1. Marian Filipiak „Socjologia kultury”

2. Marian Gorka „Socjologia kultury”

3. Antonina Kłoskowska „Kultura masowa, krytyka i obrona”

SOCJOLOGIA KULTURY

I WYKŁAD

1. Cultura miała swój początek od Cycerona, użył on tego słowa do określenia kultury umysłu; cultury animi – uprawa umysłu. Początkowo termin kultura wiązał się z uprawą ziemi – cultura agri. Począwszy od Cycerona termin ten zaczęto wiązać z wszelką ludzką czynnością, mającą na celu pielęgnowanie kształcenia.

W starożytnej Grecji używano odpowiednika pelomai – określenie to dotyczyło wysiłku wewnętrznego, przekształcenie ludzkiego myślenia.

Oprócz tego odpowiednikiem było również słowo paideia – określenie ideału społecznego.

Systematycznie na przestrzeni wieków, słowo kultura nabierało nowych znaczeń. Również dla badaczy, którzy zajmują się badaniem kultury. Badacze ci bardzo wąsko spostrzegają to co nazywamy kulturą.

Dla archeologów kulturą jest to wszystko co można wykopać z ziemi, rzeczy materialne.

Dla etnografa w zakres tego pojęcia wchodzą nie tylko przedmioty, ale też gwary, obyczaje, mity, piosenki, wierzenia.

Z perspektywy antropologii kultury, w skład kultury wchodzą wytwory, zachowania, instytucje, sztuka, działalność gospodarcza, język, religia, zabawa, zwyczaje, które można uznać za niekulturalne, ale są kulturowe, np. ludożerstwo.

Z perspektywy psychologii, kultura to zbiór zachowań jednostki, myśli, uczuć, zbiór reguł w postępowaniu, form, ekspresji, nakazów, zakazów, ocen i sądów.

Z perspektywy socjologicznej jest pewien wydzielony obszar działalności ludzi.

2. Pojęcie socjologii kultury

Socjologia kultury jest to nauka zajmująca się badaniem związku pomiędzy życiem społecznym a kulturą, ich wzajemnych uwarunkowań, zmian jakim podlegają, zróżnicowaniu a także badaniem jednostek ludzkich pod kątem tego jak są one warunkowane przez kulturę i jak w niej funkcjonują.

3. Zakresy badań socjologii kultury.

1) Teoretyczna refleksja nad pojmowaniem kultury i związkami z życiem społecznym. Podejmowane są kwestie definiowania kultury wprowadzania założeń metodologicznych i określanie relacji kultury z życiem społecznym. Socjolog czerpie wiedzę z dorobku antropologii kultury i filozofii.

2) Społeczna geneza kultury (najstarszy wątek badań nad kulturą). Istotna jest teza, że kultura była środkiem wspomagającym bytowe czynności człowieka i jej celem ostatecznym było przeżycie, zarówno dotyczyło to kształtów pierwotnych narzędzi, ich zdobnictwo, trofea.

Kultura jako rodzaj narzędzi

Istotna jest też teza nabywania kultury, czyli procesu socjalizacji, funkcji, uwarunkowań itd.

3) Socjologia komunikowania, czyli badania dotyczące składników procesu komunikowania, wpływy procesów komunikowania na procesy społeczne.

4) Wzajemne związki osobowości kultury dotyczą wpływu tego jak czynniki społeczno-kulturalne wpływają na kształt osobowości człowieka, tego jak kultura, np. wzory zachowań, wartości są obecne w osobowości człowieka.

5) Uczestnictwo w kulturze, mechanizmy, warunki uczestnictwa jednostek w kulturze, społeczne zachowanie odbiorców kultury, oddziaływanie sztuki na odbiorców, wartościowanie kultury sztuki.

Dotyczy badania sposobu, w jakim wytwory kultury funkcjonują w społeczeństwie, a także tego w jaki sposób ludzie funkcjonują w kulturze.

6) Relacje pomiędzy cechami społecznymi a kulturowymi ludzi, np. podejmowane są badania wzajemnych relacji pomiędzy zróżnicowaniem społecznym a kulturowym społeczeństwa, zmieniających się warunków funkcjonowania życia społecznego, np. warunkowania procesów globalizacji w społeczeństwie wielokulturowym.

