MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jan Goworko
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
714[03].L1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz
mgr Romuald Mazur
Opracowanie redakcyjne:
Jan Goworko
Konsultacja:
mgr. Zenon W. Pietkiwicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania higieniczno
 sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa
przeciwpożarowego w lakiernictwie. Przewidywanie zagrożeń.
Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia.
Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.1.3. Ćwiczenia 16
4.1.3. Sprawdzian postępów 16
4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe,
uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady
kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy
urzÄ…dzeniach elektrycznych 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.2.3. Ćwiczenia 31
4.2.3. Sprawdzian postępów 31
4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo pracy przy
urządzeniach pod ciśnieniem 33
4. 3.1. Materiał nauczania 33
4. 3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4. 3.3. Ćwiczenie 38
4. 3.4. Sprawdzian postępów 38
4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej 39
4. 4.1. Materiał nauczania 39
4. 4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 46
4.4.3. Ćwiczenia 47
4. 4.3. Sprawdzian postępów 48
4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczenie miejsca
wypadku 49
4.5.1. Materiał nauczania 49
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 58
4.5.3. Ćwiczenia 58
4.5.3. Sprawdzian postępów 60
5. Sprawdzian osiągnięć 61
6. Literatura 66
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, który otrzymujesz do rąk, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy
o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz przepisach
ochrony środowiska, a także ułatwi Ci praktyczne wykonywanie czynności z uwzględnieniem
przedmiotowej tematyki.
Poradnik ten zawiera:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
literaturÄ™.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowej, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
714 [03].L1
Fizykochemicze podstawy
lakiernictwa
714 [03].L1.01
Przestrzeganie przepisów bhp
ochrony ppoż. i ochrony
środowiska
714 [03].L1.02 714 [03].L1.03
Posługiwanie się Wykonywanie pomiarów
podstawowymi pojęciami laboratoryjnych
fizykochemicznymi
714 [03].L1.04 714 [03].L1.05 714 [03].L1.06
Rozróżnianie metali i Zapobieganie korozji Rozpoznawanie
stopów metali materiałów lakierniczych i
pomocniczych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś:
- umieć korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- znać obowiązujące w miejscu nauki przepisami bhp, ochrony ppoż. i ochrony
środowiska,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- posiadać zaświadczenie o braku przeciwwskazań do nauki zawodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:
- zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higiena pracy,
- dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
- wyjaśnić na wybranych przykładach działalności zawodowej zasady bezpiecznej pracy,
- zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- zastosować odpowiednie zabezpieczenia miejsca wypadku,
- zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
- zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
- zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego,
- dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej we zależności
od prowadzonych prac lakierniczych,
- przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,
- zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi i
mechanicznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania
higieniczno  sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz
bezpieczeństwa przeciwpożarowego w lakiernictwie.
Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne.
Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka
i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice
4. 1.1. Materiał nauczania
Wykaz podstawowych przepisów dotyczących bhp. Przepisy kodeksu pracy.
Celem rozdziału  Prawna ochrona pracy jest zaprezentowanie podstawowych informacji
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących norm prawnych i zawartych w nich
uregulowań szczegółowych obejmujących: prawa i obowiązki stron stosunku pracy
(pracodawcy i pracownika), odpowiedzialność za naruszenie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, nadzór nad warunkami pracy, postępowanie w sprawach wypadków przy
pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z tym związanych itp. W rozdziale tym
w skróconej formie przedstawiono także z
ródła polskiego prawodawstwa.
Podstawy prawne ochrony pracy stanowiÄ… przede wszystkim: kodeks pracy i akty
wykonawcze do tej ustawy. Ustanowione prawo nakłada na pracodawcę obowiązek
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Nieprzestrzeganie
tego prawa skutkuje sankcjami w postaci kar, określonymi w art. 283 kodeksu pracy
i kodeksie karnym. Kodeks pracy nakłada także obowiązki na pracownika, a ich
nieprzestrzeganie zagrożone jest karami porządkowymi, określonymi w kodeksie. Większość
obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy została określona
w dziale dziesiątym kodeksu pracy zatytułowanym Bezpieczeństwo i higiena pracy, a także
w dziale ósmym Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem i w dziale dziewiątym
Zatrudnianie młodocianych.
Podmioty obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
W polskim prawie pracy podmiotami obowiązków w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy sÄ… strony stosunku pracy, tj. pracodawca i pracownik. W dziale dziesiÄ…tym
kodeksu pracy przewidziane są też obowiązki w zakresie bhp dla szczególnej grupy
pracowników, jakimi są osoby kierujące pracownikami.
W rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy
zostały określone obowiązki i uprawnienia służby bhp w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Prawa i obowiązki pracodawcy określone zostały w dziale dziesiątym kodeksu pracy,
które podaję za ustawą:
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy Art. 207.
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym
do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy
oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni
przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek (Art. 208):
1) współpracować ze sobą,
2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku
zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.
Obowiązek ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu
prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana
technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać
pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub
życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji.
Szczególną kategorię pracowników stanowią osoby kierujące pracownikami i są one,
zgodnie z art. 212 kodeksu pracy, obowiÄ…zane:
- organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy
- dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem
- organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy
- dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem
- egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy
- zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Ponadto, zgodnie z art. 207 ż 3 kodeksu pracy taka osoba jest obowiązana znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na niej obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym także przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Przepisy art. 211 określają, że przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest
obowiÄ…zany:
- znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i
instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich,
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
- współdziałać z pracodawcą oraz przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy (jest to nowy obowiązek w polskim prawie pracy).
Podstawowe wymagania jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich
wyposażenie w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe wymagania
określa w szczególności:
- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690) stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Rodzaje urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu określone są
w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 1021).
Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa
między innymi ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach
pracy, w szczególności dotyczące:
1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy,
2) procesów pracy,
3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób
zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych
sprawach.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. (Dz. U. z dnia 10
kwietnia 2000 r.)
Rozporządzenie określa:
1) obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy
ręcznych pracach transportowych,
2) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac
transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii,
3) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów,
4) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów.
ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniajÄ…ce
rozporzÄ…dzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego (Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Tabela 1 Wzór karty charakterystyki
1. Identyfikacja substancji/preparatu*
Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora*
2. Skład i informacja o składnikach
3. Identyfikacja zagrożeń
4. Pierwsza pomoc
5. Postępowanie w przypadku pożaru
6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
7. Postępowanie z substancją/preparatem* i jej/jego* magazynowanie
8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej
9. Właściwości fizykochemiczne
10. Stabilność i reaktywność
11. Informacje toksykologiczne
12. Informacje ekologiczne
13. Postępowanie z odpadami
14. Informacje o transporcie
15. Informacje dotyczące przepisów prawnych
16. Inne informacje
* Niepotrzebne skreślić.
RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy ustala wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych
i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wartości określone są
w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów. (Dz. U. z dnia 8 paz
dziernika 2001 r.) określa:
1) katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych,
2) sposób klasyfikowania odpadów.
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji
niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)
ustala siÄ™ wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem,
stanowiący załącznik do rozporządzenia.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
paz
dziernika 2003 r.) reguluje:
1) sposób oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych;
2) informacje, które powinien zawierać wniosek do Inspektora do Spraw Substancji
i Preparatów Chemicznych, zwanego dalej "Inspektorem", o uzyskanie zgody na
zastosowanie alternatywnej nazwy rodzajowej.
Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu
substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego.
Brzmienie zwrotów określających warunki bezpiecznego stosowania substancji
niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, jest zwane dalej "zwrotami S .
RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dotyczących bezpieczeństwa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
i higieny pracy. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.) wprowadza obowiÄ…zek stosowania
Polskich Norm wymienionych w załączniku do rozporządzenia.
RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)
USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z dnia 20 czerwca
2001 r.)
Wymagania higieniczno  sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa
przeciwpożarowego w lakiernictwie
Kodeks Pracy dla obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy stawia następujące
wymagania:
Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu
budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie
projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie
zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami
(Art. 213).
Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać
wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna
uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przepisy stosuje siÄ™ odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebudowa dotyczy
części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (Art. 214).
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich
pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym
bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wobec budynków, znajdujących się w nich
pomieszczeń pracy i ich wyposażenia określone są w wielu aktach prawnych oraz normach.
Podstawowe wymagania w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe
wymagania określają w szczególności:
- rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690 stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Wymagania dotyczące budynków i ich usytuowania oraz terenu zakładu pracy
Wymagania ogólne
Pomieszczeniami pracy, są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników,
w których wykonywana jest praca. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt
pracowników pomieszczeń, w których:
- łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest
krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądz
praca
polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń
albo utrzymaniem czystości i porządku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- majÄ… miejsce procesy technologiczne nie pozwalajÄ…ce na zapewnienie odpowiednich
warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
- jest prowadzona hodowla zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich
pracowników zajmujących się ich obsługą.
Pomieszczenia pracy dzielÄ… siÄ™ na:
- pomieszczenia stałej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,
- pomieszczenia czasowej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciÄ…gu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pomieszczenia te i ich
wyposażenie powinny zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
W pomieszczeniach pracy (przeznaczonych na pobyt pracowników) należy zapewnić:
- odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne,
- urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną w okresie ogrzewczym,
- odpowiedniÄ…, do rodzaju prowadzonych prac, wymianÄ™ powietrza,
- zabezpieczenie przed wilgociÄ…,
- zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,
- zabezpieczenie przed uciążliwymi dz
więkami i drganiami,
- zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami
itp.,
- właściwą odporność ogniową,
- warunki do prawidłowej (sprawnej) ewakuacji.
Pomieszczenia pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (np. wysoka
temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły) powinny być szczelnie oddzielone
od innych pomieszczeń higienicznosanitarnych albo powinny być zastosowane inne
rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się tych czynników do innych pomieszczeń.
Pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować się poniżej poziomu otaczającego terenu
chyba, że rodzaj produkcji tego wymaga, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp.
Na każdego spośród pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu stałej
pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz 2 m2
wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.
Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia nie powinna być mniejsza niż:
- 3,0 m, jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby,
- 2,5 m:
- jeżeli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowników i na każdego z nich przypada
co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,
- w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości
poziomu dz
więku w budynkach mieszkalnych (określonych w Polskiej Normie), a na
każdego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,
- 2,2 m - w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych oraz kioskach
usytuowanych w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych i handlowych, a także
w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.
Pomieszczenia stałej pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia powinny
mieć wysokość nie mniejszą niż 3,3 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia
(3,3 m) oraz pomieszczeń, w których nie występują takie czynniki (3,0 m) może być obniżona
w stosunku do wymaganej w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz po uzyskaniu zgody
państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:
- 2,2 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
- 2,5 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.
Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne.
Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice
Zagrożenia są wynikiem szeroko rozumianej działalności człowieka i mają
odzwierciedlenie w przepisach prawnych.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa:
Prace szczególnie niebezpieczne
Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa
w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych
przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji
urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane
w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne (ż 80).
Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie
niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.
Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych
Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są w szczególności
substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia (ż 91).
Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwościach fizycznych,
chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów
i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym
z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania
z nimi w sytuacjach awaryjnych.
Prace na wysokości
Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wykonywana na
powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub
ziemi.
Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości,
na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub
ścianami z oknami oszklonymi;
2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed
upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi
lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub
służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy
ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co
najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający
wypadnięcie osób.
Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik
chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.
Pracodawca jest obowiÄ…zany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika
chemicznego lub z innych dostępnych mu z
ródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania
oceny ryzyka zawodowego.
W tych przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy
ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie.
Tabela 2 Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole
Znak ostrzegawczy Napisy określające znaczenie znaku
Symbol ostrzegawczy
ostrzegawczego
Substancja/preparat/
T+
produkt bardzo toksyczna/y
Substancja/preparat/
T
produkt toksyczna/y
Substancja/preparat/
Xn
produkt szkodliwa/y
Substancja/preparat/
C
produkt żrąca/y
Substancja/preparat/
Xi
produkt drażniąca/y
Substancja/preparat/
N produkt niebezpieczna/y dla
środowiska
Substancja/preparat/
E
produkt wybuchowa/y
Substancja/preparat/
O
produkt utleniajÄ…ca/y
Substancja/preparat/
F+
produkt skrajnie Å‚atwo palna/y
Substancja/preparat/
F
produkt wysoce Å‚atwopalna/y
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy.
2. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.
3. Jaki dział Kodeksu Pracy w całości dotyczy spraw bhp?
4. Wymień trzy podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp.
5. Wymień pięć podstawowych obowiązków pracownika w dziedzinie bhp.
6. Do jakiego wieku pracownika uważa się za młodocianego?
7. Jakie są negatywne oddziaływania hałasu na organizm ludzki?
8. Wymień z
ródło wymagań prawnych bezpieczeństwa i higieny pracy jakie powinny
spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich wyposażenie.
9. Wymień trzy urządzenia podlegające Dozorowi Technicznymi.
10. Wymień trzy dziedziny, w których obowiązują szczegółowe przepisy bezpieczeństwa i
higieny pracy.
11. Jakiego rodzaju instrukcje powinien pracodawca udostępnić pracownikom, wymień
dwie?
12. W jakim dokumencie są opisane najważniejsze właściwości substancji i preparatów
niebezpiecznych?
13. Na podstawie jakiego przepisu sÄ… wprowadzone do obowiÄ…zkowego stosowania Polskie
Normy dotyczÄ…ce BHP?
14. Czy istnieje obowiÄ…zek prawny udzielenia pierwszej pomocy medycznej?
15. Wymień przepis prawny z którego wynikają podstawowe wymagania przeciwpożarowe
dla obiektów budowlanych.
16. Wymień podstawowy przepis dotyczący ochrony środowiska.
17. Kto powinien zapewnić i utrzymywać odpowiednie warunki bhp w obiektach
i pomieszczeniach pracy.
18. Gdzie znajdziesz wymagania dotyczÄ…ce bhp w pomieszczeniach i obiektach pracy?
19. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?
20. Jakie podstawowe wymagania powinny być zapewnione w pomieszczeniach stałej pracy,
wymień trzy?
21. Jaka wielkość kubatury i powierzchni pomieszczenia powinna być zapewniona na
jednego pracownika?
22. Jaka powinna być wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki szkodliwe?
23. Podaj swoimi słowami pojęcie prac szczególnie niebezpiecznych.
24. Jakie wymagania powinien określić pracodawca przy wykonywaniu prac szczególnie
niebezpiecznych?
25. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych
stosowanych w zakładzie pracy?
26. Jakie wymagania powinny spełniać opakowania służące do przechowywania materiałów
niebezpiecznych?
27. W jakich przypadkach pracodawca powinien podjąć przedsięwzięcia w kierunku
zastąpienia tych procesów innymi?
28. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć, jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie procesów z
substancjami niebezpiecznymi?
29. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć w przypadku zagrożenia oblania substancjami
żrącymi?
30. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?
31. Jakie czynności musi podjąć pracodawca w przypadku występowania w środowisku
pracy czynnika niebezpiecznego?
32. Co to jest czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie?
33. Jakie może być oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.1.3. Ćwiczenie
Ćwiczenie 1
Przewidywanie zagrożeń bezpieczeństwa zdrowia człowieka na podstawie
zidentyfikowanych nieprawidłowości w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) Zapoznać się z jedną z niżej wymienionych instrukcji:
- instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,
- instrukcja technologiczno- ruchowa,
- instrukcja bhp obowiÄ…zujÄ…ca w lakierni,
2) Przeanalizować istniejące warunki w przedmiotowym zakresie
3) Dokonać porównania stanu faktycznego z wymogami
4) Wskazać zagrożenia wynikające z niespełnienia wymagań
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje bezpieczeństwa pożarowego,
- technologiczno- ruchowa, bhp,
- materiały piśmienne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1) podać kilka przepisów prawnych dotyczących zagrożeń
ðð ðð
w środowisku pracy?
