SOCJOLOGIA KULTURY

Prof. T. Gmerek

Zaliczenie pisemne 3-4 pytania otwarte

Literatura:

Socjologia kultury Marian Lipiak

Antonina Kłoskowska Kultura masowa krytyka i obrona

Wykład 1 - 2 III 2015

Kultura - pierwotnie związany z prawem ziemi, hodowlą, cultura, przekształcanie przez pracę ludzką zjawisk przyrody, stanu przyrody.

Kultura - Cyceron użył łacińskiego terminu cultura na określenie filozofii, uprawy umysłu - Iw. p.n.e.

Począwszy od Cycerona termin kultura zaczęto wiązać go z wszelką czynnością ludzką mającą na celu pielęgnowanie, kształcenie czy doskonalenie.

W starożytnej Grecji używano słowa Pelomani określając nim wysiłek wewnętrzny człowieka zmierzający do przekształcenia myślenia ludzkiego

Paideia - kształtowanie w człowieku ideału człowieczeństwa.

Z czasem zwiększał się zakres pojęciowy słowa kultura. Współcześnie ma bardzo wiele znaczeń.

Z perspektywy różnych nauk, różnych naukowców inaczej jest to słowo postrzegane i rozumiane. Dla przykładu z perspektywy archeologów badających dzieje dawnej kultury - kulturą jest wszystko to co można wykopać odnaleźć w ziemi - to co znajduje archeolog nazywa kulturą. Dla etnografa z kolei kulturą są przedmioty, wytwory wydobyty, ale również ludzkie zachowania (gwara, piosenki, obyczaje, mity, wierzenia, przysłowia). Jeszcze szczerzej postrzega kulturę antropologia kulturowa - cały dorobek społeczny ludzi, nie tylko wytwory i zachowania ludzkie, ale też instytucje, działalność gospodarczą, sztukę, zabawę, religię czy język. Włącza do kultury nawet takie zagadnienia, które budzą moralny sprzeciw - ludobójstwo. Z perspektywy psychologii kultura to zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów, zakazów, ocen i sądów.

Socjologia kultury - nauka zajmująca się badaniem związków pomiędzy życiem społecznym a kulturą, ich wzajemnych uwarunkowań, zróżnicowania oraz zmian, jakim podlegają, a także badaniem jednostek ludzkich pod kątem tego, jak są one warunkowane przez kulturę i jak w niej funkcjonują.

Zakresy prowadzonych badań nad kulturą (zakresy badań w socjologii kultury):

- teoretyczna refleksja nad pojmowaniem kultury i jej związkami z życiem społecznym Punktem wyjścia badań są ogólne założenia teoretyczno- metodologiczne. Socjologia czerpie z filozofii i antropologii kulturowej
- problem społecznej genezy kultury
Jak ona powstała, co jest jej przyczyną? Istotna jest teza, że kultura była jednym ze środków wspomagających podstawowe bytowe potrzeby (czynności) człowieka (służyła przeżyciu, pobudzała zmysły, organizowała pracę, nadawała rytm życiu społecznemu, dostarczała oznak powodzenia w walce, ornamentów narzędzi pracy, elementy badające wytrzymałość na ból. Kultura jako rodzaj narzędzia, np. myśliwskie trofea. Wytwory kultury jako np. synonim męstwa.

- socjologia komunikowania
Badania dotyczą składników procesu komunikowania (odbiorca, nadawca itp.), uwarunkowań tego procesu i jego relacji z życiem społecznym.

- wzajemne związki osobowości i kultury
Odznacza się widocznym wpływem psychologii. Badania dotyczą tego, w jaki sposób życie społeczno-kulturowe wpływa na kształt osobowości człowieka, a także tego, jak kultury (przede wszystkim wartości, zainteresowania i wzory zachowań) są obecne w osobowości.

