2012.02.13
Mikologia
- nauka o grzybach (mykes) - dziedzina nauki zajmująca się grzybami (często także śluzowcami)
- w polskiej literaturze nazwa pojawiła się po raz pierwszy - 1886 Krupa, 1898 Chełchowskiego
Znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka
- produkcja spożywcza
- procesy fermentacyjne
- mikrobiologia farmaceutyczna (antybiotyki, witaminy, enzymy)
V w. p.n.e, Hipokrates - opis owrzodzeń głowy owłosionej achor = strup
I w. n.e., 30 r., Celsus - w V księdze "De Re Medica" - kerion = plaster miodu (zmiany zapalne
z obecnością treści ropnej na głowie owłosionej = kerion Celsi)
V w. n.e., Cassius - opis obrazu patologicznego, wywołanego przez dermatofity, na głowie
owłosionej przypominającego futro pogryzione przez mole, tinea = mol
X w. n.e. - Ali inb al Abbas - opis miniropni grzybicy głębokiej na głowie owłosionej, sycosis =
figówka (mniejsze od kerion Celsi), kliniczny obraz grzybicy strzygącej skóry owłosionej
1557-1558, Fallopia - zauważył antropofilną naturę niektórych grzybic, postulował usuwanie
zakażonego owłosienia
XVII - Jan Konston - łamliwość i kruchość włosów mogą być spowodowane grzybicą
1752 - Linneusz - zebrał wiadomości o grzybach, podał nazwy gatunkowe
1834 - Robert Remak - opisał zmiany wywołane przez grzyb woszczynowy (favus)
1839 - J. L. Schoenlein - doniósł o roślinnej naturze zarazków strupnia woszczynowego
1845 - R. Remak - nadanie nazwy Achorion schoenleinii
1841-45 - Dawid Gruby - szczegółowy opis woszczynowca, eksperymentalne wywoływanie
choroby
1839 - Langenbeck - opisał pierwszy chorobotwórczy grzyb drożdżopochodny Oidium albicans
(= C. albicans)
XIX/XX w., Raymond Sabouraud - opracował i uporządkował wiedzę mikologiczną, pierwszy
zastosował octan talu i promienie Roentgena do epilacji zagrzybionych włosów
1939 - wyodrębniono z płynu pohodowlanego Penicillium griseofulvum - gryzeofulinę
(1958 - pierwsze zastosowanie)
1950 - odkrycie nystatyny
1962 - utworzenie sekcji mikologicznej przy Polskim Towarzystwie Dermatologicznym
GRZYBY, Fungi
- obecnie odrębne królestwo;
- nie mają w kom. chloroplastów cudzożywne, pasożyty i saprofile
- 100-200 tys. gat. (150-200 chorobotwórczych)
y
ródła zakażenia dla człowieka:
1. Grzyby, które są obecna w powietrzu, wodzie, glebie
- Albicans sp.
2. Komensale na skórze:
- C. krusei
- C. tropicalis
- Trichosporon spp.
- Malassezia furfur
- Cryptococcus sp.
3. Przewód pokarmowy i jama ustna:
MIKOLOGIA KLINICZNA 1
- C. albicans (występują także w ukł. moczowo-płciowym)
- Geotrichum sp.
C. intermedia - może żyć w wodzie morskiej, Cryptococcus albidus - cement azbestowy, Kloeckera
apis - pszczoły
Klasyfikacja grzybów chorobotwórczych
gromada Zygomycota
klasa Zygomycetes
- pleśniaki, pleśnie, grzyby pleśniowe lub sprzężniakowe
- grzybnia z niepodzielonego mycelium (komórczaki)
- gł. skł. ściany kom - chitozan
- rozmnażanie:
a) płciowe - zygospory,
b) bezpłciowe - spory w sporangium lub sporangiole
- ok. 1000 gat.
gromada Ascomycota
klasa Ascomycetes
- jednokomórkowe lub rozgałęzione
- saprofity i pasożyty
- grzybnia z podzielonych strzępek
- rozmnażanie:
a) bezpłciowe - konidia na konidioforach
b) płciowe - w workach wytwarzają zarodniki workowe askospory
- ok. 32 000 gat.
2012.02.20
Basidiomycota
Basidiomycetes
- grzyby jednokomórkowe lub rozgałęzione (podstawczaki) - mikroskopijne grzyby
bezowocnikowe oraz owocnikowe grzyby kapeluszowe
- grzybnia zawierająca przegrody połączone lub niepołączone
- rozmnażanie:
- płciowe - basidia
- bezpłciowe - konidia
- ok. 22 ooo gat
Deuteromycota
Deuteromycetes (Fungi imperfecti)
- saprofity i pasożyty o zróżnicowanej bud
- jednokomórkowe lub rozgałęzione
- grzyby mitosporowe lub anamorficzne
- grzybnia zawierajÄ…ca przegrody
- rozmnażanie bezpłciowe
- konidia (podstawa klasyfikacji i identyfikacji)
- występuje u nich tylko mitoza, w ich cyklu życiowym nie stwierdza się występowania fazy
MIKOLOGIA KLINICZNA 2
telomorficznej (płciowej)
- ok. 17 000 gat.
- jasnostrzępkowe (Moniliaceae)
- cimnostrzępkowe (Dematiaceae)
grzyby skoczkowe
- saprofity i pasożyty glonów i roślin (np. rak ziemniaczany, czarna nóżka kapusty)
- jednokomórkowe lub komórczaki
- ściana kom. zawiera chitynę
- rozmnażanie przez pływki
morfologia grzybów
GRZYBY BAKTERIE WA
AÅšCIWE
komórka eukariotyczna prokariotyczna
wielkość komórki 2 - 40 źm 1 - 2 źm
ściana komórkowa chityna peptydoglikan
mannan
glukan
metabolizm chemoheterotrofy foto- i chemoautotrofy, heterotrofy
tlenowce lub względne beztlenowce tlenowe do beztlenowych
spory płciowe i bezpłciowe endospory = przetrwalniki
jak sposób rozmnażania (nie do rozmnażania)
skład chemiczny grzybów
- woda 90%, w zarodnikach ok. 17%
- białka i in. zw. azotowe - 2-4,3%
- węglowodany - 2,1-5%
- tłuszcze - 0,2-0,7%
- sole mineralne - 0,05-1,1%
- mikroelementy - P, Mg, K, S, Ca, Fe
- antybiotyki
rys. kom. grzyba drożdżopodobnego
ściana komórkowa
- substancje szkieletowe: błonnik lub chityna, chitozan (poliglukozamid)
- wielocukry: mannan (polimer mannozy), glukan (²-1,6-glukan; ²-1,3-glukan)
- białka i lipidy (zawartość i skład zależy od gat., okresu wzrostu i rodzaju)
błona komórkowa
- cienka, zwykle pofałdowana
- ergosterol (błona ssaków zawiera cholesterol)
- białka, lipidy, RNA, DNA
rybosomy
- 1-100
- zlokalizowane w kanałach ER lub w cytoplazmie
MIKOLOGIA KLINICZNA 3
mitochondria
- bud. dwuwarstwowa
wolutyna, glikogen, tłuszcze
barwniki
- karoteny (Mucor sp.)
- cytrynina
- cytromycetyna (Penicillium sp.)
jądro komórkowe
- kuliste, cylindryczne
- oddzielone od cytoplazmy porowatymi błonami
- zwykle występuje jąderko
GRZYBY JEDNOKOMÓRKOWE I WIELOKOMÓRKOWE
1) drożdże
- jednokomórkowe o różnych kształtach
- tworzą niekiedy formy wydłużone, a nawet nitkowate - pseudomycelium
2) grzyby nitkowate
- tworzą grzybnię zbudowaną ze strzępek
- funkcjonalnie rozróżnia się grzybnię
a) wegetatywnÄ…
b) powietrzną (reprodukcyjna) - rozmnażanie
- tworzÄ… siÄ™ twory prod. zarodniki (twory grzebieniaste, guzowate, lichtarzowate, rakietowate -
wykorzystuje siÄ™ je do klasyfikacji)
rozmnażanie płciowe
izogamia - zjawisko rozmnażania się niektórych niższych organizmów roślinnych i zwierzęcych za
pośrednictwem gamet zróżnicowanych fizjologicznie (płciowo) ale identycznych morfolog gamet
heterogamia - rozmnażanie za pomocą gamet zróżnicowanych pod względem fizjologicznym
MIKOLOGIA KLINICZNA 4
i morfologiczny,
somatogamia - łączenie się dwóch strzępek haploidalnych + i - lub dwóch komórek, np.
podstawczaki
gametangiogamia - łączenie się całych, wielokomórkowych gametangiów - lęgni i plemni
- gametangia łączą się tzw. włostkiem
- dochodzi do plazmogamii (zlanie cytoplazm) i powstają jądra sprzężone - dikariony
- powstają strzępki workotwórcze wraz z jądrami sprzężonymi; dikariony zlewają się
w procesie zw. kariogamiÄ… i powstaje jÄ…dro zygotyczne
- po mejozie i mitozie powstaje worek (ascum) z zarodnikami workowymi askosporami
Grzyby rozmnażają się bezpłciowo za pomocą zarodników
- sporangialnych - powstajÄ… endogennie w zarodniach
- konidiów - powstają egzogennie na strzępkach, pseudostrzępkach lub kom. wegetatywnych,
często na specjalnych odgałęzieniach - trzonku konidialnym (konidioforze)
bezpłciowe spory grzybów
" artrospory - Geotrichum sp., Trichosporon sp.
- powstają przez fragmentację strzępek
- zwykle prostokÄ…tne
- układają się jedna na drugiej, tworząc łańcuch imitujące strzępki lub owalne wypełniając ich
części szczytowe i środkowe
- np. u Geotrichum candidum
" blastospory - Saccharomycetaceae, Endomycetaceae
- zwykle kuliste, cylindryczne lub jajowate
- powstają przez pączkowanie kom. macierzystych grzybów drożdżowatych lub drożdżopodobnych
- po pÄ…czkowaniu odrywajÄ… siÄ™ lub zostajÄ… zwiÄ…zane
- C. albicans
Chlamydospory
- mają grubą podwójną ścianę kom.
- kuliste lub cylindryczne
- oporne na niekorzystne wpływy środowiska - mają charakter przetrwalnikowy (warunki głodowe
lub normalny cykl rozwojowy niektórych grzybów = Mucor racemosus, C. albicans)
- ze względu na umiejscowienie wyróżniamy chlamydospory: interkalarne, szczytowe i boczne
Aleurospory
Epidermophyton
- zwykle szeroką podstawą łączą się z kom. macierzystą, która wywodzi się ze strzępek
powietrznych i trudno siÄ™ od nich oddzielajÄ…
- mikrokonidia - małe, jednokomórkowe
- makrokonidia - duże, wielokomórkowe
- Fusarium poae, Microsporum namum, Microsporum canis
Fialospory
Penicillium
Aspergillus
- powstajÄ… z kom. macierzystych = fialid
- u podstawy łańcuszka znajduje się najmłodszy zarodnik
- P. marneffei, A. niger, A. fumigatus
MIKOLOGIA KLINICZNA 5
Sporangiospory
Absidia
Mucor
Rhizopus
- tworzą się endogennie w sporangiach na strzępkach zarodnionośnych - sporangioforach
-zarodnię oddziela od strzępki błona poprzeczna, zwykle buławkowato wygięta, tzw. kolumella
- niekiedy na bocznych odgałęzieniach sporangioforów tworzą się mniejsze zarodnie, zaw. mniej
zarodników, bez kolumelli - sporangiole
FIZJOLOGIA GRZYBÓW
Dla większości grzybów chorobotwórczych głównym z
ródłem węgla są
- węglowodany - glukoza - wszystkie; maltoza, sacharoza i celuloza są asymilowane przez różne
gat.
- aminokwasy
- alkohole
- węglowodory
z
ródło S i N - białka, azot nieorganiczny (sól amonowa, azotany); siarczany
makroelemanty: K, Mg, Na, Ca
mikroelementy: Fe, Zn, Cu, Mn, Mo
witaminy wymagane do wzrostu:
- tiamina B1
- niacyna PP
- kw. pantotenowy B5
- pirodoksyna
- biotyna
- ryboflawina
temp. wzrostu (opt)
Trichophyton 25-35
Aspergillus fumigatus 37
A. nidulans 40
Mucor pusillus 40-48
zakres
A. fumigatus 15-58
czas ginięcia w suchym pow
C. albicans 0 - kilka mcy (w wodzie lub ziemi), Candida w mleku zwiekszaja gestosc populacji 3-
5x/24h
C. albicans 120/90 min, 140/30 min, 160/10 min
A. fumigatus - 100/90 min, 160/10min
Trichophytona mentagrophytes 120/30
grzyby dimorficzne = dwufazowe
Blastomyces dermatitidis, Histoplasma capsulatum, Sporotrichum schenkii
- w warunkach nat i twmp 25-28 - forma wielokom, pseudostrzepki (f. mycelialna), konidia,
chlamydospory
- na wzbogaconych podłożach lub w tk. i wysiękach gospodarza w 37C - f. jednokomó, kopm.
MIKOLOGIA KLINICZNA 6
pączkujące (postać drożdżakowa)
WyjÄ…tek C. albicans - w org. ludzkim w 37C wytrwrza pseudostrzepki (zachowuje sie odwrotnie)
Przy braku ścisłej za. od temp i gdy grzyby mogą wyst w postaci jedno- i wielokom. - grzyby
polimorficzne
Pleomorfizm = utrata zdolności do tworzenia owocników, tj. konidiow i narządów je
wytwarzających; pozostaje jednolita "bawełniana" grzybnia, zwana grzybnia jałową; pleomorfizm
jest szczególnie charakterystyczny dla dermatofitów
2012.02.27
MIKOTOKSYNY
Wtórne produkty przemiany materii, po spożyciu niewielkich ilości mogą powodować ostre lub
przewlekłe mikotoksykozy ludzi i zwierząt. Mogą stanowić zanieczyszczenie żywności i pasz,
zwłaszcza zbóż, produktów zbożowych, orzechów, nasion oleistych, mleka i mięsa. Występują
w grzybni, ale mogą pojawić się także w sporach. Produkowane są zazwyczaj po zakończeniu fazy
stacjonarnej wzrostu. Wytwarzanie mikotoksyn jest specyficzne dla gatunku, a nawet dla szczepu.
Udowodniono, że im bardziej skomplikowany jest szlak wytwarzania toksyny, tym mniejsza liczba
gatunków grzybów ją produkuje. Obecnie poznano ok. 400 związków, o zróżnicowanej budowie.
Jeżeli w czasie zbioru plonów wilgotność jest wysoka, zakażenie ziarna grzybami strzępkowymi
staje się prawdopodobne. Pleśnie są bowiem organizmami o dużych możliwościach adaptacyjnych,
zdolnymi do metabolizowania różnorodnych substratów i rozwoju w szerokim zakresie warunków
MIKOLOGIA KLINICZNA 7
środowiskowych. Rozwój pleśni może nastąpić jeszcze w czasie wzrostu rośliny bądz
w czasie
przechowywania zboża, a także w obu tych fazach. Tak więc składowane ziarno może być
zanieczyszczone mikotoksynami powstałymi w czasie wzrostu, przechowywania lub obydwoma
rodzajami jednocześnie. Jednak sam wzrost pleśni nie zawsze jest równoznaczny
z zanieczyszczeniem mikotoksynami, ponieważ każdy z toksynotwórczych grzybów ma
indywidualne wymagania dotyczÄ…ce temperatury, natlenienia i rodzaju substratu w czasie wzrostu,
które mogą być różne od warunków koniecznych do produkcji toksyn. Tworzenie mikotoksyn
uzależnione jest od wielu czynników, ogólnie podzielonych na trzy kategorie: czynniki biologiczne,
fizyczne i chemiczne. Do czynników biologicznych zaliczyć należy poziom zainfekowania danym
grzybem pleśniowym. Istnieje prosta zależność pomiędzy stopniem kolonizacji ziarna kukurydzy
przez A. flavus a poziomem zanieczyszczenia aflatoksyną B1. Podobnie wysoki stopień zakażenia
pszenicy pleśniami z rodzaju Fusarium pociąga za sobą duże stężenie deoksyniwalenolu. Do
czynników biologicznych należy ponadto zaliczyć fakt, że zarówno podczas wzrostu, jak i w czasie
przechowywania ziarna zbóż mogą być zakażone kilkoma różnymi gatunkami grzybów, których
wzajemne oddziaływania mogą wpływać na produkcję mikotoksyn. Czynniki fizyczne wpływające
na dynamikÄ™ tworzenia mikotoksyn podczas wzrostu i przechowywania to: czas, temperatura,
wilgotność oraz stopień uszkodzenia. Temperatura i aktywność wodna optymalna dla wzrostu
i produkcji mikotoksyny zależą od gatunku pleśni. Badania wykazały, że warunki optymalne do
produkcji aflatoksyny przez Aspergillus flavus to temperatura 30°C i aktywność wodna substratu
wynoszÄ…ca 0,996. Temperatury odpowiednie do wytwarzania toksyny T-2, zearalenonu
i deoksyniwalenolu przez grzyby należące do rodzaju Fusarium wynoszÄ… odpowiednio 6-12°C,