2) odczytać znaki ostrzegawcze znajdujące się na
ðð ðð
opakowaniach?
3) wymienić podstawowe rodzaje zagrożeń ?
ðð ðð
4) podać oddziaływanie środków chemicznych na organizm
ðð ðð
ludzki?
5) rozróżnić prace wykonywane na wysokości?
ðð ðð
6) wymienić zadania pracodawcy w przypadku występowania
ðð ðð
czynników niebezpiecznych?
7) wymienić podstawowe przepisy, w których są zawarta wymagania
ðð ðð
bhp dla pomieszczeń?
8) wymienić podstawowe wymagania dla pomieszczeń stałej
ðð ðð
pracy?
9) wymienić podstawowe -minimalne wymiary pomieszczeń ?
ðð ðð
10) odszukać szczegółowe wymagania bhp stawiane pomieszczeniom
ðð ðð
pracy?
11) ocenić godność pomieszczeń z podstawowymi wymaganiami bhp?
ðð ðð
12) wymienić podstawowe przepisy dotyczące spraw bhp?
ðð ðð
13) określić obowiązki pracownika w dziedzinie bhp?
ðð ðð
14) wymienić rodzaje instrukcji obowiązujących w lakierni ?
ðð ðð
15) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp?
ðð ðð
16) wymienić podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki
szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy.
Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy. Zabezpieczenie urządzeń napędowych.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
4.2.1. Materiał nauczania
Określenia podstawowe
Obudowa wentylacyjna  obudowa z
ródła zanieczyszczeń połączona z przewodem odciągu
miejscowego.
OdciÄ…g miejscowy  urzÄ…dzenie wentylacji miejscowej, powodujÄ…ce odciÄ…ganie powietrza
z miejsca wydzielania się zanieczyszczeń.
Wentylacja  wymiana powietrza w całym pomieszczeniu lub w jego części, mająca na celu
usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego i wprowadzenie powietrza zewnętrznego.
Wentylacja naturalna  wymiana powietrza spowodowana działaniem sił natury, np.
konwekcją lub działaniem wiatru.
Wentylacja grawitacyjna  wentylacja naturalna, spowodowana różnicą temperatury
powietrza na zewnÄ…trz i wewnÄ…trz pomieszczenia.
Wentylacja mechaniczna  wymiana powietrza przeprowadzona w sposób z organizowany za
pomocą urządzeń mechanicznych wprawiających powietrze w ruch.
Wentylacja ogólna - wymiana powietrza w całej kubaturze pomieszczenia.
Wentylacja nawiewna  wentylacja polegajÄ…ca na doprowadzaniu powietrza do
pomieszczenia.
Wentylacja wywiewna  wentylacja polegajÄ…ca na odprowadzaniu powietrza
z pomieszczenia.
Wentylacja nawiewno-wywiewna  wentylacja wywołana jednoczesnym doprowadzaniem
powietrza do pomieszczenia i odprowadzaniem go na zewnÄ…trz.
Wentylacja miejscowa  wymiana powietrza obejmująca określoną przestrzeń
w pomieszczeniu, stanowisko pracy lub urzÄ…dzenie produkcyjne.
Wentylacja awaryjna  wentylacja wywiewna mechaniczna stosowana w pomieszczeniach,
gdzie możliwe jest nagłe, niespodziewane wydzielenie się dużych ilości substancji
szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych pod względem zagrożenia wybuchowego.
Zasady działania systemów wentylacyjnych
Wentylacja jest zorganizowaną wymianą powietrza w pomieszczeniach, a ponieważ
skutki jej oddziaływania obejmują wszystkich przebywających tam pracowników, jest
uznawana za jeden z najważniejszych środków ochrony zbiorowej. W zależności od
mechanizmów powodujących ruch powietrza wentylację dzieli się na dwie podstawowe
grupy:
- wentylacjÄ™ naturalnÄ…
- wentylacjÄ™ mechanicznÄ….
Wentylacja naturalna
Wentylacja naturalna powoduje wymianę powietrza w wyniku działania wiatru na obiekt
budowlany i wskutek ciśnienia grawitacyjnego, wywołanego różnicą temperatury powietrza
na zewnątrz i wewnątrz budynku. Funkcjonowanie wentylacji naturalnej jest uzależnione od
czynników środowiskowych, w dużym stopniu niezależnych od człowieka i mających
charakter przypadkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wentylacja mechaniczna
Funkcjonowanie wentylacji mechanicznej jest spowodowane ruchem powietrza
wymuszonym pracą urządzeń mechanicznych, takich jak wentylatory czy strumienice.
Rozróżnia się dwa rodzaje wentylacji mechanicznej:
- wentylację ogólną
- wentylacjÄ… miejscowÄ….
Wentylacja ogólna
Zadaniem wentylacji ogólnej jest wymiana powietrza w całej objętości wentylowanej
przestrzeni. Rozróżnia się następujące systemy wentylacji mechanicznej ogólnej:
- wentylacjÄ™ nawiewnÄ…
- wentylacjÄ™ wywiewnÄ…
- wentylacjÄ™ nawiewno-wywiewnÄ….
Wentylacja miejscowa
Wentylacja miejscowa ma za zadanie spowodowanie wymiany powietrza w sposób
zorganizowany w obrębie części kubatury pomieszczenia, stanowiska roboczego lub
urządzenia. Dlatego niezależnie od wentylacji miejscowej wewnątrz pomieszczeń, w których
wydzielają się zanieczyszczenia chemiczne, należy przewidzieć niezależnie działającą
wentylację ogólną. W zależności od sposobu funkcjonowania wentylację miejscową dzielimy
na:
- nawiewy miejscowe,
- odciÄ…gi miejscowe.
Odciągi miejscowe mają za zadanie uchwycenie zanieczyszczeń powietrza w miejscu ich
emisji i następnie odprowadzenie na zewnątrz pomieszczenia.
W zależności od rozwiązania elementów pochłaniających zanieczyszczone powietrze odciągi
miejscowe dzielimy na:
- obudowy całkowite,
- obudowy częściowe,
- ssawki o różnym kształcie wlotu, z osłonami lub bez,
- okapy.
Przykład takiego rozwiązania przedstawiono na rys.2
Rys. 2 Ssawka oparta na przegubowym wysięgniku na stanowisku spawania
Urządzenia wentylacyjne muszą one spełniać następujące wymagania ochrony
przeciwwybuchowej i przeciwpożarowej:
- przewody wentylacyjne wywiewne należy instalować oddzielnie dla każdego
pomieszczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- przewody wentylacyjne powinny być obudowane lub wyposażone w klapy odcinające, w
sposób zapobiegający rozprzestrzenianiu się pożaru,
- wentylatory wywiewne nie mogą być z
ródłem iskrzenia, które mogłoby spowodować
zapalenie lub eksplozję substancji palnych i wybuchowych (muszą być w wykonaniu
przeciwwybuchowym).
Wentylacja awaryjna
W pomieszczeniach, w których może nastąpić nagłe wydzielanie się do powietrza dużej
ilości zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia lub mogących stworzyć zagrożenie wybuchem
lub pożarem, należy zainstalować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną. Uruchomienie
tej wentylacji powinno być możliwe zarówno od wewnątrz jak i z zewnątrz pomieszczenia.
Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy
Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia
znalazły odzwierciedlenie w przepisach kodeksu pracy.
Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami,
czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
określonymi w wykazie, o którym mowa w ż 3, a także prowadzi rejestr pracowników
zatrudnionych przy tych pracach.
Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych
czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach.
Tabela 3 Klasyfikacja zagrożeń zawodowych(według Europejskiego Technicznego Biura Związków
Zawodowych ds. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa)
Nazwa czynnika Wyszczególnienie zagrożeń
zagrożenia zawodowego
1. Czynniki fizyczne
1.1 Przedmioty wprowadzone w części wirujące, obiegające, przemieszczające się,
ruch wykonujące ruchy złożone
1.2 Przedmioty poruszajÄ…ce siÄ™ przedmioty upadajÄ…ce, toczÄ…ce siÄ™, wywracajÄ…ce siÄ™,
swobodnie będące w poślizgu
1.3 Części oddzielające się wióry, iskry, odpryski, odłamki, pyły
1.4 Materiały wypływające (ciekłe) płyny, gazy, pary, dymy, mgły
1.5 Zdarzenia uwarunkowane zawalenia, zapadnięcia, osunięcia gruntu, upadki
geomechanicznie kamieni
1.6 Niedogodne przestrzenie ruchu ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń,
(komunikacyjne) kolizje
1.7 Niebezpieczne nawierzchnie krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty
(posadzki) wystające z posadzek, nawierzchnie śliskie,
nawierzchnie narażone na oblodzenie i wysoką
temperaturÄ™
1.8 Niebezpieczna nawierzchnia miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone,
stawiania stóp zaoliwione, miejsca wzniesień, zagłębienia,
nieporządek, pochyłości
1.9 Warunki utrudnione miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny, miejsca w
których mogą tworzyć się pętle, zagrożenia odrzutem,
praca pod ziemią, pod wodą , stan nieważkości
1.10 Zagrożenia związane z energią napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne,
elektrycznÄ… Å‚uk elektryczny, Å‚adunki elektrostatyczne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
1.11 Zagrożenie pożarowe i układy palne, z
ródła zapalenia, żar, otwarty płomień,
wybuchowe iskry, rozgrzane powierzchnie, mieszaniny wybuchowe,
materiały zapalne, nagromadzenie tlenu
1.12 Nadciśnienie, podciśnienie, sprężone powietrze i gazy techniczne, pary i ciecze pod
zmiany ciśnienia ciśnieniem
1.13 Klimat temperatura, wilgotność i ruch powietrza,
promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza,
opady atmosferyczne, mgła, oblodzenie, burze
1.14 Oświetlenie natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia-
miejscowego i ogólnego, kontrast, pole widzenia,
oślepianie, barwy świetlne, efekt stroboskopowy
1.15 Hałas hałas stały, okresowy, pulsujący
1.16 Wibracja miejscowa, ogólna
1.17 Niedostateczna sygnalizacja sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne
1.18 Promieniowanie jonizujÄ…ce (alfa, beta, gamma), elektromagnetyczne,
podczerwone, ultrafioletowe, Promieniowanie X,
mikrofale, promieniowanie laserowe
2. Zagrożenia chemiczne
2.1 Substancje chemiczne substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze,
mutagenne, teratogenne, powodujÄ…ce alergie
2.2 Reakcje chemiczne wyzwalajÄ…ce (uwalniajÄ…ce ) substancje, wyzwalajÄ…ce
(uwalniajÄ…ce) energiÄ™ (reakcje egzotermiczne)
3. Zagrożenia biologiczne
3.1 Żywe komórki mikroorganizmy, bakterie, wirusy, pleśnie, grzyby,
glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie,
kultury tkanek
3.2 Części składowe komórek komponenty biologiczne, aktywne enzymy, biomasa
3.3 Makroorganizmy rośliny, zwierzęta
4. Fizyczne i psychiczne czynniki
zagrożenia
4.1 Niewłaściwe obciążenia brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne
fizyczne obciążenie statyczne i dynamiczne
4.2 Nadmierne obciążenie Zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne
psychiczne przeciążenie
5. Czynniki zagrożenia związane z
organizacjÄ… pracy, Å‚Ä…cznie z
uwarunkowaniami
socjologicznymi
5.1 System organizacji regulacja obowiązków, zadania, kompetencje,
organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa
5.2 Przebieg pracy Regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i
przydział robót, struktura pracy, zarządzania zakładu
pracy, instrukcje
5.3 Aspekty socjologiczne treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie
się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
6. Względy osobowe jako czynnik brak kwalifikacji, umiejętności, doświadczenia,
zagrożenia biegłość, nastawienie, motywacja, brak predyspozycji
(przydatności) pod względem fizycznym, zdrowotnym,
ograniczenia i przeciwwskazania do wykonywania
określonej pracy, niewystarczające predyspozycje
intelektualne i psychiczne
Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca:
1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe zwiÄ…zane z wykonywanÄ… pracÄ… oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (Art. 226 KP),
3) utrzymuje w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe
dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych
czynników,
4) przeprowadza, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom,
5) wykonuje wstępne badania lekarskie (Art. 229).
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia
higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie
Minister Edukacji Narodowej zapewnił uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu
tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej (Art. 237).
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy
Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza
wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca
posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam
wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1) zatrudnia do 10 pracowników albo,
2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której
ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy.
Metody eliminacji z
ródeł zagrożeń spowodowanych obecnością substancji chemicznych
w środowisku pracy.
Usuwanie odpadów
Jednym ze z
ródeł zagrożenia zdrowia pracowników i środowiska jest niewłaściwe
likwidowanie odpadów chemicznych, powstających w toku procesów technologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 Wszystkie odpady chemiczne oraz opakowania po substancjach szkodliwych powinny
być przechowywane w specjalnych, właściwie oznakowanych pojemnikach.
Usuwanie odpadów toksycznych powinno się odbywać zgodnie z odpowiednimi procedurami
opracowanymi na przykład na podstawie informacji podanych w Kartach Charakterystyk
Substancji Niebezpiecznych. W razie braku możliwości prawidłowego niszczenia odpadów
należy je przekazać do jednostek wyspecjalizowanych w tym zakresie.
Pośrednie metody eliminacji zagrożeń chemicznych
Izolacja stanowisk pracy
Jednym z rozwiązań technicznych eliminujących zagrożenia chemiczne jest izolacja
stanowisk pracy, polegająca na umieszczaniu stanowisk, na których pracownik jest narażony
na działanie substancji niebezpiecznych, w osobnych, specjalnie zabezpieczonych
pomieszczeniach.
Automatyzacja i robotyzacja procesów technologicznych
Przetwórstwo tworzyw sztucznych, nakładanie powłok ochronnych oraz odlewnictwo to
najważniejsze procesy technologiczne, w których są stosowane roboty przemysłowe.
Najbardziej zaawansowana jest obecnie robotyzacja obsługi wtryskarek do tworzyw
sztucznych. Zastosowane roboty w procesie produkcji detali z tworzyw sztucznych metodÄ…
wtrysku wykonują, zamiast człowieka, czynności załadowczo-wyładowcze, czyszczenie
i smarowanie form oraz wyjmowanie gotowych elementów z formy.
Ergonomia jako dziedzina kształtowania bezpiecznych warunków pracy
Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawierająca cel jej działania
brzmi: ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności
człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych
i psychologicznych właściwości.
Zadania ergonomii
Zadaniem ergonomii w praktyce jest optymalne projektowanie wszystkich elementów
pracy w oparciu o tę wiedzę oraz analiza i ocena istniejących warunków pracy w celu jej
optymalizacji.
Kultura bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie
Kulturę bezpieczeństwa można kształtować m.in. przez:
- postawę kierownictwa (promowanie bezpieczeństwa jako wartości w firmie zapewnianie
odpowiednich środków na bezpieczeństwo),
- informowanie o ryzyku zawodowym (utrzymywanie świadomości pracowników co do
występujących w pracy zagrożeń oraz sposobów ochrony przed nimi),
- szkolenia (które polegają na edukacji oraz trenowaniu właściwych zachowań),
- motywowanie do bezpiecznego zachowania (np. programy modyfikacji zachowań),
- monitorowanie klimatu bezpieczeństwa,
- monitorowanie warunków pracy.
Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez niezawodność wyposażenia
Zwiększona niezawodność elementów maszyny ogranicza ekspozycję na zagrożenia,
albowiem zmniejsza częstotliwość zakłóceń, które należy usuwać. Dotyczy to zarówno
systemów przenoszenia mocy (część robocza) jak i systemów sterowania, funkcji
bezpieczeństwa i innych funkcji maszyny. Należy przy tym stosować środki i elementy
związane z bezpieczeństwem (np. czujniki) o znanych parametrach niezawodności.
Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez mechanizację lub automatyzację
ładowania (podawania) lub rozładowywania (usuwania).
Faza podawania lub usuwania materiałów, narzędzi, oprzyrządowania lub innych
elementów jest fazą newralgiczną dla zachowania bezpieczeństwa w procesie obsługi maszyn.
Ocenia się, że ok. 80% wypadków przy pracy ma miejsce w jakiejś fazie transportu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ograniczanie ryzyka przez zastosowanie środków bezpieczeństwa
Zagrożenia, których nie można wyeliminować przez rozwiązania konstrukcyjne, należy
nadzorować przez zastosowanie środków bezpieczeństwa. Środki bezpieczeństwa to ogół
przedsięwzięć mających na celu zminimalizowanie ryzyka do poziomu tolerowalnego.
Techniczne środki bezpieczeństwa
Do technicznych środków bezpieczeństwa zalicza się urządzenia ochronne
i uzupełniające. Ich dobór i stosowanie musi być poprzedzone dogłębną oceną ryzyka.
Zabezpieczenie urządzeń napędowych
Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby
(Art. 215 KP):
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych,
porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami,
działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem
innych czynników środowiska pracy,
2) uwzględniały zasady ergonomii.
Ogólne przepisy dotyczące obsługi i stosowania maszyn oraz innych urządzeń
technicznych zawarte sÄ… w rozporzÄ…dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr
129, poz. 844 ze zm.).
Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej
całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami,
jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być
wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.
W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia,
należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą
(ż 54).
Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części
maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na
wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu
trwałymi osłonami.
Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy
niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.)
powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej
wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów.
Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.
Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa, zgodnie
z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz w Polskich Normach.
Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem
smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-
ruchowej.
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować
w odzieży z luz
nymi (zwisającymi) częściami, jak np. luz
no zakończone rękawy, krawaty,
szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy.
W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów
pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych
urządzeń przeznaczonych do tego celu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapobiegające
zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu.
Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone, skracane
i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.
Wymagania związane z eksploatacją maszyn i innych urządzeń technicznych
Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać następujące ogólne
wymagania:
- zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy
obsłudze maszyny jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu,
- działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość ,
- funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego,
w przypadkach, gdy jest to celowe i możliwe,
- nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi,
- nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać możliwości
śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia
fizycznego lub psychicznego pracowników.
Ruchome maszyny z własnym napędem mogą być obsługiwane wyłącznie przez
pracowników odpowiednio przeszkolonych w zakresie ich bezpiecznej obsługi.
ZAGROŻENIA MECHANICZNE
Aby dokonać rozpoznania zagrożeń mechanicznych, należy je analizować systematyzując wg
trzech aspektów podstawowych:
- czynniki zagrażające,
- sytuacje zagrożenia,
- zdarzenia szkodliwe - konsekwencje,
które się implikują w podanej sekwencji. Tak więc z
ródłami zagrożeń mechanicznych są
rozmaite czynniki niebezpieczne o oddziaływaniu mechanicznym, powodujące sytuacje,
których konsekwencjami mogą być różnego typu urazy. Zatem w trakcie systemowej analizy
zagrożeń mechanicznych należy rozpoznać wszystkie podane tu elementy.
Czynniki zagrażające
Najlepiej byłoby, gdyby rozpoznanie mechanicznych czynników zagrażających mogło być
prowadzone z zastosowaniem zadowalajÄ…cej klasyfikacji. ObowiÄ…zujÄ…ca norma polska
PN-80/Z-08052 specyfikuje te czynniki w zestawieniu z innymi czynnikami fizycznymi
w sposób następujący:
- poruszajÄ…ce siÄ™ maszyny i mechanizmy,
- ruchome elementy urządzeń technicznych,
- przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,
- naruszenie konstrukcji,
- obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,
- powierzchnie, na których możliwy jest upadek pracujących,
- ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość wyrobów,
urządzeń i narzędzi,
- temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,
- położenia stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,
- nieważkość,
- ciśnienie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
Instalacje i urządzenia elektryczne w zakładzie pracy powinny być tak wykonane
i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem, przepięcia
atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły
zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków.
Zapobieganie zagrożeniom elektrycznym
Ogólne wymagania techniczne dotyczące konstrukcji wyposażenia elektrycznego maszyn
przemysłowych zawarte są w normie EN 60204-1, w szczególności w jej podrozdziałach:
- ochrona przed porażeniem elektrycznym,
- zabezpieczenie przed zwarciem,
- zabezpieczenie przeciążeniowe.
Zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego
rodzaju zagrożenia, zarówno dla człowieka, jak i jego środowiska:
- porażenia i oparzenia prądem elektrycznym,
- zagrożenia pożarowe,
- zagrożenia wybuchem spowodowane używaniem wadliwych lub nieodpowiednich
urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach lub środowiskach (strefach) zagrożonych
wybuchem,
- szkodliwe oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych przy
długotrwałym przebywaniu ludzi w pobliżu urządzeń o bardzo dużych napięciach lub w
pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu,
- niebezpieczeństwa wynikające z działania pól elektrycznych.
Ochrona przeciwporażeniowa jest to ochrona człowieka przed porażeniem elektrycznym
i jego skutkami. Ma ona zapobiegać powstaniu niebezpieczeństwa i jest przede wszystkim
działaniem technicznym.
OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA
Rodzaje ochrony przed porażeniem elektrycznym
Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym występuje we wszystkich
urządzeniach elektrycznych, których wartości napięć roboczych są większe niż wartości
bezpieczne.
W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane
następujące środki:
- techniczne,
- nietechniczne.
Åšrodki techniczne to:
- ochrona przed dotykiem bezpośrednim - ochrona podstawowa,
- ochrona przed dotykiem pośrednim - ochrona dodatkowa,
- ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - ochrona przez zasilanie napięciem
bezpiecznym,
- sprzęt ochronny (w tym środki ochrony osobistej).
Åšrodki nietechniczne to:
- popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
- szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników,
- szkolenie wstępne i okresowe pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
- wymagania kwalifikacyjne wobec pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
- instrukcje dotyczące eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych,
- pisemne polecenia wykonywania prac przez elektryków,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,
- badania okresowe,
- szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.
Klasyfikacja urządzeń elektrycznych
Wszystkie urządzenia elektryczne (odbiorniki i przyrządy) w zależności od stopnia
niebezpieczeństwa porażenia i z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej (wg PN-
93/E-05031) dzieli się na cztery klasy ochronności: 0, I, II i III .
Rys. 3 Klasy ochronności urządzeń elektrycznych 1 - izolacja podstawowa, 2 - części czynne urządzenia,
3 - izolacja dodatkowa, 4 - przewód ochronny, 5 - przewody zasilające
- Klasa 0 - urządzenia, w których zastosowano tylko izolację podstawową, nie mające
zacisku uziemienia ochronnego i łączone z siecią zasilającą przewodem dwużyłowym
bez żyły ochronnej, zakończonym wtykiem bez styku ochronnego (jeżeli jest to przewód
ruchomy).
- Klasa I - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową i wyposażono je
w zaciski ochronne do łączenia części przewodzących dostępnych z przewodem
ochronnym układu sieciowego, czyli przewidziane do objęcia ochroną przed dotykiem
pośrednim.
- Klasa II - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową oraz izolację
dodatkową - wszystkie części przewodzące dostępne są, niezależnie od izolacji roboczej,
oddzielone od części czynnych (należących do obwodu elektrycznego) izolacją podwójną
lub wzmocnioną, której konstrukcja uniemożliwia powstanie awarii grożącej porażeniem
w warunkach normalnego użytkowania podczas założonego czasu trwałości wyrobu.
Symbol graficzny II klasy ochronności pokazuje rys. e. Symbol przedstawiony na rys. d,
należy umieszczać na zewnątrz i wewnątrz obudowy urządzenia elektrycznego, gdy
spełnia ona warunki II klasy ochronności lub izolacji równoważnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 4 Symbole graficzne uziemienia i klas ochronności (bezpieczeństwa)
a/ uziemienie (symbol ogólny),
b/ uziemienie ochronne,
c/ uziemienie ochronne, symbol spotykany,
d/ symbol na urządzeniu - urządzenie spełniające warunki II klasy ochronności lub izolacji
równoważnej,
e/ oznaczenie II klasy ochronności,
f/ oznaczenie III klasy ochronności
- Klasa III - urządzenia, które mogą być zasilane jedynie bardzo niskim napięciem
bezpiecznym SELV lub bardzo niskim napięciem ochronnym PELV a więc o wartości
nie większej niż 50 V prądu przemiennego i 120 V prądu stałego.
ZAGROŻENIE POŻAREM
Urządzenia elektryczne mogą być przyczyną powstania pożaru na skutek:
- złego stanu lub niewłaściwego doboru zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
- złego stanu lub niewłaściwego rodzaju izolacji elektrycznej,
- złego stanu zestyków lub niewłaściwego doboru aparatów łączeniowych,
- niewłaściwego użytkowania urządzeń grzejnych,
- nadmiernego nagrzewania się urządzeń elektrycznych podczas pracy,
- błędnych połączeń lub zwarć w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),
- braku ostrożności przy pracach spawalniczych,
- Å‚uku elektrycznego,
- wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,
- występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.
ZAGROŻENIE WYBUCHEM
Strefa zagrożenia wybuchem jest to strefa, w której w określonych warunkach
i przestrzeniach w wyniku powstania mieszaniny wybuchowej może powstać stan zagrożenia
wybuchem.
Urządzenia elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem
W strefach zagrożonych wybuchem instaluje się tylko te urządzenia elektryczne, które są
absolutnie niezbędne. Powinny one być tak wykonane, aby nie mogły przez zaiskrzenie lub
silne nagrzanie zapalić mieszaniny wybuchowej. Urządzenia, w których przewidziano środki
konstrukcyjne wykluczające lub utrudniające możliwość zapłonu mieszanin wybuchowych na
zewnątrz tych urządzeń, nazywa się elektrycznymi urządzeniami w wykonaniu
przeciwwybuchowym.
W zależności od przeznaczenia urządzenia elektryczne przeciwwybuchowe dzieli się na
dwie podstawowe grupy wybuchowości:
grupa I - urządzenia górnicze do stosowania w kopalniach zagrożonych wybuchem metanu
i pyłu węglowego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
grupa II - urządzenia do instalowania w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych,
przy czym urządzenia w wykonaniu iskrobezpiecznym i w osłonach ognioszczelnych dzieli
siÄ™ dodatkowo na podgrupy:
IIA, IIB i IIC w zależności od granicznego, eksperymentalnego prześwitu - dla urządzeń
z osłoną ognioszczelną oraz minimalnej wartości prądu wywołującego zapalenie - dla
urządzeń w wykonaniu iskrobezpiecznym.
ZAGROŻENIA ELEKTRYCZNOŚCI
STATYCZN

Elektryczność statyczna jest to zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na
materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) oraz
na obiektach przewodzÄ…cych odizolowanych od ziemi (urzÄ…dzeniach produkcyjnych lub ciele
człowieka chodzącego w obuwiu o nieprzewodzącej podeszwie) ładunku elektrycznego, który
nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku.
Materiałami antyelektrostatycznymi (antystatykami) nazywane są materiały mające
rezystywność o wartoÅ›ci nie wiÄ™kszej niż 108 ©/m lub rezystywność powierzchniowÄ…
o wartoÅ›ci nie wiÄ™kszej iż 1010 ©/m.
A
adunki elektrostatyczne na powierzchniach materiałów nieprzewodzących lub
odizolowanych obiektach przewodzących ciał powstają w wyniku:
- kontaktu danego ciała z innym nienaelektryzowanym ciałem,
- kontaktu danego ciała z innym naelektryzowanym ciałem,
- zmiany stanu skupienia,
- rozrywania, Å‚amania, kruszenia, rozdzielania, rozpylania lub rozbryzgiwania,
- transportu cieczy lub materiałów sypkich rurociągami bądz
przenośnikami taśmowymi,
- oddziaływania mechanicznego na struktury krystaliczne powodującego powstanie efektu
piezoelektrycznego (pojawianie się różnoimiennych ładunków elektrycznych na
przeciwległych i asymetrycznych względem siebie elementach powierzchniowych
niektórych kryształów pod wpływem nacisku lub rozciągania),
- procesów elektrochemicznych,
- jonizacji cząsteczek materiału lub adsorpcji (pochłaniania) jonów,
- polaryzacji w polu elektrycznym,
- indukcji w polu elektrycznym.
Elektryzowanie może być dorywcze (okresowe).
Wyładowania elektryczności statycznej mogą wywoływać lub inicjować wybuch substancji
albo mieszaniny wybuchowej bÄ…dz
pożar.
Ochrona przed elektrycznością statyczną jest zespołem środków, które mają na celu
zapobieganie zagrożeniom lub zakłóceniom, eliminowanie ich i ograniczanie skutków
związanych z działaniem elektryczności statycznej.
Zapobieganie elektryzowaniu się obiektów (materiałów) ma na celu uniemożliwienie,
ograniczenie lub utrudnienie powstawania i gromadzenia się ładunków.
Uziemianie wszelkich przewodzących obiektów i elementów urządzeń, które mogą
gromadzić ładunek elektryczny jest podstawowym środkiem zapobiegawczym.
UWALNIANIE PORAŻONEGO SPOD NAPI
CIA
W razie porażenia prądem elektrycznym najważniejszą czynnością jest szybkie
uwolnienie porażonego spod działania prądu i udzielenie mu pierwszej pomocy.
Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
Porażonego należy natychmiast uwolnić spod działania prądu elektrycznego. Dokonuje się
tego jedną z następujących metod:
- przez wyłączenie napięcia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
- przez odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Udzielanie pierwszej pomocy
Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy:
1) 1)szybko zbadać go wstępnie
2) 2)czy nie jest uszkodzony odcinek szyjny kręgosłupa (po upadku z wysokości),
3) 3)zdecydować, jaki ma być zakres doraz
nej pomocy i sposób jej udzielenia.
Sposób ratowania zależy od stanu porażonego:
- gdy jest przytomny, należy rozluz
nić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz ułożyć porażonego wygodnie na prawym boku. Należy wezwać lekarza, a jeżeli jest
to niemożliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie porażonego do lekarza,
- gdy jest nieprzytomny i oddycha, należy ułożyć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyż może nastąpić
zatrzymanie oddechu,
- gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, należy położyć go na plecach, porozpinać
uciskające części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ
świeżego powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca, gdy nie jest
wyczuwany puls, oraz wezwać pogotowie ratunkowe.