7) Kwestie oceny kultury i ich porównywanie. Trudno znaleźć przekonujące kryteria takiej oceny, bowiem ukryta ocena kultury związana jest z podstawą etnocentryczną związaną stereotypami i uprzedzeniami. Podejmuje się badania nad relatywizmem różnych kultur, a także refleksją teoretyczną, dotyczącą prób formułowania obiektywnych kryteriów różnych kultur.

8) Społeczna dynamika kultury – życia społeczeństwa kulturowego analizuje się czynniki zmian społeczno-kulturowych, zmian ustrojowych, struktury społecznej, idei, wartości społecznych, sposobach gospodarowania, wytwarzania, a także zmian w różnych dziedzinach kultury, religii, moralności, obyczajach.

9) Badania poszczególnych dziedzin kultury i ich przejawów, np. socjologia sztuki, literatury, religii.

4 Sposoby definiowania kultury:

Antonina Kłoskowska – 6 typów definiowania kultury:

1) Opisowo-wyliczający – inaczej nominalistyczny, kultura jest traktowana jako określony zbiór konkretnych przedmiotów, definicja kultury sprowadza się do wyliczania jej części składowych.

Def. wg Edwarda Tylora: „Kultura, czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa i obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społecznych”.

2) Historyczny – kładzie nacisk na tradycję jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kultury (dziedziczenie, dorobek, tradycja – najważniejsze kategorie), kulturę definiuje się tutaj, jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu poprzednich doświadczeń następnym pokoleniom.

Def. wg Stefana Czarnowskiego: „O kulturze możemy mówić dopiero wówczas, gdy odkrycie czy wynalazek zostaje zachowany, gdy jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdy staje się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej, a nie przyzwyczajeniem poszczególnej jednostki czy jej osobistym mniemaniem”.

3) Normatywny – kładzie nacisk na podporządkowanie zachowań ludzkich normom, wzorom, modelom i wartościom – te elementy są traktowane jako elementy konstruujące kulturę. Kultura jest postrzegana jako zespół norm danej społeczności i warunkujących jej trwanie.

Def. wg T. Parsons, A. Kroemper: „Kultura to przekazane i wytworzone treści i wzory, wartości, idee i inne symbolicznie znaczące systemy będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania”.

4) Psychologiczny – zwraca uwagę na psychiczne mechanizmy kształtowania się kultury związane z uczeniem się, kształtowaniem nawyków kulturalnych, internalizację norm obowiązujących w danej zbiorowości i wpływ kultury na kształtowanie się osobowości jednostek; uwydatnia się tu rolę uczenia i naśladownictwa w procesie przyswajania kultury.

Def. wg Stanisława Ossowskiego: „Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych, przekazywanych w łonie danych zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich”.

5) Strukturalistyczny – bierze się pod uwagę strukturę danej kultury, tzn. elementy tej kultury i ich wzajemne powiązanie, zwykle bierze się pod uwagę 4 kategorie elementów: materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne dotyczące uczuć i postaw.

6) Genetyczny – kładzie nacisk na genezę, wyjaśnienie pochodzenia kultury; można wyróżnić 2 grupy definicji:

I. dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury – wyłaniania się jednych form z innych, wyższych z niższych.

II. dotyczy wyłaniania się kultury z natury, czyli związki, przeciwieństwa między kulturą a naturą,

Kultura jest traktowana jako suma zachowań ludzkich, powstałych w wyniku aktywności człowieka.

II WYKLAD

3. Kulturę można rozumieć w ujęciu:

 wartościujące rozumienie kultury zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości ludzkich, klasyfikuje się kultury na wyższe, niższe, lepsze, gorsze. Kultura z tej perspektywy jest postrzegana jako zjawisko podlegające rozwojowi dziejów w procesie historycznym i osiągające w tym procesie coraz wyższy stopień. Kultura się kumuluje.

 opisowe rozumienie kultury, czyli neutralne, nieoceniające, postrzega kulturę jako zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których powiązanie i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania.

Termin kulturalny – charakterystyczny dla ramienia wartościującego.

Kulturowy – związany z myśleniem niewartościującym kulturowe są wszystkie zjawiska.

Dobra kultury:

→ w ujęciu szerszym dotyczy to rzeczy i usług dóbr materialnych i niematerialnych, zachowań estetycznych i nieestetycznych

→ w ujęciu węższym określa kontekst w jakim jest użyte to pojęcie, np. dobra kultury dotyczące ochrony zabytków

Wartości kultury:

Określa stosunek człowieka lub grupy ludzi do danego dobra kultury. Dobra kultury są najczęściej zhierarchizowane.