19-20°C i 28°C. Optymalne warunki dla tworzenia ochratoksyny A przez A. ochraceus to
temperatura 30°C i aktywność wodna substratu równa 0,99. Stosowanie fungicydów do ochrony
zbóż przed chorobami wywoływanymi przez grzyby jest zasadniczym czynnikiem chemicznym
wpływającym na produkcję mikotoksyn. Jeżeli efekt użycia środka grzybobójczego jest pełny,
ryzyko zanieczyszczenia mikotoksynami jest niskie. Jednakże w przypadku zastosowania dawek
subletalnych fungicydu produkcja mikotoksyn może być pobudzona.
Konsumpcja pasz zawierających mikotoksyny może wywołać u zwierząt zarówno natychmiastowy
skutek prowadzący do śmierci w ciągu kilku godzin lub dni  mówi się wówczas o toksyczności
ostrej, może również mieć skutki przewlekłe. Szkodliwość mikotoksyn polega głównie na ich
działaniu mutagennym, kancerogennym (głównie w stosunku do nerek i wątroby), teratogennym,
estrogennym i immunosupresyjnym. Działanie mutagenne wykazuje głównie aflatoksyna B1. Jej
aktywowana forma, czyli AFB1-8,9-epoksyd tworzy wiÄ…zanie kowalencyjne z azotem N7 guaniny,
powodując powstawanie adduktów AFB1-N7-guanina. Wynikiem tego są transwersje GT, które
mogą prowadzić do zmian nowotworowych. Z estrogennego działania na zwierzęta znany jest
zearalenon. Wiąże się on z receptorami estrogenu, wpływając na zależną od estrogenu transkrypcję
w jądrze komórkowym. Wykazano, że wiązanie receptorów estrogenu przez zearalenon powoduje
zahamowanie wiązania estrogenowych hormonów w gruczołach mlecznych szczurów. Niektóre
badania wskazują również na zdolność tej mikotoksyny do stymulowania u ludzi wzrostu komórek
nowotworu sutka, zawierających receptory odpowiedzi na estrogen. Zwierzęta są zazwyczaj
bardziej niż ludzie narażone na negatywne skutki wprowadzenia mikotoksyn związków do
organizmu ze względu na wykorzystanie do produkcji pasz ziarna gorszej jakości, niż w przypadku
produkcji żywności. Wrażliwość poszczególnych organizmów na mikotoksyny uzależniona jest od
gatunku, wieku, płci zwierzęcia. Generalnie, najbardziej odporne na działanie mikotoksyn są
przeżuwacze ze względu na detoksyfikacyjne zdolności mikroflory żwacza. Pośrednie miejsce
zajmuje drób, najbardziej wrażliwe są natomiast świnie. Zawartość mikotoksyn w paszach
wywołuje również określone skutki ekonomiczne. Zaliczyć do nich należy większą śmiertelność
i podatność na choroby zwierząt oraz spadek wydajności pasz, przyrostów masy, zmniejszoną
produkcję mleka i jaj. Powoduje to straty u producentów, a w wyniku tego także wzrost cen
żywności. Chociaż liczba wyizolowanych i scharakteryzowanych chemicznie mikotoksyn sięga
MIKOLOGIA KLINICZNA 8
300, badania skupione są obecnie na tych związkach, które wykazują największą toksyczność
w stosunku do organizmu człowieka i zwierząt. Należą do nich: aflatoksyny, ochratoksyny,
trichoteceny, zearalenon oraz fumonizyny.
Charakterystyka biologiczna:
- metabolity wtórne
- spektrum efektów toksycznych zależy od gatunku
produkujÄ…cego grzyba
- są aktywne w niskim stęż.
- wyk, tropizm tkankowy lub narzÄ…dowy
- działanie zróżnicowane: karcinogeny, mutageny, teratogeny,
immunosupresory
- zwykle niski ciężar cząsteczkowy
- nie stymulują organizmu do produkcji przeciwciał
Główne grupy mikotoksyn:
mikotoksyny grzyby
aflatoksyny B , B , G , G , M Aspergillus flavus, A. parasiticus, A. tamarii, A. nominus
1 2 1 1
ochratoksyna A. alutaceus, A. alliaceus, A. melleus, A. ostinatus, A. perkarii,
A. sclerotium, A. sulphureus, Penicillium verrucosum,
P. viridicatum, P. commune, P. cyclopium, P. purpurescens,
P. variable, P. viridicatum, P. palitans
trichoteceny Trichotecium, Trichoderma, Cephalosporium, Myrothecium,
Fusarium, Verticimonosporium, Cylindracarpon, Stachybotrys
zearalenon = toksyna T-2 F. graminearum, F. culmorum
fumonizyna F. moniliforme, F. proliferatum, F. antrophilum, F. dlamini
patulina Byssochlamys nivea, B. fulva, P. expansum, P. urticea, A. clavatus,
A. terreus
Tropizm mikotoksyn:
MIKOLOGIA KLINICZNA 9
ochratoksyna - nerki, wÄ…troba
aflatoksyna - wÄ…troba
kw. penicilinowy - wÄ…troba
trichoteceny - przewód pokarmowy
zearalenon - układ rozrodczy
* wszystkie działają na układ nerwowy i krwiotwórczy
Podłoża sprzyjające produkcji mikotoksyn:
- produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
- materiały budowlane (płyta pilśniowa, p. kartonowo-gipsowe)
Aspergillus sp. - aflatoksyny, ochratoksyna
Penicillium sp. - ochratoksyna, cytrynina, patulina
Fusarium sp. - trichoteceny, zearalenon, fumonizyny
Monascus sp. - cytrynina
Stachybotrys sp. - trichoteceny
Aktualnie obowiązujące dopuszczalne normy stężeń niektórych mikotoksyn (Polska, UE)
w paszach i surowcach można znalez
ć w Dziennikach Ustaw.
W świeżym, dobrze składowanym ziarnie występują:
- bakterie, głównie Gram (-)
- w mniejszej ilości tzw. grzyby polowe (Fusarium, Alternaria, Cladosporium, Homosendrium)
- w optymalnych warunkach składowania (wilgotność substratu poniżej 18%) z reguły grzyby
obumierajÄ… w ciÄ…gu kilku dni lub tygodni; po 6 miesiÄ…cach ginÄ…
- po zbiorze nawet przy małej wilgotności w ich miejsce pojawiają się tzw. grzyby magazynowe
(Aspergillus sp. - A. glaucus i Penicillium sp.)
Badania próbek zbóż w Polsce 2002-2003
- 1,3 % z nich zawierało cztery mikotoksyny
- 8,3% - 3
- 24,9% - 2
- 38,8% - jednÄ… mikotoksynÄ™
Od wieków zatrucia ludzi i zwierząt wywołane spożywaniem zapleśniałej żywności lub paszy
zatrutej buławinką czerwoną. Już w Starym Testamencie jest mowa o zatruciu sporyszem.
Toksyny Fusarium (zearalenon) - prawdopodobna przyczyna wyginięcia Etrusków i pomoru
w Atenach (V w. pne).
Zgony archeologów - prawdopodobnie przez wdychanie mikotoksyn, zwłaszcza ochratoksyny A.
W 1988 r. na Malezji zatruty aflatoksynami makaron spowodował śmierć 13 dzieci z 45 zatrutych.
sporysz
- przetrwalniki pasożytniczego grzyba buławinki czerwonej (Claviceps purpurea)
Grzyb ten atakuje zboża, np. żyto, jęczmień, pszenicę i ryż. Ergotamina sporyszu - poraża
zakończenia nerwów współczulnych, wywołuje skurcze mięśni gładkich i naczyń obwodowych,
które prowadzą do trwałych przykurczów kończyn oraz do ich obumierania w wyniku stałego
niedokrwienia (ergotyzm). Ergotamina - ginekologia - przy krwawieniach poporodowych (skurcz
mięśni gładkich macicy), w napadach migreny - kurczy naczynia mózgowe.
Albert Hofmann (firma Sandoz 1938r.) - badania nad syntetycznymi alkaloidami sporyszu -
MIKOLOGIA KLINICZNA 10
odkrycie narkotyku LSD (dietylamid kwasu lizergowego).
aflatoksyny
- 1960r. - "choroba indycza X" - śmierć ponad 100 tys. młodych indyków (Anglia); przyczyna:
pasza, w której skład wchodziły brazylijskie orzeszki ziemne
- sÄ… to toksyczne metabolity wytwarzane przez Aspergillus sp. (A. flavus - ok. 70%, A. parasisticus -
ok. 90%, A. tamarii, A. nominus)
- można je znalez
ć w żywności pochodzenia roślinnego (orzeszki arachidowe, pistacje, orzeszki
ziemne, sorgo, soja, migdały, śruta roślin oleistych itd.) oraz pochodzenia zwierzęcego (np.
w mleku - metabolity aflatoksyn G1 i G2; w mięsie - aflatoksyna B1; jaja; efekt carry-over:
obecność mikotoksyn w produktach pochodzenia zwierzęcego na skutek spożycia przez zwierzęta
skażonej paszy)
- o ich toksyczności decyduje połączenie pierścienia laktonowego oraz obecność dwóch pierścieni
fumarowych
- główne typy:
B1 - niebieska, fluorescencyjna
B2
G1 - zielona fluorescencja w świetle UV
G2
M1, M2 (wynik hydroksylacji aflatoksyn B1 i B2 - metabolity)
- bardzo podobna struktura i bud. chemiczna
- efekty biologiczne:
" hamowanie syntezy DNA, RNA oraz białek
" zaburzenia funkcji wÄ…troby
" działanie karcinogenne i immunosupresyjne
" zaburzony metabolizm tłuszczów
" zaburzone oddychanie mitochondrialne
" spadek stężenia dopełniacza
" spadek aktywności fagocytów
- jednorazowa śmiertelna dawka aflatoksyn dla dorosłego człowieka to 10-20 mg
- Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC):
aflatoksyna B1 - klasa 1 kancerogenów (najsilniej działające)
- AFBO - przyłącza się do DNA i białek: prawdopodobny efekt przyłączenia AFBO do guaniny -
(transwersja G T) - kodon 249, inaktywacja genu p53 u chorych na pierwotnego raka wÄ…troby
- aflatoksyny uszkadzają głównie wątrobę
- aflatoksyna B1 wywołuje raka wątroby u co najmniej 8 gatunków zwierząt, u szczurów - raka
okrężnicy i nerek
- w Kenii, Mozambiku, Suazi oraz Tajlandii stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy dziennym
spożyciem aflatoksyn (w zakresie od 3,5 do 222,4 ng/kg masy ciała na dzień)
- Kenia (1982r.) - 20 przypadków aflatoksykozy, 12 przypadków śmiertelnych; stężenie aflatoksyn
w próbkach 3,2-12 mg/lg żywności
- objawy:
" silne uszkodzenie wątroby: zwiększona kruchość naczyń krwionośnych, koagulopatie,
krwotoki i przedłużające się występowanie zakrzepów; pojawienie się w moczu barwników
krwi
" błony śluzowe wykazują objawy żółtaczkowe
" zanik komórek części korowej grasicy
" spadek szybkości wzrostu u młodych zwierząt
" aflatoksykoza przewlekła: przedłużające się występowanie zakrzepów, zwiększenie
MIKOLOGIA KLINICZNA 11
poziomu kwasów żółciowych oraz transaminazy glutamino-szczawiooctowej
i karbamoilotransferazy ornitynowej w surowicy
- wydajne usuwanie aflatoksyn następuje w procesie rafinacji olejów jadalnych (związki te są
niestabilne w środowisku zasadowym); w wytłokach (pasza dla zwierząt) - pozostają aktywne
aflatoksyny
- aflatoksyna B1 przyjmowana w pokarmie przez ludzi czy zwierzęta jest wydzielana z mlekiem
- aflatoksyna M1 często stwierdzana jest w wysokich stężeniach w próbkach mleka kobiet
karmiących w regionach tropikalnych i subtropikalnych (mniej toksyczna, niż B1; wywołuje raka
wątroby, jelit, martwicę kanalików nerkowych)
- u zwierząt - sezonowe zmiany zawartości M1, w miesiącach letnich - niższe (świeża pasza)
- mąka z orzechów ziemnych - gł. z
ródło zanieczyszczenia aflatoksyną B1 w paszy (w niektórych
krajach wprowadzono zakazy stosowania mąki z orzeszków ziemnych w paszach treściwych -
spadek zawartości M1 w mleku)
- aflatoksyna M1 - mleko krowie, owcze, kozie, bawole, wielbłądzie
- w mleku surowym i przetworach mlecznych aflatoksyna jest względnie trwała; stabilna podczas
pasteryzacji i przyrządzania sera i jogurtów; przetwarzanie mleka na mleko w proszku powoduje
znaczne (do 8x) podwyższenie stężenia aflatoksyny M1
- broń chemiczna: oporna na inaktywację termiczną, nie ulega inaktywacji pod wpływem
czynników chemicznych możliwych do zastosowania w normalnych warunkach odkażania,
najskuteczniejsze jest działanie amoniakiem (odkażanie żywności i pasz), silne działanie
immunosupresyjne (możliwość współdziałania z bronią biologiczną); łatwa produkcja, możliwość
terroryzmu gospodarczego poprzez skażenie żywności
ochratoksyna
- odkryta w 1965r. w A. ochraceus = A. alutaceus (20% szczepów)
- są wytwarzane przez kilka szczepów Aspergillus sp. i Penicillium sp.
- skaża żywność i pasze
- w żywności pochodzenia zwierzęcego najpowszechniejsza w nerkach (głównie wieprzowych)
i przetworach mięsnych, zawierających krew i podroby
- ochratoksyna A (OTA) - w warunkach klimatycznych Polski jest najważniejszą mikotoksyną,
będącą w stanie skazić zboża (dogodna temperatura i dostateczna wilgotność podczas zbioru
i składowania)
- P. verrucosum (składowanie zbóż) - pospolicie w krajach na północy Europy oraz w Kanadzie
- Aspergillus alutaceus, A. alliaceus, A. sulphureus, A. wentii, A. niger var. niger i in.
- budowa chemiczna: pochodne kumaryny
- działanie nefrotoksyczne i nefrokancerogenne
- OTA jest bardzo stabilna termicznie; podczas podgrzewania, powstaje jej mniej toksyczny
3S-epimer (3S-OTA), którego obecność zanotowano w prażonej kawie i w surowicy ludzkiej
- 1903r. IARC - jako prawdopodobny karcynogen dla człowieka (klasa 2B)
- powoduje:
" niszczenie nerek (powiększenie masy nerek, zmiana barwy, drobne pęcherzyki na
powierzchni, atrofia kanalików bliższych, śródmiąższowe zwłóknienie części korowej)
" działanie niekorzystne i nekroza komórek wątroby, śledziony i kom. limfatycznych,
" zmiany w przewodzie pokarmowym;
" przeżuwacze nie są wrażliwe na ochratoksynę (hydroliza w przedżołądku przez
mikroorgnizmy)
- nefropatia ochratoksynowa świń jest typową chorobą w krajach europejskich; występowanie
OTA w produktach garmażeryjnych z mięsa i krwi wieprzowej jest przyczyną tzw. nefropatii
ochratoksynowej ludzi
- specyficzny inhibitor reakcji syntezy kompleksu fenyloalaniny z tRNA
MIKOLOGIA KLINICZNA 12
- zaburza syntezÄ™ ATP w mitochondriach
- stymulacja procesów peroksydacji lipidów
- analiza próbek surowicy krwi z różnych krajów Europy - obecność OTA u ludzi zdrowych (tworzy
kompleksy z albuminą osocza krwi - długi okres półtrwania, 35 dni)
- zarodniki grzybów - wysokie stęż. mikotoksyn - u dzieci mieszkających w domach skażonych
pleśnią
- bałkańska endemiczna nefropatia (Bułgaria, Rumunia, kraje byłej Jugosławii) - chroniczne,
śmiertelne schorzenie nerek; najczęściej u 30-50 letnich rolników, którzy spożywają
przygotowywane przez siebie przetwory z mięsa, głównie wieprzowego
- kawa rozpuszczalna (dopuszczalne stęż. OTA) - Polska - 10 mg/kg, 6 mg/kg EU
2012.03.05
zearalenon (toksyna F-2, ZEN)
- produkowany przez Fusarium graminearum i F. culmorum (główny metabolit tych grzybów),
F. roseum i Giberella zeae (hormon regulujący rozmnażanie płciowe tych grzybów)
- wytwarzany w zbożach, głównie kukurydzy; zakażenie następuje już podczas wzrostu tych roślin
(charakterystyczne różowe zabarwienie nadawane przez pleśń kolbom kukurydzy i kłosom zbóż -
fuzarioza)