BEZPIECZEC
STWO I HIGIENA PRACY
Obowiązki zakładu pracy
Według obowiązujących przepisów zakład pracy zobowiązany jest:
- zapewnić pracownikom na podstawie najnowszych zdobyczy nauki i techniki bezpieczne
i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić w tym zakresie systematyczne szkolenie
wszystkich pracowników,
- utrzymywać pomieszczenia pracy, budynki i inne obiekty budowlane oraz tereny
i urzÄ…dzenia z nimi zwiÄ…zane w stanie zapewniajÄ…cym bezpieczne i higieniczne warunki
pracy,
- wyposażyć pracowników w zależności od warunków i rodzajów pracy w niezbędne
narzędzia pracy, sprzęt ochrony osobistej oraz odzież ochronną,
- zaznajomić pracowników z obowiązującymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy związanymi z wykonywanymi przez nich pracami. Przyjęcie do
wiadomości tych przepisów musi być przez pracownika potwierdzone pisemnie,
- wydawać możliwie dokładne instrukcje i inne niezbędne wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny na poszczególnych stanowiskach pracy, doręczane za
pokwitowaniem,
- w miejscach widocznych wywieszać niezbędne informacje zawierające wskazówki
w zakresie postępowania w razie wypadku (porażenia prądem, awarii, pożaru itp.), oraz
wyciągi z odpowiednich przepisów BHP określające podstawowe zasady bezpieczeństwa
pracy,
- stosować środki zapobiegające powstawaniu chorób zawodowych oraz utrzymywać
w sprawności urządzenia służące do przeciwdziałania czynnikom powodującym te
choroby,
- systematycznie prowadzić badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
- badać stan wypadkowości przy pracy oraz zachorowalności na choroby zawodowe
i inne schorzenia wywołane warunkami pracy oraz stosować odpowiednie środki
zapobiegawcze,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- zapewniać pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz pranie,
odkażanie, suszenie i odkurzanie odzieży osobistej,
- umożliwiać innym zakładom pracy działającym na jego terenie funkcjonowanie
w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Obowiązki pracowników
Przestrzeganie bezpiecznych warunków pracy stanowi jeden z podstawowych obowiązków
każdego pracownika na każdym stanowisku pracy w zakładzie. Każdy pracownik
zobowiÄ…zany jest:
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
- na każdym stanowisku wykonywać prace w sposób zgodny z zasadami BHP oraz
przestrzegać zarządzeń wydanych w tym zakresie,
- dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządku w miejscu pracy,
- przydzieloną odzież ochronną i roboczą oraz sprzęt ochrony osobistej używać zgodnie
z przeznaczeniem,
- niezwłocznie zawiadamiać przełożonych o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wyjaśnij, co to jest strefa pracy?
2. Wyjaśnij pojęcia: wentylacja ogólna i wentylacja miejscowa.
3. Wyjaśnij pojęcie wentylacji awaryjnej.
4. Wymień rodzaje wentylacji
5. Wymień 6 podstawowych grup zagrożeń zawodowych
6. Wyszczególnij zagrożenia wynikające z systemu organizacji
7. Wyszczególnij zagrożenia wynikające z przebiegu pracy
8. Wyszczególnij zagrożenia względów osobowych jako czynnika zagrożenia
9. Podaj przepis prawny, na podstawie którego określa się przekroczenie ilości czynników
niebezpiecznych w środowisku pracy.
10. Wymień rodzaje badań lekarskich na jakie powinni być kierowani pracownicy.
11. Wymień rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp, które muszą odbywać pracownicy.
12. Podaj kryteria tworzenia służby bhp.
13. Wymień kilka sposobów eliminacji zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi
14. Podaj swoimi słowami cele ergonomii
15. Wymień bezpośrednie metody eliminacji zagrożeń.
16. Jaki podstawowy przepis reguluje bezpieczeństwo maszyn i urządzeń technicznych?
17. Podaj podstawowe wymagania dla urządzeń sterowniczych.
18. Jakie podstawowe wymagania powinny spełniać urządzenia ochronne w maszynach,
wymień kilka?
19. Jakiego rodzaju urzÄ…dzenia podlegajÄ… dozorowi technicznemu podlegajÄ… dozorowi
technicznemu wykonywanemu przez organy dozoru technicznego
20. Objaśnij pojęcia: szkoda, zagrożenie, czynnik zagrażający, sytuacja zagrożenia, zdarzenie
szkodliwe, zagrożenie mechaniczne, wypadek, uraz, ryzyko.
21. Wymień parametry zagrożeń mechanicznych.
22. Wymień metody redukcji zagrożeń. Którą z nich uważasz za najważniejszą i dlaczego?
23. Jakie są różnice pomiędzy osłoną całkowitą, pełną a odległościową (dystansującą)?
24. Co to są odległości bezpieczeństwa?
25. Wymień czynniki zagrażające.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
26. Wymień przepisy prawne określające wymagania dla sprzętu elektrycznego.
27. Wymień 5 podstawowych zasad bezpiecznej eksploatacji narzędzi z napędem ręcznym.
28. Wymień podstawowe zasady bezpiecznej obsługi przyłączy elektrycznych.
29. Wymień zagrożenia związane ze stosowaniem szlifierek i polerek.
30. Wymień zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne.
31. Wymień rodzaje ochrony porażeniem elektrycznym.
32. Wymień zasady zapobiegania pożarom przy użytkowaniu urządzeń elektrycznych.
33. Wymień podstawowe wymagania dla urządzeń elektrycznych w strefach wybuchowych.
34. Co to jest elektryczność statyczna?
35. Wymień minimum 5 przyczyn powstawania ładunków elektrostatycznych.
36. Wymień środki zapobiegające powstawaniu elektryczności statycznej.
4.2.3. Ćwiczenie
Ćwiczenie 1
Udzielanie zgodnie z zasadami pierwszej pomocy osobie rażonej prądem elektrycznym
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z podstawowymi metodami uwalniania porażonego spod działania prądu
elektrycznego,
2) zapoznać się ze sposobami wyłączenia napięcia,
3) zapoznać się ze sposobami odciągnięcia porażonego od urządzeń będących pod
napięciem,
4) zapoznać się ze sposobami odizolowania porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu
przez jego ciało,
5) zapoznać się ze sposobami udzielania pierwszej pomocy  przećwiczyć.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sprzęt dielektryczny,
- fantom.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1. określić, co to jest wentylacja?
ðð ðð
2. wymienić rodzaje wentylacji?
ðð ðð
3. zagrożonych pożarem i wybuchem?
ðð ðð
4. podać wielkość wymaganej wentylacji w lakierni?
ðð ðð
5. wymienić podstawowe przepisy dotyczące urządzeń
ðð ðð
wywoływanym przez urządzenia elektryczne?
6. zapobiegać powstawaniu elektryczności technicznej?
ðð ðð
7. wymienić czynniki zagrażające?
ðð ðð
8. wymienić wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek?
ðð ðð
9. posłużyć się listą kontrolną do rozpoznania sytuacji
ðð ðð
zagrożenia powodowanych mechanicznymi czynnikami
zagrażającymi?
10. wymienić typowe przykłady czynników i sytuacji zagrożenia?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
11. wymienić elementy wchodzące w skład kultury bhp w zakładzie
ðð ðð
wymienić rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp
12. wymienić przejawy kultury bezpieczeństwa?
ðð ðð
13. wymienić techniczne środki bezpieczeństwa maszyn?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo
pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem
4.3.1. Materiał nauczania
Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony
indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami (Art. 237).
Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie
robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia
roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne oraz
przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego.
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić
odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. Powierzanie
pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów, jest niedopuszczalne.
SZCZEGÓA
OWE ZASADY STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY
INDYWIDUALNEJ
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:
1) być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie
zwiększonego zagrożenia;
2) uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy;
3) uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
4) być odpowiednio dopasowane do użytkownika - po wykonaniu niezbędnych regulacji.
Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.
W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej
niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.
Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane zgodnie ze swoim
przeznaczeniem, z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji - zgodnie z instrukcją
przekazanÄ… przez pracodawcÄ™.
KLASYFIKACJA ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Åšrodki ochrony indywidualnej - wg dyrektywy Unii Europejskiej 89/686/EWG, przez
 środki ochrony indywidualnej rozumie się każde wyposażenie osobiste pracownika, którego
rola polega na indywidualnej ochronie pracownika przed czynnikami niebezpiecznymi
i szkodliwymi występującymi w miejscu pracy. Zgodnie z polską normą, środki ochrony
indywidualnej to:
- odzież ochronna,
- środki ochrony kończyn górnych i dolnych,
- środki ochrony głowy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
- środki ochrony oczu i twarzy,
- środki ochrony słuchu,
- środki ochrony układu oddechowego,
- sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,
- środki izolujące cały organizm.
Ze względu na zagrożenia odzież ochronną można podzielić na:
- odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi,
- odzież chroniącą przed czynnikami termicznymi,
- odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi,
- odzież chroniącą przed wodą,
- odzież chroniącą przed pyłami,
- odzież ostrzegawczą,
- odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi,
- odzież chroniącą przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem,
- odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym,
- odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym.
Rys. 5 Znaki graficzne dla odzieży ochronnej
Odzież ochronna powinna być dostarczona do odbiorcy wraz z instrukcją użytkowania
zawierającą podstawowe informacje na temat przeznaczenia odzieży, warunków
użytkowania, przeciwwskazań w stosowaniu (zakresy temperatur itp.), instrukcję czyszczenia
lub odkażania, przedstawienie prób, które użytkownik powinien wykonać przed użyciem.
Odzież chroniąca przed pyłami
Odzież chroniąca przed pyłami powinna być wykonana z materiałów stanowiących
skuteczną barierę dla pyłu. Na ten rodzaj odzieży stosowane są przede wszystkim tkaniny
o specjalnych splotach, charakteryzujące się odpowiednią pyłoszczelnością oraz w pewnym
stopniu przepuszczające powietrze. Do ochrony przed działaniem pyłów i włókien szklanych
stosowane są m.in. ubiory z włókniny polipropylenowej typu tyvek.
Konstrukcja odzieży chroniącej przed pyłami powinna uniemożliwiać penetrację pyłów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
W środowisku zagrażającym wybuchem do ochrony przed pyłami powinny być stosowane
kombinezony wykonane z tkaniny o małej zdolności do elektrostatycznego ładowania
(tkaniny bawełniane) lub z tkanin posiadających nitki elektroprzewodzące umożliwiające
odpływ ładunków elektrostatycznych.
Sprzęt ODO
Substancje niebezpieczne lub szkodliwe wchłaniane do organizmu człowieka drogą
inhalacyjną stanowią grupę czynników wysokiego ryzyka, stając się przyczyną przewlekłych
chorób zawodowych, często o charakterze nowotworowym, oraz nagłych wypadków przy
pracy.
Wszystkie działania powinny doprowadzić do spełnienia najważniejszej zasady ochrony
człowieka w środowisku pracy przed czynnikami wchłanianymi drogą oddechową - jest nią
zapewnienie, aby powietrze wdychane przez człowieka było zdatne do oddychania. Warunek
ten spełniony jest, gdy jednocześnie:
- ilość zanieczyszczeń wchodzących w skład powietrza do oddychania jest poniżej
wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) wyznaczonych dla tych substancji,
- zawartość tlenu w powietrzu do oddychania jest powyżej 17% ,
- temperatura powietrza oddechowego odpowiada maksymalnej dopuszczalnej ze
względów fizjologicznych temperaturze, w której może pracować człowiek.
Klasyfikacja sprzętu ochrony układu oddechowego
Wyróżnia się dwie podstawowe grupy zagrożeń układu oddechowego:
- zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),
- niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).
Te grupy zagrożeń determinują sposób ochrony układu oddechowego. Ze względu na nie
wyróżnia się dwie metody ochrony:
- przez oczyszczenie powietrza (sprzęt oczyszczający),
- przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze z
ródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt
izolujÄ…cy).
Środki chroniące przed hałasem
Nauszniki przeciwhałasowe - ochronnik słuchu składający się z dwóch czasz tłumiących,
dociskanych do małżowin usznych albo do głowy i całkowicie zakrywających małżowiny
uszne.
Wkładka przeciwhałasowa - ochronnik słuchu noszony w zewnętrznym przewodzie
słuchowym albo w małżowinie usznej, zamykający wejście do zewnętrznego kanału usznego.
Wkładki przeciwhałasowe mogą być jednorazowego użytku lub wielokrotnego użytku.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem
Zgodnie z przepisami ww. ustawy dozór techniczny sprawowany jest jako pełny,
ograniczony lub uproszczony w zależności od stopnia niebezpieczeństwa, jakie może być
stwarzane przez poszczególne urządzenia techniczne. W myśl przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych
podlegających dozorowi technicznemu (Dz. Nr 120, poz. 1021) do urządzeń podlegających
dozorowi technicznemu należą m.in. urządzenia:
- ciśnieniowe, w których znajdują się ciecze lub gazy pod ciśnieniem innym od
atmosferycznego,
- zbiorniki bezciśnieniowe i zbiorniki o nadciśnieniu nie wyższym niż 0,5 bara,
przeznaczone do magazynowania materiałów niebezpiecznych o właściwościach
trujących lub żrących oraz do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych, których
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
prężność pary w temperaturze 500 C nie jest większa niż 3 bary, a temperatura zapłonu
nie jest wyższa niż 610 C, z wyjątkiem zbiorników w instalacjach zasilania silników
spalinowych pojazdów i zbiorników o pojemności nie większej niż 1000 dm3.
Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu butli
z gazami sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem dotyczy bezpieczeństwa
i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy użytkowaniu butli z gazami technicznymi
sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem.
Podstawowe zasady przechowywania butli
Butli nie wolno przechowywać w warunkach wpływających ujemnie na ich
wytrzymałość, np. w otoczeniu, w którym zachodzi możliwość działania substancji
korodujÄ…cych.
Butle z gazami o własnościach trujących należy przechowywać w pomieszczeniach
zamkniętych, specjalnie na ten cel przeznaczonych i odpowiednio wentylowanych.
Butle z siarkowodorem należy przechowywać pod dachem na otwartym powietrzu.
Butle z innymi gazami można przechowywać albo w pomieszczeniach zamkniętych, albo pod
dachem na otwartym powietrzu.
Zabronione jest przechowywanie w tym samym pomieszczeniu butli z tlenem, z gazami
palnymi oraz z gazami tworzącymi z sobą mieszanki wybuchowej, jak również
przechowywanie ich z karbidem.
Butle z gazami palnymi mogą być przechowywane razem tylko z butlami na gazy obojętne.
Zamknięte składy na butle powinny być parterowe, ognioodporne, o dachach lekkich.
Wysokość pomieszczeń składów od podłogi do konstrukcji dachowej powinna wynosić co
najmniej 3,25 m.
Szyby okienne w składach od strony naświetlenia słonecznego powinny być matowe lub
zamalowane białą farbą.
Okna i drzwi w składach powinny otwierać się na zewnątrz.
Otwarte składy na butle powinny posiadać podłogę oraz dach zabezpieczający butle
przed działaniem promieni słonecznych i przed opadami atmosferycznymi.
Podłogi w składach, zarówno zamkniętych, jak otwartych, powinny być równe,
o powierzchni nieśliskiej, a dla składów butli z gazami palnymi - wykonane z materiału, nie
dajÄ…cego iskier przy uderzeniu.
Ogrzewanie zamkniętych składów butli powinno być centralne (wodne lub parowe).
Temperatura w zamkniętych składach nie powinna przekraczać 35oC; w każdym
pomieszczeniu składu powinien znajdować się termometr.
W razie przekroczenia temperatury określonej w ust. 2 należy stosować środki ochładzające,
nieszkodliwe zarówno dla butli, jak i dla personelu obsługującego.
Zamknięte składy butli z gazami powinny posiadać wentylację, zapobiegającą
powstawaniu niebezpiecznych stężeń gazów.
