rosy to:
a) punkt równowagi fazowej 3 faz,
b) punkt ujemnych temperatur,
c) punkt dodatnich temperatur,
d) punkt niskich ciśnień.
e)
10. Twierdzenie nieprawdziwe:
a) masowe natężenie przepływu = masa/czas,
b) objętościowe natężenie przepływu = objętość/czas,
c) masowe natężenie przepływu = czas/masa,
d) zegar mierzy czas.
11. Do budowy poziomicy wykorzystywane jest zjawisko:
a) oczyszczania i koagulacji lateksu,
b) pokrywania metali farbami, żywicą lub gumą,
c) naczyń połączonych,
d) nakłuwania.
12. Pierwsze próby badania wilgotności przeprowadził:
a) Kopernik,
b) Leonardo da Vinci,
c) Nostradamus,
d) Alex von Bohn.
13. Stożki Segera służą do:
a) pomiaru długości,
b) pomiaru temperatury,
c) pomiaru ciśnienia,
d) pomiaru masy.
14. Proces sublimacji polega na:
a) przejściu ze stanu stałego w ciecz,
b) przejściu ze stanu ciekłego w gaz,
c) przejściu ze stanu stałego w gaz,
d) nie ma takiego procesu.
15. Oblicz gęstość produktu, którego 1 dm3 waży 1,34 kg.
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
35
16. Zmierzono przymiarem milimetrowym długość deski l = 400 mm oraz grubość d = 4mm.
W przypadku pomiaru długości deski pomylono się o +/- 1mm na 400 mm, w przypadku
grubości pomylono się również o 1 mm na 4 mm. Pierwszy pomiar jest więc
dokładniejszy. Oblicz błąd względny długości i grubości deski.
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
17. Oblicz gęstość drewna, z którego wykonano przedmiot o masie 40gram i objętości
60 cm3.
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
18. Wymień składniki zmienne powietrza.
..........................................................................................................................................
....
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
19. Opisz zjawisko punktu rosy.
..........................................................................................................................................
...
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
36
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
20. Wymień znane ci rodzaje urządzeń do badania temperatury.
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
..........................................................................................................................................
...
21. Jak nazywa się urządzenie do pomiaru wilgotności?
...................................................................................................
22. Jak nazywa się przyrząd do pomiaru temperatury?
...............................................................................
23. Jak nazywa się urządzenie do pomiaru gęstości cieczy?
...............................................................................
24. Jak nazywa się błąd pomiaru spowodowany chwilowymi odchyleniami?
.......... .....................................................................
25. Jak nazywa się urządzenie do badania lepkości?
.................................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
37
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych.
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące wyrazy.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2. d
a b c
3. d
a b c
4. d
a b c
5. d
a b c
6. d
a b c
7. d
a b c
8. d
a b c
9. d
a b c
10. d
a b c
11. d
a b c
12. d
a b c
13. d
a b c
14. d
a b c
..............................................................................................
..............................................................................................
15.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
16.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
17.
..............................................................................................
..............................................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
38
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
18.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
19.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
20.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
21.
..............................................................................................
22.
..............................................................................................
23.
..............................................................................................
24.
..............................................................................................
25.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
39
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie pomiarów
laboratoryjnych
Test składa się z 25 zadań, z których:
- zadania 1  7 i 11- 25 są z poziomu podstawowego,
- zadania 8 - 10 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań podstawowych: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 15 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 19 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu
ponadpodstawowego.
.
Plan testu.
Klucz odpowiedzi
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1. Określić datę zmiany układu SI. A P b
2. Rozróżnić prawidłową definicję. B P a
Rozróżnić prawdziwe twierdzenie o
3. B P d
wzorcowaniu.
4. Zdefiniować lepkość. A P c
5. Określić proces mielenia. A P d
6. Zdefiniować elastyczność. A P b
7. Zidentyfikować rotametr. A P a
8. Scharakteryzować ciecze. C PP nieściśliwe
9. Scharakteryzować przepływ laminarny. C PP uwarstwiony
10. Scharakteryzować przepływomierz. C PP objętości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
40
Nazwać międzynarodowy układ
11. A P SI
jednostek.
12. Określić lepkość. A P Sił spójności
Scharakteryzować zachowanie lepkości
13. C P tak
przy wzroście temperatury.
Mierzenie czasu
Zdefiniować metodę badania lepkości w
14. A P wypływu z kubka
lakiernictwie.
(pojemnika)
15. Zdefiniować elastyczność powłoki. A P giętkość
16. Rozróżnić cechy cieczy. B P nie
17. Scharakteryzować ściśliwość cieczy. C P Praktycznie nie
18. Zdefiniować przepływ laminarny. A P laminarny
19. Zdefiniować przepływ burzliwy. A P burzliwy
20. Scharakteryzować powietrze suche. C P 0%
Określić klasy czystości powietrza
21. A P 6
sprężonego.
22. Zdefiniować punkt rosy. A P Punkt rosy
23. Zdefiniować stopnie rozdrobnienia. A P przemiał
24. Scharakteryzować dokładność pomiaru. C P tak
Zastosować przyrząd do pomiaru
25. C P 4
lepkości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
41
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie
będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na
udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 25 pytań dotyczących posługiwania się podstawowymi pojęciami
fizykochemicznymi. Pytania: 1, 2, 3, 4, 5, 6 ,7, są to pytania wielokrotnego wyboru
i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa; pytania: 8, 9 i 10 to pytania z luką.
Pytania 11 - 25 to pytania, w których należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
- w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie.
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 8 -10, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
42
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. W którym roku zlikwidowano jednostki uzupełniające :
a) 1990,
b) 1995,
c) 1998,
d) 2001.