- zielono-niebieska fluorescencja w świetle UV
- nie jest silnie toksyczny
- posiada silne wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci estrogenne (bud. czÄ…steczkowa zbliżona do 17-²-estradiolu)
- vulvovaginitis - choroba zwierząt; obrzęk pochwy, gruczołów mlekowych, mniej liczne mioty,
zwykle prosięta rodzą się martwe; może prowadzić do bezpłodności i poronień
- oddziałując z receptorami estrogenowymi, ZEN na właściwości kancerogenne
- wykazuje także toksyczne działanie na komórki wątroby
trichoteceny (Fusarium sp.)
" deoksyniwalenol (womitoksyna, DON)
" niwalenol
" diacetoksyscirpenol
" fusarenon-X
" toksyna T-2 i in.
- działanie fitotoksyczne:
" hamowanie kiełkowania nasion
" hamowanie wzrostu korzeni i pędów
" redukcja świeżej masy organów roślinnych
" chlorozy
" nekrozy
" więdnięcia
- spożycie DON wraz z paszą powoduje ostre zatrucia (wymioty, krwawe biegunki, stany letargu,
bladość skóry, a nawet śmierć) oraz stany przewlekłe (obniżenie przyrostu masy u zwierząt
hodowlanych, zaburzenie funkcjonowania receptorów serotoniny, zaburzenia funkcji OUN)
- fuzarioza kłosów zbóż
- warunki syntezy: obfite opady, wilgotność, szkodniki, zachwaszczenie, optymalna temperatura
(-8 - +25oC)
- ponad 180 (4 grupy A-D)
- najczęściej identyfikowane: DON, (womitotoksyna), niwalenon, toksyna T-2, fuzarenon X,
toksyna HT-2
- podobne do siebie pod względem budowy chemicznej (zw. heterocykliczne, różnią się
MIKOLOGIA KLINICZNA 13
podstawnikami)
- DON - najczęściej wykrywany; także w produktach wytwarzanych z pszenicy i kukurydzy, np.
mące, chlebie i śniadaniowych produktach zbożowych
- toksyczna aleukemia żywieniowa (gł. T-2) = toksyczna aleukia żywieniowa (ATA) - choroba
znana od XIX w.; przyczyna choroby: pszenica przechowywana na wolnym powietrzu - porażona
Fusarium; śmiertelna; objawy:
" plamy na skórze,
" wymioty
" biegunka
" martwicza angina,
" zmniejszenie liczby leukocytów we krwi,
" rozległe krwotoki,
" zanik szpiku kostnego
- trichotecenotoksykoza - choroba w klimacie ciepłym występująca u zwierząt; objawy:
" częstoskurcz,
" wymioty,
" biegunki,
" przekrwienie nabłonków,
" martwica skóry,
" uszkodzenie układu krwiotwórczego
- broń chemiczna - silne działanie cytotoksyczne, objawy zatrucia występują po kilku minutach od
narażenia (dermalne - rumień, silne pieczenie skóry, przechodzące zmiany martwicze; inhalacyjne -
duszności, krew w ślinie, pieczenie, niewydolność oddechowa; śmierć - od kilku minut do kilku
dni); nie istnieje odtrutka; tzw. yellow rain
fumonizyny
- F. monoliforme, F. proliferatum, F. antophilum, D. dlamini
- kukurydza jest głównym z
ródłem fumonizyn w naszych warunkach
- odkryte w latach 80-tych
- grupa ok. 15 mikotoksyn (formy chemiczne: B1, B2, B3, B4, A1, A2)
- niemal na całym świecie
- zróżnicowanie strukturalne opiera się na stopniu hydroksylacji łańcucha węglowodorowego
- struktura chemiczna zbliżona do sfingozyny
- rozmiękanie leukodystroficzne (LEM) - zab. motoryczne, paraliż warg i języka u koni - jako
wynik zmian martwiczych subst. białej mózgu, śmierć po kilkunastu godzinach od wystąpienia
objawów
- oddziaływanie na ssaki - zrożnicowane i zal. od gat.; objawiać się może: utratą apetytu lub energii,
uszk. systemu nerwowego, uszk. wątroby, zmianami chorobowymi w płucach
- u człowieka podejrzewa się związek między wysokim poziomem konsumpcji kukurydzy zak.,
fumonizynami a pierwotnym rakiem przełyku (mąka kukurydziana, płatki, polenta, kaszka,
kukurydza cukrowa i in.); WÅ‚och, RPA, Chiny
patulina
- metabolit licznych gat. pleśni z rodz. Penicillium, gł. P. expansum, P. patulanum, P. cyclopium
oraz z Aspergillus sp.
- właściwości: muta-, teratogenne i prawdopodobnie rakotwórcze (klasa 3 - dane niewystarczające
do potwierdzenia działania kancerogennego)
- prosty zw. (lakton) heterocykliczny, zdolny do wiązania się z białkami i DNA
- jabłka i ich przetwory, gruszki, banany, brzoskwinie, ananasy, morele, pomidory - dotknięte
MIKOLOGIA KLINICZNA 14
brÄ…zowÄ… zgniliznÄ…
- odporna na obróbkę cieplną, stosunkowo trwała w środowisku kwaśnym
- profilaktyka: ważne jest segregowanie owoców przed dalszą obróbką
Dekontaminacja mikotoksyn zawartych w paszach i surowcach paszowych
Metody dekontaminacji mikotoksyn muszą spełniać następujące kryteria:
- produktami przemiany nie mogą być związki toksyczne,
- zarodniki i grzybnia pleśni muszą zostać zniszczone, aby nie doszło do ponownego wytworzenia
mikotoksyny,
- surowiec musi zachować swoje własności odżywcze i pozostać strawny,
- właściwości fizyczne surowca nie powinny ulec znaczącym zmianom,
- zastosowana metoda musi być opłacalna (koszt detoksyfikacji nie może być wyższy niż wartość
surowca).
a) metody fizyczne: frakcjonowanie, mielenie z odrzuceniem frakcji śrutowych i otrąb, ekstrakcja,
działanie podwyższoną temperaturą oraz radiacja (na niewielką skalę - powoduje mutacje
grzybów); sortowanie ziaren/owoców pod kątem widocznych objawów fuzariozy, obłuskiwanie
ziaren jęczmienia/segregacja ziarna
b) metody chemiczne: amoniakowanie ziaren zawierających mikotoksyny; użycie H2O2, NaOH,
podchlorynu sodu, metyloaminy, CaCl2, formaldehydu - metody chemiczne powodują rozłożenie
lub inaktywacjÄ™ chemicznÄ… mikotoksyn
c) metody biologiczne: Actinobacter calcoaceticus, Aspergillus niger, bakterie fermentacji
mlekowej z rodz. Lactobacillus, drożdże z rodzaju Saccharomyces
Kolumny powinowactwa immunologicznego - do oczyszczania i izolacji ekstrahowanych
z żywności i płynów ustrojowych mikotoksyn (aflatoksyn, OTA i fumonizyn)
Przygotowanie kolumn:
- wiąz. na aktywowanym podłożu przeciwciał skierowanych p/ danej mikotoksynie
- pakowanie wodnej zawiesiny podłoża do kolumny
- wiąz. mikotoksyn z przeciwciałem
- usuwanie zanieczyszczeń przez płukanie wodą lub r-rami wodnymi
- desorpcja: uwalnianie mikotoksyn rozpuszczalnikiem mieszajÄ…cym sie z woda - np. metanol
- oznaczanie ilościowe - LC lub fluorymetria
np. AFLATEST (komercyjny)- do badania żywności, próbek od ludzi i zwierząt
Podłoża - rodzaje:
- naturalne - wyciągi roślin lub tkanek zwierzęcych; nie są obecnie szerzej stosowane (różnice
w składzie - brak powtarzalności)
- peptydowe - najlepiej znane i najczęściej stosowane
- syntetyczne (chemicznie zidentyfikowane) - przeznaczone do izolacji grzybów, szczególnie
pleśniowych
MIKOLOGIA KLINICZNA 15
PRZYCZYNY GRZYBIC
Czynniki predysponujące do rozwoju zakażenia grzybiczego:
czynnik uwagi przykłady
1. Czynniki immunologiczne:
- defekt neutrofilów nieprawidłowa liczba neutrofili ostra białaczka,
we krwi obwodowej chemioterapia,
naświetlanie,
- defekt limfocytów T, niektóre schorzenia mogą AIDS,
jednojądrzastych fagocytów prowadzić do braku limf. T, naświetlanie,
fagocytów jednojądrzastych chemioterapia,
- defekt ukł. siateczkowo-śró dbłonkowego wrodzony brak lub defekt
śledziony
2. Chemioterapia, radioterapia terapia lekami i naświetlanie leki immunosupresyjne,
zmieniajÄ… endogennÄ… florÄ™ lub/i antybiotyki,
obniżają odporność organizmu steroidy,
cytostatyki,
tuberkulostatyki
3. Przerwanie ciągłości tkanek uraz skóry, punkcje,
uraz błony śluzowej, nakłucia palca,
operacja, owrzodzenia,
miejscowa maceracja tkanek cewnikowanie,
protezy stomatologiczne,
mycie naczyń
4. Czynniki jatrogenne: wprowadzenie narzędzi respiratory, dializa, cewniki
- interwencja chirurgiczna, mechanicznych i protez do infuzyjne i pęcherzowe,
- inwazyjne metody naczyń i tkanek dożylne karmienie, sztuczne
diagnostyczne zastawki serca, intubacja,
- intensywna terapia endoskopia, przeszczepy nerek;
operacja serca, przewodu
pokarmowego, operacje
ginekologiczne; przetaczanie
krwi itp.
5. Choroby i czynniki infekcje,choroby wrodzone, zakażenia drobnoustrojami,
fizjologiczne choroby wyniszczajÄ…ce, zaburzenia endokrynologiczne,
odchylenia od prawidłowego zab. ukł. immunologicznego,
stanu fizjologicznego ciąża i okres noworodkowy itp.
6. Czynniki żywieniowe nadmiar lub niedobór dieta bogata w węglowodany,
składników żywieniowych niedobór witamin
Do czynników nasilających ryzyko wystąpienia grzybicy zaliczmy:
- przedłużający się, silny i długotrwały stres
- rozpylanie antybiotyków na sady owocowe (inhalacja)
- dodawanie antybiotyków do pasz zwierząt hodowlanych oraz stymulatorów wzrostów
- wady ortopedyczne, niewygodne obuwie, obcisłe spodnie, nieprzewiewna bielizna
Obrona miejscowa
MIKOLOGIA KLINICZNA 16
I linia obrony (miejscowa, nieswoista)
- wśród czynników mechanicznych:
" odnowa i złuszczanie nabłonka,
" niskie pH (kw. mlekowy, kw. tłuszczowe z gruczołów łojowych i potowych),
" w drogach oddechowych - odruch kaszlowy ułatwiający usuwanie śluzu),
" jama ustna - ślina - rozcieńcza i spłukuje toksyny/drobnoustroje, zawiera substancje
niszczÄ…ce drobnoustroje
- lizozym - hydroliza wiÄ…zania ²-1,4-glikozydowego pomiÄ™dzy czÄ…steczkami kwasu
N-acetylomuraminowego i N-glukozaminą w ścianie komórkowej drobnoustrojów
- laktoferyna - wybiórcze łączenie się z żelazem (brak żelaza ogranicza rozrost grzybów)
- laktoperoksydaza - jw
- IgA - hamuje metabolizm i wzrost grzybów (ograniczenie adhezji kom. grzybów do nabłonka
poprzez wiązanie się przeciwciał do mannozydów ściany kom. grzybów)
II linia obrony (odporność komórkowa)
przebiega dwufazowo:
1) przyleganie (makrofagi maja receptory wiążące cukry ściany komórkowej grzybów, np.
²-glukan C. albicans, mannozylo-fukozyl z A. fumigatus)
2) wchłanianie przez te komórki (strzępki i blastospory mogą wiązać się z fagocytami, ale nie
zawsze są wchłaniane ze względu na swój rozmiar)
Formy modyfikacji odpowiedzi immunologicznej gospodarza przez grzyby chorobotwórcze:
- Cryptococcus neoformans - gruba otoczka
- Candida albicans, Trichopphyton rubrum - mannan
- Cladosporium carrionii - melanina
Drogi wnikania grzybów:
- pokarmowa
- bezpośrednio przez powierzchnię skóry, błony
- wszczepianie podczas powierzchownego urazu
- na drodze wziewnej: oddechowa, powietrzno-kroplekowa, powietrzno-pyłowa (gł. zarodniki)
- na drodze rozsiewu pierwotnego głębokiego ogniska infekcji
2012.03.19
Objawy kliniczne chorób wywołanych przez grzyby
1) reakcja nadwrażliwości (grzyby to podstawowe alergeny inhalacyjne)
- klasa sprzężniaków (Mucor, Rhizopus)
- workowców (Aspergillus, Penicillium, Saccharomyces)
- podstawczaków (Sporobolomyces)
- grzyby niedoskonałe - najczęstsze alergeny (Cladosporium, Fusarium, ...)
*szacuje się, że uczuleni na alergeny grzybowe są ludzie (5-30% osób) z atopią; odsetek wśród
dzieci jest wyższy
2) stany wywołane zatruciem
- mikotoksykoza
- zatrucie grzybami (zjedzenie grzybów wraz z mikotoksynami)
3) zakażenia grzybicze = następstwo bezpośredniej inwazji grzyba do tkanek lub narządów
a) grzybice powierzchowne (skórne) - ograniczone do warstwy rogowej (zewnętrznej) skóry,
włosów i paznokci; gł. dermatofity oraz drożdże
b) grzybice podskórne - ograniczone do tkanki podskórnej, ale mogą przechodzić do skóry
właściwej oraz, bardzo rzadko, mogą powodować grzybice narządowe
MIKOLOGIA KLINICZNA 17
- zwykle wywołują wrzodziejące zmiany skórne, zak. najczęściej na kończynach dolnych
(org., które je wywołują to saprofity żyjące na roślinach i w ziemi)
- głównie w krajach tropikalnych (w Polsce rzadkość, chyba że osłabiona odporność): stopa
madurska (mycetoma), sporotrychoza, chromoblastomikoza
mycetoma
- eumycetoma (wywoływana przez grzyby)
- retinoblastoma (wywoływana przez promieniowce)
- regiony występowania: endemiczne w Afryce, w pasie pomiędzy Somalią
a Senegalem; Indie, Pakistan, Australia, Meksyk i inne kraje Ameryki Åšrodkowej
- rzadka; 300-400 przypadków rocznie w Sudanie
- chorują głównie rolnicy (mężczyz
ni 3x częściej)
- objawy:
" zajęcie dolnych kończyn, zwłaszcza stóp
" wczesne zmiany - niebolesny guzek
" przewlekły obrzęk
" guzowate nacieki z obecnością licznych przetok, prowadzących do rozległych
zniekształceń
- grzyby wywołujące stopę madurską:
- barwa czerwona - mycetoma wywoływana przez promieniowce
- white grain (grzyby i promieniowce): Acremonium falciforme (grzyb
strzępkowy, izolowany za szczątków roślinnych oraz gleby), A. kiliense,
Fusarium moniliforme, F. solani, Neotestudina rosati
- black grain (tylko grzyby): Exophiala jeanselmei (tzw. czarne drożdże -
początkowo wzrost ciastowaty, podobny do grzybów drożdżopodobnych;
ciemna barwa; z czasem wydziela dyfundujący do podłoża ciemny barwnik),
Leptosphaeria sp., Madurella mycetomatis (poczÄ…tkowo jasna grzybnia,
z czasem brązowieje i wydziela do podłoża dyfundujący ciemny barwnik)
- diagnostyka: działanie dwutorowe - preparat histologiczny oraz badanie bezpośrednie
ropy, wysięku jednocześnie (obecne charakterystyczne ziarna utworzone przez
neutrofile i tkankÄ™ ziarniniakowÄ…)
- we wcześniejszych etapach, chorobę, w zal. od etiologii, leczy się:
" actinomycetoma - antybiotyki
" eumycetoma - leki przeciwgrzybicze (amfoterycyna B, ketokonazol,
itrakonazol)
" zaawansowana choroba - amputacja kończyny
chromoblastomikoza = przewlekła, podskórna grzybica, powstająca na skutek
wprowadzenia grzyba pod skórę, podczas ukłucia przez cienie; wywoływane przez
grzyby ciemnostrzępkowe: Cladosporium sp., Demantiaceae; Fonsacea pedrosoi
(rozwinięta, gęsto napakowana konidioforami strzępka), Cladophialophora carrionii
(powolny wzrost - 3-4 cm średnicy po 1 m-cu), Phialophora verrucosa (kolonie
wypukło-płaskie, zamszowe, oliwkowe; wolno rośnie)
- głównie regiony tropikalne i subtropikalne, ale też Czechy, Słowacja, Finlandia,
Rumunia
- występuje u ludzi między 30 a 50 r.ż. - b. rzadko występuje u dzieci (długo się