Wzór kulturowy:

Określa dające się zaobserwować prawidłowości, powtarzanie się danych zachowań w podobnych sytuacjach, wzór kultury określa, w jaki sposób jednostka powinna reagować na sytuacje ważne dla niej, dla grupy, by zachować się zgodnie z oczekiwaniami.

Jest to mniej lub bardziej ustalony sposób zachowania się i myślenia w danej zbiorowości.

Kategorię wzoru kultury można rozpatrywać w aspekcie normatywnym, gdy określa normy wg których jednostka postępuje oraz w aspekcie behawioralnym, gdy dotyczy realizacji tej normy w rzeczywistym zachowaniu członków zbiorowości.

Najistotniejsze cechy socjologicznego pojmowania kultury:

*Kultura związana jest z człowiekiem, człowiek jest jej twórcą i odbiorcą, jest przez nią kształtowany, w niej wyraża swoje potrzeby.

*Kultura jest zjawiskiem społecznym; nie byłoby kultury, gdyby nie było życia społecznego, zbiorowego. W ramach zbiorowości jest przekazywana w czasie i przestrzeni, ulega dyfuzji, rozprzestrzenia się, może być kumulowana przez przekazywanie doświadczeń w przekazie międzypokoleniowym.

*Kultura jest zjawiskiem powtarzalnym.

*Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych, jest przekazywana na drodze wychowania, uczenia się, socjalizacji, procesu nadawania kultury. Zachowania kulturowe są wyuczone. Wyłącza się z kultury zachowania instynktowne, biologiczne.

*Kultura ma wymiar czasowy, ma swoją historię, rozwija się albo upada w zależności od warunków społecznych, ekonomicznych, itp.

*Kultura jest dorobkiem pokoleń, zjawiska kulturowe są przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Mechanizmy zmian kulturowych:

-ewolucja

-adaptacja

-dyfuzja.

Ewolucja to proces przeobrażeń, przechodzenia do stanów bardziej złożonych, kumulacja zjawisk kulturowych, dorobku kulturowego.

Dyfuzja kulturowa to proces mieszania się różnych kultur, cech kulturowych w skutek kontaktu kultur.

Można wyróżnić:

1. dyfuzję struturalną – proces przenikania treści kulturowych z jednej zbiorowości do innej

2. b. dyfuzja przestrzenna – przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury w drodze ich zapożyczania.

*Aspekt przestrzenny kultury – rozprzestrzenia się wraz z rozwojem człowieka i jego przemieszczaniem się.

* Kultura jest systemem. Kultura tworzy pewną zintegrowaną całość, która często jest naruszona i przekształcana. Między elementami zachodzi proces integracji.

*Kultura jest mechanizmem adaptacyjnym człowieka. Oznacza to, że spełnia rolę pośrednika między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym, w którym człowiek żyje.

Płaszczyzny zjawisk kulturowych

Można wyróżnić 4 aspekty, (płaszczyzny):

- płaszczyzna materialna – wszystkie zjawiska mają wymiar materialny, (narzędzia, wytwory ludzkiej ręki), np. muzyka – instrumenty potrzebne do wytworzenia tej muzyki.
Dzięki przedmiotom mamy możliwość percepcji zjawisk kulturowych.
W socjologii kultury pojęcie materialnego aspektu zjawisk kulturowych i jest to adekwatne niż mówienie o pojęciu materialnym.

- płaszczyzna behawioralna – dotyczy tego, że wszystkie zjawiska kulturowe są związane
z zachowaniami motorycznymi np. z zewnętrznymi czynnościami – przeżycia i odczucia

- płaszczyzna psychologiczna – obejmuje wartościujące oceny, postawę, motywy i znaczenia nadawane przez człowieka podmiotom materialnym i zachowaniom. Zachowaniu lub przedmiotowi można nadać znaczenie (nadawane przez ludzi) w tym sensie stają się one elementami kultury.

- płaszczyzna aksjonormatywna – dotyczy norm i wartości, nie dotyczy płaszczyzny psychologicznej

III WYKLAD

Temat: Typy procesów nabywania kultury

Typy procesów nabywania kultury:

Różnią się w zależności od rodzinnych środowisk wychowawczych i od funkcjonujących w tych środowiskach mechanizmów.