Jeżeli w składzie butli z gazami palnymi stosuje się wentylatory poruszane przez silniki
elektryczne, silniki te powinny być tak urządzone lub umieszczone, aby nie mogły
powodować wybuchów.
Gazy odpływające z urządzeń wentylacyjnych i mogące spowodować niebezpieczne dla
otoczenia stężenia w atmosferze należy przed wypuszczeniem do atmosfery unieszkodliwiać.
Instalacja oświetlenia elektrycznego składów butli na gazy palne powinna odpowiadać
obowiązującym normom dla pomieszczeń niebezpiecznych ze względu na możliwość
wybuchu.
Składy butli z gazami powinny być zaopatrzone w odpowiednie piorunochrony oraz we
właściwy sprzęt przeciwpożarowy.
Przy składowaniu należy butle segregować według ich zawartości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Butle napełnione gazem posiadające stopy powinny być przechowywane w pozycji pionowej;
w tym celu składy otwarte i zamknięte powinny być zaopatrzone w przegrody lub bariery
zabezpieczajÄ…ce butle przed upadkiem.
Butle napełnione gazem nie posiadające stóp należy przechowywać w pozycji poziomej
w drewnianych ramach z przekładkami między warstwami i zabezpieczyć je przed
rozsuwaniem. Butle można układać w stosy o wysokości nie przekraczającej 1,5 m; zawory
należy kierować w jedną stronę.
Butle opróżnione z gazów należy układać osobno w pozycji poziomej. Stosy ułożonych butli
nie mogą przekraczać wysokości 1,5 m i powinny być zabezpieczone przed rozsunięciem się
lub spadaniem.
Osoby wchodzące do składu butli z gazami o własnościach trujących powinny być
zaopatrzone w sprzęt ochrony osobistej dróg oddechowych, odpowiedni dla danego gazu.
Sprzęt określony w ust. 1 w ilości koniecznej dla zaopatrzenia wszystkich osób wchodzących
do składu powinien być utrzymywany w stanie zdatnym do użytku i przechowywany
w oddzielnych pomieszczeniach w pobliżu składu.
Butle z gazami mogą być wydawane ze składu tylko z kołpakiem ochronnym,
nakręcanym na głowicę butli.
W odległości mniejszej niż 10 m od składu butli nie wolno przechowywać materiałów
łatwopalnych ani wykonywać robót z zastosowaniem płomienia otwartego, jak roboty
kowalskie lub spawalnicze.
Pojemność składu butli nie może przekraczać 3000 butli 40-litrowych.
Składy te powinny być podzielone ogniotrwałymi ścianami na oddzielne pomieszczenia.
W każdym pomieszczeniu wolno przechowywać najwyżej 500 butli z gazami palnymi lub
z gazami o własnościach trujących i najwyżej 1000 butli z innymi gazami. Każde
pomieszczenie powinno posiadać oddzielne wyjście na zewnątrz.
Przy składowaniu butli o pojemności większej niż 40 litrów określone wyżej ilości butli
ulegajÄ… proporcjonalnemu zmniejszeniu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto sprawuje nadzór nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie dla życia
lub zdrowia oraz mienia i środowiska?
2. Jakie rodzaje ciśnieniowych urządzeń technicznych podlegają dozorowi technicznemu?
3. Wyjaśnij pojęcie: urządzenia ciśnieniowe.
4. Wyjaśnij pojecie: osprzęt zabezpieczający
5. Jakiego rodzaju informacje podstawowe umieszcza się na urządzeniach ciśnieniowych?
6. Wymień informacje zamieszczane na urządzeniach ciśnieniowych do celów
instalacyjnych, użytkowych, konserwacyjnych i kontrolnych?
7. Jakie instrukcje powinny być dołączane do urządzeń ciśnieniowych?
8. Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu butli z gazem.
9. Czy w zakładzie użytkującym butle można dokonywać ich naprawy?
10. Przed czym należy chronić butle w czasie przechowywania?
11. Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu sprężarek.
12. Kto powinien dostarczyć pracownikowi środki ochrony i odzież roboczą?
13. Wymień podstawowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej.
14. Wymień grupy środków ochrony indywidualnej ze względu na zakres ochrony
15. Dokonaj podziału odzieży ochronnej ze względu na zagrożenia przed którymi chroni
16. Omów klasyfikację sprzętu ochrony dróg oddechowych
17. Wymień środki chroniące przed hałasem
18. Omów podstawowe zasady przechowywania i konserwacji środków ochrony
indywidualnej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.3.3. Ćwiczenie
Ćwiczenie 1
Dobieranie środków indywidualnej stosownie do rodzaju prac
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy i rodzaj
oddziaływania na organizm ludzki.
2) określić sytuacje zagrożenia w czasie których czynnik szkodliwy oddziałuje na
pracownika
3) dobrać środki ochrony indywidualnej ze względu na rodzaj zagrożenia i zakres ochrony
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wykaz czynników szkodliwych,
- wykaz- klasyfikacja środków ochrony indywidualnej.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1) wskazać z
ródło wymagań prawnych w stosunku do środków
ochrony indywidualnej?
ðð ðð
2) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?
ðð ðð
3) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?
ðð ðð
4) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?
ðð ðð
5) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?
ðð ðð
6) wymienić zasady konserwacji przechowywania środków ochrony
indywidualnej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej
4.4.1. Materiał nauczania
Podstawowe definicje użyte w opracowaniu
Pożar  niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania, stwarzający zagrożenia dla
człowieka i środowiska oraz powodujący straty dóbr materialnych nie przeznaczonych do
zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.
Wybuch  reakcja chemiczna polegająca na gwałtownym spalaniu palnych gazów, par cieczy
palnych oraz pyłów lub włókien w powietrzu. Jest to egzotermiczna reakcja chemiczna, której
towarzyszy efekt akustyczny wywołany falą ciśnieniową pierwotną lub odbitą.
Dolna granica wybuchowości (DGW)  najniższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej,
poniżej którego nie jest możliwy jej zapłon pod wpływem czynnika inicjującego (bodz
ca
energetycznego), w określonych warunkach badania.
Górna granica wybuchowości (GGW)  najwyższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej,
powyżej którego nie jest możliwy jej zapłon pod wpływem czynnika inicjującego (bodz
ca
energetycznego), w określonych warunkach badania.
Rodzaje z
ródeł zapłonu i zapalenia
FunkcjÄ™ z
ródła zapłonu mogą spełniać różne postacie energii cieplnej i różne przemiany
energetyczne, których wspólną cechą jest wytworzenie odpowiednio wysokiej temperatury.
Podział z
ródeł zapłonu i zapalenia przedstawiono na rysunku.
Rys. 5 Charakterystyki substancji palnych i wybuchowych
W praktyce zagrożenie pożarowe i wybuchowe stworzone przez substancje palne
charakteryzowane jest przez:
- parametry temperaturowe,
- granice wybuchowości,
- minimalną energię zapłonu,
- szybkość spalania,
- ilość wydzielanego ciepła.
Zapobieganie pożarom i wybuchom, podstawowe definicje
Bezpieczeństwo pożarowe - stan eliminujący zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,
uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Zagrożenie wybuchem  możliwość tworzenia przez palne gazy, pary cieczy palnych, pyły
lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod
wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu
połączonemu ze wzrostem ciśnienia.
Techniczne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych  rozumie się przez to techniczne
urządzenia, sprzęt, instalacje lub rozwiązania budowlane, służące zapobieganiu powstawania
i rozprzestrzeniania się pożarów.
Obciążenie ogniowe  ilość drewna, w kg, o średnim cieple spalania 4400 kcal/kg (18,4
MJ/kg), przypadajÄ…ca na 1 m2 powierzchni rzutu poziomego pomieszczenia
Strefa pożarowa  przestrzeń wydzielona w taki sposób, aby w określonym czasie pożar nie
przeniósł się na zewnątrz lub do wewnątrz wydzielonej przestrzeni.
Pomieszczenie zagrożone wybuchem  pomieszczenie, w którym może wytworzyć się
mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł
lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu
przekraczajÄ…cy 5 kPa.
Podstawowe regulacje prawne
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej określa, że zakres ochrony przeciwpożarowej
obejmuje działania polegające na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia,
zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym
zagrożeniem poprzez:
- zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
- zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
- prowadzenie działań ratowniczych.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie
ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa:
- szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i zabezpieczenia przeciwpożarowego
budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz wyposażenia ich w sprzęt,
urządzenia przeciwpożarowe i ratownicze,
- rodzaje budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, w których jest wymagana
instalacja sygnalizacyjno-alarmowa.
Ustanawia się następującą klasyfikację stref zagrożenia wybuchem (ż 29 ust. 4):
a. 0 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł występuje stale
lub długotrwale w normalnych warunkach pracy
b. 1 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł może
występować w normalnych warunkach pracy
c. 2 - strefa, w której istnieje niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia
mieszaniny wybuchowej gazów, par lub mgieł, przy czym mieszanina
wybuchowa może występować jedynie krótkotrwale
d. 20 - strefa, w której mieszanina wybuchowa pyłów występuje często lub
długotrwale w normalnych warunkach pracy
e. 21 - strefa, w której zalegające pyły mogą krótkotrwale stworzyć mieszaninę
wybuchowÄ… wskutek przypadkowego zawirowania powietrza.
Techniczne środki stosowane w przemyśle w celu zapobiegania pożarom
i wybuchom
Obszar bezpiecznej eksploatacji dowolnej instalacji procesowej wyznaczajÄ…:
- systemy normalnej eksploatacji zwiÄ…zane z przebiegiem procesu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
- systemy sterowania przebiegiem procesu i korekty tego przebiegu w zakresie pewnych
przedziałów odchyleń parametrów procesu i zmian reżimów pracy systemów normalnej
eksploatacji,
- zasady obsługi operatorskiej i przyjęte rozwiązania organizacyjne dotyczące prowadzenia
procesu,
- przyjęte środki zapobiegania występowaniu poważnych awarii.
Zapobieganie iskrzeniu
a) Iskry mechaniczne
Iskry mechaniczne są rozżarzonymi cząstkami stałymi powstałymi wskutek tarcia, uderzenia
lub szlifowania przedmiotów metalowych lub kamiennych. Odpowiednio do wymienionych
czynności rozróżniamy iskry cierne, udarowe i szlifierskie.
Rozróżnia się iskry aktywne, tzn. reagujące z powietrzem, i iskry bierne. Do iskier aktywnych
zalicza się iskry stalowe i iskry metali lekkich, które w czasie lotu ulegają reakcji spalania;
ich temperatura rośnie z upływem czasu od momentu wykrzesania z materiału macierzystego.
Iskry kamienne są iskrami biernymi, które w czasie lotu ulegają stopniowemu ochłodzeniu.
b) Iskry elektryczne
Zapobieganie zapłonom od iskier elektrycznych pochodzących z przewodów i urządzeń
elektrycznych polega na właściwym doborze tych urządzeń (urządzenia w wykonaniu
przeciwwybuchowym). W pewnych przypadkach może być wykorzystane zastosowanie
atmosfery ochronnej.
Zapobieganie skutkom elektryczności statycznej
Wyładowania iskrowe spowodowane zjawiskiem elektryzowania się różnych
materiałów stanowią z
ródło wielu pożarów i wybuchów. Zdolność do elektryzacji statycznej
stanowi poważne zagrożenie wielu procesów technologicznych.
a) Powstawanie ładunków
A
adunki elektryczności statycznej powstają wskutek bezpośredniego kontaktu materiałów lub
indukcji. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przemianÄ… energii mechanicznej na
energię elektryczną, bez udziału zewnętrznego pola magnetycznego.
b) Warunki zagrożenia i zapobieganie elektryczności statycznej
Pożar lub wybuch inicjowany wyładowaniami elektrostatycznymi jest możliwy przy
jednoczesnym spełnieniu następujących warunków:
- w powietrzu znajdują się palne gazy, pary lub pyły o stężeniu zawartym w granicach
wybuchowości,
- prąd generowania jest większy od prądu rozładowania,
- ładunki elektryczności statycznej stwarzają w obszarze mieszaniny palnej pole
elektryczne o napięciu wystarczającym do wyładowania iskrowego,
- energia wyładowania jest wystarczająca do wywołania zapłonu mieszaniny.
Eliminowanie zagrożenia pożarem i/lub wybuchem poprzez stosowanie środków ochrony
przeciwpożarowej i wybuchowej jest szczególnie ważne, jeśli nie ma możliwości
zlikwidowania niebezpiecznej elektryzacji. W takiej sytuacji należy:
- zapewnić wentylację miejscową i ogólną, tak aby stężenie substancji palnej
w mieszaninie z powietrzem nie przekraczało 50% wartości dla DGW,
- wprowadzić atmosferę ochronną (inertyzację środowiska) lub,
- przeprowadzić dyslokację węzłów technologicznych z elektryzacją poza strefą
zagrożenia.
Stosowanie ochrony antyelektrostatycznej w pomieszczeniach zagrożonych pożarem
i/lub wybuchem polega głównie na zmniejszeniu prądu, generowaniu i zwiększeniu prądu
rozładowania, które realizowane jest przez:
- zmniejszenie szybkości liniowej transportu mediów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
- wprowadzenie instalacji uziemiajÄ…cych,
- zwiększenie wilgotności względnej powietrza, zwilżenie powierzchni,
- stosowanie neutralizatorów (indukcyjnych, wysokonapięciowych i radioizotopowych) dla
materiałów o płaskich powierzchniach,
- nadmuchiwanie miejsc elektryzacji zjonizowanym powietrzem spoza stref zagrożenia dla
powierzchni niepłaskich,
- właściwy dobór materiałów budowlanych, konstrukcyjnych i wykończeniowych
obiektów i urządzeń oraz ubrań osób pracujących.
Zapobieganie przenoszeniu siÄ™ ognia - bezpieczniki ogniowe
Zapobieganie przenoszeniu się ognia wzdłuż smugi gazowych mieszanin wybuchowych
realizuje się za pomocą przegród ogniowych, których działanie oparte jest na zjawisku
wygaszania płomieni w wąskich szczelinach.
Instalacje sygnalizacyjno-alarmowe
Regulacje prawne dotyczące stosowania urządzeń sygnalizacji pożaru, tj. rozdział 3
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 roku w sprawie
ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, nie
nakładają obowiązku na właścicieli, zarządców i użytkowników obiektów przemysłowych
konieczności wyposażania tych obiektów w urządzenia sygnalizacji pożaru. Niemniej jednak
w praktyce stosuje się zabezpieczanie obiektów produkcyjnych takimi instalacjami,
podłączając je jednocześnie do systemu transmisji alarmu.
Innym rodzajem systemów wykrywania i alarmu są systemy oparte na detekcji emisji
substancji szczególnie niebezpiecznych (np. toksycznych, wybuchowych).
OGRANICZANIE SKUTKÓW POŻARÓW I WYBUCHÓW. POST
POWANIE NA
WYPADEK POŻARU
Podstawowe definicje
Warunki ewakuacji  zespół przedsięwzięć oraz środków techniczno-organizacyjnych
zapewniających szybkie i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej lub objętej pożarem.
Znaki ewakuacyjne  znaki informacyjne zapewniajÄ…ce wizualnÄ… informacjÄ™ o przebiegu
wyznaczonej drogi ewakuacyjnej zarówno przy świetle dziennym, świetle sztucznym, jak
również przy braku oświetlenia.
Stałe urządzenia gaśnicze  urządzenia związane na stałe z obiektem, zawierające własny
zapas środka gaśniczego, wyposażone w układ przechowywania i podawania środka
gaśniczego, uruchamiane automatycznie we wczesnej fazie pożaru.