rozwija)
- wieloletni przebieg
- brodawkowate, wrzodziejące lub pokryte strupem zmiany skórne - w trakcie
wieloletniego przebiegu doprowadzają do powstania grubościennych, ciemnych
MIKOLOGIA KLINICZNA 18
brodawkowatych tworów; z czasem może powstawać centralne zbliznowacenie
(samowyleczenie - na obrzeżu białawe, właściwe zmiany chorobowe tzw. aktywny
brzeg; z niego należy pobierać materiał do badań)
- preparat - z zeskrobin lub wycinka skóry - elementy jednokomórkowe lub skupienia
wielokomórkowe, powstałe przez utworzenie ścian poprzecznych (grzyby strzępkowe)
sporotrichoza
- wywoływana przez grzyb dimorficzny Sporothrix schenckii (37oC - komórki
drożdżopodobne)
- typy:
" s. skórna - dwa rodzaje zmian skórnych
a) zmiany trwałe - owrzodzenia na twarzy lub częściach odsłoniętych
b) zmiany wtórne - o typie zapalenia naczyń chłonnych, rozpoczynające się od
pierwotnego owrzodzenia
" s. narządowa - zajęte płuca i stawy
- najczęściej spotykana w Afryce; niegdyś występowała w Europie (z niewiadomych
przyczyn doszło do wygaszenia choroby) - może znowu pojawić się na szerszą skalę
- dotyka osoby zajmujące się ogrodnictwem, leśnictwem itp.
- grzyb łatwy w hodowli, np. z wysięku z owrzodzenia - agar, może być
z cykloheksimidem
c) grzybice uogólnione (narządowe)
Postacie zarażenia grzybami (wg Kurnatowska)
1. inwazje jednoogniskowe = obejmują tylko jeden narząd, np. cewkę moczową, pochwę, przewód
pokarmowy, skórę
2. inwazje wieloogniskowe = zajęty jest więcej, niż 1 narząd; przebiegają w dwóch postaciach:
- bez fungemii - grzyba zajmuje powierzchnię błon śluzowych różnych narządów lub skórę,
lecz nie przekracza ich bariery
- z fungemią (ok. 10%) - zarodniki grzybów krążą we krwi, przemieszczając się do
narządów i ośrodkowego układu nerwowego
* 90% zak. - Candida; dość popularne Cryptococcus sp.
Podział grzybic:
- pierwotne - rozwijają się u osób dotąd zdrowych (histoplazma, kokcydioidomikoza, drożdżyce
amerykańskie, kryptokokoza)
- wtórne (aspergilloza, kandydoza, mukormikoza)
Podział grzybic głębokich:
- endogenne - kandydoza, geotrychoza, łupież pstry - wywołane przez saprofity
- egzogenne - aspergillozy, mukormikozy, kryptokokozy - gdy grzyb dostaje się ze środowiska
zewnętrznego, np. poprzez inhalację zanieczyszczonym powietrzem
DIAGNOSTYKA MIKOLOGICZNA
Wiele zmian wygląda podobnie do grzybic, a czasem zakażenie grzybicze przebiega nietypowo.
Dane pacjenta niezbędne do przeprowadzenia prawidłowej diagnostyki:
- choroby zasadnicze
- przyjmowane leki
- zawód pacjenta
MIKOLOGIA KLINICZNA 19
- przebyte podróże zagraniczne
- warunki pracy
Przeprowadzenie diagnostyki mikologicznej wiąże się z przeprowadzeniem szeregu badań:
badanie mikologiczne = wykazanie obecności grzybów w materiale klinicznym, ich izolacja,
identyfikacja na podstawie cech morfologicznych oraz prób biochemicznych
badanie histologiczne = wykazanie elementów morfologicznych grzybów w tkankach
z zastosowaniem histologicznych technik przygotowania i barwienia preparatów
próby biologiczne = wykonywane na zwierzętach (obecnie głównie przy podejrzeniu
kryptokokozy opon mózgowo-rdzeniowych) - podanie domózgowo lub dootrzewnowo myszom
badanie serologiczne = badanie obecności przeciwciał lub/i antygenów we krwi
ocena wrażliwości na leki
Materiał do badań mikologicznych - w zależności od miejsca zakażenia (plwocina, zeskrobiny,
popłuczyny, wymazy itp.). Zasady, o których należy pamiętać podczas pobierania materiałów
klinicznych w kierunku grzybic układowych:
(1) materiał pobieramy do jałowych pojemników
(2) dokładne opisanie i zabezpieczenie przed wylaniem
(3) pobranie w określonym czasie i w odpowiedniej ilości
(4) materiał po pobraniu nie powinien być przechowywany w temp. pok. (ewentualne
przechowywanie w temp. 4oC prze 2-3h); wymazy muszą być wysiewane natychmiast
(5) pobierana krew jest natychmiast wysiewana (przy łóżku chorego) do podłoża płynnego
Sabourauda i dostarczana do laboratorium
Pobieranie wymazów - wymazówka zwilżona 0,9% r-rem NaCl; wymazy pobiera się w ilości 2 szt
(1 - na preparat bezpośredni, 2 - na posiew). Badanie tkanek - wycinki, bioptaty umieszcza się
w jałowym pojemniku i delikatnie zwilża 0,9% r-rem NaCl. Materiał z oka może pobrać jedynie
okulista.
Wykonanie posiewu:
(1) płyny ustrojowe - wirujemy (w celu zagęszczenia), kroplę osadu nanosimy na płytkę
z podłożem i rozprowadzamy po powierzchni agaru
(2) plwocina - wybieramy ezÄ… grudki, pasemka ropy, i inne nietypowe elementy;
rozprowadzamy na podłożu
(3) bioptaty - rozdrobnić, wysiać j.w.
(4) pierwszego przeglÄ…du dokonuje siÄ™ po 48h;
(5) płytki inkubujemy w odpowiedniej temperaturze (w zależności od tego, jaki drobnoustrój
podejrzewamy o zakażenie); w przypadku podejrzenia zakażenia grzybiczego:
30oC - przez cały czas lub
25 - 30oC - do pierwszego przeglądu, a następnie 37oC
37oC - po 48h do końca hodowli
czas hodowli
- grzyby drożdżopodobne - 24h do tygodnia
- grzyby dimorficzne - 2-4 tygodnie
- grzyby pleśniowe - 3 dni do 3 tygodni
- dermatofity - do 4 tygodni (czasem nawet do 6 tygodni)
diagnostyka zakażeń dermatofitowych
(1) preparat bezpośredni
MIKOLOGIA KLINICZNA 20
(a) materiał do badań:
- łuski skórne (z obwodu ognisk pobierane tępym skalpelem lub łyżeczką
chirurgiczna),
- włosy (szczypce, szczoteczka do masażu kolistego),
- fragmenty płytek paznokci i masy podpaznokciowe (cążki)
(b) przygotowanie preparatu, np. w KOH 5-20% lub z dodatkiem DMSO;
r-r KOH + DMSO - r-r rozjaśniający
(c) dla lepszego uwidocznienia elementów grzybów można zastosować barwienie - tuszem
(Parker ink), Chlorazol Black E;
(d) badanie z użyciem kalkofluoru - wiąże się z celulozą i chityną, świeci w świetle UV
(2) lampa Wooda - lampa kwarcowe, w której, dzięki zastosowaniu czarnego filtra (tlenek niklu
+ krzemian baru) uzyskuje się światło o dł. fali 320-400 nm (maksimum z 365 nm),
świecenie części grzybów w świetle UV; stosowana do szybkiej diagnostyki grzybic:
(a) szybka selekcja z dużej zbiorowości osób podejrzewanych o zakażenie, np. szkoły osób
zakażonych
(b) dla ułatwienia pobierania materiału z właściwego ogniska zakażenia
- jasnozielony - grzybica drobnozarodnikowa owłosiona
- matowozielony - grzybica woszczynowa
- żółtobiały - łupież pstry
- malinowy - łupież rumieniowy; zak. bakteryjne - Corynebacterium minutissimum
(3) badanie hodowlane
(a) standardowe podłoże = agar Sabourauda z dodatkiem cykloheksimidu (aktidion), który
hamuje grzyby pleśniowe i drożdżopodobne;
(b) podłoże DTM (ang. dermatophyte test medium) (wskaz
nik barwny - czerwień fenolowa)
żółte czerwone; pod wpływem zw. amonowych dochodzi do alkalizacji podłoża,
zmiana barwy przy pH 8,4;
(c) podłoże Christensena (test ureazowy) - T. mentagrophytes wytwarza ureazę barwa żółta
czerwona, T. rubrum nie zmienia barwy podłoża
(4) identyfikacja gatunkowa - cechy makro- i mikroskopowe
(a) morfologia koloni
- wielkość
- struktura - jednorodna, ziarnista, splotowata itp.
- powierzchnia kolonii
- przekrój kolonii
- barwa kolonii - awers i rewers
- zdolność wytwarzania barwnika dyfundującego do podłoża, np. T. rubrum
(5) badanie mikroskopowe w laktofenolu (opcjonalnie z dodatkiem błękitu bromofenolowego):
- ocena budowy i kształtu grzybni
- sprawdzanie obecności tworów charakterystycznych dla grzybni
- wykonanie mikrohodowli szkiełkowych (większe, niż przy pleśniach - bo dłużej
rosnÄ…);
(6) badania serologiczne nie majÄ… zastosowania
Mechanizm działania leków przeciwgrzybiczych:
(a) naruszenie integracji błony komórkowej (polieny)
(b) blokowanie lub upośledzenie syntezy DNA lub RNA (fluorocytozyna)
(c) hamowanie syntezy ergosteroli w komórce grzyba (azole, alliloaminy, pochodne morfiny)
Nieimmunologiczne czynniki obrony przed dermatofitami:
(a) nieuszkodzona warstwa rogowa
MIKOLOGIA KLINICZNA 21
(b) odnowa naskórka
(c) nasycone kwasy tłuszczowe (łój skóry może hamować proces przylegania artrokonidiów do
keratynocytów skóry w okolicach bogatych w gruczoły łojowe)
(d) wiek, płeć, czynniki genetyczne i rasowe
(e) temperatura (dermatofity są wrażliwe na podwyższoną temperaturę, dlatego nie penetrują
głębszych warstw naskórka)
(f) bakterie saprofityczne
Immunologiczne czynniki obrony przed dermatofitami:
(a) czynniki osocza (transferyna - przez wiązanie jonów Fe hamuje wzrost grzybów)
i fagocyty zapobiegają głębszej penetracji
(b) odpowiedz
komórkowa - intensywny stan zapalny wywołany przez pobudzone limfocyty
i makrofagi
(c) układ dopełniacza na drodze alternatywnej
1) aktywacja może hamować wzrost grzybów oraz pobudzać produkcję substancji
chemotaktycznych,
2) składowe dopełniacza aktywują neutrofile, zwiększają przyleganie neutrofili do
strzępek,
3) neutrofile i monocyty mogą niszczyć zarodniki - system mieloperoksydazy (MPO);
dermatofity broniÄ… siÄ™ przed MPO produkujÄ…c katalazÄ™
2012.03.12
Diagnostyka zakażeń dermatofitowych:
- badanie mikroskopowe
Diagnostyka zakażeń drożdżakowych:
- materiał do badań: łuski skóry, paznokcie, wymazy z fałdów skórnych i błon śluzowych,
plwocina, mocz, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn wysiękowy, fragmenty tkanek i narządów;
- podstawowym warunkiem uzyskania hodowli czynnika etiologicznego jest prawidłowe pobranie
i transport materiału od pacjenta;
- preparat bezpośredni: w soli fizjologicznej, DMSO, barwiony Gramem, barwiony metodą
pozytywno-negatywnÄ…, barwienie barwnikiem Parkera (1:1 KOH i tusz Parkera)
- badanie hodowlane: agar Sabourauda + chloramfenikol, 37oC | 7-10 dni (orientacyjne określenie
gatunku); podłoża zubożone - np. produkcja chlamydospor przez C. albicans
- badania biochemiczne:
" testy API
ć% API 20 C - do identyfikacji ważniejszych rodzajów grzybów drożdżopodobnych
- Candida, Cryptococcus, Trichosporon i in.) ocena zdolności fermentacji
cukrów i ocena wrażliwości na aktidion)
ć% cykloheksimid - z promieniowca S. griseus, inhibitor biosyntezy białek - hamuje
inicjacjÄ™ oraz elongacjÄ™ translacji - transferaza
ć% API 32 C - ocena 32 cech w fazie telo- i anamorficznej drożdżaków
ć% API ZYM - ocena prod zewnątrzkomórkowych hydrolaz (identyfikacja
dermatofitów i drożdżaków)
ć% MUREX C.ALBICANS - do wykrywania L-prolinowej aminopeptydazy
i ²-galaktozamidazy C. albicans
ć% AUXAXOLOR - badanie aktywności fenylooksydazy (Cryptococcus
neoformans) i zdolności asymilacji cukrów
" oparte na auksanografii (testy przyswajania C i N ze związków organicznych),
" zdolność fermentacji cukrów (zymogramy), swoiste podłoża dające wzrost grzybów
MIKOLOGIA KLINICZNA 22
w charakterystycznych kolorach (Albicans ID, CHROM-AGAR Candida itp.) -
wstępna diagnostyka
- diagnostyka serologiczna - badanie obecności Ag i Ig we krwi chorego
mannan - glikoproteinowy Ag ściany komórkowej
Ag cytoplazmatyczne
metody: testy immunoenzymatyczne, metody lateksowe, blotting i in.
bad obecności Ig: hemaglutynacja bierna (IgG, IgM dla Ag polisacharydowego),
immunofluorescencja pośrednia (IgG) - obserwacja przebiegu choroby i leczenia, blotting -
wykrywanie Ag dla białek hsp
Diagnostyka zakażeń grzybami pleśniowymi:
- preparat bezpośredni: rozjaśniony DMSO lub barwiony Gramem dla wykrycia strzępek i
konidiów, rzadko konidioforów
- badanie hodowlane: podłoże Sabourauda z dodatkiem chloramfenikolu, podłoże Czapek-Doxa
(grzyby pleśniowe szczególnie dobrze konidiują); ocena makro- i mikroskopowa
chloramfenikol - antybiotyk o działaniu bakteriobójczym i bakteriostatycznym wobec
G+ i G-, riketsji, mykoplazmy, chlamydii; pierwotnie wyizolowany z produktów G+
Streptomyces venezuelae, można go uzyskać syntetycznie; hamuje syntezę białek bakterii:
- wiążąc się z podjednostką 50S rybosomu i blokując w nim miejsce A,
- blokujÄ…c peptydylotransferazÄ™ - enzym odpowiedzialny za tworzenie nowych
wiązań peptydowych w syntetyzowanym białku
- uniemożliwiając uwalnianie się zsyntetyzowanego oligopeptydu z kompleksu
z rybosomem
- diagnostyka serologiczna - gł. aspergilloza: met. ELISA (wykrywa swoiste przeciwciała), testy
lateksowe (np. na obecność Ag galaktomannanowego), metody immunoenzymatyczne
- badanie histopoatologiczne (barwienie):
barwienie wykrywane grzyby zabarwienie elementów grzybów
Grocott-Gomori grzyby drożdżopodobne i pleśniowe czarne
(srebrzenie)
Mucicarmin otoczki polisacharydowe różowoczerwone
Cryptococcus
barwienie fioletem strzępki grzybów z klasy różowe (strzępki innych grzybów nie
krezolowym Zygomycetes zabarwione)
(Cresyl-fast-Violet)
PAS polisacharydy błony komórkowej różowo do czerwonego
grzybów (tło jasnozielone)
LEKI PRZECIWGRZYBICZE
1958 - gryzeofulwina
1977 - ketokonazol
1980 - itrakonazol
Warunki skutecznego leczenia przeciwgrzybiczego:
(1) prawidłowe rozpoznanie mikologiczne przed rozpoczęciem leczenia
(2) usunięcie czynników predysponujących do grzybicy
(3) odpowiednie dobranie leku
(4) znajomość zasad prowadzenia leczenia przeciwgrzybiczego
(5) dobra współpraca z chorym
MIKOLOGIA KLINICZNA 23
(6) kontrola po leczeniu (kliniczna i mikologiczna)
Grupy leków
a) antybiotyki:
- polienowe - konwencjonalna amfoterycyna B, liposomalna amfoterycyna B, nystatyna
- niepolienowe - gryzeofulwina
b) chemiterapeutyki przeciwgrzybicze
Mechanizm działania leków przeciwgrzybiczych:
(1) zaburzające syntezę elementów strukturalnych ściany komórkowej:
a) inhibitory syntetazy chityny: polioksyna, nikkomycyna, allosamidyna
" polioksyny - produkty fermentacji promieniowców Streptomyces cacaoi var.
asoensis; inhibitory syntezy chityny; nowa grupa antybiotyków;