Można wyodrębnić wiele kryteriów wg, których te typy się tworzy:

1. stopień przymusu

- w zależności od różnych systemów wychowawczych różny może być stopień przymusu stosowanego wobec jednostki

- w systemach totalitarnych stopień przymusu będzie o wiele większy niż w systemach demokratycznych lub w systemach nazwanych wychowaniem bezstresowym

2. treść przekazywanych wzorów i wartości

- w zależności od systemu wychowawczego, kraju i miejsca geograficznego te wzory zachować nabywane przez jednostkę są zróżnicowane podobnie jak wartości się różnią

- tradycja, religia, poczucie wspólnoty, miłość, piękno, odwaga, praca, pieniądze – i inne wartości, na niektóre nakładamy większy nacisk w zależności od systemu wychowawczego

- trudno wskazać na jasne kryteria dla tworzenia tych modeli, które mają
(np. japończycy mają inny system wartości niż my)

3. trwałość nabywanych wzorów

- zależy od systemy, w którym jednostka jest wychowywana, socjalizowana, ale nie możemy powiedzieć, że równe są kryteria i wzory wychowania

- w systemie totalitarnym podporządkowanie się normom będzie większe niż w systemach wolnych (np. Hitlerjugend)

- system faszystowski, komunistyczny

- INDOKTRYNACJA – wpajanie człowiekowi społecznych przekonań zwłaszcza politycznych, leżących w interesie grupy rządzącej za pośrednictwem uporczywej propagandy przekazywanej przez środki masowego przekazu lub systemu oświaty - nawet w systemie totalitarnym związane z indoktrynacją często zdarzają się herezje, odstępstwa i zdrady w systemie wartości

4. stopień funkcjonalności nabywanych wzorów

- możemy powiedzieć, że poszczególne zasady, normy, poglądy, wzory zachowań nabywane w procesie socjalizacji nie zawsze są korzystne dla funkcjonowania jednostki lub zbiorowości. Proces przekazu jest bezwiedny, ślepy (międzypokoleniowym) dominuje ukryte założenie, że te wartości, zasady przekazywane są najlepszymi z możliwych i że będą pożyteczne dla jednostki czy zbiorowości w przyszłości. Rzadko bierze się pod uwagę zróżnicowanie tych wartości w społeczeństwie, kulturze.

Jest to model bardzo przekonujący – Mead Margareth.

Klasyfikacja 3 modeli relacji międzypokoleniowej lub typy przekazu kultury; odnoszą się do różnych typów społecznych w różnych fazach rozwoju.

1. Typ kultury postfiguratywnej

1) POSTFIGURATYWNY – przekaz w jedną stronę s  m

Elementy z przeszłości dominują w przyszłości. Dotyczy takich zbiorowości i kultur, w których przekazie wzorów kulturowych dominują ludzie najstarsi ponad to wszystkie pokolenia żyją obok siebie w jednej wspólnocie i w tej wspólnocie dominuje nastawienia na przeszłość, na utrwalanie tradycji. Są to społeczeństwa najczęściej zamknięte. Cechuje je brak tolerancji wobec innych i to zamknięcie ma służyć podtrzymywaniu niezmienionej odrębności i niezmienionej tożsamości. To jest podtrzymywane pod groźbą wykluczenia jednostki, która chciałaby coś zmienić „nierespektującej” wartości i normy.

• Przekaz wiedzy jest bezdyskusyjny i niekwestionowany !

• Przekaz w jedną stronę!

• Takie społeczeństwo w przypadku kontaktu z innymi społeczeństwami narażone są na destrukcje!

2. Typ kultury konfiguratywnej

s m

KONFIGURATYWNY – on powstaje w wyniku migracji procesów dyfuzji, czasami kataklizmów, rozwoju nowych technologii.

Powstaje sytuacja, w których dawne doświadczenia i wzory zachowań przestały funkcjonować a często okazały się zgubne dla jednostek. W przekazie międzypokoleniowym dominują rówieśnicy i znaczący jest przekaz w obie strony / w 2 stronę. Dominują ludzie w średnim wieku będący łącznikami między pokoleniami. Widoczne są różnice międzypokoleniowe. Znacznie maleje to co w przeszłości z naciskiem na teraźniejszość i przyszłość. Najstarsze pokolenie nie cieszy się takim prestiżem i bywa marginalizowane. Czas powstania instytucji, kultury i instytucji wychowawczych.

