diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics
2011 " Volume 47 " Number 3 " 341-351
Rekomendacje " Recommendations
Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności
w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości
diagnostycznej oraz laboratoryjnej interpretacji
i autoryzacji wyników badań (propozycje)
Standards in the range of laboratory activities in medical
parasitology, estimation of their quality and diagnostics value,
as well as interpretation and authorization of the tests results
(proposals)
Przemysław Myjak1, Czesław Głowniak2, Elżbieta Gołąb3, Magdalena Jaborowska-Jarmoluk4,
Danuta Kosik-Bogacka5, Joanna Matowicka-Karna6, Piotr Nowak7, Halina Pietkiewicz1,
Beata Szostakowska1, Natalia Wnukowska3, Hanna Żarnowska-Prymek8,9
1
Zakład Parazytologii Tropikalnej, Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny,Gdynia,
2
Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych, Warszawa, 3Zakład Parazytologii Lekarskiej, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
 Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 4Pracownia Parazytologii, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Szczecin, 5Katedra
i Zakład Biologii i Parazytologii Medycznej, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin, 6Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej,
Uniwersytet Medyczny, Białystok, 7Pracownia Parazytologii, Zakład Mikrobiologii Szpitala Uniwersyteckiego, Kraków, 8Klinika Chorób
Odzwierzęcych i Tropikalnych, WUM, Warszawa 9Pracownia Parazytologii, Wojewódzki Szpital Zakaz
ny, Warszawa
Streszczenie
Grupa pierwszych polskich specjalistów z laboratoryjnej parazytologii medycznej przedstawia pod powszechną dyskusję
 Kryteria diagnostyczne chorób pasożytniczych . Dla potwierdzenia przypadku zachorowania i wprowadzenia skutecznego
leczenia, niezbędne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych, w których wykorzystywane są różne metody, m.in. mikro-
skopowe, serologiczne, molekularne, hodowla in vitro/in vivo. Proponowane zalecenia zawierają przepisy ogólne, zasady po-
bierania, konserwowania i przechowywania różnego materiału biologicznego oraz metody diagnostyczne. Dużą uwagę zwró-
cono na czas przeglądania preparatów mikroskopowych niezbędny dla prawidłowej oceny badanego materiału oraz na ocenę
badań ilościowych pasożytów we krwi lub kale. Przedstawiono także sugestie dotyczące informacji, jakie powinien zawierać
wynik badania laboratoryjnego. W badaniach immunologicznych zwrócono uwagę na wykrywanie swoistych przeciwciał lub
antygenów pasożyta w kale i krwi oraz na zapotrzebowanie diagnostyczne tych badań w Polsce. Zaproponowano, aby bada-
nia molekularne stosowano w diagnostyce chorób inwazyjnych w przypadkach, gdy pasożyty znajdują się poniżej progu ich
wykrywalności metodami mikroskopowymi lub gdy nie można dokonać jednoznacznej identyfikacji pasożytów ze względu na
ich zbyt duże podobieństwo morfologiczne. Na zakończenie przedstawiono definicje diagnostyczne (kryteria rozpoznawania)
wybranych chorób pasożytniczych, które określano jako przypadek: potwierdzony, prawdopodobny lub możliwy.
Summary
The group of the first Polish specialists in the field of laboratory medical parasitology presents recommendations  Diagnostic
criteria of parasitic diseases under general discussion. For confirmation of the disease and introduction of effective treatment,
it is necessary to perform laboratory tests based on different diagnostic tools, e.g. microscopic, serologic and molecular me-
thods or in vitro / in vivo culture. Proposed recommendations include general regulations, rules for the collection, preservation
and storage of various biological specimens, and tools available for diagnosis. A special attention was paid to the time of vie-
wing microscopic slides needed for proper estimation of the examined material, and to estimation of quantitative examination
of parasites in blood or faeces. Moreover, suggestions on information which should contain the result of the laboratory exami-
nation were provided. In the case of immunological examinations, the attention was paid to detection of specific antibodies or
341
Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej ...
antigens of the parasite in faeces and/or blood, as well as to the diagnostic necessity of this kind of investigation in Poland.
One proposed to use molecular methods in diagnostics of parasitic diseases in cases when parasites are under detection
limit of microscopic methods or if unequivocal identification of the parasite is not possible due to their too large morphological
resemblance. In conclusion, diagnostic case definitions, defined as confirmed, probable or possible (diagnostic criteria) for
chosen parasitic diseases were proposed.
Słowa kluczowe: pasożyty, choroby inwazyjne, metody diagnostyczne, koprologia, immunologia, badania molekularne
Key words: parasites, parasitic diseases, diagnostics tools, coprology, immunology, molecular investigation
Uwagi ogólne 7. Dokumentacja prowadzona przez laboratorium w zakre-
1. Laboratorium opracowuje, stosownie do wymagań okre- sie ujętym w przepisach dotyczących dokumentacji me-
ślonych w rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 stycz- dycznej jest przechowywana przez czas określony przez
nia 2009 r. zmieniajÄ…cego rozporzÄ…dzenie w sprawie standar- te przepisy.
dów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych
i mikrobiologicznych, formularz zlecenia na badania labo- Rekomendacje
ratoryjne. Formularz powinien zawierać pola na informacje
dotyczące zleceniodawcy, osoby badanej, kierunku badań, A. BADANIA MIKROSKOPOWE i MAKROSKOPOWE
próby badanej a także klinicznych wskazań do wykonania 1. Kał  najczęściej badany materiał w Polsce
badania. 1.1. Pobieranie materiału
2. Laboratorium opracowuje i udostępnia zleceniodawcom " Pojemnik należy opisać nazwiskiem i imieniem pacjenta,
instrukcje pobierania materiału do badań laboratoryjnych. datą i godziną pobrania względnie nakleić etykietę z ko-
Instrukcje przeznaczone do każdego rodzaju wykonywa- dem paskowym zawierającym powyższe dane.
nego badania powinny uwzględniać wymagania odnośnie " Kał należy pobrać przed rozpoczęciem leczenia. W przy-
sposobu przygotowania pacjenta, pobierania materiału, padku wcześniejszego stosowania leków (m.in. antybioty-
w tym jego ilości, daty i godziny pobrania, warunków prze- ki) lub stosowania w badaniach radiologicznych środków
chowywania oraz transportu materiału do laboratorium. Ma- kontrastowych, jak również leków przeciwpasożytniczych
teriał do badań może być transportowany i dostarczany do (badanie kontrolne po leczeniu), kał należy pobrać po upły-
laboratorium wyłącznie przez upoważnione osoby lub firmy wie 1-3 tygodni od zakończenia stosowania tych środków.
posiadające uprawnienia do transportu materiału zakaz
nego " Kał powinien być oddany do czystych i suchych, papie-
zgodnie z obowiązującymi przepisami. Transport ludzkiego rowych naczyń woskowanych lub wykonanych z tworzy-
materiału biologicznego potencjalnie zakaz
nego musi odby- wa sztucznego względnie na czysty papier i następnie
wać się zgodnie z normą UN3373. przeniesiony do pojemników z łopatką. Kał nie może być
3. Laboratorium stosuje metody badawcze, które odpo- zanieczyszczony moczem, wodą lub glebą. Zaleca się po-
wiadają aktualnej wiedzy medycznej i są opublikowane branie próbek kału z trzech różnych miejsc. Ze względu na
w piśmiennictwie naukowym oraz są rekomendowane przez możliwość fermentacji, standardowy pojemnik na kał, po-
ośrodki referencyjne lub konsultanta krajowego. winien być wypełniony najwyżej do 2/3 jego pojemności.