Środki gaśnicze  gazowe, ciekłe oraz stałe substancje, ich mieszaniny lub związki
chemiczne, których właściwości pozwalają na spowolnienie, a następnie przerwanie procesu
spalania.
Działania ratowniczo-gaśnicze  całokształt działań organizacyjnych zmierzających do
ocalenia życia i zdrowia oraz dóbr materialnych.
Zadania ochrony przeciwpożarowej zostały ujęte w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r.
o ochronie przeciwpożarowej, w której określono następujący zakres działań:
- zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
- zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
- prowadzenie działań ratowniczych.
Działania organizacyjne
Ograniczanie skutków pożarów i wybuchów polega w dużej mierze na zgromadzeniu
odpowiednich informacji o prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia i jego skutkach, jak
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
również o możliwościach likwidacji. Informacje te są zbierane i przechowywane w postaci
różnego typu instrukcji, wytycznych czy baz danych, które szczegółowo zostaną omówione
w dalszej części rozdziału .
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego
Instrukcja bezpieczeństwa dla obiektów użyteczności publicznej lub zamieszkania
zbiorowego, o której mowa w rozporządzeniu, powinna zawierać ustalenia dotyczące:
- charakterystycznych dla danego obiektu potencjalnych z
ródeł powstawania pożaru
i dróg jego rozprzestrzeniania,
- zasad zapobiegania możliwości powstawania pożaru,
- zasad zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowo,
- rozmieszczenia podręcznego sprzętu gaśniczego i agregatów gaśniczych,
- obecności stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie,
- organizacji i warunków ewakuacji w kontekście funkcji obiektu oraz warunków
technicznych,
- zasad postępowania na wypadek powstania pożaru,
- organizacji i zasad zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
- wskazań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla użytkowników obiektów
zamieszkania zbiorowego, np. gości hotelowych, studentów w akademikach,
pensjonariuszy w domach opieki społecznej,
oraz:
- wykaz telefonów alarmowych.
Instrukcja technologiczno-ruchowa
Instrukcja technologiczno-ruchowa procesów technologicznych, o której mowa
w rozporządzeniu, powinna uwzględniać wymagania przeciwpożarowe obejmujące:
- charakterystykę zagrożenia przeciwpożarowego (wybuchowego) występującego
w procesach technologicznych, urządzeniach i instalacjach w czasie ich ruchu, obsługi
konserwacyjnej, remontów i postoju,
- zasady postępowania z surowcami i materiałami stwarzającymi zagrożenie pożarowe lub
wybuchowe w transporcie, magazynowaniu i przy produkcji,
- wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania na wypadek zagrożenia pożarem i
wybuchem,
- zasady i sposoby usuwania zagrożeń pożarem lub wybuchem,
- zasady postępowania na wypadek pożaru, wybuchu lub awarii, w tym między innymi:
- zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych, a także służb zakładowych,
- zasady postępowania pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-
gaśniczych,
- zasady współdziałania z kierującym akcją.
Na podstawie zasad przedstawionych w instrukcji sporządza się instrukcję postępowania
na wypadek pożaru (stosownie do potrzeb) wraz z wykazem telefonów alarmowych, którą
umieszcza siÄ™ w widocznym miejscu
Ramowa instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru
Instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru stanowi wyciąg najważniejszych
z punktu widzenia bezpieczeństwa, informacji z instrukcji bezpieczeństwa pożarowego lub
instrukcji technologiczno-ruchowej. Instrukcję tę należy umieszczać w miejscach
długotrwałego przebywania użytkowników obiektu, stwarzając w ten sposób możliwość
skrócenia ewentualnego czasu potrzebnego na podjęcie działań ratowniczych. W instrukcji
powinny być zawarte następujące elementy:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
- wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania,
- postępowanie pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych,
- zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych,
- współdziałanie załogi zakładu z kierującym akcją ratowniczą,
- wykaz telefonów alarmowych.
Środki techniczne do zwalczania pożarów i wybuchów
W praktyce do gaszenia pożarów rozwiniętych oraz pożarów w zarodku stosowane są
następujące rodzaje środków gaśniczych:
- woda i woda z dodatkami wspomagajÄ…cymi,
- środki pianotwórcze - piany gaśnicze,
- proszki gaśnicze,
- gazy obojętne,
- dwutlenek węgla,
- halony lub ich zamienniki.
Urządzenia gaśnicze
Urządzenia gaśnicze stosowane w obiektach przemysłowych
Rozróżnia się urządzenia gaśnicze stałe i półstałe. Uruchomienie urządzeń stałych może
przebiegać samoczynnie, za pośrednictwem czujek pożarowych, lub ręcznie - przez włączenie
odpowiednich urządzeń sterujących. Urządzenia półstałe pozwalają podać środek gaśniczy
dowieziony samochodami pożarniczymi.
W zależności od rodzaju środka gaśniczego rozróżnia się:
- wodne urzÄ…dzenia zraszaczowe lub tryskaczowe,
- urządzenia gaśnicze pianowe na pianę ciężką, lekką lub średnią,
- urządzenia gaśnicze gazowe i aerozolowe na dwutlenek węgla, halonowe,
- urządzenia gaśnicze parowe,
- urządzenia gaśnicze proszkowe.
Podręczny sprzęt gaśniczy
Tabela 4 Podstawowe grupy pożarów wg normy PN-75/M51001
Grupa Rodzaj palącego się materiału, sposób jego spalania, przykłady
pożaru
Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy których spalaniu obok
A innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia, np. drewno, papier, węgiel,
tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma
Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
B wytwarzającego się przy pożarze, np. benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje,
lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, naftalen, smoła
C Pożary gazów, np. metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski
D Pożary metali, np. magnez, sód, uran
Znaki bezpieczeństwa - Ewakuacja
Ewakuacja ludzi w razie wystąpienia pożaru jest głównym zadaniem stojącym przed
systemami bezpieczeństwa znajdującymi się w obiekcie. Aby proces ten przebiegał sprawnie,
konstrukcja budynku i znajdujące się w nim instalacje muszą spełniać odpowiednie kryteria.
Polska norma PN-92/N-01256-01 Znaki bezpieczeństwa - Ewakuacja, określa znaki
ewakuacyjne jako znaki informacyjne zapewniajÄ…ce wizualnÄ… informacjÄ™ o przebiegu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
wyznaczonej drogi ewakuacyjnej zarówno przy świetle dziennym, świetle sztucznym, jak
również przy braku oświetlania w przypadku nagłego usunięcia światła.
Zagadnienia bezpieczeństwa magazynowania materiałów i wyrobów
W rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
przyjęto następujące postanowienia dotyczące transportu wewnętrznego i magazynowania.
Pracodawca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych
i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia technicznego, w celu wyeliminowania
potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów (ż 62).
Materiały i inne przedmioty, zwane dalej "materiałami", powinny być magazynowane
w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomieszczenia magazynowe
powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa, stosownie do rodzaju i właściwości
składowanych w nich materiałów (ż 68).
Przy składowaniu materiałów należy:
1) określić dla każdego rodzaju składowanego materiału miejsce, sposób i dopuszczalną
wysokość składowania;
2) zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego obciążenia
urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);
3) zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą urządzeń przeznaczonych do
jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego obciążenia podłóg i
stropów, na których odbywa się składowanie;
4) wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów i urządzeń
przeznaczonych do składowania.
Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję oraz
zabezpieczenia przed ich przewróceniem się (ż 69).
Szerokość odstępów między regałami powinna być odpowiednia do stosowanych środków
transportowych oraz powinna umożliwiać bezpieczne operowanie tymi środkami i ładunkami.
Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie może stwarzać zagrożeń
dla bezpieczeństwa pracowników.
Przedmioty łatwo tłukące się, niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne oraz materiały
o największej masie powinny być składowane na najniższych półkach regałów.
Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decydują o ich indywidualnym sposobie
składowania, powinny być ustawiane lub układane stabilnie, z uwzględnieniem położenia ich
środka ciężkości, tak aby zapobiec ich wywróceniu się lub spadnięciu.
Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić (ż 72):
1) stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju materiałów
(ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań;
2) wiązanie między warstwami;
3) układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów składowanych pozostawał
wewnątrz obrysu stosów;
4) zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bezpieczne układanie
i przemieszczanie materiałów.
Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począwszy od najwyższych warstw.
Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze środka stosów.
Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektroenergetycznymi
liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc w poziomie od skrajnych
przewodów) niż:
1) 2 m - od linii niskiego napięcia;
2) 5 m - od linii wysokiego napięcia do 15 kV;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
3) 10 m - od linii wysokiego napięcia do 30 kV;
4) 15 m - od linii wysokiego napięcia powyżej 30 kV.
Warunki bezpiecznego magazynowania substancji chemicznych
Prawidłowe postępowanie z substancjami chemicznymi podczas pracy z nimi oraz
magazynowania eliminuje zagrożenie związane z obecnością tych substancji w środowisku
pracy.
Gdy nie ma możliwości zastąpienia substancji chemicznej powodującej szkodliwe efekty
w stanie zdrowia pracowników mniej szkodliwą, wówczas należy ilość substancji ograniczyć
do ilości niezbędnej w ciągu zmiany roboczej, a jej zapas przechowywać w bezpiecznym
magazynie chemicznym.
Bezpieczne warunki magazynowania zapewnia przestrzeganie następujących ogólnych
zasad:
- pomieszczenie przeznaczone na magazynowanie substancji chemicznych musi mieć:
sprawną wentylację, zapewniającą odpowiednie rozcieńczenie lub usunięcie par
magazynowanych substancji, oraz system wodno-kanalizacyjny,
- wszystkie substancje chemiczne powinny być przechowywane w odpowiednich
opakowaniach i oznakowane zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami,
- znajdujące się w magazynie pojemniki z substancjami chemicznymi nie mogą być
uszkodzone czy zardzewiałe i muszą być właściwie ustawione,
- substancje chemiczne nie mogą być przechowywane z innymi substancjami, z którymi
mogą reagować tworząc substancje bardzo toksyczne lub reagujące egzotermicznie czy
wybuchowo, np. zabronione jest przechowywanie kwasów obok cyjanków, ponieważ w
wyniku reakcji tych substancji wytwarza się śmiertelnie trujący cyjanowodór,
- substancje chemiczne nie mogą być przechowywane w pobliżu miejsc, w których
odbywa się proces wykluczający ich obecność,
- należy zachować specyficzne warunki przechowywania pod warstwą cieczy dla
substancji wyjątkowo niebezpiecznych pod względem pożarowym, np. fosfor należy
przechowywać w szklanych słojach pod warstwą wody lub w naczyniach blaszanych
w wodzie, sód metaliczny - w naczyniach z naftą,
- substancje powinny być przechowywane w odpowiedniej temperaturze i chronione przed
bezpośrednim działaniem światła słonecznego,
- magazyn substancji bardzo toksycznych (trucizn) powinien stanowić samodzielną
jednostkę organizacyjną, a substancje te powinny podlegać ścisłej ewidencji
materiałowej.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień wymagania zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące składowania materiałów.
2. Wymień wymagania dotyczące składowania materiałów w stosach
3. Wymień wymagania dotyczące składowania materiałów sypkich luzem.
4. Podaj warunki składowania materiałów w pobliżu linii elektroenergetycznych
5. Wymień podstawowe warunki bezpiecznego składowania substancji chemicznych
6. Podaj ogólną zasadę obowiązującą przy usuwaniu odpadów substancji chemicznych
7. Podaj definicję pożaru
8. Rodzaje z
ródeł zapłonu i zapalenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
9. Wymień fazy rozwoju pożaru w pomieszczeniu
10. Co to są wybuchy pyłów?
11. Wymień parametry pożarowe i wybuchowe charakteryzujące substancje palne
12. Nazwij temperaturowe parametry charakteryzujące materiały palne
13. Wyjaśnij pojęcia: bezpieczeństwo pożarowe, zagrożenie wybuchem, techniczne środki
zabezpieczeń przeciwpożarowych, obciążenie ogniowe, strefa pożarowa, pomieszczenie
zagrożone wybuchem
14. Kto i w jakim zakresie odpowiada za stan ochrony przeciwpożarowej w zakładzie?
15. W jakim przepisie prawnym określono szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i
zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków?
16. Przedstaw klasyfikację stref zagrożonych wybuchem
17. Podaj, jakie elementy powinna zawierać ramowa instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
18. Podaj, jakie elementy powinna zawierać instrukcja technologiczno-ruchowa?
19. Podaj, jakie elementy powinna zawierać ramowa instrukcja na wypadek powstania
pożaru?
20. Wymień sposoby gaszenia pożaru oraz przyporządkuj do każdego sposobu odpowiednie
środki gaśnicze.
21. Wymień rodzaje stałych i półstałych urządzeń gaśniczych ze względu na rodzaj środka
gaśniczego.
22. Wymień podstawowe grupy pożarów
23. W jakim celu stosowane są ewakuacyjne znaki bezpieczeństwa?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opanowanie sposobu alarmowania straży pożarnej zgodnie z instrukcją
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcja postępowania na wypadek pożaru.
2) sprawdz
spełnienie (w miejscu pracy) poszczególnych punktów instrukcja postępowania
na wypadek pożaru.
3) zrealizować w celach ćwiczeniowych symulacje działań zgodnie z w/w instrukcją
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych w zależności od rodzaju pożaru
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z grupami pożarów, wypisz je.
2) przyporządkować do grup pożarów środki gaśnicze, za pomocą których można je gasić.
3) zaznaczyć w powyższym zestawieniu te środki gaśnicze, które są na wyposażeniu
zakładu pracy.
4) zapoznać się szczegółowo z właściwościami znajdujących się środków gaśniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia zarzewia pożaru
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zlokalizować na podstawie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego na terenie zakładu
podręczny sprzęt gaśniczy.
2) zapoznać się ze sposobem użycia posiadanego podręcznego sprzętu gaśniczego.
3) użyć podręczny sprzęt gaśniczy w kontrolowanych warunkach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,
- podręczny sprzęt gaśniczy,
- materiały piśmienne.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1) wymienić podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony
przeciwpożarowej?
ðð ðð
2) wymienić zagrożenia pożarowe?
ðð ðð
3) wymienić środki zapobiegające powstaniu pożaru?
ðð ðð
4) wymienić środki służące zmniejszeniu skutków pożarów?
ðð ðð
5) postąpić zgodnie z instrukcją w razie powstania pożaru?
ðð ðð
6) ugasić pożar przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego?
odszukać w Karcie Charakterystyki Substancji Niebezpiecznych
danych dotyczÄ…cych przechowywania ?
ðð ðð
7) wymienić podstawowe zasady składowania i magazynowania
substancji zawarte w rozporzÄ…dzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy?
ðð ðð
8) wykorzystać zdobytą wiedzę do prawidłowego użytkowania
magazynu materiałów niebezpiecznych?
ðð ðð
9) prawidłowo zagospodarować odpady substancji niebezpiecznych
i opakowania po nich?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
4.5.1. Materiał nauczania
Substancje niebezpieczne:
- pierwiastek, związek, mieszanina lub preparat, które ze względu na swoje właściwości
chemiczne, fizyczne lub (eko)toksyczne stanowią zagrożenie (definicja OECD)
- substancja, która ze względu na swoje właściwości chemiczne, fizyczne lub toksyczne,
stanowi zagrożenie (definicja MOP).
Ustawa o odpadach określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający
ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania
ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów (Art. 1).
Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii,
określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć
siÄ™ lub do ich pozbycia siÄ™ jest obowiÄ…zany (Art. 3).