analogi prekursora chityny UDP-NAG;

stosowane do otrzymywania protoplastów (jako metoda badawcza w mikologii,
nie znalazły zastosowania terapeutycznego);

w Japonii stosowane w ochronie roślin jako fungicydy nieszkodliwe dla
człowieka oraz środowiska;

szerokie spektrum działania
" nikkomycyny - relatywnie wąskie spektrum działania (Blastomyces dermatitis,
Histoplasma capsulatum, Candida immitis; nie działają na C. albicans, A. fumigatus)
b) inhibitory syntetazy mannoproteinowej: tunikamycyna
c) inhibitory syntetaz glukanowej: kaspofungina
" kaspofungina - zwiÄ…zki nierozpuszczalne w wodzie, produkt fermentacji Glarea
lozoylensis; nowa grupa leków;

hamuje syntetazę beta-1,3-D-glukanu (destabilizacja ściany kom., wypływ na
skł. kom. grzyba);

prowadzi do zaburzeń funkcjonowania ściany komórkowej i, w konsekwencji, do
pękania grzybów;

nie działa na struktury ludzkie;
" echinokandiny - szerokie działanie przeciwgrzybicze (Candida, Aspergillus,
Histoplasma, Blastomyces)
(2) hamujące syntezę kwasów nukleinowych
a) 5-fluorocytozyna (flucytozyna) - syntetyczna fluorowana pirymidyna - antymetabolit;
jest transportowana w sposób aktywny do cytoplazmy (permeaza cytozyny); wewnątrz
komórki flucytozyna 5'fluorouracyl (analog tyminy)- jego akt. metabolity to m.in.:
" 5-FdUMP (monofosforan 5'-fluoro-2'-dezoksyurydyny) tworzy stabilny kompleks
z syntetazą tymidynową; prowadzi do zaburzeń mechanizmu syntezy i naprawy
DNA
" 5-FUTP - zaburza (hamuje) biosyntezę DNA i białek, poprzez wbudowywanie się
w RNA zamiast urydyny

spektrum: Candida, kryptokokoza, zak. ukł. z fungemią (leczenie skojarzone
z amfoterycyną B); 5-20% naturalna oporność drożdżaków C. albicans na
flucytozynÄ™
(3) hamujące syntezę białek
a) azoksybacylina - hamuje syntezę aminokwasów zawierających siarkę; nie jest
stosowana w lecznictwie (obecnie w strefie badań)
b) pochodne sordarinu - działają na czynnik elongacyjny II (eF2), charakterystyczny
m.in. dla Aspergillus sp., Candida sp.; inhibicja translokacji
MIKOLOGIA KLINICZNA 24
(4) wykazujące złożony mechanizm działania
a) gryzeofulwina
" naturalny antybiotyk fungistatyczny
" produkt fermentacji gatunków: Penicillium griseofulvum, P. janczewskii, P. patulum
" w wyższych stężeniach działa grzybobójczo i przeciwzapalnie
" antybiotyk spiranowy
" spektrum: Microsporum, Trichphyton, Epidermophyton; brak działania na
drożdżopodobne
" hamuje syntezę ściany kom., syntezę DNA, syntezę i wiązanie RNA, czynność
mikrotubul komórkowych
" zastosowanie kliniczne: umiarkowane i ciężkie postacie dermatofitoz skóry, włosów,
paznokci (brak skuteczności w kandydozie skórnej i łupieżu pstrym)
" odkłada się w nowo tworzonej keratynie i powoli przenika z głębszych w-w skóry
" działanie utrzymuje się kilka m-cy
" proces zdrowienia powolny
" konieczność długotrwałego stosowania
" powolne wydalanie z organizmu
" powoduje spadek skuteczności antykoncepcji hormonalnej
b) cyklopiroks - działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne
" spektrum: drożdżaki (C. albicans, M. furfur), dermatofity, grzyby dimorficzne,
pleśnie; bakterie G+ i G-
" zdolność do wiązania się z błoną komórkową, ścianą, mitochondriami, rybosomami,
mikrosomami; powoduje zwiększenie przepuszczalności bł kom i ucieczkę
aminokwasów, peptydów, jonów (K+); hamuje też niektóre metaloenzymy istotne
w procesie oddychania
(5) zaburzające syntezę elementów struktur błony komórkowej: wykorzystuje się różnice
w strukturze białkowo-lipidowej bł. kom. grzybów (ergosterol) i ludzi (cholesterol);
związkiem wyjściowym do syntezy ergosterolu, wchodzącego w skład błon komórkowych
u grzybów, jest skwalen.
skwalen
“! alliloaminy
lanosterol
“! azole i morfoliny
zymosterol
“!
fucosterol
“! morfoliny
episterol
“! azole
ergosterol
a) antybiotyki polienowe (makrolidy polienowe)
" nystatyna (Streptomyces noursei) - wiąże się z bł. kom. (ergosterolem), zwiększając
jej przepuszczalność (tworzy kanały w błonie) m.in. dla K+, Na+, Ca2+, co prowadzi
do zaburzeń metabolicznych w kom. grzybów i ich śmierci;

stosowana powierzchniowo na skórę i błony śluzowe, nie wchłania się
z przewodu pokarmowego

należy do grupy tetraenów, jest nierozpuszczalna w wodzie oraz wrażliwa na
światło, wysoką temperaturę, kwasy i zasady;
MIKOLOGIA KLINICZNA 25

wykazuje szerokie spektrum: grzyby drożdżopodobne (Candida sp.,
Rhodotorula sp., Geotrichum sp.), pleśnie (Aspergillus sp.), grzyby dimorficzne,
dermatofity (Histoplasma sp., Blastomyces sp., Trichophyton sp.,
Epidermophyton sp., Microsporum sp., Cryptococcus sp.) i in.; nie wykazuje
działania przeciwbakteryjnego i przeciwpierwotniakowego

stosowana w leczeniu zakażeń grzybiczych wrażliwymi na ten antybiotyk
grzybami, zwłaszcza kandydozy jamy ustnej, przewodu pokarmowego, ukł.
moczowo-płciowego, skóry, gałek ocznych, paznokci, a także w profilaktyce
zakażeń grzybiczych po leczeniu antybiotykami o szerokim spektrum działania
oraz
u chorych na nowotwory złośliwe
" natamycyna (S. nataliensis) - spektrum podobne do nystatyny;

działa również na rzęsistka pochwowego, nie wykazuje aktywności wobec
bakterii

wskazania: zapalenie rogówki
" amfoterycyna B (Streptomyces nodus) - naturalny polien makrocykliczny

wnika do błon, powstaje kompleks AmB ze sterolami błon, kompleksy asocjują
w przebijajÄ…ce bÅ‚onÄ™ kanaÅ‚y (7-10 Å);

zwiększa przepuszczalność dla jonów 1- i 2-wartościowych oraz małych cząstek
polarnych zanik gradientu i potencjału błonowego;

każdy kanał zbudowany jest z 2 półpor, połączonych wiązaniami wodorowymi
między -OH antybiotyku; kanał ma charakter lipidowy na zewnątrz i hydrofilny
w środku; każda z półpor zbud. jest z 8 naprzemiennie ułożonych cząsteczek
AmB i sterolu;

hamuje pompy błonowe;

wywołuje peroksydację;

spektrum: Candida, Aspergillus, Mucor, Cryptococcus neoforans, Fusarium,
Coccidioides immitis, Histoplasma capsulatum, Blastomyces dermatiditis,
Sporothrix schenckii;

zastosowanie:
" lek z wyboru w leczeniu grzybic głębokich (b. toksyczny!),
" uogólnione infekcje grzybicze, grzybice układowe (z zajęciem wątroby
i śledziony) i rozsiane,
" zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez drożdżaki Candida,
" grzybicze zapalenie wsierdzia o etiologii Candida albicans
" mukormikoza (lek z wyboru)
" aspergilloza (lek z wyboru)
" kokcidioidomikoza
" kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
" grzybicze zapalenie płuc
" zapalenie otrzewnej
" zak. pierwotniakami (Leishmania, Plasmodium), choroby prionowe
b) alliloaminy
" terbinafina (Lamisil) - przeciwgrzybiczy lek z grupy naftyfiny o działaniu
grzybobójczym wobec większości dermatofitów oraz grzybostatycznym wobec
drożdżaków Candida;

hamuje epoksydazę skwalenową w błonie komórki grzyba (akumulacja
skwalenu, niedobór ergosterolu); skwalen gromadzi się w wakuolach w obrębie
MIKOLOGIA KLINICZNA 26
cytoplazmy, działając toksycznie na kom. grzyba;

hamuje trzy ważne etapy inwazji grzybiczej: przyleganie, kiełkowanie i
penetrację strzępek grzyba wgłąb keratyny;

spektrum: Trichophyton sp. (T. mentagrophytes, T. rubrum, T. verrucosum),
Epidermophyton sp., Microsporum sp. (M. canis, M. gysepum, M. versicolor),
Aspergillus sp., Pseudollascheria boydi, Rhizopus sp., Acremonium sp.,
Scopulariopsis brevicaulis, Mucor sp., Cryptococcus neoformans, Pityrosporum
sp., Candida sp. (w tym C. krusei i C. glabrata);

zastosowanie kliniczne:
" zak. grzybicze skóry i paznokci o etiologii Trichophyton sp., Microsporum
sp. i Epidermophyton sp.,
" grzybica stóp,
" grzybica obrębna pachwin,
" grzybica tułowia,
" zakażenia drożdżakowe skóry;
c) azole - syntetyczne pochodne imidazolu i triazolu
" pochodne imidazolu (2 at. N w pierścieniu) - szeroki zakres działania wobec
większości grzybów patogennych wśród ludzi, np. ketokonazol, klotrimazol

zaburzają biosyntezę ergosterolu, działając na cytochrom P-450;
" pochodne triazolu (3 at. N w pierścieniu) - większa selektywność, mniejszy wpływ
na syntezę hormonów steroidowych u ludzi; mają zdolność przenikania wielu
tkanek;
" azole hamujÄ… 14-Ä…-metylazÄ™ cytochromu P-450; zaburzajÄ… syntezÄ™ ergosterolu, przez
co ulega zmniejszeniu zawartość ergosterolu w błonach oraz akumulacja produktów
pośrednich, toksycznych dla komórek grzyba; zaburzenia czynności błon,
zahamowanie wzrostu komórki;
" wada azoli: hamują aktywność innych enzymów cytochromu P-450, uczestniczących
w syntezie hormonów w organizmie człowieka, obniżają skuteczność działania
antydepresantów i leków antykoncepcyjnych;
" ketokonazol

blokowanie syntezy ergosterolu poprzez blokadÄ™ enzymu demetylujÄ…cego
lanosterol (C14-demetylazy lanosterolu); następstwem są zmiany
przepuszczalności błony komórkowej, co prowadzi do obumarcia kom. grzyba;

stosowanie długotrwałe blokuje syntezę testosteronu (co wykorzystywane jest
m.in. u pacjentów z nowotworem prostaty)

często występuje w postaci szamponów do włosów

spektrum: Malassezia sp., Candida, Cryptococcus, Coccidioides, Histoplasma,
Blastomyces; Acanthamoeba sp.;

zastosowanie kliniczne:
" przewlekła kandydoza skóry i błon śluzowych,
" kandydoza jamy ustnej i przełyku,
" kandydoza pochwy,
" układowe i ogniskowe zak. Candida sp.;

wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego (75%), wchłanianie zależne od
pH soku żołądkowego (powinno być bardzo niskie)
" klotrimazol

Trichophyton, Epidermophyton, Microsporum, Malassezia, przeciwbakteryjny,
MIKOLOGIA KLINICZNA 27
przeciwrzęsistkowy;

zastosowanie kliniczne:
" kandydoza narządów płciowych kobiet, skóry;
" łupież pstry;
" grzybicze zapalenie brzegów powiek, spojówek, rogówki i dróg łzowych;

stosowany miejscowo, wchłania się w niewielkim stopniu
" triazole:

itrakonazol - szerokie spektrum działania (Candida, Cryptococcus,
Microsporon, ...)

flukonazol - synt. lek przeciwgrzybiczy, przeznaczony do podawania drogÄ…
dożylną i doustną; Cryptococcus, Microsporon, Trichophyton, Paracoccoides