2. Pomiar czyli mierzenie polega na:
a) porównywaniu dowolnej wielkości fizycznej z wielkością tego samego rodzaju, przyjętą
za jednostkę miary,
b) porównywaniu jednej jedynej wielkości fizycznej z wielkością tego samego rodzaju,
przyjętą za jednostkę miary,
c) porównywaniu najmniejszej wielkości fizycznej z wielkością tego samego rodzaju,
przyjętą za jednostkę miary,
d) porównywaniu największej wielkości fizycznej z wielkością tego samego rodzaju,
przyjętą za jednostkę miary.
3. Wzorcowanie polega na:
a) wzorcowanie to wszystkie czynności ustalające relację między wartościami wielkości
niemierzalnej wskazanymi przez przyrząd pomiary, a odpowiednimi wartościami
wielkości fizycznych, realizowanym przez wzorzec jednostki miary,
b) wzorcowanie to wszystkie czynności ustalające relację między wartościami wielkości
wzorcowej wskazanymi przez przyrząd, a odpowiednimi wartościami wielkości
fizycznych, realizowanym przez wzorzec jednostki miary,
c) wzorcowanie to żadne czynności ustalające relację między wartościami wielkości
mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy, a odpowiednimi wartościami
wielkości fizycznych, realizowanym przez wzorzec jednostki miary,
d) wzorcowanie to wszystkie czynności ustalające relację między wartościami wielkości
mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy, a odpowiednimi wartościami
wielkości fizycznych, realizowanym przez wzorzec jednostki miary.
4. Lepkość to:
a) gęstość wewnętrzna,
b) masa wewnętrzna,
c) tarcie wewnętrzne,
d) grubość wewnętrzna.
5. Proces rozdrabniania brył drobnych nazywamy:
a) rozbijaniem,
b) kruszeniem,
c) rozdrabnianiem,
d) mieleniem.
6. Elastyczność to inaczej:
a) lepkość,
b) giętkość,
c) gęstość,
d) tiksotropia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
43
7. Rotametr jest to przyrząd do pomiaru:
a) prędkości przepływu płynów,
b) masy płynów,
c) objętości płynów,
d) lepkości płynów.
8. Uzupełnij zdanie:
Ciecze są praktycznie ................................ i bardzo trudno zmienić ich objętość.
9. Uzupełnij zdanie:
Przepływ laminarny jest to przepływ ................................ cieczy lub gazu, w którym
kolejne warstwy płynu nie ulegają mieszaniu.
10. Uzupełnij zdanie:
Przepływomierz to przyrząd pomiarowy służący do pomiaru ............................ lub masy
materii, poruszającej się przez daną powierzchnię prostopadłą do kierunku przepływu.
11. Jak nazywa się międzynarodowy układ jednostek?
...........................................................................
12. Istnienie jakich sił jest przyczyną zjawiska tarcia wewnętrznego w cieczy?
...........................................................................
13. Czy lepkość z reguły maleje ze wzrostem temperatury?
...........................................................................
14. Jaka metoda badania lepkości jest stosowana najczęściej w lakiernictwie?
...........................................................................
15. Jak inaczej można nazwać elastyczność powłoki lakierowej?
...........................................................................
16. Czy ciecze mają własny kształt?
...........................................................................
17. Czy ciecze są ściśliwe?
...........................................................................
18. Jak nazywa się przepływ, który jest charakteryzowany liczba Re<2300?
...........................................................................
19. Jak nazywa się przepływ, który jest charakteryzowany liczba Re>10000?
............................................................................
20. Ile pary wodnej zawiera powietrze tzw.  suche ?
............................................................................
21. Ile klas jakości sprężonego powietrza wyróżnia się w normie ISO 8573-1?
............................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
44
22. Jak nazywa się temperatura, w której przy danym ciśnieniu gazu rozpoczyna się proces
skraplania?
............................................................................
23. Jak nazywa się stopień rozdrobnienia przez mielenie?
............................................................................
24. Czy dokładność pomiaru zależy od użytego przyrządu pomiarowego?
............................................................................
25. Jaki rozmiar kubka do mierzenia lepkości jest najczęściej używany w lakiernictwie?
............................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych.
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące wyrazy.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2. d
a b c
3. d
a b c
4. d
a b c
5. d
a b c
6. d
a b c
7. d
a b c
8. d
a b c
9. d
a b c
10. d
a b c
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
46
7. LITERATURA
1. Calus H.: Podstawy obliczeń chemicznych WNT, Warszawa 1978
2. Ciszewski A., Kapuścińska G., Kochanowski S., Midera S., Gałczyński R., Lakiernictwo
samochodowe w Polsce, SIMP ZORPOT, A
ódz
, 2000
3. Kabzińska K.: Chemia organiczna dla techników, WSiP, Warszawa 1990
4. Karpiński W.: Chemia fizyczna dla techników, WSiP, Warszawa 1998
5. Kępczyński K.: Sprężone powietrze. Uzdatnianie, Nowoczesny Warsztat, 3/02
6. Orzelowski S. (red.), Praca zbiorowa. Powłoki malarsko lakiernicze. Poradnik. WNT,
Warszawa 1983
7. Pokrasen A. (red), Praca zbiorowa. Pokrycia ochronne i dekoracyjne. Poradnik. WNT,
Warszawa 1983
8. Reyner B. (red), Praca zbiorowa. Mały poradnik mechanika, WNT, Warszawa 1994
9. Sydow K., Schaeden am Autolack, leitfaden zur Beurteilung und Beseitigung,
VINCENTZ, Hannover, 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego .
47