(np. odkrycia geograficzne, rewolucja przemysłowa, wiek XIX.

3. Typ kultury prefiguratywnej

s m

PREFIGURATYWNY

– Tempo zmian jest coraz szybsze do tego stopnia, że starsze pokolenia mają trudności w zaakceptowaniu zmian.

Mamy do czynienia z procesem mieszania się kultur. Powstaje nowe środowisko kulturowe, środowisko komunikacji, nowe technologie, które cechuje brak analogi z przeszłością. Starsi mają problem z adaptacją. „Panowanie nastolatków” – młode pokolenie staje się przewodnikiem starszych

• Kierunek dominujący w przekazie kultury od młodych do starych.

Proces nabywania przekazu kultur, FUNKCJE :

• sprawdzenie, że jednostka wzrasta w kulturę danego społeczeństwa

• dostarcza jednostce języka wzorów zachowań umiejętności, hierarchii wartości, celów życiowych

• dostarcza jednostce kompetencji językowych, rozumienia przekazów symbolicznych

• jest warunkiem przystosowania się jednostki w danym społeczeństwie

• jest mechanizmem przekazywania kultury w czasie

• jest czynnikiem utrwalania kultury i częściowo jej zmiany i adaptacji i współtworzy osobowość człowieka.

IV WYKŁAD

Temat: Układy kultury

Antonina Kłoskowska zwróciła uwagę, że uczestnictwo w kulturze przebiega w różnych formach, które nazywa układami kultury. Wyodrębniła ona 4 układy:

1) pierwotny – nazwany jest pierwotnym z dwóch powodów. Po pierwsze, dlatego że jest najstarszy; ludzie od najdawniejszych czasów funkcjonowali codziennie w bezpośrednich kontaktach.

Po drugie jest on oparty na pierwotnych formach kontaktu człowieka z człowiekiem i na dobrej znajomości wspólnego kodu kulturowego.

Cechy:

- przechodniość ról nadawcy i odbiorcy, w każdej chwili mogą się zastępować

- jednakowość kompetencji kulturowych wszystkich podmiotów (nie mają one problemu ze zrozumieniem wspólnych znaczeń, gestów, słów, wytworów kulturowych)

- brak sformalizowania i spontaniczności

- poczucie izolacji od innych społeczności, odmiennych kultur

- zakotwiczenie danej chwili w teraźniejszości

2) instytucjonalny – dotyczy to muzeów, teatrów, oper, domów kultury; kształtował się znacznie później niż układ pierwotny, ale trudno określić jednoznacznie moment jego powstania, zakłada się, że powstał na dwa sposoby:I. tworzył się w wyniku przekształcania, sformalizowania, upubliczniania układu pierwotnego, np. powstawanie muzeów, pierwotnych kolekcji publicznych, teatrów

II. układ ten tworzył się w wyniku organizowania instytucji kultury przez istniejące instytucje państwowe lub religijne

Cechy:

- formalny charakter kontaktu, zarówno nadawca jak i odbiorca występują w sformalizowanych formach często związanych z instytucjonalizowaniem

- nieprzechodniość ról nadawcy i odbiorcy

- stałość, profesjonalizacja ról nadawcy, nie są wykonywane incydentalnie

- przechodniość i incydentalność roli odbiorcy

3) środków masowego przekazu – powstał w wyniku oddziaływania na odległość, prasy, radia, telewizji (jednostronność oddziaływań)

Cechy:

- silne zinstytucjonalizowanie, centralizacja i techniczność przekazu

- pośredniość kontaktu wynikająca z obecności urządzeń technicznych

- jednostronność przekazu, odbiorca jest bierny

- powrót do spontaniczności, braku sformalizowania i odbioru powierzchownego

- wpływa on na intensyfikację dyfuzji kulturowej (rozprzestrzeniania się różnych stylów kulturowych na świecie)

4) zamiejscowy – dotyczy wszelkich kontaktów z wytworami kultury i ludźmi realizowanych poza granicami terytorialnymi miejsca zamieszkania i pracy, np. pielgrzymki religijne jako początki rozwijania się układu, w dzisiejszych czasach forma turystyki kulturowej oparta o zorganizowane wyjazdy na koncerty, odmienność kultury jest celem turystyki. Pogłębia się w skutek wzrostu zamożności społeczeństw.