4. Laboratorium opracowuje procedury badawcze i instruk- " Dla celów diagnostycznych zaleca się trzykrotne pobra-
cje wykonywania poszczególnych metod badawczych oraz nie i badanie kału, natomiast w odniesieniu do pacjentów
formularze sprawozdań z realizacji badań. Procedury ba- powracających z  tropików czterokrotne, ostatnie bada-
dawcza powinna zawierać precyzyjne informacje odnośnie nie po prowokacji środkami czyszczącymi. Kał do badań
wymaganego sprzętu, odczynników oraz warunków środo- pobierany jest w okresie 10 dni w odstępach 2-3 dnio-
wiska zewnętrznego dla wykonywania poszczególnych ro- wych, co podnosi prawdopodobieństwo wykrycia paso-
dzajów badań. żytów, zwłaszcza cyst pierwotniaków, które wydalane są
5. Celem uniknięcia kontaminacji w przypadku badania każ- nieregularnie. Przy znacznym podejrzeniu giardiozy lub
dego materiału biologicznego zaleca się używanie jednora- amebozy, badania koproskopowe wykonywane są nawet
zowego drobnego sprzętu laboratoryjnego (bagietki, pipetki, sześciokrotnie w okresie 14 dni.
ezy, probówki, szkiełka podstawowe i nakrywkowe, opako- 1.2. Transport materiału
wania, itp.). " Postacie dojrzałe lub fragmenty helmintów (robaków) (np.
6. Jakość wykonywanych przez laboratorium badań oraz człony tasiemca) należy umieścić w pojemniku z niewiel-
przestrzeganie warunków pracy zawartych w przepisach ką ilością wody i przechowywać w temperaturze pokojo-
BHP zapewniają przeprowadzane okresowo kontrole we- wej. Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu
wnętrzne i zewnętrzne. W przypadku stwierdzenia niepra- 24 godzin.
widłowości, laboratorium wprowadza działania korygujące " Pobrane próbki kału należy dostarczyć do laboratorium
i zapobiegawcze w swoim zakresie kompetencji. możliwie jak najszybciej od momentu pobrania, wyma-
342
P. Myjak i inni
gany czas podano poniżej. Pojemniki z kałem należy przykryć szkiełkiem nakrywkowym, najlepiej o wymiarach
transportować w temperaturze pokojowej (do oznaczenia 22 x 22 mm. Należy przejrzeć cały preparat, pole po polu
koproantygenów transportować schłodzone), w pozycji widzenia, pod powiększeniem obiektywu 16-20 x, podej-
pionowej, zabezpieczając je przed zgnieceniem lub pęk- rzane obiekty przeglądać pod powiększeniem obiektywu
nięciem. 40 lub 60x; zaleca się, aby 1/3 preparatu przejrzeć wy-
 Kał wodnisty lub uzyskany po środkach przeczyszcza- łącznie przy użyciu obiektywu 40x. Przewidywany czas
jących należy badać do 30 min., a kał luz
ny do 60 min. badania  ok. 5 min.
po jego oddaniu (istotne ze względu na trofozoity pier- " Preparat gruby wg Kato i Miura przykryty skrawkiem
wotniaków ulegające dezintegracji). celofanu o wymiarach ok. 22 x 40-50 mm, należy przej-
 Kał uformowany na obecność cyst/oocyt pierwotnia- rzeć cały preparat pod powiększeniem obiektywu 10-20x
ków bądz
jaj helmintów (robaków) można badać do 72 w poszukiwaniu oocyst Sarcocystis i Isospora. Przewidy-
godz. od momentu pobrania. Do czasu badania, próbki wany czas badania  ok. 5 min.
powinny być przetrzymywane i transportowane w temp. " Preparat trwale barwiony (hematoksylina, trichrom,
od +4oC do +10o.C. Jeżeli jest to niemożliwe, kał nale- Ziehl-Neelsen, Kinyoun, Chromotrop 2R) - zaleca się
ży jak najszybciej utrwalić w odpowiednim utrwalaczu przejrzeć 200-300 pól widzenia pod immersyjnym (100x)
właściwym dla procedury badania (np. SAF, PVA). powiększeniem obiektywu (lub więcej pól, gdy wykryto
1.3. Procedury badania kału podejrzane obiekty). Przewidywany czas badania - ok.
1.3.1. Badanie makroskopowe 15 min.
W badaniu makroskopowym określamy konsystencję kału 1.4. Wynik badania mikroskopowego kału powinien za-
(wodnisty, luz
ny, uformowany), obecność śluzu, krwi, posta- wierać następujące informacje:
ci dorosłych lub fragmentów pasożytów. " nazwę gatunkową pasożyta i jego postać rozwojową,
1.3.2. Badanie mikroskopowe " w przypadku stwierdzenia jaj Schistosoma należy podać
Badanie każdej próbki kału powinno obejmować, co naj- ich żywotność (żywe czy martwe),
mniej: " w przypadku stwierdzenia jaj Ascaris lumbricoides należy
" preparat w soli fizjologicznej - nie ma potrzeby wykony- podać czy są zapłodnione czy nie,
wania tego badania w przypadku, gdy kał pochodzi z dnia " orientacyjnie liczbę form diagnostycznych pasożytów, np.
poprzedniego, jaj, lub cyst
" preparat podbarwiany płynem Lugola lub innym podbar- " inne wykryte struktury świadczące o patologii: makrofagi,
wiaczem, krwinki czerwone, leukocyty wieloróżnojądrzaste (PMNs),
" preparaty po zagęszczeniu metodą sedymentacji i równo- kryształy Charcot-Leyden a, ziarna skrobi, włókna mię-
legle metodą flotacji - wybór w zależności od możliwości sne, kule tłuszczu.
laboratorium (optymalnie metoda sedymentacyjna forma- Wskazane jest podanie przybliżonej liczby postaci rozwojo-
linowo- octanowo-etylowa i flotacyjna Fausta), wych pasożytów wymienionych obiektów, jak niżej:
" preparat gruby wg Kato i Miura - zalecany gdy laborato-  mało: poniżej 2 w 10 polach widzenia (obiektyw 40 lub
rium nie może wykonać metod zagęszczających). 100 x)
" preparat trwale barwiony (np. hematoksylina, trichrom,  średnio: 3-9 w 10 polach widzenia
Ziehl-Neelsen) - w przypadku potwierdzenia wykrytych  dużo: powyżej 10 w 10 polach widzenia
obiektów, kału biegunkowego lub wskazań klinicznych, Na specjalne życzenie zlecającego badanie należy udoku-
" preparat trwale barwiony Chromotropem 2R na mikrospo- mentować w wyniku badania obecność innych form przypo-
rydia jelitowe - w przypadku wskazań/przesłanek klinicz- minających postacie rozwojowe pasożytów (artefakty, ele-
nych, pacjentów immunoniekompetentnych z biegunką menty roślinne, takie jak: pyłki, włoski lub włókna).
lub zalecenie lekarza, 1.5. Badanie mikroskopowe wymazu okołoodbytniczego
" założenie hodowli in vitro w kierunku nicieni jelitowych w kierunku Enterobius vermicularis
(Strongyloides, Trichostrongylus, Ancylostoma/Necator), Materiał należy pobrać przed rozpoczęciem leczenia i po-
bÄ…dz
pierwotniaków jelitowych (E. histolytica sensu lato., nownie 2-3 tygodnie po jego zakończeniu dla celów kontrol-
Balantidium coli) - w przypadku powrotu pacjenta ze strefy nych. Wymaz należy pobrać rano, przed myciem i oddaniem
tropikalnej lub subtropikalnej, a w przypadku podejrzenia kału, z okolic odbytu po rozchyleniu fałdów skórnych. Wy-
strongyloidozy także osób pochodzących z regionu połu- maz powinien być pobrany trzykrotnie w odstępach 3-5 dni.
dniowo-wschodniego Polski, test wykluwania miracydiów Materiał uzyskujemy:
(hatching test) na obecność żywych jaj Schistosoma spp. " przy użyciu zestawu dostępnego w handlu wg metody
w przypadku osób powracających z terenów endemicz- Halla (NIH) - pobranie materiału na bagietkę z tomofa-
nych schistosomozy. nem (celofanem)
1.3.3. Ocena preparatów " wg metody Grahama przy użyciu przylepca celofanowe-
" Rozmaz kału - ok. 2 mg kału (rozmaz w soli fizjologicz- go (taśmy klejącej).
nej, rozmaz podbarwiany) lub preparat po zagęszczeniu " Pobrany wymaz należy zabezpieczyć i jak najszybciej
343
Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej ...
przetransportować do laboratorium w temperaturze poko- o cykliczności występowania mikrofilarii we krwi (dzienna
jowej. Należy obejrzeć cały preparat bezpośrednio pod w przypadku zarażenia Loa loa i nocna w przypadku Wuche-
mikroskopem (optymalny obiektyw 20x) w poszukiwaniu reria bancrofti), wobec tego należy uwzględnić różnicę cza-
jaj i ewentualnie postaci dorosłych. Przewidywany czas su między miejscem zarażenia a Polską. Jeżeli nie mamy
badania - ok. 3 min. W wymazie okołoodbytniczym moż- podejrzenia, co do gatunku filarii, krew należy pobierać, co
na też znalez
ć jaja Taenia spp. 8-12 godz. przez 3 kolejne dni.