worikonazol - lek przeciwgrzybiczy drugiej generacji, pochodna flukonazolu
(ma dodatkową gr. metylową - większe powinowactwo do demetylazy 14-ą-
guanosterolu); leczenie fusariozy, scedosporiozy, kryptokokozy
2012.04.02
Metody immunologiczne
Mycograb - substancja czynna: Efungumab - rekombinowane przeciwciało przeciw białku Hsp90;
bad. przedkliniczne - wysoka skuteczność p/grzybicza z amfoterycyną B; Hsp90 bierze udział
w procesie tworzenia ściany kom. (w warunkach fizjologicznych); efekt uboczny m.in.
podwyższony poziom uwalniania cytokin (TNF-ą, IL-6) zespół uwalniania cytokin (duszność,
często ze skurczem oskrzeli, obrzęk naczynioruchowy, gorączka, dreszcze, pokrzywka); prace
zostały zarzucone
Szczepionki przeciwgrzybicze
- trudności w uzyskaniu swoistego i skutecznego preparatu, ponieważ
" duże zróżnicowanie mofrologiczne i fizjologiczne grzybów
" zróżnicowanie mechechanizmy patogenezy
" zróżnicowanie typów odpowiedzi; często brak odpowiedzi humoralnej na Ag grzybów
- lata 80-te: p/ Coccidioides immitis (formalizowane sferule) - prace zarzucono
- przaktyka weterynaryjna: p/Phytia insidiosum (u koni - ekspansywna grzybica skórna i podskórna,
mogąca rozwinąć się również narządowo)
" sz. Millera - Ag mycelialne otrzymane po sonifikacji
" sz. Mendoze - Ag uzyskany z przesÄ…czu hodowli grzybiczej
" dotąd nie wyodrębniono konkretnego Ag z tych szczepionek
- poznane immunogeny:
" Blastomyces dermatitidis: WI-1 (Ag powierzchniowy)
" - Candida albicans: mannan, anolaza, mannoproteina
" - C. immitis: C-ASWS, SOWgp, TCRP, hsp60
" - Cryptococcus neoformans i in.
GRZYBICE OPORTUNISTYCZNE
Cechy grzybic oportunistycznych:
- odporność gospodarza upośledzona w wyniku choroby lub leczenia,
- podatność niezależna od wieku, płci, rejonu geograficznego,
- przebyte zak. nie powoduje nabycia swoistej odporności,
- zakażenia nie są zakaz
ne,
- formy tkankowe grzybów zwykle takie same, jak w hodowli laboratoryjnej,
- drobnoustroje przeżywają w 37oC (wewnątrzustrojowe).
MIKOLOGIA KLINICZNA 28
Grzyby pleśniowe
a) bez przegród poprzecznych (komórczaki) - kl. Zygomycetes (zygomikozy); rodzaj: Rhizopus,
Mucor, Absidia
b) z przegrodami
(+) dwuhydroksynaftalenmelanina - brunatny barwnik; rodz. Demantiaceae
- chromoblastomikoza: Cladosporium carrionii, Fonsecea pedrosi, Philophora
verrucosa
- feohyfomikoza: Alternaria, Cladosporium, Curvularia, Bipolaris, Phoma
(-) bez barwnika (hialinowe)
- aspergillozy: Aspergillus
- hialohyfomykoza: Fusarium, Penicillium, Acremonium, Scopulariopsis,
Chrysosporium
ZYGOMIKOZY (mukormikozy) - Zygomycota
- bezseptowe, w obrębie septy mają kilka jąder (komórczaki)
- sporangiofor + sporangium z zarodnikami sporangialnymi; sporangiofor wchodzi do sporangium
w postaci kolumelli (rozmnażanie bezpłciowe);
- tworzą zygospory (rozmnażanie płciowe)
Absidia corymbifera
- sporangiofory - pojedyncze lub słabo rozgałęzione, hialinowe, rizoidy (słabo widoczne),
- sporangia - gruszkowate, oparte o wydłużoną kolumellę
- zarodniki sporangialne - cylindryczne lub kuliste
- na podłożach agarowych - kolonie białe wełniste, z czasem szare lub szarozielone
- optymalne warunki wzrostu: pH 3-8, 35-37oC; max. 45oC
Mucor pusillus
- sporangiofory - wyrastają z łuków pojedyncze lub mogą rozgałęziać się na szczycie
- zarodnie - kuliste
- kolumella gładka, owalna
- zarodniki sporangialne - gładkie, owalne lub biszkoptowate
- zygospory - kuliste, ciemnobrÄ…zowe z wyrostkami
- na podłożu stałym - kolonie białe lub szaroperłowe, kożuchowate, zbite, ziarnisto-wełniste
- temp 40-45oC
Mucor racemosus
- sporangiofory rozgałęzione mono- lub sympodialnie
- sporangia żółtobrązowe, oparte na bezbarwnej gładkiej, jajowatej lub odwrotnie gruszkowatej
kolumelli
- liczne chlamydospory
- zarodniki sporangialne kuliste lub biszkoptowate
- zygospory kuliste, brodawkowate jasno- lub ciemnobrÄ…zowe
- białe, wysokie (2 cm); z czasem brązowe
Rhizopus nigricans
- sporangiofory wyrastają z grzybni węzłowo, po kilka (2-5) wraz z rozgałęzionymi chwytnikami
- sporangia kuliste, oparte na szerokiej gładkiej kolumelli
- zarodniki sporangialne owalne
- zygospory owalne, czarnobrązowe, pokryte grubą brodawkowatą błoną
- kolonie na agarze białe, z czasem brunatniejące lub czerniejące, puszyste lub kożuchowate
MIKOLOGIA KLINICZNA 29
Zygomikozy:
powstają u osób z obniżoną odpornością:
" lekemia
" neutropenia (postać płucna rozsiana)
" długortwała kortykoterapia
" chorzy po dializach (p. skórna)
" oparzenia, złamania otwarte (p. skórna) i in.
grzybica ucha środkowego i wewnętrznego - objawy: ból ucha, upośledzenie słuchu do głuchoty,
wycieki obwodowe, porażenie nerwu twarzowego, w bad. stwierdza się nacieczenie błony
bębenkowej, wydz. śluzową lub ropną, czasami polipy; aż do perforacji
mukormikozy dróg oddechowych i płuc
- przyczyny - egzogenne (zarodniki z powietrza), endogenne
- objawy: zapalenia oskrzeli i płuc z bólami w klatce piersiowej, krwioplucie
- badanie: bezpośrednie z plwociny (strzępki rozgałęziające się pod kątem prostym), w hodowli (na
podłożu S bez dodatku cykloheksimidu wyrastają kolonie o włóknistym utkaniu, które szybko
zarastają całą płytkę; niekiedy nie udaje się uzyskać wzrostu - wtedy zak. może być spowodowane
przez Abisidia cofymifera)
zakażenia skóry (mukormikozy)
- postaci: twarzowo-czaszkowa, płucna, rozsiana
- gł. Rhizopus sp.
- w miejscach: wstrzyknięć, wprowadzenia cewnika; u chorych z otwartymi złamaniami
i zmiażdżeniami
mukormikozy narządów płciowych i moczowych
- ontocenoza pochwy: Candida, Rhodotorula, Geotrichum, Saccharomyces, Aspergillus,
Penicillium, pierwotniaki Trichomonas, liczne gat. bakterii - samo ich wyhodowanie nie świadczy
o chorobie!
- cechy kliniczne: świąd i pieczenie sromu, obrzęk warg sromowych, nalot szary, zielonkawy lub
brunatny trudny do oddzielenia, pod którym może być krwawiąca nadżerka; treść pochwowa obfita,
zwykle zielonkawa lub brunatna, kłaczkowata, zasychająca w strupy
- podwójne badanie (izolacja)
barwienie metodą Grocott (srebrzenie) - mukormikoza w świetle naczynia krwionośnego,
wybarwione na czarno strzępki (rys.)
podskórne zygomikozy
1. BASIDIOBOLOMIKOZA (Basidiobolus ranarum - prawdziwy patogen)
- występowanie: wsch i zach Afryka, Indonezja, Indie; izolowany z odchodów płazów
i gadów, resztek roślinnych i owadów
- zak. podskórne: plecy, barki, ramiona, kończyny górne i dolne
- podskórne wrzodziejące zmiany i opuchnięcie (naczynia limfatyczne są atakowane)
- barwienie eozynÄ…, hematoksylinÄ…
- Basidiobolus ranarum - kolonie rosnące płasko, w 30oC, gładkie; z czasem pofałdowane,
zółtawo-szarawe
2. KONIDIOBOLOMIKOZA (Conidiobolus coronatus Entomophtora coronata)
- występowanie: Afryka, Azja; w materii organicznej i jako pasożyt owadów
- zarodniki z charakterystycznymi wyrostkami; mogą zaw. włosowate brodawki na
MIKOLOGIA KLINICZNA 30
konidiach
- zak. podskórne, gł. u drwali (wyrąb lasów deszczowych)
- opuchnięcia twarzy, rąk, nosa, zatok przynosowych, penetruje do tk. podskórnej
(powoduje deformacje twarzy)
- barwienie PAS, srebrzenie
KROPIDLAKOWATE - Aspergillaceae
- kosmopolityczne, szczególne nasilenie w okresie jesiennym (w naszej strefie klimatycznej)
- egzogennie produkują zarodniki (konidiofor, główka, rząd lub dwa rzędy fialid:
1 - metule, 2 - fialidy)
- makroskopowa charakterystyka grzybów z rodz. Aspergillus (powierzchnia - revers)
A. clavatus zielono-niebieska - biały z wiekiem brązowiejący
A. flavus żółto-zielona - złotawy do czerwono-brązowego itd.
- opis mikroskopowy (konidiofory - długość, gładkość, barwa; ilość rzędów i długość fialid,
sklerocja, pęcherzyk, klejstotecja)
- fialospory
" powstają w jednym rzędzie,
" ściana kom. zarodników jest odmienna od ściany fialidy,
" pierwszy zarodnik ma "czapeczkę", powstałą ze ściany kom. fialidy,
" wszystkie pozostałe zarodniki są gładko zaokrąglone
" pozostajÄ… na fialidzie lub sÄ… odrywane
- A. flavus - konidiofory - wytwarzają na swoim szczycie 1-2 rzędy fialid; na agarze S lub Czapka -
kolonie puszyste, żółtozielonkawe lub jasnożółte, początkowo owalne, potem zlewające się
w kożuch
- A. fumigatus - konidiofory z jedną w-wą fialid, z których oddzielają się zielone, kuliste konidia
(...)
- A. niger - konidiofory z 2 w-mi fialid, konidia kuliste czarne
ASPERGILLOZY
- grzyby oportunistyczne
- forma wyst. w zak. tk. - strzępki, owocowania konidialne, klejstotecja
- patomechanizm:
" zarodnik dostają się do płuc
" kolonizują zatoki, płuca oskrzela
" z rozwijajÄ…cej siÄ™ grzybni powstajÄ… toksyczne metabolity
- determinanty poatogenności: lipidy polarne i obojętne, zw. fenolowe, toksyny heterocykliczne,
siderofory, proteazy
- aspergillozy ukł. oddechowego
a) dolnych dróg oddechowych
" p. alergiczna - zazwyczaj przebieg łagodny, mogą prowadzić do zwłóknień
" p. inwazyjna (i. grzybica kropidlakowa) - powstają guzki w płucach; niebezpieczna; mylone
z gruz
licą i nowotworami; przenikają i wrastają w światło naczyń krwionośnych
" grzybniak kropidlakowy - guzowaty twór z mycelium grzyba, śluzu, fibryny, rozłożonych
el. krwinek i nabłonka; możliwe samowyleczenie
" zapalenie zatok
ć% postać łagodna - przypomina zapalenia bakteryjne; brak poprawy po leczeniu
konwencjonalnym
ć% p. złośliwa - przebieg podobny do procesu nowotworowego, często powstają guzy; dot.
gł. kobiet i osób dorosłych
MIKOLOGIA KLINICZNA 31
- grzybice uogólnione - zajęte różne narządy
- objawy: temp. (często do 37,5oC), bóle głowy, drętwienie i bóle okolicy oczodołu, objawy zap.
opon mózgowych i mózgu
- bad. mikologiczne: z krwi, pł. m-r,
aspergilloza ucha zewnętrznego - cz. ryzyka: nadm. wilgotność w przewodzie słuchowym zew.
(pływacy, po kąpielach w basenie, w klimacie tropikalnym)
- bad. przedmiotowe: owrzodzenia pokryte strupem, nacieczenia zapalne skóry, najczęściej przew.
zew zamknięty czopem, składającym się z dużych wilgotnych mas
- 70-90% otomikoz
aspergillozy paznokci
- inwazję umożliwiają m.in. enzymy hydrolityczne
- zm. dot. zwykle paznokci paluchów
- białe punkciki, które powiększają się i zlewają tworząc na płytce plamkowaty wzór
(niespecyficzny obraz)
- marginalne występowanie
Diagnostyka aspergillozy:
a) preparat bezpośredni - po wystrebrzeniu b. dobrze widoczne septy i rozgałęzienia dichotomiczne;
(rzadko) można spotkać nawet całe konidiofory
b) bad. serologiczne z wykrywaniem przeciwciała anty-Aspergillus (test podwójnej immunodyfuzji
- jako Ag wyciąg z Aspergillus, odczyn wiązania dopełniacza, odczyn hemaglutynacji biernej)
- wykrywanie Ag polisacharydowych (galaktomannan i beta-1,3-glukan) i białkowe cytoplazmy
(katalaza, glukuronidaza I i II, proteinaza)
2012.04.16
GRZYBY PLEÅšNIOWE
Penicillium sp.
- różne postacie choroby podobne są do aspergillozy, np. grzybniaki, zak. oskrzeli, choroby płuc itp.
- nieograniczony terytorialnie (oprócz P. marneffei - Azja Wsch, Ciny Pd-Wsch, Hongkong,
Tajlandia)
- (rys) morfologia i struktura konidioforów u Penicillium - różnice w budowie metul, fialid;
niektóre nie mają rozgałęzienia konidioforów w postaci metul, fialidy wyrastają bezpośrednio
z konidioforu (wtedy sÄ… mylone z aspergillozÄ…)
- pędzlaki - preferencyjne zak.:
P. chrysogenum - zap. mięśnia sercowego, oko, zap. gardła (AIDS)
P. citrinum - zak. ukł. moczowego, zap. płuc, oka
P. commune - postacie rozsiane
P. decumbens - grzybniaki, postacie rozsiane (AIDS)
P. purpurogenum - zak. płuc (w leukemii)
(...)
P. expansum - patulina (m.in. w soku jabłkowym); grzyby wszechobecne
P. marneffei - grzyb dimorficzny, w 1956r. został po raz pierwszy wyizolowany z mat. od szczurów
bambusowych; do 1996r. zdiagnozowano ponad 900 przypadków, głównie w Pd-Wsch. Azji; razem
z M. tuberculosis i C. neoformans jest wskaz
nikiem AIDS w Azji (infekcje gł. u osób HIV
pozytywnych)
" 37oC, BHI z krwią - komórki drożdżopodobne
" 25oC, podłoże Sabourauda - rozwija klasyczne konidiofory; produkuje dyfundujący do
podłoża czerwony barwnik (charakterystyczny dla 25oC; temp. 37oC hamuje synt. tego
MIKOLOGIA KLINICZNA 32
barwnika); rosną szybko, początkowo są szare, puszyste, następnie ciemnieją do brązowego
i tworzy siÄ™ dyfundujÄ…cy czerwony barwnik
" rozsiana postać zak. może obejmować wątrobę, śledzionę, szpik kostny i skórę (postać
charakterystyczna dla osób HIV pozytywnych); na skórze pojawiają się grudki z centralną
martwicą, krostki przypominające trądzik; wykwity na czole, tułowiu, kończynach, brzuchu;
póz
no zdiagnozowana łączy się z wysoką śmiertelnością; typowe są grudki z pępkowatym
wgłębieniem
" barwienie metodÄ… Grocott (srebrzenie)
rodz. Scoplulariopsis - ok. 30 gat.
- o jasnych strzępkach - S. brevicaulis, S. koningii, S. acremonium, S. flava
- o ciemnych strzępkach - S. trigonospora, S. brumptii, S. chartarum, S. fusca
- kolonizacja martwych zmian na skórze, zap. rogówki, zap. mięśnia sercowego, zatok, mózgu; zak.
podskórne, zak. rozsiane (u osób po transplantacjach)
- gł. jako akaulioza (dot. gł. paznokci paluchów) - zwykle brak odczynu zapalnego, początkowo
jedynie zmiana zabarwienia, pasma zółto-białawe; w póz
niejszej fazie dochodzi niekiedy do
rogowacenia podpaznokciowego dystalnych części paznokcia (grzyb nie trawi twardej powierzchni)
oraz zmiany zab. na kolor brunatnobrązowy; paznokieć "podnosi się" i rozwarstwi; gł. zak.
u kobiet; mat. pobrany spod płytki paznokciowej (kruche masy rogowe) lub poprzez borowanie
płytki - liczne rozgałęzione nici i okrągłe, grubościenne zarodniki; rozstrzygająca dla ustalenia zak.
jest hodowla na podłożu bez cykloheksimidu - grzybnia brązowa i mączysta; biczykowate
konidiofory zak. kilkoma zarodnikami w jednej płaszczyz
nie; szorstka grubościenna ściana
zarodników
Fusarium spp.
F. oxysporum
- wytwarza mikotoksyny o charakterze steriodów
- ok. 100 gat.
- kolonie szybkorosnÄ…ce (po 10 dniach srednica ok 7 cm)
- rewers kolonii biały, pomarańczowy, brązowy, karminowoczerwony, żółty, niebieski, zielony lub
fioletowy
- charakterystyczna jest prod. barwnika dyfundującego do podłoża
- prod. makro- mikro- i chlamydospory
- strzępki dichotomiczne rozgałęzione lub ...
- z
ródła zak.: inhalacja, penetracja przez uszk. skórę, zak. szpitalne (zanieczyszczone zb. wody,
cewniki otrzewnowe itp.)
- zd. do kolonizowania zmian martwiczych na skórze, guzki podskórne, guzy, inf. mięśnia
sercowego, rogówki, szpiku kostnego; zak. wieloogniskowe u chorób z nowotworami krwi,
postacie rozsiane