Wskaźniki uczestnictwa w kulturze – Andrzej Tyszka

1. wielość układów, w których jednostka uczestniczy

2. wielokierunkowość zainteresowań, iloma dziedzinami kultury jednostka się interesuje

3. intensywność i częstotliwość kontaktów (policzalna)

4. codzienność bądź odświętność

5. planowość, systematyczność, dotyczy tego czy to jest świadomie lub przypadkowo zorganizowane

6. stopień aktywności i inicjatywy, podejmowanie wyzwań, poszukiwanie kontaktów, inicjowanie sytuacji sprzyjających

7. stopień zorientowania i umiejętność selekcji, znajomość ofert, selekcjonowania tego co ważne, odsiewanie tego co zbędne, trywialne, umiejętność uzasadniania wyborów

8. stopień wyrafinowania, czyli traktowanie uczestnictwa w kulturze, jako pokonywanie trudności, co rozwija osobowość, poszukiwanie relaksu, przyjemności

9. stopień autonomii przypisywanej kulturze, czyli bezinteresowność w stosunku do własnego uczestnictwa, kształtowanie, traktowanie dobra kulturowego jako bezinteresownego

10. stopień samodzielności versus (inaczej kontra, albo, bądź) naśladownictwa sam oceniam co jest dobre w kulturze albo naśladuję otoczenie

11. obecność lub brak obecności postawy twórcze

Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze – Andrzej Tyszka

→ zewnętrzne – dotyczą cech społeczno-zawodowych i materialnych jednostki z perspektywy jej całego życia; wykształcenie, zawody wykonywane, role odgrywane przez jednostkę, budżet czasu, tradycje rodzinne, miejsce w strukturze społecznej, od pozycji społecznej, wiek, sytuacja rodzinna, płeć, miejsce zamieszkania, rodzaj polityki kulturalnej państwa, która może wpływać na zmniejszenie lub zwiększenie uczestnictwa w kulturze w zależności od potrzeb

→ wewnętrzne – wynikają z osobowości jednostki, świadomość, aspiracje, potrzeby, zainteresowania, wiedza, kompetencje kulturowe.

Tyszka wyróżnił pewne postawy do uwarunkowań wewnętrznych.

1) perfekcjonistyczna – prowadzi do intensyfikacji kontaktów z ludźmi i kulturą prowadząca do kształtowania osobowości

2) konsumpcyjno- rozrywkowa- wpływa na brak poszukiwań, brak intencji i celów kulturalnych, brak umiejętności selekcji

3) konserwatywna- świadome izolowanie się od kontaktów pozaśrodowiskowych, izolowanie, zamykanie się

Klasyfikacja postaw (Krystyna K.......-Jasińska)

1) konformistyczna- przyczyniła się do poczucia wspólnoty z innymi

2) rekreacyjno- zabawowa – polega na oczekiwaniu od uczestnictwa rozrywki lub odpoczynku

3) poznawcza- poszukiwanie informacji, pragnienie orientowania się w ofercie kulturowej

4) estetyczna- prowadząca do zaspokajania przeżyć, dostarczanie wzruszeń

5) twórcza- ma dostarczać bodźców do własnej aktywności twórczej

Zewnętrzne Uwarunkowania:

- wykształcenie

- zawód i odgrywane role społeczne (pewne zawody inspirują, ułatwiają uczestnictwo, inne uniemożliwiają, ograniczają znacząco)

-budżet czasu

- dochody

- tradycja rodzinna

-osadzenie w strukturze społecznej

-wiek, sytuacja rodzinna

-płeć

-miejsce zamieszkania, dostępność instytucji kultury

• polityka kulturalna państwa

V WYKŁAD

Relacje pomiędzy pojęciami kultury i cywilizacji.

W różnych obszarach językowych powstały nieco inne tradycje używania pojęć cywilizacji
i kultury. (Niemcy – kultura, Francuzi – cywilizacja).

Równocześnie powstawało kilka odmiennych sposobów pojmowania różnie wzajemnych relacji między pojęciami kultura i cywilizacja.