2. KREW  badania wykonywane najczęściej u osób po- Uwaga: o życiu chorego na malarię mogą decydować
wracających z terenów endemicznego występowania nawet godziny. Wobec powyższego, przy braku całodo-
pasożytów, z krajów tropikalnych lub subtropikalnych. bowego dostępu do badań diagnostycznych szpital po-
2.1. Pobieranie i transport materiału winien zabezpieczyć możliwości wykonywania szybkich
" Krew do badań należy pobrać przed rozpoczęciem lecze- testów immunochromatograficznych wykrywających
nia: antygeny zarodz
ców, przy jednoczesnym przygotowa-
 w przypadku podejrzenia malarii lub babeszjozy bez- niu rozmazów krwi, które mogą być póz
niej zbadane
zwłocznie, także przy stosowaniu środków farmakolo- mikroskopowo.
gicznych, 2.2. Procedury mikroskopowego badania krwi
 w przypadku podejrzenia leiszmaniozy czy filariozy, nie 2.2.1. Badanie próbki krwi powinno obejmować:
jest konieczne natychmiastowe pobranie materiału, co najmniej (w zależności od zlecenia):
Liczba pobrań materiału, jak i wykonanych badań zależy od " preparat (rozmaz bezpośredni) w soli fizjologicznej  tylko
rodzaju podejrzewanej inwazji pasożytniczej. w celu obserwacji ruchu świdrowców i mikrofilarii,
" Wykonanie i ocena rozmazów krwi obwodowej: " cienki rozmaz krwi  w kierunku wszystkich gatunków pa-
 z krwi włośniczkowej wykonać od razu po 2-3 rozmazy sożytów krwi,
każdego rodzaju (cienki rozmaz i grubą kroplę), " preparat tzw. grubą kroplę  w kierunku wszystkich paso-
 jeżeli rozmazy nie są wykonywane bezpośrednio po żytów krwi, szczególnie wywołujących malarię i filariozy,
pobraniu krwi, należy pobrać krew włośniczkową lub " ocena parazytemii,
krew żylną do probówki z EDTA, a ponadto
 rozmazy powinny być wykonane do 30 min. od pobra- " koncentrację wg Knott a  gruba kropla w kierunku mi-
nia krwi, krofilarii,
 wykonane rozmazy krwi należy zabezpieczyć przed " lub filtrowanie przez filtr membranowy  w kierunku mi-
owadami (muchami). Po całkowitym wyschnięciu krofilarii, łącznie z obliczeniem parazytemii.
rozmazów należy umieścić je w pudełku lub zawinąć Rozmazy krwi należy zabarwić:
w papier, przechowywać w temp. pokojowej. " jednym z barwników z grupy Romanowskiego, np. barw-
" Metoda zagęszczania mikrofilarii: nikiem Giemzy, Leishmanna lub Wrighta, natomiast filtry
 1 ml krwi żylnej pobranej na EDTA należy zmieszać z 9 wyłącznie barwnikiem Giemzy. Cienkie rozmazy krwi
ml 1-2 % roztworu formaliny w wodzie destylowanej lub można barwić metodÄ… MGG (May-Grünwald-Giemza) 
w buforze PBS (zapobieganie kontaminacji), względnie w celu wykrycia i identyfikacji wszystkich pasożytów krwi
należy zmieszać z wodą destylowaną. Zawiesinę po " hematoksyliną z eozyną  w kierunku wykrycia i różnico-
całkowitej hemolizie należy odwirować (500x g przez wania mikrofilarii. W barwieniu mikrofilarii metodą Giem-
10 min.) i z osadu wykonać preparaty, tzw. grubej kro- zy z
le wybarwia się osłonka, a dobrze jądra mikrofilarii,
pli, po wysuszeniu należy preparat utrwalić metanolem natomiast w przypadku barwienia hematoksyliną dobrze
i zabarwić  metoda wg Knott a. wybarwia się zarówno osłonka, jak i jądra.
 przy zastosowaniu filtrów membranowych krew należy 2.2.2. Ocena preparatu
pobrać jak wyżej. Zhemolizowaną krew należy przesą- " W przypadku cienkiego rozmazu wykonywanego w dia-
czyć przez filtry membranowe, o Å›rednicy porów 5 µm gnostyce malarii (babeszjozy, trypanosomozy) oglÄ…damy
w przypadku podejrzenia występowania we krwi mi- 200-300 pól widzenia (pw) pod powiększeniem obiekty-
krofilarii osÅ‚onkowych, a 3 µm mikrofilarii bezosÅ‚onko- wu 100x, BadajÄ…c rozmaz gruby  przeglÄ…damy 100 pw
wych. Najlepiej zastosować Filtry Nucleopore 25 mm (WHO) lub więcej (CLSI). Przewidywany czas badania -
średnicy. Cały filtr, na którym znajdują się wszystkie ok. 15 min. na 1 preparat.
przefiltrowane mikrofilarie należy barwić barwnikiem " W badaniach w kierunku filarioz (mikrofilarii) przeglądamy
Giemzy. cały preparat świeży (mokry), pole po polu widzenia, pod
W przypadku nie wykrycia zarodz
ców malarii w pierwszym powiększeniem obiektywu 10-20x i 40x dla obserwacji
badaniu, badania należy wykonywać co 6-8 godz. przez ko- szczegółów wykrytych larw lub artefaktów. Cały prepa-
lejne 3 dni. W przypadku wiciowców tkankowych, badanie rat barwiony przeglądamy dokładnie pod powiększeniem
należy wykonać raz dziennie przez 3 kolejne dni. obiektywu 10-20x i 100x dla uwidocznienia szczegółów
Przy pobieraniu krwi w kierunku filariozy należy pamiętać wykrytych mikrofilarii.
344
P. Myjak i inni
2.2.3. Wynik badania mikroskopowego powinien zawierać: Strongyloides, Ancylostoma/Necator, Ascaris lumbricoides
" nazwę gatunkową wykrytego pasożyta (w trudnych przy- oraz Entamoeba histolytica, czy Cryptosporidium spp. Mate-
padkach przy małej parazytemii  nazwę rodzajową), riał: popłuczyny oskrzelowo-pęcherzykowe (BAL) lub plwo-
" postać rozwojową pasożyta, cinę pobraną rano należy dostarczyć jak najszybciej (do 60
" parazytemię  procent zarażonych krwinek lub liczbę pa- min.) do laboratorium, (temperatura pokojowa). Po odwiro-
sożytów w 1 µl krwi, ewentualnie liczbÄ™ pasożytów na 200 waniu materiaÅ‚u należy wykonać preparat bezpoÅ›redni (jak
leukocytów (Plasmodium), liczbę mikrofilarii w 1 ml krwi, w przypadku badania kału). Jeżeli plwocina jest kleista na-
" wykryte artefakty (np. grzyby przypominające wyglądem leży dodać równą objętość 3% roztworu NaOH, odwirować
mikrofilarie  zanieczyszczenie z powietrza). 500 x g przez 5 min. i wykonać preparat z osadu (świeży/
Poza badaniem mikroskopowym stosuje się: mokry). W razie potrzeby można materiał utrwalić i postępo-
2.3. Zakładanie hodowli in vitro w kierunku Leishmania i Try- wać podobnie jak przy badaniu kału. Rekomendowane jest
panosoma cruzi trzykrotne pobranie i badanie materiału.