Znaczenie wybranych określeń użytych w ustawie:
- gospodarowaniu odpadami  rozumie siÄ™ przez to zbieranie, transport, odzysk
i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad
miejscami unieszkodliwiania odpadów,
- magazynowaniu odpadów  rozumie się przez to czasowe przetrzymywanie lub
gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem,
- posiadaczu odpadów  rozumie się przez to każdego, kto faktycznie włada odpadami
(wytwórcę odpadów, inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną);
domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów
znajdujących się na nieruchomości,
- recyklingu  rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu
substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu
uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym
przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii,
- termicznym przekształcaniu odpadów  rozumie się przez to procesy utleniania odpadów,
w tym spalania, zgazowywania, lub rozkładu odpadów, w tym rozkładu pirolitycznego,
prowadzone w przeznaczonych do tego instalacjach lub urzÄ…dzeniach na zasadach
określonych w przepisach szczegółowych,
- unieszkodliwianiu odpadów  rozumie się przez to poddanie odpadów procesom
przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6
do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia,
zdrowia ludzi lub dla środowiska,
- wytwórcy odpadów  rozumie się przez to każdego, którego działalność lub bytowanie
powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne
przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu
tych odpadów,
- zbieraniu odpadów  rozumie się przez to każde działanie, w szczególności umieszczanie
w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu
przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania.
- tezy z piśmiennictwa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Zasady gospodarowania odpadami określone w ustawie
Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,
powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:
1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne
oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu
ich użytkowania,
2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec
ich powstaniu,
3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których
powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form
usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają
utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne
oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.
Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny
z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami.
Odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub
unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.
Odpady, które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich
powstawania, powinny być, uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię,
o której mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska,
przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane odzyskowi lub
unieszkodliwione.
Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów oraz mieszania
odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne.
Obowiązki posiadaczy odpadów
Wytwórca odpadów prowadzący instalację jest obowiązany do:
1) uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów, jeżeli wytwarza powyżej 1 tony
odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niż
niebezpieczne,
2) uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli
wytwarza do 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie,
3) przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza od 5 do 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych
niż niebezpieczne.
Wytwórca odpadów nieprowadzący instalacji jest obowiązany do:
1) uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli
wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie,
2) przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg
rocznie albo powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami
innemu posiadaczowi odpadów (Art. 25).
Ustawa  Prawo ochrony środowiska określa zasady ochrony środowiska oraz warunki
korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju,
a w szczególności:
1) zasady ustalania:
a) warunków ochrony zasobów środowiska,
b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
c) kosztów korzystania ze środowiska,
2) udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie,
3) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska,
4) obowiązki organów administracji,
5) odpowiedzialność i sankcje.
Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu
i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb
osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu,
w zakresie:
1) wprowadzania do środowiska substancji lub energii,
2) innych niż wymienione w pkt 1 rodzajów powszechnego korzystania z wód w
rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229).
Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany
do zapobiegania temu oddziaływaniu.
Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego
zanieczyszczenia.
Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu
zanieczyszczeniu.
Informacje o środowisku
y
ródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring
środowiska.
Państwowy monitoring środowiska zbiera dane na podstawie:
1) pomiarów dokonywanych przez organy administracji, obowiązane na podstawie ustawy
do wykonywania badań monitoringowych,
2) danych zbieranych w ramach statystyki publicznej, określanych corocznie
w programach badań statystycznych statystyki publicznej,
3) informacji udostępnionych przez inne organy administracji,
4) pomiarów stanu środowiska, wielkości i rodzajów emisji, a także ewidencji, do których
prowadzenia obowiÄ…zane sÄ… podmioty z mocy prawa albo na mocy decyzji,
5) innych niż wymienione w pkt 4 informacji, uzyskanych odpłatnie lub nieodpłatnie od
podmiotów niebędących organami administracji.
Edukacja ekologiczna, badania z zakresu ochrony środowiska oraz reklama
Problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się
w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół (Art. 77).
Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, obejmuje również organizatorów kursów prowadzących
do uzyskania kwalifikacji zawodowych.
Odpowiedzialność w ochronie środowiska
Do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje
się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.
Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża
szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to
zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków
zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń
zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub
nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie
lub naruszenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Podstawa prawna:
Dz. U. 2002 nr 236 poz. 1992 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19
grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia
wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku
i terminu jej sporzÄ…dzenia
Dz. U. 2002 nr 237 poz. 2015 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24
grudnia 2002 r. w sprawie zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do
pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy
lub z pracy oraz terminu jej sporzÄ…dzania
Podstawowe określenia
Badanie wypadku - postępowanie, które ma na celu wszechstronne poznanie i wyjaśnienie
zdarzenia wypadkowego polegająca na określeniu kolejności zdarzeń poprzedzających
ostatnią urazową sekwencję oraz na przedstawieniu przyczyn każdego wyróżnionego
elementu zdarzenia wypadkowego.
Ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku
Proces ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku zasadniczo składa się z trzech
następujących części:
- przeprowadzenia oględzin miejsca wypadku,
- przesłuchania poszkodowanego i świadków,
- uporządkowania faktów i określenia najbardziej prawdopodobnych przyczyn wydarzenia.
Celem oględzin miejsca wypadku jest zebranie informacji o warunkach wykonywania
zadania oraz o okolicznościach, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku.
Wyniki oględzin są dokumentowane za pomocą protokołu z oględzin miejsca wypadku.
W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania
eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (Art. 234).
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek
zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający (ż 2):
1) dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
2) uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w
związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
3) dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien
poinformować niezwłocznie o tym wypadku przełożonego.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Istotną normę prawną przewiduje ż 2 ust. 1 rozporządzenia, który nakłada na pracodawcę
obowiązek zabezpieczenia miejsca wypadku, do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku, w sposób wykluczający:
- dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
- uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
- dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Z art. 234 KP wynika między innymi, że w razie wypadku przy pracy pracodawca jest
obowiązany podjąć niezbędne działania i zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym .
Udzielenie pomocy poszkodowanym w miejscu wypadku
Podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy
Obowiązek udzielania pierwszej pomocy reguluje artykuł 162 kodeksu karnego, który
brzmi:
ż1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu  podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
ż2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc
ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.
Zagrożenia wynikające z udzielania pomocy
Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju
niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego
i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego lub są dodatkowym
niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownikowi nie wolno
przystępować do akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia i odpowiednich
narzędzi ratowniczych oraz, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. W zakładzie
pracy udzielanie pierwszej pomocy często jest niemożliwe, gdyż wkroczenie do akcji
wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w tych przypadkach polega na
wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego miejsca osób
postronnych. Innym rodzajem zagrożenia jest możliwość zakażenia się w czasie kontaktu
z poszkodowanym. W warunkach pomocy przedmedycznej niebezpieczny może być kontakt
z krwią, śliną, moczem i wymiocinami poszkodowanego. Można uniknąć takiego kontaktu,
stosując środki ochrony indywidualnej: rękawiczki i maseczkę. Są one wystarczającym
zabezpieczeniem przed infekcjÄ… wirusem HIV czy WZW.
Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają
siÄ™ do:
- używania rękawiczek gumowych,
- niedotykania ręką - w rękawiczce lub bez - oczu, nosa lub błon śluzowych,
- wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i innych
materiałów opatrunkowych,
- mycia rąk wodą z mydłem jak najszybciej po zdjęciu rękawiczek i udzieleniu pomocy
- nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,
- używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, które wchodzą
w skład niektórych zestawów opatrunkowych.
Zasady postępowania na miejscu wypadku
Na kolejność postępowania na miejscu wypadku wskazuje łańcuch ratunku. W zakładzie
pracy postępowanie przedmedyczne ma przygotować poszkodowanego i miejsce zdarzenia na
przybycie własnych i pozazakładowych służb ratowniczych. Z wyjątkiem pojedynczych
przypadków nagłych stanów zagrożenia życia, postępowanie rozpoczyna się od wezwania
pomocy a kończy na przygotowaniu zakładu do przyjęcia pomocy z zewnątrz.
Ocena wypadku i wezwanie pomocy
Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia
i zakwalifikowanie go jako wypadku pojedynczego lub katastrofy. Zgodnie z definicjÄ…,
katastrofą jest praktycznie każdy wypadek z udziałem kilku poszkodowanych. Istotnym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
elementem wstępnego postępowania jest ustalenie czynnika powodującego zdarzenie czy
katastrofÄ™. Do najgroz
niejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki,
jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność ewakuacji poszkodowanych i pracowników. Pamiętać zawsze należy, zwłaszcza
w sytuacjach szczególnie niebezpiecznych, o zapewnieniu bezpieczeństwa sobie
i poszkodowanym oraz o wezwaniu pomocy zgodnie z opisanymi wcześniej zasadami.
Równie istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy
panice.
Zasady postępowania na miejscu wypadku
Szybka ocena wstępna
Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani, należy przeprowadzić szybką ocenę wstępną,
która daje możliwość zorientowania się co do ich stanu. Zawiera ona:
- wstępne określenie stanu świadomości,
- ocenę obecności lub braku oddychania,
- ocenę drożności dróg oddechowych,
- ocenę akcji serca i wydolności krążenia,
- ocenę odcinka szyjnego kręgosłupa.
Ocena wstępna nie powinna trwać dłużej niż 3 minuty.
Pomoc doraz
na
Jeśli stwierdza się zaburzenia w stanie świadomości, zaburzenia oddychania i krążenia
oraz podejrzewa się uszkodzenie kręgosłupa, należy natychmiast wdrożyć pomoc doraz
nÄ…,
a więc podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ. Należy jednak pamiętać o bezpiecznym
ułożeniu poszkodowanego.
Nieco inne jest postępowanie przy podejrzeniu uszkodzenia lub uszkodzeniu odcinka
szyjnego kręgosłupa. Jeśli poszkodowany wymaga resuscytacji, należy postępować
szczególnie ostrożnie i nie wykonywać gwałtownych i zbyt obszernych przemieszczeń głowy
w czasie kontroli i udrażniania dróg oddechowych. Głowę poszkodowanego należy umieścić
między kolanami ratownika i tak oczekiwać nadejścia pomocy kwalifikowanej .
Szczegółowa ocena powtórna stanu poszkodowanego
Dokonuje się oceny stanu poszkodowanego od czubka głowy do małego palca u nogi,
głównie w poszukiwaniu urazów powierzchownych i głębokich: ran, złamań i zwichnięć.
Jeśli poszkodowany jest przytomny i istnieje możliwość zebrania bezpośredniego wywiadu,
zadanie to jest ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. Najważniejsze i najczęstsze
miejsca urazów to: głowa, odcinek szyjny kręgosłupa, obojczyki, stawy ramienne, kości
przedramion, żebra, miednica, kości udowe, kolana, kości goleni oraz stawy skokowe.
Właściwa pierwsza pomoc
Pozostałe czynności ratownicze - zaopatrywanie złamań, zwichnięć i urazów
powierzchownych, czyli ran - często określa się tradycyjnym mianem pierwszej pomocy.
Udzielanie pierwszej pomocy jest równie ważne jak pomoc doraz
na. Należy jednak pamiętać
o kolejności postępowania przy zaopatrywaniu poszkodowanego, która częściowo wynika
z kolejności oceny:
- przytomność (ułożenie w przypadku omdleniu),
- oddychanie (usunięcie ciała obcego),
- serce (zewnętrzny ucisk klatki piersiowej przy zatrzymaniu),
- krążenie (kontrola opatrunków uciskowych oraz kończyn przy zwichnięciach),
- ułożenie boczne (u nieprzytomnych z zachowanym oddychaniem i akcją serca),
- krwotok (opatrunek uciskowy),
- uraz wewnętrzny (ułożenie),
- złamanie (unieruchomienie),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
- zwichnięcie (unieruchomienie),
- rany skóry (opatrunek) i pozostałe drobne urazy,
- działanie przeciwwstrząsowe (ułożenie, okrycie),
- przygotowanie do transportu (unieruchomienie szyi),
- opieka nad poszkodowanym i okresowe ponawianie oceny,
- oczekiwanie na pomoc kwalifikowanÄ…,
- ewakuacja (wyjÄ…tkowo, gdy wymaga tego pogarszajÄ…ca siÄ™ sytuacja, np. w czasie
pożaru).
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć tak, aby nie doszło do kolejnych zdarzeń. Nie
można dopuścić do rozprzestrzenienia się czynników szkodliwych i niebezpiecznych. Należy
przy tym stale pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Najważniejsze jest jednak
przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie pomocy z zewnątrz.
Zatrucia
Zatrucia są wynikiem wchłonięcia do organizmu związków chemicznych, które mogą
między innymi zaburzać procesy metaboliczne. Substancje chemiczne przedostają się do
organizmu różnymi drogami: przez płuca, układ pokarmowy lub skórę. Objawy działania
toksycznego substancji pojawiajÄ… siÄ™ najszybciej w przypadku dostania siÄ™ substancji do
organizmu przez drogi oddechowe. Po przyjęciu substancji doustnie, objawy zatrucia
występują w różnym czasie, od 30 minut do kilku godzin od połknięcia, a po wchłonięciu
przez skórę  po kilku lub kilkunastu godzinach.
Zagrożenie dla życia i zdrowia w ostrych zatruciach zależy od:
- sposobu działania chemicznej substancji toksycznej i rodzaju środka,
- dawki lub stężenia w powietrzu środowiska pracy,
- czasu trwania narażenia,
- drogi wchłonięcia trucizny.
Szansa uratowania życia i zdrowia osoby zatrutej zależy w dużym stopniu od jakości
i szybkości udzielenia pierwszej pomocy.
Postępowanie początkowe, po rozpoznaniu objawów, polega na:
- przerwaniu narażenia,
- utrzymaniu lub przywróceniu podstawowych funkcji życiowych,
- zahamowaniu wchłaniania substancji toksycznej do organizmu,
- eliminacji substancji z organizmu lub zahamowaniu przemiany substancji w produkty
o większej toksyczności,
- zastosowaniu właściwej odtrutki  w uzasadnionych sytuacjach.
Postępowanie w przypadku krwotoku
W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o stosowaniu rękawiczek gumowych.
Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle
samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstajÄ…cy w miejscu krwawienia zamknie ubytek
naczynia. W tym wypadku należy ranę zabezpieczyć na czas transportu jałowym
opatrunkiem.
Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując,
wymaga natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk rany. W bardzo silnych
krwotokach z dużych ran może być konieczny ucisk czterema palcami dużej okolicznej
tętnicy.
Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie
krwawiące, oprócz gazika nakłada się dodatkowo elastyczną poduszeczkę, wykonaną na
przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
W pojedynczych przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego
opatrunku uciskowego. Te przypadki to:
- rana, w której utkwiły ciała obce (patrz: rany),
- otwarte złamanie (patrz: złamania),
- amputacja,
- krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na
kończynach, stosując w pierwszej chwili mocnym ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy, który najczęściej należy dodatkowo
dociskać palcami do czasu przybycia pomocy.
Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.
Po stronie krwawienia należy lekko ucisnąć skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien łykać krwi. Należy położyć go
wyłącznie wtedy, kiedy krwotok lub inne obrażenia ciała wywołują objawy przedwstrząsowe.
Porażenie prądem elektrycznym
Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze z
ródłem prądu
elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia. Przedłużająca się ekspozycja może natomiast stać się
przyczyną śmierci. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest
natychmiastowe uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że
osoba porażona prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna, jak samo z
ródło prądu.