F. dimerum - zm. rozsiane u chorych z neutropeniÄ…, oko
F. chlamydosporum - fungemia, oko
rodz. Trichoderma
- zielone kolonie - T. viride, T. koningii
- zółte - T. glaucum
- białe - T. album
- zak. płuc, zap. otrzewnej, zak. wątroby u chorych leczonych immunosupresyjnie i po
transplantacji szpiku
- drzewkowato rozgałęzione konidiofory
MIKOLOGIA KLINICZNA 33
Scedosporium spp.
S. apiospermum (telomorph: Pseudallescheria boydii)
- klejstotecja i askospory
- kolonie zamszowe do puszystych, z szaro-czarnym rewersem
- konidia - jednokom., pojedyncze lub w małych grupach, bladobrązowe, maczugowate do
okrągłych
- klejstotecja okrągłe z askosporami
- optimum wzrostu 30-37oC
- występowanie - gleba, ścieki, zanieczyszczona woda
- postacie choroby: stopa madurska, podobne do aspergillozy grzybice płuc (grzybniak, p.
inwazyjna), p. uogólnione (zap. szpiku, zatok, stawów, str. wew. oka, wsierdzia, opon
mózgowych)
S. prolificans (phaeohyhomycosis)
- kolonie szybkorosnące, płaskie, oliwkowo-szare do czarnych, zamszowe do puszystych
- konidia w małych grupach, jednokom., hialinowe do jasnobrązowych (nie jest znana faza
telomorficzna)
- środ. nat. - gleba, woda, ścieki, izolowany z ziemi roślin doniczkowych
- zak. układowe (wsierdzia, mózgu, kości i uszu, rozsiane)
- w zak. wyst. w postaci kom. pÄ…czkujÄ…cych
rodzaj Paecilomyces
- środ. nat. - owady, zanieczyszczenia lab
- kolonie białe, nast. ciemnieją (brązowe, fioletowe), typu pudrowego do zamszowego
- wydzielają słodkawy zapach na płytkach
- P. crustaceus, P. variotii - termofilne (nawet 50-60oC), P. liliacinus (najlepiej opisany
i wszechobecny; zak.: podskórne, rogówki, zak. szpitalne: może kolonizować sól fizjologiczną!)
- konidiofory są b. podobne do konidioforów Penicillium sp.
- zak. :skóry, podskórne, mięśnia sercowego, oka, rogówki (infekcja szkieł kontaktowych),
otrzewnej
- w zainfekowanych tk. może występować w postaci kom. drożdżopodobnych oraz strzępek
rodz. Acremonium - ok. 100 gat.
- gleba, rozkładająca się materia org., pasożyt owadów i roślin
- A. falciforme - kolonie rosnące gł. wolno, początkowo zwarte i wilgotne, z wiekiem pudrowe do
zamszowych; kolor jasny: szary, biały, różowy
- konidia jednokomórkowe (amerokonidia) hialinowe do wybarwionych, okrągłe do
cylindrycznych, najczęściej zgrupowane w śluzowate główki na szczycie fialid
- zak.: grzybice paznokci, mycetoma, zak. rogówki i układowe
A. kiliense, A. racifei, A. falciforme, A. curvulum,
FEOHYFOMIKOZY
- grzybice wywoływane przez grzyby wytw. w bł. kom. melaninę - Demantiaceae
- w zak. tk. - grzybnia o brązowym zabarwieniu, ale mogą też występować strzępki niezabarwione
i kom. drożdżopodobne
- Alternaria, Bipolaris, Cladosporium, Curvularia, Exophiala, Xylohypha
- środowisko: gleba, rozkładająca się mat, org., pasożyty roślin i zwierząt, woda (gł. formy
drożdżopodobne)
- zak.: skóry i podskórne; zatok przynosowych - ograniczone lub z rozsiewem do tk. sąsiednich
(Alternaria, Bipolaria, Curvularia), zap. rogówki (Bipolaris); zap. wsierdzia, otrzewnej - po
interwencjach chirurgicznych, pourazowe zap. szpiku
MIKOLOGIA KLINICZNA 34
- mogą być przyczyną zak. szpitalnych: aparatura nawilżająca (Exophiala), zanieczyszczone
narzędzia (zła sterylizacja), zanieczyszczona woda
- diagnostyka - prep. bezp. z mat. klinicznego: kom. ciemne, podobne do drożdży oraz strzępki
zabarwione i niezabarwione
Cladoporium
- b. rozpowszechnione w przyrodzie (żywe i martwe tk. roślinne i zwierzęce) - m.in. na opadłych
liściach, gnijącej padlinie, w wysuszonych owocach, z
le wentylowanych Å‚azienkach
i napowietrzonych w-wach gleby
- wew. pomieszczeń wyst. w niskich stęż., ale może pojawić się w wysokim stęż. w zniszczonych
przez wodÄ™ mat. budowlanych - pojawiajÄ… siÄ™ szare, czarne, ciemnozielone pudrowe wykwity
- stwierdza się sezonowość w występowaniu zarodników w powietrzu (stężenie wzrasta, gdy robi
siÄ™ cieplej)
C. cladosporoides - oko, zatoki (grzybniak), zm. rozsiane
C. elatum - zak. podskórne
C. herbarum - zm. skórne, oko
- ma septowany konidiofor, rozgałęziony na szczycie, łańcuchy jednokomórkowych konidiów
brÄ…zowe
- kolonie pudrowe do aksamitnych, oliwkowozielone do oliwkowobrÄ…zowych
Alternaria
- saprofit
A. alternata - zm. podskórne, grzybice układowe, paznokcie, oko
A. chlamydospora
A. dianthicola
A. tenuissima
- kolonie do czarnych
- porospory/porokonidia (Alternaria, Bipolaris):
" spory powstają poprzez "pory" w mycelialnej ścianie komórkowej
" tylko wew. w-wa ściany mycelialnej (z chityną) jest zaangażowana w rozwój zarodników
" nowe spory powstajÄ…
- A. alternata - zm. podskórne i skórne; okrągłe lub owalne ciała sporopodobne w skórze (PAS)
Exophiala (tzw. czarne drożdże): E. castellanii, E. jeanselmei, E. moniliae,
- org. saprofityczne
- mogą powodować chromoblastomikozę, stopę madurską, zak. oka, grzybniaki
- E. jeanselmei na agarze Sabourauda z czarnym mukoidem, drożdżopodobne pobrużdżone kolonie,
z wiekiem zielonkawo-szare, zamszowe kolonie; rewers oliwkowo-czarny
- liczne elipsoidalne drożdżopodobne kom. z młodych kolonii grzyba
- konidia, gł. 1-kom., z kolonii z ziemniaczanego agaru czas hodowli decyduje o wyglądzie
mikroorganizmu!
Bipolaris
- g strzępkowe
- saprofity
- u patogennych gat. obecna faza telomorficzna
- B. sporokiniana na liściach pszenicy oraz ziarnach zbóż
- zak.: opon mózgowych, zatok, oka, płuc, postać rozsiana; infekcje powierzchniowe z jątrzącą się
ranÄ…
- grzyby szybkorosnÄ…ce
MIKOLOGIA KLINICZNA 35
- kolonie zamszowate do wełnistych, z wiekiem ciemnieją aż do czarnej barwy, ciemny rewers
kolonii
- B. australiensis: ciemno pigmentowane, wielokomórkowe porokonidia na agarze
Cladophialophora
- zak.: feohyfomikozy, chromoblastomikozy, mycetoma
- C. carrionii, C. modesta, C. boppi
- C. modesta: liczne zm. w mózgu, barwne strzępki w tk. mózgowej (obraz sekcyjny)
- C. carrionii - długie konidioforu prod. rozgałęzione łańcuchy gładkościennych konidiów; wyst.
w suchych regionach: Pd. Ameryka, Australi; rośnie b. wolno (3-4 cm po miesiącu); nie rośnie
w temp. pow. 35-36oC
- C. bantiana: konidia 1-kom, b. rzadko 2-kom, elipsoidalne, jasnobrązowe, gładkościenne,
tworzące długie łańcuchy, rzadko rozgałęzione, z niezróżnicowanych konidioforów; może rosnąć
w wysokich temp. (42-43oC); ma akt. ureazy
- kolonie pudrowe do wełnistych, kolor oliwkowozielony do czarnego
2012.04.23
CHALMYDOSPORY -zarodniki typu przetrwalnikowego
- o gęstej cytoplazmie i bogate w subst. zapasowe
- wszystkie w-wy ściany są zaangażowane w ich powstawanie
- zostają odizolowane od pozostałych części mycelium (uszczelnienie sept)
- zazwyczaj powstajÄ… w warunkach stresu, sÄ… niekorzystne dla normalnego rozwoju
- o pogrubionej i zwykle zabarwionej ścianie
C. krusei
- kolonie białawe, w kolorze złamanej bieli, matowe, gładkie; pseudostrzępki (mogą być
rozgałęzione)
C. inconspicua - podobna morfologicznie do C. krusei; brak pseudostrzępek, występują krótkie
łańcuchy blastospor
C. lusitaniae - kolonie białe do kremowych, błyszczące, gładkie (mogą być pofałdowane);
blastospory; pseudostrzępki rozgałęzione (niektóre szczepy nie mają pseudostrzępek)
C. famata - kolonie białe do kremowych; brak pseudostrzępek; są małe blastospory
C. guilliermondii - kolonie gładkie, kremowe do żółtych, gładkie, płaskie, wilgotne; pseudostrzępki
C. lipolytica - kolonie białe, suche, pobrużdżone lub kremowe; pseudostrzępki prawdziwe (rzadko)
i blastospory
C. norvegensis - kolonie białe do żółtawych; niektóre mają różowawy lub żółtawy rewers;
charakterystyczny zapach; dominują małe blastospory; czasem pseudostrzępki
C. rugosa - kolonie białe do kremowych, pomarszczone; krótkie rozgałęzione pseudostrzępki
C. dubliniensis - pseudostrzępki prawdziwe obficie rozgałęzione; chlamydokonidia. blastokonidia;
kolonie białe do kremowych, gładkie do pofałdowanych
C. zeylanoides - pseudostrzępki, blastospory; kolonie białe do kremowych, gładkie, kremowe
MIKOLOGIA KLINICZNA 36
Candida - skóra, jama ustna, przewód pokarmowy, pochwa
- jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube
- candidosis = kandydoza narządowa lub uogólniona
the vicious cycle (infekcja > antybiotyki > wyparcie przyjaznych bakterii > Candida >
toksyny > osłabienie systemu immunologicznego > infekcja itd.)
- czynniki i cechy wirulencji:
" dimorfizm - blastokonidia - dominująca forma kolonizująca; transformacja między formą
drożdży a strzępkami ułatwia adaptację i umożliwia kolonizację, zak., rozsiew i pokonanie
mech, obronnych
" adhezja - zal. od temp., pH, stęż. cukrów oraz ilości kom. grzyba, ma charakter
oddziaływania białko-białko lub białko-cukier; rec. białkowe umiejscowione zewnątrzkom.:
białka śliny, białka macierzy zewnątrzkom. (kolagen, elastyny, laminy, fibronektyny), białka
surowicy (albumina, fibrynogen, transferyna i niektóre białka dopełniacza); wczesne etapy
inwazji: kom. drożdży kiełkują lub pączkują na pow. błony oraz mogą ulegać fagocytozie
prze kom. bł. śluzowej; ALS - rodzina genów Aglutinin-Like Sequence; ALS1 - (C.
albicans) - białko powierzchniowe kom., ekspresja podczas:
ć% N-końcowy region - sygnbałowy, konserwatywny fragment;
ć% centralna część - tandemowo powt. sekw. (ok. 36aa)
ć% C-końcowy fragment - region bogaty w serynę-treoninę
" śluzowa otoczka - zaw. polisacharydy i wydz. enzymy
" enzymy: proteolityczne, fosfolipazy i lizofosfolipazy
ć% proteazy - szer. zakres specyf. substratowej; degradują keratynę, kolagen, hemoglobinę,
albuminę, immunoglobuliny; mogą modyf. Ag pow. grzyba i kom. nabłonkowe,
umożliwiając adhezję, kolonizację i penetrację tk. żywiciela
ć% fosfolipazy - hydrolizują fosfolipidy bł. kom. gosp.; fosfolipazy C, D  udział
w morfogenezie grzyba; fosfolipaza B - hydroliza bł. kom. gosp. i przenoszenie kw.
tłuszczowych na lizofosfolipidy
" mannan ściany kom. - zab. funkcję neutrofili, hamuje uwalnianie mieloperoksydazy, działają
na tk. gospodarza
" endotoksyny
ć% o dużym ciężarze cząsteczkowym
ª% glikoproteiny (wyizolowano 3) (mannozy, glukozy, biaÅ‚ka) - wÅ‚. toksyczne,
hamowanie wiąz. neutrofili, mogą pełnić rolę adhezyn
ª% kandydotoksyna - akt. toksyczna, modyf. odp. immunolog; nasila proces zapalny
ć% o niskim ciężarze - 6 letalne dla zwierząt laboratoryjnych; jeszcze nie
scharakteryzowane
- postacie kandydozy:
" powierzchowne
ć% sprzyjające czynniki miejscowe: ciepło, brak dostępu powietrza, wilgoć, uszk. bariery
nabłonkowej
ć% w zak. bł. śluzowych i skóry dominuje C. albicans (80%) i C. tropicalis
ć% pozostałe 20% należy do: C. parapsilosis, C. glabrata i in.
ć% skóry
ª% wyprzenie drożdżakowe faÅ‚dów - w faÅ‚dach pachwinowych, opachowych, pod
biustem, w szparze międzypośladkowej. centralne zmiany rumieniwe z obecnością
satelitarnych grudek, pęcherzyków, krost
ª% kandydoza miÄ™dzypalcowa - najczęściej u rÄ…k w III przestrzeni; uciążliwe, gÅ‚Ä™bokie
pęknięcia, nadżerki, powierzchnia zmian wilgotna, biaława; osoby, które moczą
MIKOLOGIA KLINICZNA 37
często ręce, najpospolitsza postać zak. stóp u żołnierzy w ciepłym klimacie
ª% paznokci - (C. albicans, C. parapsilopsis) - rozpoczyna siÄ™ od st. zap. waÅ‚u
okołopaznokciowego (opuchnięty, nabrzmiały; po nacisku wydobywa się ropa),
następnie dochodzi do inwazji płytki paznokciowej (onycholiza - oddzielenie się
dystalnej części płytki paznokciowej od łożyska paznokcia, płytka matowa); osoby
często moczące ręce, po odmrożeniach itp.
ª% Å›luzówki jamy ustnej - czÄ™sto u osób z protezami, u dzieci, osób z obniżonÄ…
odpornością itp. najczęstsze powikłanie AIDS
" ostra kandydoza rzekomobłoniasta (pleśniawki) - białe plamki, a w cięższych
przypadkach zlewne błony rzekome, przypominające kożuch na mleku lub
smalec na nabłonku jamy ustnej (ok. 60% osób z protezami)
" kandydoza rumieniowa ostra - błona czerwona, szklisty połysk; do rozwoju
sprzyja antybiotykoterapia o szer. spektrum, prep. steroidowe
" ostre protezowe zap. jamy ustnej - ostro odgraniczony rumień i obrzęk pod
protezÄ… - od czasu do czasu u 60% noszÄ…cych protezÄ™
" zap. kątów ust (zajady) - czasami jako zak. pierwotne, często wtórne (towarzyszy
innym typom kandydoz jamy ustnej)
ª% pochwy (80% C. albicans, C. glabrata, C. tropicalis), czÄ™sto podczas ciąży
i cukrzycy; sprzyjają tampony, bielizny dopasowanej, nieprzewiewnej, obcisłe
spodnie; kliniczne postacie: ostra, przewlekła nawracająca, uporczywa; objawy:
świąd, upławy, dolegliwości bólowe, bolesność podczas stosunków płciowych,
serowate białawe naloty na narządach płciowych
ć% narządowe:
ª% przeÅ‚yku - chorzy na AIDS
ª% ukÅ‚. pokarmowego - owrzodzenie bÅ‚. Å›luzowych, perforacja jelit
ª% pÅ‚uc
ª% dróg moczowych
ª% wÄ…troby, Å›ledziony
ć% układowe
ª% rozsiana - neutropenia, narkomani, zabiegi chirurgiczne, odżywianie pozajelitowe,
operacje zastawek
" zespół patologicznych zmian, z mikroporami tworzącymi się przede wszystkim
w sercu, nerkach, c.u.n. i wÄ…trobie
ª% kandydemia - obecność drobnoustrojów we krwi (dodatni posiew)
" prep. bezp. ze skóry w 10% KOH: blastokonidia + strzępki prawdziwe + pseudostrzępki
rodz. Malassezia
- występowanie: saprofit na skórze człowieka, a także u niektórych zwierząt (psów, kotów,
niedz
wiedzi, nosorożców oraz ptaków)
2012.05.07 - Malassezia sp., Cryptococcus sp.
2012.05.14 - brakujący wykład
2012.05.21
DERMATOFITY
- Epidermophyton (E. floccosum - patogen, E. stockdaleae - saprofit glebowy) - prod. tylko
cienkościenne makrokonidia, brak mikrokonidiów; izolujemy ze skóry i paznokci (nie włosów!)
- Microsporum - mikro- i szorstkościenne makrokonidia, 19 gat., z których 9 odpowiedzialnych jest
MIKOLOGIA KLINICZNA 38
za infekcje u ludzi i zwierząt; włosy, skóra (nie paznokcie!)
- Trichophyton - produkują mikrokonidia; jeżeli produkują makrokonidia są gładkościenne, 22 gat.,
większość wywołuje infekcje u ludzi i zwierząt; skóra, włosy, paznokcie, a przy upośledzonej
odporności - także tk. podskórna
- strzępka rakietowa - gł. E. floccosum, T. mentagrophytes
- kandelabry woszczynowe, "rogi jelenia" - T. schoenleinii
- strzępki spiralne - T. mentagrophytes
- strzępki (narządy) węzłowe, nodularne - M. canis, T. mentagrophytes
- strzępki (ciałka) grzebieniaste - M. audiunii
Podział dermatofitów wg ekologii:
- antropofilne: E. floccosum, M. audouinii, M. ferrugineum, T. concentricum, T. kanei, T. megninii,
T. mentagrophytes (formy puszyste i aksamitne), T. raubitschekii, T. rubrum, T. schoenleinii,