2.4. Badanie w kierunku antygenów Plasmodium spp. oraz
filarii (Wuchereria bancrofti, Loa loa) 5. BADANIE ASPIRATÓW
2.5. Badanie w celu wykrycia swoistych przeciwciał  za- 5.1. Płyn mózgowo-rdzeniowy
zwyczaj w laboratorium referencyjnym Materiał ten stosuje się do wykrywania zarażenia pasożyta-
2.6. Badanie na obecność kwasów nukleinowych wszyst- mi ośrodkowego układu nerwowego, w tym: Trypanosoma b.
kich gatunków pasożytów krwi. gambiense, Trypanosoma b. rhodesiense, pełzaków amfizo-
ad 2.3.-2.6.  patrz niżej icznych (Acanthamoeba spp., Naegleria fowleri i Balamuthia
mandrillaris), Toxoplasma gondii.
3. BADANIE MATERIAA
U Z UKA
ADU MOCZOWO-PA
CIO- Materiał w objętości 5-10 cm3 należy pobrać do jałowego
WEGO pojemnika i dostarczyć jak najszybciej (do 60 min) do labo-
Mocz jest materiaÅ‚em używanym najczęściej do wykrycia jaj ratorium w temp. 37°C.
Schistosoma haematobium i trofozoitów Trichomonas vagi- 5.2. Treść dwunastnicza
nalis, rzadziej jaj Dioctophyma renale czy mikrofilarii. Materiał ten stosuje się do wykrywania Giardia intestinalis,
3.1. Badanie moczu w kierunku Schistosoma haemato- Strongyloides stercoralis, Fasciola hepatica, Cryptospori-
bium. dium spp., rzadziej innych pasożytów.
Najlepiej badać mocz kolekcjonowany między godziną Materiał uzyskuje się:
12.00 a 15.00, ewentualnie po wysiłku. Pobieramy 100 - 200 " sondą dodwunastniczą - uzyskaną żółć należy odwirować
ml moczu, ważny jest jego końcowy strumień, można też 500 x g przez 2-3 min. i wykonać od razu preparat bezpo-
użyć całodobową zbiórkę moczu (po sedymentacji pozosta- średni (mokry). Powinno się również ocenić ogólny obraz
wić 100-200 ml moczu). Powinien być on przetrzymywany mikroskopowy żółci. Jeżeli nie można wykonać badania
i transportowany w warunkach schłodzenia, co zapobiega w okresie 1-2 godz., materiał należy utrwalić i postępo-
wylęgowi miracydiów. Poleca się: odwirowanie moczu (400 wać jak z kałem. Wskazane jest wykonanie barwienia
x g przez 5 min.) i wykonanie preparatu bezpośredniego lub rozmazów np. Giemzą (Giardia) lub Ziehl-Neelsen em
filtrowanie przez filtry membranowe (Å›rednica porów 8 µm) (Cryptosporidium spp.)
lub bibułę filtracyjną. Sposób i czas oceny preparatów jak " przy pomocy testu sznurkowego (string test/Enterotest)
w badaniu kału. Rekomendowane trzykrotne pobranie ma-  z uzyskanego materiału wykonujemy od razu preparat
teriału. W wyniku należy koniecznie zaznaczyć czy jaja są bezpośredni i/lub preparat barwiony.
żywe czy martwe. Materiał pobiera się zazwyczaj jednokrotnie, najlepiej po za-
3.2. Badanie moczu lub wydzieliny dróg moczowo-płcio- kończeniu cyklu badań kału. Do laboratorium powinien być
wych w kierunku Trichomonas vaginalis dostarczony w temperaturze pokojowej.
Należy pobrać początkowy strumień moczu, odwirować 400 5.3. Aspiraty z torbieli wątroby
x g przez 5 minut i wykonać preparat bezpośredni oraz trwa- Materiał ten stosuje się do badań na obecność skoleksów
le barwiony. Z wymazu z pochwy lub szyjki macicy należy lub materiału genetycznego Echinococcus multilocularis
wykonać preparat w soli fizjologicznej i barwiony. Najlepiej i Echinococcus granulosus.
barwić barwnikiem Giemzy, ewentualnie trichromem lub he- Materiał uzyskiwany jest śródoperacyjnie, chirurdzy nie pole-
matoksyliną. Pomocne może być też barwienie błękitem me- cają obecnie wykonywania biopsji cienkoigłowej ze względu
tylenowym lub zielenią malachitową. Wskazane jest założe- na możliwość rozsiania inwazji (występowania protoskolek-
nie hodowli in vitro (podłoże Roiron, Diamonda, Simitch a). sów w torbieli). Badanie parazytologiczne należy wykonać
Rekomendowane trzykrotne pobranie materiału. w ciągu 6 godzin od pobrania materiału; transport i prze-
chowywanie prób do czasu badania: w temp. schłodzo-
4. MIKROSKOPOWE BADANIE MATERIAA
U Z DRÓG nej do +4 do +10oC. Płyn z torbieli należy odwirować przy
ODDECHOWYCH 500 x g przez 10 min. i wykonać oraz przejrzeć, co najmniej
Stosuje się do wykrycia jaj Paragonimus spp., rzadziej larw trzy preparaty bezpośrednie. Materiał przeznaczony do ba-
345
Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej ...
dań molekularnych może być transportowany w stanie schło- Do badań parazytologicznych, pobrany wycinek mięśnia
dzonym, zamrożonym (jak najszybciej) lub po utrwaleniu naramiennego (ok. 0,5g) należy przesłać do laboratorium
w 70-96% alkoholu etylowym (do 7 dni). Zazwyczaj materiał w 0,9% NaCl.
pobiera się jednorazowo. Celem wykrycia larw włośni stosujemy
5.4. Materiał pobrany podczas rektoskopii lub z ropni " metodę kompresorową,
wątroby/płuc " trawienie sztucznym sokiem żołądkowym.
Materiał ten może być badany na obecność Entamoeba hi- Uzyskane larwy analizujemy pod względem parazytologicz-
stolytica czy Balantidium coli. nym i molekularnym.
Materiał pobierany ze zmian na powierzchni śluzówki lub 6.3. Materiał tkankowy stosowany do badań w kierunku
z ropni powinien być zmieszany z solą fizjologiczną i badany pełzaków amfizoicznych (pierwotnie wolnożyjących)
bezpośrednio pod mikroskopem. Należy wykonać prepa- Materiałem do badań mogą być:
rat trwale barwiony (trichrom, hematoksylina) ewentualnie " preparaty mikroskopowe, barwione hematoksylinÄ… i eozy-
utrwalić w PVA, a następnie powinien być barwiony. Mate- ną,
riał ten można przeznaczyć także do badań molekularnych " preparaty mikroskopowe, niebarwione (badania immuno-
(przesyłamy schłodzony, zamrożony lub utrwalony w etano- logiczne),
lu, tak jak w przypadku kału). Zazwyczaj materiał pobiera się " nieutrwalone fragmenty mózgu lub płyn mózgowo-
jednorazowo. rdzeniowy (PCR, FISH),
5.5. Materiał z gruczołów limfatycznych, szpiku, śledziony " nieutrwalone zeskrobiny z rogówki (PCR, FISH),
Materiał ten badamy w kierunku ruchliwych postaci (trypo- " tkanki utrwalone w etanolu 70-90% (PCR, FISH), lub
mastigota) Trypanosoma b. gambiense lub Trypanosoma b. w mniejszym stopniu bloczki parafinowe,
rhodesiense. W celu wykrycia zarażenia Leishmania dono- " posiewy na agarze nieodżywczym
vani, materiał uzyskuje się poprzez aspiracje igłą (biopsje Uwaga! Pracownik laboratorium nie powinien oglądać pre-
cienkoigłowe) ze szpiku, śledziony gdzie wykrywa się nie- paratów dłużej aniżeli przez 5 godzin dziennie, ze względu
ruchliwe postacie amastigota. W każdym przypadku należy na zmęczenie wzroku.
wykonać rozmazy, utrwalić w metanolu i wybarwić Giemzą.