Szansa uratowania poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej
minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach  40%, po 5
minutach - 25%, a po 8 minutach już tylko 5%.
W czasie uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
należy wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego.
Jeśli żadne z powyższych rozwiązań nie jest możliwe, należy:
- odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
przedmiotami z suchego drewna albo tworzywa sztucznego,
- zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.
Rodzaje ran
Z praktycznego punktu widzenia wszystkie rany można zakwalifikować do dwóch
kategorii. Pierwsza kategoria to tzw. rany małe, mniej groz
ne, do których zalicza się
uszkodzenia tylko warstw skóry. Druga kategoria to tzw. rany duże, najczęściej głowy, klatki
piersiowej i brzucha, ale również i kończyn. Do tych ran zalicza się uszkodzenia nie tylko
skóry, lecz również i struktur leżących głębiej. Uszkodzenia te są najczęściej przyczyną
groz
nych wewnętrznych krwotoków. Ta kategoria ran jest określana w medycynie terminem:
rany penetrujące, co dobrze oddaje charakter uszkodzeń.
Do ran małych należy zaliczyć:
- otarcia  powierzchowne, słabo krwawiące uszkodzenia skóry,
- rany cięte powierzchowne  rany o prostych brzegach, często przechodzące przez
wszystkie warstwy skóry,
- małe rany tłuczone  rany z nieznacznym przerwaniem ciągłości skóry, lecz
z obrzękiem i silną bolesnością Rany tłuczone głowy i tułowia kwalifikuje się do ran
dużych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
- rany szarpane  rany o nierównych, poszarpanych brzegach, często z silnym
krwawieniem (postępowanie jak w ranach ciętych),
- rany kąsane  zadane zębami człowieka lub zwierzęcia, szczególnie narażone na
zakażenie (w postępowaniu bardzo istotne jest dokładne umycie rany mydłem i obfite
opłukanie jej wodą),
- rany z ciałem obcym (ran takich nie przemywa się i nie czyści; wykonuje się opatrunek -
również uciskowy  z bandaża zwiniętego wokół ciała obcego,
- oskalpowanie  silnie krwawiące uszkodzenie skóry głowy (postępowanie: zbliżenie
brzegów rany, wykonanie szerokiego opatrunku uciskowego, ułożenie poszkodowanego
z nieco uniesiona głową),
- krwawienie z żylaków podudzi  szczególna odmiana rany, polegająca na uszkodzeniu
zmienionych chorobowo naczyń żylnych powierzchownych (postępowanie polega na
założeniu szerokiego opatrunku uciskowego z bandaża elastycznego w miejscach
krwawienia i uniesieniu wysoko kończyny),
- rany ręki (postępowanie: wykonanie opatrunku z dużą ilością gazy, który trzyma
w dłoni poszkodowany, obandażowanie całej ręki bez koniuszków palców i uniesienie
kończyny).
Opatrunki
Do zabezpieczenia rany na kończynie stosuje się najczęściej opatrunek osobisty.
Ewentualnym dodatkowym zabezpieczeniem jest kodofix.
Ciało obce w oku
Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę odnalezienia go
i mechanicznego usunięcia. Można tego dokonać wyłącznie wtedy, gdy ciała obce (pył,
drobiny kurzu, pyłu węglowego czy drobne owady) spoczywają luz
no w worku
spojówkowym. Takie ciała wypłukuje się czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy
spojówkę są trudne do usunięcia - wymagana jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu
należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić do patrzenia przed siebie oraz nieruszania
gałkami ocznymi, i tak transportować do lekarza. Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jakiś
związek chemiczny) należy bezwzględnie wypłukać, nawet pod bieżącą wodą z kranu.
Wypłukiwanie nie powinno trwać krócej niż 15 minut.
Oparzenie
Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na
cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w oparzeniach termicznych skóry i głębszych tkanek zależy
od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania. W tym celu oziębia się
miejsca poparzone, polewając je wodą o temperaturze około 20 0C przez 20 - 30 minut.
Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:
- odcięcie od czynnika parzącego  zrzucenie ubrania, nie jego gaszenie,
- gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,
- wstępne ochładzanie przez 20  30 minut, które może być przedłużone do 3 godzin,
- założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,
- przy oparzeniach rozległych  rozebranie chorego i okrycie jałowym prześcieradłem
zapewnienie pomocy medycznej,
- leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolic
krocza.
W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby (ubranie, bieliznę, buty
i skarpety) splamione środkami chemicznymi należy natychmiast zdjąć z ciała
poszkodowanego. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek chemiczny z ciała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
W przypadku oparzenia chemicznego niebezpieczne jest działanie toksyczne środków
chemicznych.
Złamania kości
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości po urazie
przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Występuje wtedy złamanie z przemieszczeniem. Mogą powstawać złamania
wieloodłamowe i rozkruszenia kości lub złamania mnogie, dotyczące wielu kości. Złamanie
bez przerwania nad nim ciągłości skóry jest złamaniem zamkniętym. Jeśli dochodzi do
przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie są widoczne odłamki kości, mamy do
czynienia ze złamaniem otwartym.
Rozpoznanie złamania
Są dwa rodzaje cech, na podstawie których ratownik może rozpoznać złamanie kości:
cechy domniemane i cechy pewne. Na podstawie cech domniemanych można rozpoznać
złamanie bez możliwości pewnego rozpoznania na miejscu wypadku.
Do cech domniemanych należą:
- bolesność i obrzęk w miejscu urazu,
- ograniczenie ruchomości lub jej zmniejszenie,
- przybranie pozycji oszczędzającej, która sprawia poszkodowanemu najmniej bólu.
Do cech pewnych złamania kości należą:
- obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,
- nieprawidłowe ustawienie kości,
- patologiczna ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie odłamów
kostnych o siebie.
Ogólne zasady udzielania pomocy przy złamaniach
Nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub
pewnego złamania. Grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej
kości.
Ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą.
Poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu.
Nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać.
Przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy.
Dalszą część kończyny należy  dopasować do bliższej.
Kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne  jedna do drugiej.
Należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając, aby nie poruszać uszkodzoną kością.
Nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa.
Nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia. Spowoduje to utrudnienia przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości w szpitalu.
Nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania.
Powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek.
W każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień podstawowy przepis w dziedzinie odpadów
2. Podaj znaczenie substancji niebezpiecznej
3. Podaj definicję odpadów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4. Wymień podstawowe zasady gospodarowania odpadami określone w ustawie
5. Wymień podstawowe obowiązki posiadacza odpadów.
6. Podaj, jakie informacje powinien zawierać wniosek o wydanie pozwolenia na
wytwarzanie odpadów?
7. Wymień podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska
8. Wymień podstawowe zasady, które określa ustawa  Prawo ochrony środowiska
9. Na czym polega przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska?
10. Wymień sytuacje, w których nie jest konieczne uzyskanie pozwolenia na wprowadzanie
gazów i pyłów do środowiska.
11. Na czym polega odpowiedzialność cywilna za nieprzestrzeganie zasad ochrony
środowiska?
12. Wymień kilka sytuacji, w których nieprzestrzeganie zasad ochrony środowiska podlega
odpowiedzialności karnej.
13. Podaj podstawÄ™ prawnÄ… zabezpieczenie miejsca wypadku.
14. Na czym polega badanie wypadku?
15. Wymień 3 podstawowe elementy procesu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadków
16. Jaki jest cel oględzin miejsca wypadku?
17. Na kogo przepisy Kodeksu Pracy nakładają obowiązek podjęcia działań w razie
zaistnienia wypadku?
18. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
19. Wymień podstawowe zadania zespołu powypadkowego.
20. Na kogo spada główny obowiązek udzielenia pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym?
21. Wymień przesłanki udzielenia pierwszej pomocy wynikające z Kodeksu Karnego.
22. Wymień podstawowe zasady bhp obowiązujące podczas udzielania pierwszej pomocy.
23. Na czym polega ocena wstępna stanu poszkodowanego?
24. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
25. Wymień kolejność zaopatrywania poszkodowanego.
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonanie (na fantomie) sztucznego oddychania zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi zasadami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć zasady oceny stanu poszkodowanego,
2) przypomnieć zasady prowadzenia resuscytacji,
3) przygotować zestaw do wykonania ćwiczenia: fantom (z możliwością kontroli
wykonania).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja udzielania pierwszej pomocy,
- fantom.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1) wymienić podstawy prawne prowadzenia postępowania
powypadkowego oraz udzielania pierwszej pomocy?
ðð ðð
2) powiedzieć, na czym polega zabezpieczenie miejsca
wypadku?
ðð ðð
3) ocenić stan poszkodowanego?
ðð ðð
4) udzielić pierwszej pomocy?
ðð ðð
5) wymienić podstawowe przepisy w dziedzinie odpadów i ochrony
środowiska?
ðð ðð
6) podać definicję odpadów i substancji niebezpiecznej?
ðð ðð
7) wymienić obowiązki posiadacza odpadów?
ðð ðð
8) wymienić substancje niebezpieczne i odpady występujące
w lakierni ?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką
i wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część  poziom
podstawowy, II część  poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi sprawia Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.
a) pracodawca i pracownik,
b) pracodawca , pracownik i właściciel,
c) pracodawca , zleceniodawca, pracownik, zleceniobiorca,
d) pracodawca.
2. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?
a) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu
jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,
b) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu
jednej doby trwa dłużej niż 2 godziny,
c) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu
jednej doby trwa ponad 6 godzin,
d) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu
jednej doby trwa około 2,5 godzin.
3. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych
stosowanych w zakładzie pracy?
a) pracodawca,
b) kierownik zaopatrzenia,
c) producent,
d) pracownik.
4. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?
a) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 2,0 m,
b) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m,
c) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1piętra,
d) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 3 piętra.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
5. Uzupełnij znaki ostrzegawcze, symbole ostrzegawcze i napisz co one oznaczają.
Znak ostrzegawczy Napisy określające znaczenie znaku
Symbol ostrzegawczy
ostrzegawczego
Substancja/preparat/
produkt bardzo toksyczna/y
a/
T
b/
Substancja/preparat/
produkt szkodliwa/y
c/
6. Wymień 3 rodzaje wentylacji (wpisz do karty odpowiedzi)
a) ............................................
b) .............................................. ..........
c) ................................................
7. Ile wymian powietrza na godzinę należy wykonywać w lakierni?
a) 1  3 wymian na godzinÄ™,
b) 10  30 wymian na godzinÄ™,
c) 5 wymian na godzinÄ™,
d) 7 wymian na godzinÄ™.
8. Które z poniższych grup zagrożeń są zagrożeniami chemicznymi?
a) substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne,
powodujÄ…ce alergie,
b) płyny, gazy, pary, dymy, mgły,
c) układy palne, z
ródła zapalenia, żar, otwarty płomień, iskry, rozgrzane powierzchnie,
mieszaniny wybuchowe, materiały zapalne, nagromadzenie tlenu,
d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.
9. Bez którego rodzaju szkolenia nie można dopuścić pracownika do pracy?
a) instruktaż wstępny,
b) instruktaż stanowiskowy,
c) szkolenie okresowe: pracowników, pracodawców, osób kierujących pracownikami,
pracowników inżynieryjno-technicznych,
d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.
10. Wymień 3 wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek według GUS (wpisz w karcie
odpowiedzi).
a) .................................
b) ....................................
c) ...................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
11. Wymień 3 zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne (wpisz w karcie
odpowiedzi).
a) .................................
b) ....................................
c) ...................................
12. Elektryczność statyczna jest to:
a) zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na materiałach ładunku elektrycznego,
który nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku,
b) zjawisko przepływu prądu stałego,
c) pozostawanie urządzeń elektrycznych pod stałym napięciem,
d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.
13. Ze względu na jaki czynnik w lakierni stosuje się sprzęt ochrony dróg oddechowych?
a) zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci:
(cząstek, gazów, par),
b) niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%),
c) elektryczność statyczną,
d) przepływ prądu.
14. W jakiej odległości należy przechowywać butle od innych z
ródeł ciepła niż C.O.?
a) min. 1 m,
b) min. 5 m,
c) min. 10 m,
d) min. 11 m.
15. O jakim stężeniu podany niżej pył nie wybuchnie?
a) 50% GGW,
b) 110%DGW,
c) 110% GGW,
d) 76%GGW.
16. Która z poniższych klasyfikacji stref zagrożenia wybuchem jest właściwa dla gazów?
a) 20, 21,
b) 0,1,2,
c) W1, Z1, Z2,
d) 24, 45.
17. W jakim dokumencie zawarte są zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych?
a) instrukcji technologiczno- ruchowej,
b) instrukcji bezpieczeństwa pożarowego,
c) instrukcji postępowania na wypadek pożaru,
d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.
18. W jakiej odległości od linii elektroenergetycznej niskiego napięcia mogą być składowane
materiały ?
a) 12 m,
b) 6 m,
c) 2 m,
d) 5 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
19. W jakiej sytuacji wytwórca odpadów nieprowadzący instalacji jest obowiązany do
uzyskania decyzji zatwierdzajÄ…cej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi?
a) jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 1000 kg rocznie,
b) jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie,
c) jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 10000 kg rocznie,
d) wszystkie odpowiedzi sÄ… poprawne.
20. Wymień 3 podstawowe elementy procesu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadków
(wpisz do karty odpowiedzi)
a) ...................................
b) ...................................
c) ...................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko: ...............................................................................
Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujÄ…cÄ… odpowiedz
,
Nr ODPOWIEDy
Punktacja
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10
11
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20
Razem :
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
6. LITERATURA
1. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. med. D.
Koradeckiej, Warszawa, CIOP 1997.
2. Ocena ryzyka zawodowego. Cz.1. Podstawy metodyczne. Praca zbiorowa pod red. dr inż.
Wiktora M. Zawieski, Warszawa, CIOP 2004.
3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy. (Tekst jedn.). (Dz. U. 1998 nr 21, poz.
94, z póz
niejszymi zmianami)
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Tekst jednolity: Dz. U.
2003, nr 169, poz. 1650)
5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690)
6. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniajÄ…ce rozporzÄ…dzenie
w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego.
(Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8)
7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. nr 217, poz. 1833)
8. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji
niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)
9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
paz
dziernika 2003 r.)
10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)
11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. Dz. U. nr 62 , poz. 627
12. Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu
substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem2)(Dz. U. z dnia 14
paz
dziernika 2005 r.) Dz.U.05.201.1674
13. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. (Dz. U. nr 140, poz.
1173)
14. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku
w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.) (Dz. U.
z 2005, nr 263, poz.2203)
15. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla prostych zbiorników ciśnieniowych (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r. nr
259, poz.2171)
16. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r.)
17. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji
niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem. (Dz. U. nr 129, poz. 1110)
18. Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. nr
11, poz. 84, zm.: Dz. U. 2001, nr 11, poz. 85)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
19. PN-Z-08053:1988 (PN-88/Z-08053) Ochrona pracy. Åšrodki ochrony indywidualnej
pracowników przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami. Klasyfikacja
i terminologia.
20. Rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Górnictwa i Energetyki,
Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Przemysłu Rolnego i Spożywczego, Żeglugi,
Komunikacji, Zdrowia oraz Budownictwa z dnia 12 września 1949 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użyciu aparatów natryskowych. (Dz. U.
z dnia 27 paz
dziernika 1949 r.)
21. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. Dz. U. nr
11, poz. 84
22. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. Ochrona przeciwpożarowa. (Dz. U. z 2002 r., nr
147, poz.1229)
23. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr 100, poz. 1085. ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dz. U. nr 62, poz. 628.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67