1. Traktowanie kultury i cywilizacji jako synonimów (Edward Tylor)

2. Traktowanie kultury jako sfery duchowej, a cywilizacji jako sfery materialnej
   (A. Weber)

3. Traktowanie kultury jako sfery intelektualnej i estetycznej, a cywilizacji jako sfery obyczajowej ( E. Kant)

4. Traktowanie cywilizacji jako zaawansowanego stadium rozwoju kultury (L. Morgan)

5. Traktowanie cywilizacji jako schyłkowej bazy rozwoju kultury ( O. Spengler)

Cywilizacja jest rodzajem kultury. Cywilizacja jest kulturą specyficzną, ale musi spełniać pewne warunki:

1. Jest to kultura, która rozciąga się w danych obszarach geograficznych w skali kontynentu ( musi się rozciągać)

2. Cywilizacja jako kultura obejmuje duże populacje ludzi, obecnie można mówić
   o setkach mln. Osób

3. Cywilizacja jako kultura cechuje się rozciągłością w czasie, długim trwaniem kilka, kilkanaście wieków

4. Cywilizacja jako superkultura. Największe „MY” w dziejach życia społecznego.

POWSTANIE CYWILIZACJI

Powstawanie cywilizacji było związane z rozszerzaniem się jednej kultury na drugim obszarze albo na integrowaniu się wielu kultur pod płaszczem jednej z nich – najbardziej dynamicznej, najbardziej prężnej pod względem politycznym, militarnym, atrakcyjnym.

Aby cywilizacja mogła powstać niezbędne są temu zaistnienie pewnych czynników, nośników cywilizacji:

- Pismo – środki komunikowania

- powstanie społeczności miejskiej – powstanie miast

- pojawienie się silnej władzy politycznej często, ale nie zawsze o charakterze imperialnym

- religia – nośnik systemów wartości cywilizacji

ZESTAW CYWILIZACJI

P. Bagby wyróżnił 9 cywilizacji :

1)Egipska

2)Babilońska

3)Chińska

4)Indyjska

5)Klasyczna ( Grecja, Rzym)

6)Peruwiańska (Inkowie)

7)Ś)rodkowo – amerykańska ( Aztekowie, Inkowie)

8)Blisko – wschodnia ( Islam)

9)Zachodnio – europejska

S. Huntington -

1. Chińska

2. Japońska

3. Hinduistyczna

4. Islamska

5. Prawosławna

6. Zachodnia

7)Latyno - amerkańska

Kultura w pojęciu naukowym i potocznym.

Cechy ujęcia naukowego:

- dążenie do relatywizmu

- dążenie do dystansu, brak zaangażowania w wartościowaniu i oceny kultury pomimo różnorodności ich stanowisk teoretycznych, które wartościują te zjawiska

- abstrakcyjność i łącząca się z tym wielozakresowość

- dostrzeganie powiązań kulturowych z innymi sferami życia społecznego

Cechy ujęcia potocznego:

- ujęcie wartościując, brak dystansu, nie dostrzeganie innych kultur, traktowanie innych kultur jako gorszych

- łączenie kultury z tym co moralne, pożądane, całościowe

- wybiórczość ujmowania poszczególnych składników kultury

- łączenie kultury z miastem ( z miejskością)

- traktowanie kultury jako sfery autonomicznej, która nie łączy się z innymi sferami życia.

Najistotniejsze cechy socjologicznego pojmowania kultury (M. Gorka):

* kultura jest pojęciem abstrakcyjnym, obejmuje wiele zjawisk choć sama realnie nie istnieje

* kultura składa się z wzorów zachowań, idei, wartości, zasad, samych zachowań i wytworów zachowań

* kultura nie jest naturą, ale zbudowana jest na naturze, wykorzystuje naturę i ją zmienia

* kultura posiada zdolność oderwania się od swego bezpośredniego wytwórcy, wynalazcy i może zostać przyjęta przez inne zbiorowości i jednostki

* kultura jest nabywana od innych ludzi w procesie wychowania i współdziałania

* kultura jest dziedziną społeczną

* kultura to sfera, która otacza człowieka ze wszystkich stron i każde zachowanie ludzkie jest wyznaczone przez wzory kulturowe, które są obecne w danej zbiorowości i kulturze

* kultura jest zawsze wspólna dla pewnych grup zbiorowości, na której funkcjonuje i wiąże się ona ze społecznymi cechami tej zbiorowości. Jest uznawana w tej zbiorowości za coś cennego, pożądanego

* kultura posiada zdolność trwania w czasie i względną zdolność do przystosowania się do innych uwarunkowań, potrzeb, pokoleń

* kultura tworzy pewną zintegrowaną całość, która często jest naruszona i przekształcana.