W razie potrzeby materiał zabezpieczyć do dalszych badań 7. MATERIAA
DO BADAC
W KIERUNKU STAA
YCH EK-
(np. hodowli in vitro, badań molekularnych). Zazwyczaj ma- TOPASOŻYTÓW
teriał pobiera się jednorazowo. Materiał należy pobrać, zazwyczaj jeden raz, przed roz-
5.6. Materiał aspirowany ze zmian skórnych lub preparat poczęciem leczenia, a następnie 2-3 tygodnie po jego za-
odciskowy kończeniu celem oceny skuteczności leczenia. Materiał
Pozwala na wykrycie postaci amastigota w przypadku le- pobierają wyłącznie upoważnione osoby (np. dermatolog)
iszmanioz skórnych lub skórno-śluzówkowych. Należy w pomieszczeniu do tego przeznaczonym, nigdy w pomiesz-
wykonać rozmazy, utrwalić metanolem i barwić Giemzą. czeniu laboratoryjnym. W przypadku podejrzenia zarażenia
Wskazane założenie hodowli in vitro (podłoże NNN) i za- świerzbowcem lub nużeńcem, pobieramy próby ze zmian
bezpieczenie materiału do badań molekularnych. Zazwyczaj skórnych: zeskrobiny lub treść gruczołów łojowych i torebek
materiał pobiera się jednorazowo. włosowych. W przypadku podejrzenia wszawicy pobiera się
Przeglądanie mikroskopowe preparatów z powyższych materiał z powierzchni skóry, nasady włosów i odzieży (fał-
materiałów analogicznie jak w przypadku badaniu kału dy, szwy).
lub krwi W pobranym materiale ektopasożyty (formy dorosłe, nimfy
lub jaja) poszukuje się makroskopowo, pod małym (5-10 x)
6. MATERIAA
TKANKOWY powiększeniem lupy, rzadziej 100 x.
6.1. Materiał tkankowy do badań histopatologicznych
Fragmenty tkanek łącznie z materiałem biopsyjnym i sekcyj- B. PARAZYTOLOGICZNA DIAGNOSTYKA IMMUNOLO-
nym powinny być badane zarówno przez histopatologów, jak GICZNA
i parazytologów. 1.1. Wykrywanie w surowicy swoistych przeciwciał róż-
Materiał do badań stanowią: nych klas (w tym: IgG, IgM, IgA, IgE) produkowanych
" barwione i/lub niebarwione preparaty mikroskopowe, przez żywiciela po kontakcie z pasożytem.
" bloczki parafinowe, Badania te należy wykonać w każdym przypadku podejrze-
" materiał utrwalony w formalinie, nia o parazytozę, zwłaszcza pozajelitową, gdy pobranie ma-
" materiał utrwalony w alkoholu przeznaczony do badań teriału do badań bezpośrednich jest zabiegiem inwazyjnym,
molekularnych. jako uzupełnienie diagnostyki przy ujemnym wyniku badań
W większości przypadków wystarczające jest barwienie pre- mikroskopowych a także w razie niemożności wykonania
paratów hematoksyliną z eozyną, w przypadku podejrzenia badania mikroskopowego lub celem retrospektywnego po-
zarażenia E. multilocularis wykonywane jest barwienie PAS. twierdzenia przebycia parazytozy podczas pobytu w krajach
6.2. Materiał tkankowy do badań w kierunku włośnicy tropikalnych lub subtropikalnych. W każdym przypadku na-
346
P. Myjak i inni
leży podać interpretację uzyskanych wyników. ści wykonania tego badania na miejscu, należy przesłać
Do tego celu stosuje się testy odpowiednie dla danej para- materiał bezpośrednio po pobraniu, do 24 godzin w stanie
zytozy. Należy postępować ściśle wg instrukcji producenta schłodzonym. Kał może być również utrwalony (niektórzy
(zestawy fabryczne) lub wg instrukcji opracowanej w danym producenci zestawów diagnostycznych nie polecają utrwa-
laboratorium. lania) w 10 % formalinie w PBS i przesłany w okresie do
Do badań serologicznych, zależnie od potrzeby, pobiera się 7 dni. Przed badaniem nie powinno się stosować procedur
od 3 do 4 ml krwi na skrzep. Surowicę schłodzoną należy zagęszczania.
dostarczyć do 24 godzin od jej pobrania. (UN 3733  zamro- 2.1. Wykrywanie antygenów we krwi (np. OptiMAL rapid
żona surowica tylko w suchym lodzie). malaria test, BinaxNOW® Malaria test).
W Polsce, wykrywanie swoistych przeciwciał ma uzasadnie- 2.2. Wykrywanie antygenów w kale (koproantygeny) Giar-
nie: dia/ Cryptosporidium, Entamoeba histolytica sensu stricto
a) w przypadku podejrzenia rodzimych parazytoz: /E. histolytica sensu lato.
" toksoplazmozy - jako badania podstawowe (IgM, IgG, 2.3. Wykrywanie cyst/oocyst Giardia i Cryptosporidium
IgA, awidność IgG), metodą immunofluorescencji bezpośredniej (MeriFluor).
" toksokarozy  jako badania podstawowe (IgG),
" bąblowicy  jako uzupełnienie badań obrazowych, do wy- C. DIAGNOSTYKA MOLEKULARNA
krywania i różnicowania gatunków bąblowca, Wskazaniami do wykonania badań molekularnych są:
" wągrzycy  jako uzupełnienie badań obrazowych (IgG), 1. niska intensywność zarażenia, poniżej progu wykrywal-
" włośnicy  najwcześniej po 3 tygodniach od wystąpie- ności metodami mikroskopowymi,
nia objawów alergicznych przy ujemnym wyniku badań 2. trudności w różnicowaniu gatunków podobnych lub bliz
-
mikroskopowych wycinka mięśnia lub przy braku zgody niaczych,
pacjenta na biopsję, 3. potrzeba wykonania badań potwierdzających,
" fascjolozy  jako rozszerzenie diagnostyki przy ujemnym 4. potrzeba określenia lekooporności pasożyta.
wyniku mikroskopowego badania W badaniach molekularnych wykorzystuje siÄ™ m.in.:
" kału, szczególnie w pierwszych trzech miesiącach od wy- " PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy), nested PCR,
stąpienia objawów klinicznych, ponieważ pasożyty mogą " Real-time PCR (PCR w czasie rzeczywistym),
być jeszcze niedojrzałe. " LAMP (izotermiczna amplifikacja z zastosowaniem pętli),
b) w przypadku podejrzenia chorób tropikalnych (badania " FISH.
osób powracających lub przyjeżdżających z regionów tropi- Materiał do badań molekularnych może być nieutrwalo-
kalnych lub subtropikalnych. ny (badany zaraz po pobraniu), zamrożony lub utrwalony
" malarii - najczęściej dla retrospektywnego potwierdzenia w alkoholu etylowym 70% - 96% - przesłany jak najszybciej.
przebycia parazytozy, Nie należy używać formaliny, jako utrwalacza. Teoretycznie
" amebozy inwazyjnej (tkankowej), jako potwierdzenie in- badanie może być przeprowadzone na każdym materiale
wazji pełzaków do tkanek, biologicznym i w kierunku większości parazytoz. W praktyce
" leiszmaniozy trzewnej, celem potwierdzenia zarażenia badany jest płyn owodniowy w przypadku podejrzenia tokso-
przy braku badań mikroskopowych bądz
molekularnych, plazmozy wrodzonej; krew (ok. 2 ml) lub szpik (pobrane na
" filarioz - jako rozszerzenie diagnostyki przy ujemnym wy- EDTA) przy trudnościach diagnostycznych w malarii, babe-
niku badań mikroskopowych, szjozie lub leiszmaniozie trzewnej; kał w celu różnicowania
" schistosomozy - jako rozszerzenie diagnostyki przy ujem- Entamoeba histolytica, E. dispar i E. moshkovskii, wykrywa-
nym wyniku badań mikroskopowych kału lub moczu, nia i różnicowania gatunków Cryptosporidium oraz tkanka
" paragonimozy - jako rozszerzenie diagnostyki przy ujem- przy diagnozowaniu bÄ…blowicy wielojamowej (alweokokozy),
nym wyniku badań mikroskopowych. różnicowania gatunków (genotypów) Trichinella.