T. soudanense, T. tonsurans, T. violaceum, T, yaoundei
- zoofilne: M. canis (koty, psy, itp.), M. nanum (świnie), M. persicolor (gryzonie), T. equinum
(konie), T. metagrophytes (f. ziarnista - gryzonie, króliki, jeże itp.), T. simii (małpy), T. verrucosum
(bydło)
- geofilne: M. gypseum, T. ajelloi, T, terrestre
Nieimmunologiczne czynniki obrony przed dermatofitami:
(1) nie uszkodzona w-wa rogowa skóry
(2) odnowa naskórka
(3) nasycone kw. tłuszczowe (łój skóry może hamować proces przylegania konidiów do
keratynocytów skóry w okolicach bogatych w gruczoły łojowe)
(4) wiek, płeć, czynniki genetyczne i rasowe
(5) temperatura (są wrażliwe na podwyższoną temp. - dlatego nie penetrują głębszych w-w
naskórka)
(6) bakterie saprofityczne (konkurencja z saprofitycznÄ… florÄ… bakteryjnÄ…)
Immunologiczne czynniki obrony przed dermatofitami:
(1) czynniki osocza (transferyna - przez wiąz. Fe hamuje wzrost grzybów)
(2) odpowiedz
kom. - intensywny st. zap. wywołany przez pobudzone limfocyty i makrofagi
(3) ukł. dop. na dr. alt. - akt. może hamować wzrost grzybów oraz może pobudzać prod. subst.
chemotaktycznych; składowe dop. akt. neutrofile, zwiększają przyleganie neutrofili do
strzępek
Etapy inwazji:
(1) kontakt el. grzyba ze skórą (predyspozycja)
(2) adherencja do kom. w-wy rogowej
(3) kiełkowanie i wzrastanie (T. metagrophytes - po 6h przylegania konidiów zaczyna
kiełkować, co zapobiega złuszczaniu; keratynocyty wydz. aa, które pobudz. kiełkowanie)
(4) penetracja w-wy rogowej (wzrost boczny i prostopadły strzępek)
(5) denaturacja keratyny (alkalizacja)
(6) uwalnianie enzymów i postęp. keratynoliza
(7) ekspresja antygenowa
Strategia dermatofitów:
- lipoliza enzymatyczna - we wczesnym okresie zak.: lipaza i fosfolipaza A - wyk. pow. lipidy jako
z
r. C, przed dotarciem do keratyny i białek naskórka
MIKOLOGIA KLINICZNA 39
- wytw. przez dermatofity subst. przeciwbakteryjnych (antybiotyki ²-laktamowe, poch. kw.
fusydynowego, streptomycyna)
- zajmowanie przez derm. jedynie w-wy rogowej
- gęsty wzrost na powierzchni zajętych tkanek
* ok. 58% izolowanych dermatofitów to T. rubrum, 27% T. metagrophytes, 7% T. verrucosum,
3% T. tonsurans, pozostałe - poniżej 1% w mat. klinicznym
grzybica brody - gł. przez grzyby zoofilne, gł. zak. włosa typu ectotrix (zarodniki na zewnątrz
włosa); dot. owłosionej skóry twarzy (broda, górna warga); u dorosłych mężczyzn najczęściej zak.
głębokie z rozwojem guzowatych, żywoczerwonych, sączących zmian zapalnych, guzów (Kerion
Celsi); często krosty i sączenie; łatwo można usuwać włosy z ognisk zapalnych (stałe wyłysienie);
powiększenie lok. węzłów chłonnych; M. canis, T. megninii, T. mentagrophytes, T. rubrum,
T. verrucosum, T. violaceum
grzybica owłosionej skóry głowy - gł. dzieci i osoby dorastające, znaczna zakaz
ność; w Polsce nie
należy do najczęstszych; obraz zak. zal. od rodzaju grzyba:
- g, antropofilne - zmiany suche,
- g. zoofilne - zmiany sÄ…czÄ…ce (ropne);
przebieg przewlekły, możliwe samowyleczenie po osiągnięciu dojrzałości płciowej;
M. audouinii, M. canis, M. ferrugineum, T. mentagrophytes, M. persicolor
postacie kliniczne grzybicy owłosionej skóry głowy
- grzybica drobnozarodnikowa (M. audounii, M. canis; z
r. zak. człowiek/zwierzęta - koty, psy);
zak. typu ectothrix; zielona fluorescencja w lampie Wooda; nieliczne ogniska chorobowe, duże,
okrągłe lub owalne ze złuszczaniem powierzchni; równo obłamane włosy otoczone szarawą
pochewkÄ…
- grzybica strzygaca powierzchniowa (T. tonsurans, T. violaceum; człowiek) - brak fluorescencji;
endothrix; liczne ogniska ch., przeważnie małe; okrągłe lub owalne zmiany o otrębiasto
złuszczającej się pow.; nierówno obłamane szare włosy
- grzybica strzygaca głęboka (T. verrucosum, T. mentagrophytes; zwierzęta, człowiek) - ectorhtix,
włosy słabo osadzone w mieszkach, łatwo wypadają; brak fluorescencji
- grzybica woszczynowa (Favus) (T. schoeleinii i in.; dzieci), zak. typu woszczynowego (wynik
degradacji strzępek włosa - przestrzenie powietrzne); ogniska liczne, różny rozmiar, włosy mogą
nie być ułamane, są matowe, zapach charakterystyczny dla mysich nor; mieszany obraz kliniczny
ze strupami i tarczkami woszczynowymi (żółtoszare tarczki przylegające do skóry), trwałe
bliznowate wyłysienie; matowozielona fluorescencja w lampie Wooda; sporadycznie występuje na
Bliskim Wschodzie
grzybica skóry gładkiej - Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton (różne obrazy choroby)
- zak. grzybem antropofilnym - zm. suche
- zak. grzybem zoofilnym - zmiany liczne, sÄ…czÄ…ce
- zawsze wyst. tzw. aktywny brzeg (tu najaktywniej rośnie grzyb; miejsce pobrania)
- tej grzybicy często towarzyszy świąd
- miejsce pierwszej inwazji może ulec wyleczeniu; infekcja zajmuje kolejne tkanki
- T. floccosum, M. audouinii, M. canis, T. rubrum, T. tonsurans, T. violaceum
grzybica pachwin - częściej u mężczyzn w wieku 18-30 lat; do rozwoju przyczynia się wilgotność
i wysoka temp. w fałdach skórnych; często przeniesiona z innych części ciała, np. stóp; szerzy się
łatwo przez bezpośredni kontakt lub przedmioty, np. ręczniki, gąbki; rumieniowe ognisko z lekkim
MIKOLOGIA KLINICZNA 40
złuszczanie z centralnym wygaszeniem, a nasileniem na obwodzie, w głębi fałdów skórnych często
przechodzące na wewnętrzną pow. i ud; przy zaawansowanych - na skórze krocza, szpara
międzypośladkowa i pośladki; moszna rzadko zak.; zak. towarzyszy uporczywy świąd;
M. floccosum, M. nanum, T. mentagrophytes, T. rubrum
grzybica rąk - często ze stóp i dlatego jednostronna i częściej na prawej ręce (zespół 2 stóp i 1 ręki);
zrogowaciałe ognisko z mniej lub bardziej nasilonym złuszczaniem; może dochodzić do pękania
lub powstawania bruzd; przewlekłe; rzadsza odmiana potnicowa - ostra lub podostra - zgrupowane
pęcherzyki, najczęściej dot. pow. palców i brzegu ręki; różnicowanie z łuszczycą i wypryskiem;
E. floccosum, M. canis, M. gypseum, T. mentagrophytes, T. rubrum, T. verrucosum; zmiana
czerwona z aktywnym brzegiem lub białe, łuszczące się
grzybica stóp - druga po grzybicy paznokci pod względem częstości; sprzyja duża wilgotność
(nieprzewiewne obuwie, zab. w krążeniu); kontakt z zak. skarpetami, obuwiem, ręcznikami,
wykładzinami podłogowymi saun, basenów, siłowni; 3, często współistniejące, odmiany:
" grzybica stóp międzypalcowa - najczęstsza; złuszczanie i maceracja naskórka, zwł. między
III i IV palcem; zmiany wilgotne, białawe (maceracja), pęknięcia, pod naskórkiem ogniska
rumieniowe; pow zm. wilgotna, często z
r. infekcji płytek paznokciowych., świąd, przebieg
ostry lub przewlekły
" g. s. potnicowa - często na rumieniowym podłożu pęcherzyki z płynem, najczęściej na
podeszwach; świąd
" g. s. złuszczająca - wybitnie przewlekła; rogowaciejące ogniska; pow. sucha,
drobnopłatowe złuszczenia; obraz podobny do miejsc delikatnie posypanych mąką;
obejmuje boczne części stóp odmiana: grzybica mokasynowa; E. floccosum, T. rubrum,
T. violaceum i in.
Badanie materiału klinicznego:
- w kier. dermatofitów - podł. stałe. S z chloramfenikolem i aktidionem, ink. w RT (26-30oC opt.)
- w kier. drożdżopodobnych podł. S z chloramfenikolem, bez katidionu, temp. ink. 37oC
- w kier. g pleśniowych - podł. S. z chloramfenikolem, bez aktidiony, ink. 27oC
- ident. poszczególnych gat, grzybów przeprowadza się na podstawie makroskopowego
i mikroskopowego opisu hodowli
Grzybice - czynniki predysponujÄ…ce:
- zwiększona wrażliwość naskórka,
- tendencje do otarć,
- wzmożona potliwość stóp,
- wysiłek
(pływanie, biegi na długie dystanse, piłka nożna, koszykówka i in.)
2012.05.28
Grzybica paznokci (onychomykoza)  ok. 50% wszystkich zmian paznokciowych (głównie stóp).
Sprzyja temu wolny wzrost płytki paznokciowej, gorsze ukrwienie u osób starszych. Najczęściej
dotyka palucha.
MIKOLOGIA KLINICZNA 41
Rysunek 1 Anatomia paznokcia
Rysunek 2. Typy grzybic paznokci.
5 typów grzybic paznokci (mogą współwystępować wszystkie jednocześnie u 1 pacjenta, nawet na
tym samym palcu):
Typ: Dalsza i boczna Bliższa Całkowita
Powierzchniowa Wewnątrzpłytkowa
podpaznokciowa podpaznokciowa dystroficzna
Rys.2
b e d c f
Kolor: Żółtobrązowy, Mleczny potem Biały (w rzadkich Matowy Żółte,
żółtawy żółtobrązowy przypadkach żółtobrązowe,
czarny, wtedy czarne,
powoduje go T. brÄ…zowe
rubrum var.
nigricans)
Miejsce hyponychium Bliższy wał Tylko Wolny brzeg płytki Różne miejsca
wyst. podpaznokciowy od powierzchnia ataku
strony proksymalnej płytki
Objawy i Rogowacenie, Destrukcja, Brak zmian Brak zajmowania Całkowita
cechy unoszenie dystalnej rogowacenie dystroficznych łożyska. Złuszczanie dystrofia
charakt. części płytki, blaszkowate.
wykruszanie,
łamliwość,
nierówny brzeg,
onycholiza (stan, w
którym dochodzi do
MIKOLOGIA KLINICZNA 42
odwarstwiania
płytki paznokcia od
jego łożyska i
nagromadzenia pod
nim powietrza)
Wywołują je głównie gatunki:
Epidermophyton floccosum Trichophyton rubrum
T. mentagrophytes T. violaceum
T. tonsurans
Przegląd dermatofitów:
Szczepy antropofilne sÄ… groz
niejsze dla zwierząt, a zoofilne dla człowieka  poważniejsze objawy.
MIKOLOGIA KLINICZNA 43
Grzyb Typ Cechy Wzrost na pożywce
Antropofilny Grzybica stóp, goleni, Kolonie zielonkawo-
Epidermophyton floccosum
tułowia. Nie atakuje brązowe, starsze kolonie
włosów. Masowe białe, pleomorficzne.
zakażenia przy Kępki mycelium, a na
korzystaniu ze rewersie ciemno żółto-
wspólnego prysznica. brązowy barwnik. Liczne
Okrągłe zmiany, chlamydokonidia.
wyraz
na obwódka.
Zmiany suche,
rzadziej ropne.
Microsporum audouinii Antropofilny Skóra, włosy (typo Kolonie płaskie, puszyste.
ectotix), głównie u Brak makro i
dzieci  postać mikrokonidiów. Są
niezapalna. chlamydokonidia
Fluorescencja w wewnątrzstrzępkowe lub
lampie Wooda. Test szczytowe. Często
perforacji negatywny. strzępki grzebieniaste.
Test wzrostu na ryżu Auksotroficzny, dobrze
 brak lub słaby, rośnie z dodatkiem
wytw. brÄ…zowy tiaminy, ale brak
barwnik. Miejscowe szczególnych wymagań.
wypadanie włosów,
Å‚uszczenie.
Zoofilny WÅ‚osy (ectotrix), Makrokonidia,
Microsporum canis
skóra i rzadko mikrokonidia, strzępki
paznokcie. Liczne, rakietowate, ciała
okrągłe i łuszczące się nodularne,
zmiany z aktywnym chlamydospory. Kolonie
brzegiem. Na głowie bawełniaste, szczepy
miejscowe Å‚ysienie i nietypowe majÄ… innÄ…
łuszczenie. Zmiany strukturę  pofałdowane,
typu kerion zmiany bez makrokonidiów.
miękkie, chełboczące
i z obecnością krost.
Stan taki jest
wynikiem reakcji
zapalnej, powstałe ze
strupa, splÄ…tanych
włosów i ropy.
Fluorescencja w
lampie Wooda. Test
perforacji pozytywny.
Na ryżu  obfity
wzrost,
zarodnikowanie.
Antropofilny Objawy podobne do Szorstkoscienne
Microsporum ferrugineum
audouinii. makrokonidia,
Fluorescencja w indukowane tiaminÄ…. Brak
lampie Wooda. Test mikrokonidiów. Są
perforacji  chlamydospory. Strzępki
negatywny.  bambusowe .
Nieregularne
rozgałęzienia.
Geofilny Infekcje zwierzÄ…t i Makro i mikrokonidia,
Microsporum gypseum
ludzi. Pojedyncze duże spory. Kolonie
zmiany na skórze lub płaskie, zamszowate,
głowie typu ectotrix. brązowe, z centralną
MIKOLOGIA KLINICZNA 44
Brak fluorescencji. kopułką. Rewers
Test perforacji żółtobrązowy.
pozytywny. Wyraz
ny Makrokonidia liczne,
wypukły brzeg na wielkościenne, eliptyczne.
skórze. Zmiany typu Mikrokonidia nieistotne
kerion (strupy). diagnostycznie.
Zoofilny Głównie zakażenie od Wymaga kwasu
Trichophyton equinum
/Antropofilny koni. Rzadkie nikotynowego ( z
var. equinum
grzybice u ludzi (var. wyjÄ…tkiem
var. autotrophicum
autotrophicum). antropofilnych). Liczne
Inwazja typu ectotrix. mikrokonidia. Rzadzkie
Test perforacji makrokonidia 
ujemny (var equinum) cienkościenne,
oraz pozytywny (var maczugowate. Ciała
autotrophicum). Brak nodularne. U starszych
fluorescencji. chlamydokonidia. Kolonie
Grudkowate zmiany. aksamitne, jasne,
puszyste, na spodzie
ciemnoczerwone.
Auksotroficzne,
wymagajÄ… witaminy PP
(kwas nikotynowy). U
antropofilnych brak
wymagań.
Ciało nodularne
Trichophyton concentricum Antropofilny Grzybice niezapalne, Kolonie rosnÄ… powoli, sÄ…
grzybica łuskowata. głęboko pofałdowane.
Nie infekuje włosów. Strzępki rozgałęzione,
Test perforacji zakończone  rogami
negatywny. Rzadki w jelenia .
Europie. TworzÄ… na
skórze  wzorki .
Antropofilny Grzybica Chlamydokonidia, brak
Trichophyton schoenleinii
woszczynowa (strup), mikro i makrokonidiów.
 rybia łuska , trwałe  Rogi jelenia . Kolonie
łysienie. Atakuje pofałdowane jak plaster
włosy. Fluorescencja miody.
+.
Trichophyton mentagrophytes var. Zoofilny Myszki, świnki Kolonie na podłożu
morskie, koty itp. Kamińskiego  płaskie
mentagrophytes
Grzybice zapalne ,białe lub kremowe,
skóry głowy. Mogą pudrowe, ziarniste,
być zmiany typu czasami wzniesione
kerion, zapalne. Typ centrum. Bardzo ważna
ectotrix. Brak cecha diagnostyczna:
fluorescencji, test konsystencja ziarnista!
perforacji dodatni. Mikrokonidia  okrągłe,
tzw. grona, spiralne
MIKOLOGIA KLINICZNA 45
strzępki.
Makrokonidia gładkie i
maczugowate.
Trichophyton mentagrophytes var. Antropofilny Grzybica stóp, Kolonie bardziej puszyste
tułowia. Zmiany (nie ziarniste!). Makro i
interdigitale
Å‚uszczÄ…ce. Dodatni mikrokonidia,
test perforacji. chlamydospory z
Hydrolizuje mocznik podwójną ścianą.
(to go odróżnia od T. Malinowa barwa podłoża.
rubrum. Na podłożu Kamińskiego
stymulowana pigmentacja
(T. rubrum  czerwony, T.
mentagrophytes  żółty)
Antropofilny Najczęstszy Najczęściej forma
Trichophyton rubrum
dermatofit puszysta  mikrokonidia.
powodujÄ…cy Forma ziarnista  mikro i
chroniczne grzybice makrokonidia.
skóry i paznokci. Typ
ectotrix i endotrix.
Brak fluorescencji.
Różne typy.
Trichophyton tonsurans Antropofilny Czasem wywołuje Strzępki szerokie,
stan zapalny. Skóra, mikrokonidia liczne.
paznokcie, głowa. Rzadkie makrokonidia,
Endotrix. Brak typowe chlamydospory.
fluorescencji.
Strzępki spiralne.
Pozytywny test
Wymaga do wzrostu
perforacji. Głównie
tiaminy.
dotyczy aborygenów.
Trichophyton verrucosum Zoofilny Głównie bydło. Auksotroficzny,
Grzybia głowy i potrzebuje witaminy B1
skóry. Typ ectotrix. (tiaminy), czasami
Fluorescencja (u inozytolu. Przeżywa
bydła tak, u temperaturę 37 stopni (w
człowieka brak). Test odróżnieniu od większości
perforacji pozytywny. dermatofitów).
Makrokonidia =
 Szczurzy ogon = makrokonidia
 szczurzy ogon .
Chlamydospory =  sznur
pereł .
 Sznur pereł = chlamydospory
MIKOLOGIA KLINICZNA 46