1.2. Wykrywanie swoistych przeciwciał w płynach ustro-
jowych: D. HODOWLA PASOŻYTÓW IN VITRO I IN VIVO
Badanie wykonujemy przy podejrzeniu: Hodowle in vitro zakłada się w celu zwiększenia wykrywal-
" parazytozy ośrodkowego układu nerwowego (np. wągrzy- ności niektórych gatunków pierwotniaków oraz helmintów
ca, rzadziej toksoplazmoza) - badanie płynu mózgowo- (robaków) lub różnicowania larw filariopodobnych Ancylo-
rdzeniowego, stoma od Necator.
" postaci ocznej toksoplazmozy i toksokarozy  badanie W diagnostyce parazytologicznej stosowane są podłoża dla
płynu z przedniej komory oka. T. vaginalis (Roiron, Diamonda, Simitcha), Entamoeba spp.,
2. Badanie na obecność antygenów pasożytów Balantidium coli (Robinsona, PAHM, stałe MA), Acanthamo-
Materiałem jest najczęściej kał (porcja wielkości orzecha la- eba spp. i Naegleria spp. (agar nieodżywczy), Leishmania
skowego) lub krew pobrana na EDTA (0,5 - 1 ml). spp., T. cruzi (podłoże NNN, Philipsa) lub inne dostępne
Badania wykonywane są za pomocą testów komercyjnych w handlu, T. gondii (hodowle tkankowe).
zgodnie z zaleceniami producenta. Jeżeli nie ma możliwo- W przypadku Ancylostoma/Necator/Trichostrongylus/Stron-
347
Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej ...
gyloides zakładamy hodowlę wg Harada Mori w probówce, wamy szkiełkiem nakrywkowym 22x22 mm.
na płytce Petriego z węglem, lub stosujemy metodę Baer- F. KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ROZPOZNAWANIA WY-
manna. BRANYCH CHORÓB PASOŻYTNICZYCH
Hodowle in vivo (przy uzyskaniu zgody odpowiedniej komisji 1. Definicje przypadków chorób pasożytniczych (kryte-
etycznej) stosujemy w celu wykrycia Leishmania spp. (in- ria rozpoznawania)
okulacja chomika), T. cruzi (mysz). T. gambiense/T. rhode- 1.1. Definicja diagnostyczna przypadku bÄ…blowicy (Echi-
siense (szczur, świnka morska), T. gondii (mysz), Trichinella nococcus spp.) została opracowana przez Brunetti i wsp.
spp. (mysz). Acta Tropica, 2010, 114:1-16
Pobieranie i przesyłanie materiału, jak wyżej. 1.1.2. Bąblowica jednojamowa: E. granulosus
Kryteria kliniczne
E. KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
MIKROSKOPOWYCH BÄ…blowicÄ™ u pacjenta stwierdza siÄ™ po wystÄ…pieniu, co naj-
Badania parazytologiczne powinny być wykonywane przy mniej jednego z poniższych trzech kryteriów:
użyciu mikroskopu z okularem z podziałką; obiektyw i każdy 1. Wolno rosnąca lub stabilna masa torbieli,
okular powinien być kalibrowany każdorazowo przy czysz- 2. Reakcja anafilaktyczna wskutek pęknięcia lub uszkodze-
czeniu i zmianie okularu lub obiektywów. Na mikroskopie nia torbieli,
powinna być naklejona metryczka kalibracji. 3. Przypadkowe wykrycie torbieli metodami obrazowymi
Preparat kontrolny powinien być każdorazowo włączony u bezobjawowych osób lub
do panelu próbek badanych. Ma to szczególne znaczenie 4. Wykryte podczas badań przesiewowych.
w przypadku rozpoczęcia barwienia preparatów nowym roz- Kryteria diagnostyczne
tworem roboczym barwnika lub nowym barwnikiem. 1. Typowe zmiany narzÄ…dowe wykryte technikami obrazo-
1. Próbki kontrolne do badań w kierunku malarii: wymi (USG, TK, MRI)
" wykonuje się z próbki krwi pobranej na EDTA zawierają- 2. Swoiste przeciwciała wykryte przez wysoko czułe testy
cej, co najmniej tyle pasożytów, aby jeden znajdował się serologiczne, potwierdzone przez odrębny wysoko spe-
w każdym z 2-3 pól widzenia. Wykonać cienkie rozmazy, cyficzny test
w okresie nie dłuższym niż jedna godzina od pobrania 3. Badania histopatologiczne lub parazytologiczne typowe
krwi od pacjenta, dla bąblowicy jednojamowej (np. bezpośrednia obserwa-
" wysuszone rozmazy należy utrwalić w 100% metanolu cja protoskoleksów lub haków w płynie z torbieli)
(lub przetrzymywać nieutrwalone w stanie zamrożenia), 4. Wykrycie charakterystycznych morfologicznych cech ma-
" preparaty przechowywać w oznaczonym pudełku w temp. kroskopowych torbieli w materiale chirurgicznym
-20°C (lub -70°C); po wyjÄ™ciu z zamrażarki, przed uży- 5. Wykrycie pasożyta metodami biologii molekularnej
ciem pozostawić do odparowania kondensatu (w przy-
padku preparatów nieutrwalonych po wyjęciu natychmiast Definicja przypadku bąblowicy jednojamowej (E. granu-
włożyć do naczynia z metanolem). losus)
2. W przypadku innych gatunków pasożytów występujących " Przypadek możliwy (podejrzany).
we krwi niż pierwotniaki z rodzaju Plasmodium, prepa- Każdy pacjent z wywiadem klinicznym lub epidemiolo-
ratem kontrolnym może być rozmaz trwale barwiony ze gicznym oraz techniki obrazowe lub serologia dodatnie
znanym gatunkiem, postacią rozwojową oraz określoną dla E. granulosus
parazytemiÄ™. " Przypadek prawdopodobny.
3. Próbki kontrolne do badań na obecność pierwotniaków Każdy pacjent z dodatnim wywiadem klinicznym, epide-
jelitowych: miologicznym, dodatnie techniki obrazowe lub serologia
Rozmazy z kału zawierającego znane pierwotniaki, ta- dla E. granulosus w dwóch testach (np. za pomocą te-
kie jak np. Giardia, Cryptosporidium sp. (z kału bydła) stów komercyjnych - ELISA-IgG i Western blot (immuno-
utrwalić i zabarwić odpowiednim barwnikiem; preparaty blotting)
przechowywać w pudełku w temperaturze pokojowej. Kał " Przypadek potwierdzony. Powyższe i dodatkowo do
przeznaczony do przygotowania próbek kontrolnych po- wyboru:
winien być utrwalony w PVA i z niego w razie potrzeby 1. demonstracja protoskoleksów lub ich składników, przy
wykonywać rozmazy barwione (różne barwienie w zależ- użyciu bezpośredniej mikroskopii lub technik biologii mo-
ności od gatunku pierwotniaka). lekularnej, w treści torbieli aspirowanej przez przezskór-
4. Próbki kontrolne do badań na obecność helmintów (ro- ną biopsję (ostatnio nie zaleca się) lub podczas zabiegu
baków) układu pokarmowego i moczowo-płciowego po- chirurgicznego,
winny zawierać jaja i/lub larwy. Kał lub inny materiał ze 2. wygląd zmian w USG, np. odstawanie endocysty w tor-
znanymi gatunkami pasożytów, uzyskany po zagęsz- bieli CE1, i przejście do stadium CE3a, lub odwarstwienie
czeniu (sedymentacji), należy utrwalić w 10% formalinie się CE2 lub CE3b, następnie zmiana do CE4, po podaniu
w PBS, po czym można przechowywać przez kilka lat. Albendazolu (przynajmniej przez trzy miesiące) lub spon-
Jako kontrolÄ™ bierzemy jednÄ… kroplÄ™ zawiesiny i przykry- tanicznie.
348
P. Myjak i inni
1.1.3. Bąblowica wielojamowa (alweokokoza): E. multilo- wskazuje na inwazję pierwotną starszą niż 4 miesiące),
cularis 4. stwierdzenie zmian w węzłach chłonnych o typie opi-
Kryteria kliniczne sanym przez Piringer-Kuchinka lub trofozoitów (tachy-
Co najmniej jedno z poniższych: wolno rozwijający się guz zoitów) pasożyta w tkance w otoczeniu nacieków z lim-
(objawy i cechy różne w zależności od lokalizacji guza, focytów i makrofagów (wykrycie cyst nie upoważnia do
wielkości i rodzaju /twardy, częściowo wielopęcherzykowy, rozpoznania przypadku toksoplazmozy),
z centralną martwicą/), wykryty technikami obrazowymi. 5. wysokie miana swoistych IgG u pacjentów bez objawów
Kryteria diagnostyczne - przynajmniej jeden z poniż- klinicznych zarażenia i IgM u ciężarnych dotyczy badań
szych czterech wykonywanych w 2.-połowie ciąży).
1. Typowe zmiany w narzÄ…dach wykryte technikami obrazo- 1.3. Definicja przypadku malarii (Plasmodium spp.)
wymi (USG jamy brzusznej, TK, MRI) Przypadek potwierdzony:
2. Wykrycie specyficznych przeciwciał przeciw Echinococ- 1. wykrycie postaci rozwojowych pasożyta: trofozoitów,
cus spp. za pomocą wysoko czułych testów serologicz- schizontów oraz gametocytów, które mogą być wykrywa-
nych i potwierdzonych przez wysoko specyficzny test. ne jeszcze po wyleczeniu pacjenta,
3. Badania histopatologiczne charakterystyczne dla bąblo- 2. wykrycie kwasów nukleinowych Plasmodium spp.
wicy wielojamowej (alweokokozy) Przypadek prawdopodobny:
4. Wykrycie sekwencji nukleotydowych E. multilocularis 1. wykrycie antygenów Plasmodum spp. szybkimi testami
w próbce materiału biologicznego. immunochromatograficznymi niepotwierdzone badaniem
mikroskopowym lub molekularnym,
Definicja przypadku alweokokozy (E. multilocularis) 2. wykrycie swoistych przeciwciał IgM.
" Przypadek możliwy (podejrzany). Przypadek możliwy:
Każdy pacjent z wywiadem klinicznym lub epidemiolo- wykrycie swoistych przeciwciał przy pierwszym zachorowa-
gicznym oraz techniki obrazowe lub serologia dodatnie niu (jedyna możliwość wstecznego udokumentowania prze-
dla E. multilocularis bycia choroby)
" Przypadek prawdopodobny. 1.4. Definicja przypadku leiszmaniozy (Leishmania spp.)
Każdy pacjent z dodatnim wywiadem klinicznym i epide- " Przypadek potwierdzony:
miologicznym i techniki obrazowe oraz serologia dodatnie 1. wykrycie postaci amastigota w pobranym materiale (szpik,
dla E. multilocularis w dwóch testach śledziona, owrzodzenia skórne, skórno-śluzówkowe),
" Przypadek potwierdzony. Powyższe i dodatkowo: 2. uzyskanie postaci promastigota z hodowli in vitro założo-
1. histopatologia charakterystyczna dla AE, nej z pobranego materiału,
2. i/lub wykrycie sekwencji nukleotydowych E. multilocu- 3. wykrycie DNA Leishmania spp.,
laris w próbce materiału biologicznego. 4. znamienny poziom swoistych przeciwciał (zwłaszcza
1.2. Definicja przypadku inwazji pierwotnych Toxopla- w reakcji z antygenem rK39) przy jednoczesnych obja-
sma gondii wach klinicznych leiszmaniozy trzewnej (hepatospleno-
" Przypadek potwierdzony; megalii) czy skórno-śluzówkowej w przypadku pierwsze-
1. dodatni wynik próby izolacji/hodowli we krwi i płynach go zachorowania.
ustrojowych (u ciężarnych także w płynie owodniowym), " Przypadek prawdopodobny:
2. wykrycie DNA we krwi i płynach ustrojowych (u ciężar- wykrycie swoistych przeciwciał o znamiennym mianie.
nych także w płynie owodniowym), 1.5. Definicja przypadku pełzakowicy (Entamoeba histo-
3. serokonwersja  zmiana ujemnego wyniku badania se- lytica)
rologicznego na dodatni między dwoma kolejnymi bada- " Przypadek potwierdzony:
niami (w przypadku ciężarnych wtedy, gdy obie próbki 1. wykrycie w kale trofozoitów i/lub cyst E. histolytica sen-
surowicy badano po zajściu w ciążę). su lato oraz jednocześnie koproantygenów E. histolytica
" Przypadek prawdopodobny: sensu stricto,
1. serokonwersja  zmiana ujemnego wyniku badania se- 2. wykrycie trofozoitów E. histolytica sensu lato w tkankach
rologicznego na dodatni między dwoma kolejnymi bada- lub w materiale z owrzodzeń ściany jelita,
niami (u ciężarnych, gdy jedną z próbek badano przed 3. wykrycie DNA E. histolytica sensu stricto,
zajściem w ciążę), 4. serokonwersja w okresie 1-4 tygodni,
2. znamienny przyrost miana przeciwciał klasy G do wartości 5. objawy kliniczne plus znamienne miano u osoby dotych-
wysokich (e" 300 j.m./ml) między badaniami wykonanymi czas nie chorującej na amebozę,
w odstępie 3 tygodni (Przeciwciała klasy M i A są zazwy- " Przypadek prawdopodobny:
czaj obecne w obu próbkach. Leczenie toksoplazmozy 1. wykrycie w kale trofozoitów E. histolytica sensu lato z ery-
może spowodować wzrost miana przeciwciał klasy G). trocytami w cytoplazmie,
3. wysokie miana swoistych IgG, obecność IgM/IgA i obja- 2. wykrycie samych koproantygenów E. histolytica sensu
wów klinicznych zarażenia (Indeks awidności IgG e" 0,300 stricto,
349
Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej ...
3. wykrycie swoistych przeciwciał anty- E. histolytica u osób nia oraz występowanie objawów klinicznych,
chorujących pierwszy raz. " Przypadek możliwy:
" Przypadek możliwy: objawy chorobowe podobne do występujących u osoby za-
1. wykrycie trofozoitów (bez erytrocytów) i/lub cyst E. histo- rażonej.
lytica sensu lato, 1.10. Definicja przypadku toksokarozy (Toxocara spp.)
2. wykrycie swoistych przeciwciał anty E. histolytica, " Przypadek prawdopodobny:
3. wykrycie koproantygenów E. histolytica sensu lato. występowanie objawów klinicznych toksokarozy, potwier-
1.6. Definicja przypadku kryptosporydiozy (Cryptospo- dzony kontakt z psami/kotami, wykrycie swoistych przeciw-
ridium spp.) ciał, wysoka eozynofilia (postać trzewna).
" Przypadek potwierdzony: " Przypadek możliwy:
1. wykrycie oocyt Cryptosporidium spp. metodą: Ziehl-Niel- wykrycie swoistych przeciwciał.
sen a, immunofluorescencji bezpośredniej (np. MeriFluor) Uwaga: badania koproskopowe nie mogą być stosowane do
lub FISH, wykrycia pasożyta.
2. wykrycie DNA Cryptosporidium spp. 1.11. Definicja (określenie) przypadku anisakidozy (Ani-
Uwaga: gatunek lub genotyp Cryptosporidium można okre- sakis simplex, Pseudoterranowa decipiens, Contraca-
ślić tylko na podstawie analizy DNA. ecum spp.)
" Przypadek prawdopodobny: " Przypadek potwierdzony:
wykrycie koproantygenów Cryptosporidium parvum oraz ob- wykrycie larw Anisakis (Pseudoterranova) w materiale po-
jawy kliniczne u osób immunoniekompetentnych lub dzieci branym podczas gastroskopii (duodenoskopii) lub zabiegu
poniżej 2 roku życia. chirurgicznego.
" Przypadek możliwy: " Przypadek prawdopodobny:
wykrycie koproantygenów Cryptosporidium parvum bez ob- wystąpienie nagłych objawów klinicznych sugerujących
jawów klinicznych, pacjent bez zaburzeń odporności. ostry wrzód plus spożywanie surowych ryb morskich (lub ich
1.7. Definicja przypadku giardiozy (Giardia intestinalis/G. przetworów) przed zachorowaniem.
lamblia) 1.12. Definicja przypadku pozostałych parazytoz (paso-
" Przypadek potwierdzony: żytów)
1. wykrycie trofozoitów i/lub cyst G. intestinalis w badaniu " Przypadek potwierdzony:
mikroskopowym treści dwunastnicy lub kału, 1. wykrycie i poprawne rozpoznanie postaci rozwojowych
2. wykrycie cyst G. intestinalis w kale metodą immunofluore- pasożyta,
scencji bezpośredniej (np. Meri-Fluor) lub FISH, 2. wykrycie jego kwasów nukleinowych z adekwatnego ma-
3. wykrycie DNA G. intestinalis. teriału biologicznego,
" Przypadek prawdopodobny: 3. uzyskanie pasożyta w hodowli in vitro.
wykrycie koproantygenów G. intestinalis (GSA-65 kDa) oraz " Przypadek prawdopodobny:
występowanie objawów klinicznych. 1. wywiad epidemiologiczny plus objawy kliniczne i/lub wy-
" Przypadek możliwy: krycie antygenu szybkimi testami immunochromatogra-
1. wykrycie tylko koproantygenu G. intestinalis bez objawów ficznymi bez potwierdzenia badaniem mikroskopowym
klinicznych, lub molekularnym,
2. dodatni wynik badania serologicznego. 2. wykrycie swoistych przeciwciał o znamiennym mianie
1.8. Definicja przypadku wągrzycy (cysticercus T. so- (przy pierwszym zarażeniu) i/lub dodatnim teście potwier-
lium) dzajÄ…cym.
" Przypadek potwierdzony: " Przypadek możliwy:
wykrycie swoistych przeciwciał IgG anty  T. solium (wynik wykrycie swoistych przeciwciał o niskim mianie (przy pierw-
potwierdzony testem Western blot) i dodatni wynik TK/NMR szym zarażeniu) lub średnie albo wysokie miano u osób
i występowanie objawów klinicznych ze strony OUN, ewen- z terenów endemicznych (wysokie tło).
tualnie dodatni wynik RTG mięśni, 1.13. Definicje przypadków chorób wywoływanych przez
" Przypadek prawdopodobny: stałe ektopasożyty.
wykrycie przeciwciał anty  T. solium IgG, 1.13.1. Definicja przypadku wszawicy głowowej (pedicu-
" Przypadek możliwy: losis capitis)
wykrycie w kale jaj Taenia spp. i/lub członów T. solium. " Przypadek potwierdzony (wszawica aktywna):
1.9. Definicja przypadku włośnicy (Trichinella spp.) złoty standard - znalezienie żywych nimf lub postaci doro-
" Przypadek potwierdzony: słych na włosach lub skórze głowy (liczba zazwyczaj ok.
wykrycie larw w biopsji mięśnia naramiennego (gatunek 10/osobę).
określony na podstawie analizy DNA), " Przypadek prawdopodobny:
" Przypadek prawdopodobny: wykrycie jaj żywych (w odległości do ok. 6 mm  1 cm od
wykrycie swoistych przeciwciał oraz wspólne z
ródło zaraże- podstawy włosa) lub pustych (w odległości > 1 cm od pod-
350
P. Myjak i inni
stawy włosa), przytwierdzonych do włosów. próba atramentowa), interpretacja może być trudna, jeżeli
" Przypadek możliwy: kanaliki są nieliczne i/lub  zamaskowane zadrapaniami
1. diagnostyka objawowa: świąd owłosionej skóry głowy " Przypadek możliwy (diagnostyka objawowa):
i karku; charakterystyczny, długotrwały świąd, nasilający się w nocy
2. zmiany wypryskowe; przeczosy i otarcia naskórka; (najczęściej występuje w okolicach pępka, na nadgarstkach,
3. wysięk surowiczego płynu, łokciach, pośladkach, w okolicach narządów płciowych,
4. sklejone włosy (ewentualnie wystąpienie kołtuna - plica w okolicach nosa; u dzieci często na dłoniach i podeszwach
polonica); powiększenie węzłów chłonnych karkowych. stóp), linijne przeczosy w miejscach typowych, wysypka
1.13.2. Definicja przypadku wszawicy odzieżowej (pedi- grudkowo  pęcherzykowa, wywiad ukierunkowany na wy-
culosis corporis) stępowanie podobnych objawów wśród osób z otoczenia
" Przypadek potwierdzony: chorego.
znalezienie żywych nimf i dorosłych wszy na odzieży (licz- 1.13.5. Definicja przypadku nużycy (demodecosis)
ba wszy na osobnika  zazwyczaj ok. 10), najczęściej w talii " Przypadek potwierdzony:
i pod pachami. wykrycie larw, nimf i postaci dorosłych w preparacie bez-
" Przypadek prawdopodobny: pośrednim z powierzchni zmian skórnych, w wydzielinie
1. występowanie plam błękitnych (maculae ceruleae) (ce- z gruczołów łojowych, na rzęsach lub brwiach oraz miesz-
cha patognomoniczna wszawicy); kach włosowych).
2. stwierdzenie zgrubiałej, szorstkiej skóry, z przebarwienia- " Przypadek prawdopodobny:
mi ( choroba włóczęgów ); stwierdzenie wypadania rzęs, brwi, włosów z przedsionka
3. znalezienie jaj w fałdach i szwach odzieży (najczęściej nosa, uporczywe zapalenie spojówek i powiek (opuchnięcie,
w miejscach styku ubrania ze skórą) oraz odchodów wszy łzawienie, wysięk ropny), zrogowaciałe, wystające ponad
na powierzchni odzieży. powierzchnię skóry mieszki włosowe, zwiększona produk-
" Przypadek możliwy (diagnostyka objawowa): cja łoju i duże zaskórniki, w przypadku zajęcia przewodów
1. występowanie świądu najczęściej w okolicach pach, pa- usznych: wysięki, zwiększona produkcja łoju, nadmierne
chwin, miedzy łopatkami (miejscach zakrytych odzieżą); złuszczanie naskórka, nieprzyjemny zapach; stany zapalne
2. przeczosy, nadżerki i strupy zakrywanych powierzchni skóry narządów płciowych i ich okolicy.
skóry. " Przypadek możliwy (diagnostyka objawowa):
1.13.3. Definicja przypadku wszawicy łonowej (phtiria- najczęściej występuje infestacja bezobjawowa, okresowe,
sis) lekkie swędzenie brwi i powiek, głównie u podstawy rzęs,
" Przypadek potwierdzony: zmiany skórne na skrzydełkach nosa, policzkach i czole,
znalezienie żywych nimf i postaci dorosłych wszy na wło- pigmentacja.
sach zainfestowanych rejonów, blisko powierzchni skóry.
" Przypadek prawdopodobny:
Adres do korespondencji:
1. występowanie plam błękitnych (maculae ceruleae) (ce-
Zakład Parazytologii Tropikalnej
cha patognomoniczna wszawicy);
Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej
2. znalezienie jaj przytwierdzonych do trzonów włosów
Gdański Uniwersytet Medyczny
wzgórka łonowego i pod pachami; u mężczyzn do wło-
81-519 Gdynia, ul. Powstania Styczniowego 9b,
sów porastających klatkę piersiową i brodę; do brwi i rzęs
e-mail: [e-mail]
(u dzieci lub przy silnej intestacji); punkcikowate, czarne
plamki krwi i kału na bieliz
nie.
" Przypadek możliwy (diagnostyka objawowa):
występowanie świądu skóry okolicy łonowej, krocza, pa-
chwin, ud, brzucha i dołów pachowych, zapalenie spojówek
i brzegów powiek, przeczosy, powiększenie węzłów chłon-
nych pachwinowych i pachowych.
1.13.4. Definicja przypadku świerzbu (scabies)
" Przypadek potwierdzony:
znalezienie świerzbowców, jaj lub kuleczek odchodów
w preparacie bezpośrednim z powierzchni zmian skórnych
(zeskrobiny, usunięcie igłą samicy widocznej na końcu kory-
tarza, jako biały lub szary punkcik); pomocne w rozpoznaniu
świerzbu może być również badanie dermatoskopowe.
" Przypadek prawdopodobny:
stwierdzenie charakterystycznych, zygzakowatych, lub
w kształcie litery  S kanalików świerzbowcowych (dodatnia
351