- refleksja nad uczestnictwem w kulturze
mechanizmy i charakter odbiorców kultury i ich zachowanie, oddziaływanie i wartościowanie sztuki, kultura wysoka, kultura niska, co jest bardziej wartościowe, a co mniej. Przede wszystkim badanie sposobu jak ludzie funkcjonują w kulturze i jak wytwory kultury funkcjonują w społeczeństwie. Oddziaływanie sztuki na odbiorcę.

- problem wzajemnych relacji pomiędzy cechami społecznymi a cechami kulturowymi ludzi
Badania dotyczą wzajemnych relacji pomiędzy zróżnicowaniem społecznym a zróżnicowaniem kulturowym społeczeństw (między kulturą społeczeństw a zmianami uwarunkowań życia społecznego) globalizacja, wielokulturowość, malejąca restrykcyjność (trwałość) wzorów kulturowych nabywanych w procesie socjalizacji (subkultury, nowoplemiona, style życia)

- problem oceny kultur i ich porównywania
Uprzedzenia (np. etnocentryzm) jako elementy towarzyszące ocenie; wywyższanie i wartościowanie kultury; problem relatywizmu kulturowego,

Niebezpieczeństwo relatywizmu - braku tych kryteriów wartościowania (trudno znaleźć nam przekonujące zestawy kryteriów wartościowania kultur)

- dynamika życia społeczno-kulturowego
Przyczyny zmian kulturowych (zwraca się uwagę na czynniki sprawcze): zmiany w sposobach gospodarowania, przeobrażenia ustrojowe, wytwarzania, struktury społecznej, poglądów, idei, wartości, tematów społecznych w różnych dziedzinach kultury: religii, sztuce, obyczajach, moralności.

- poszczególne dziedziny kultury, gatunki, style, formy artystyczne

Socjologia kultury rozwijała się w kilku często niezależnych od siebie nurtach (socjologia sztuki, literatury, prawa, obyczaju, religii, kultury masowej).

Kariera słowa „ kultura” rozpoczyna się w czasach Cycerona - 106-44 r. p.n.e. (cultura animi - kultura umysłu, uprawa umysłu; używał tego określenia do filozofii). Przed nim „cultura” dotyczyło upraw, rolnictwa (np. kultury bakterii). Culutra agri - uprawa ziemi.
Począwszy od Cycerona termin ten zaczęto wiązać z każdą czynnością ludzką mającą na celu dbanie, doskonalenie, pielęgnowanie, kształcenie. W starożytnej Grecji istniało słowo „pelomai” - określało ono wyobrażenie o wewnętrznym wysiłku zmierzającym do przekształcenia sfery umysłu ludzkiego. Paidea - kształtowanie ideału człowieczeństwa.

Wieloznaczność pojęcia kultura:

- archeolog - to wszystko co można wykopać z ziemi, kultura to materialne dowody ludzkiej działalności, sprzęty z metalu, drewna, kamieni, kości
- etnograf - przedmioty + zachowania ludzkie; obrzędu, gwara, obyczaje, mity, przysłowia, wierzenia, itp.

- antropolog kulturowy - sfera wytworów + sfera zachowań + działalność gospodarcza, (sztuka, zabawa, język, religia), całość dorobku kulturowego

- psychologia - zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia i reakcje. To, co pozwala wyznaczyć strukturę osobowości, czyli zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów i zakazów, ocen i sądów

-socjolog - kultura to pewien wydzielony obszar życia i działalności człowieka i grup ludzkich

Sposoby definiowania kultury:
Dziesiątki, setki definicji kultury, każda z nich jest inne, niektóre bywają sprzeczne, podejmuje się próby pogrupowania tych definicji. Kłoskowska wymieniła 6 sposobów definiowania kultury:
1. Typ opisowo- wyliczający (nominalistyczny)
- traktuje kulturę jako określony zbiór konkretnych przedmiotów. Definiowanie kultury jest tu sprowadzone do wyliczenia jej części składowych (wymienianka).
Wg Edwarda Taylor'a - kultura, czyli cywilizacja, to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi, jako członków społeczeństwa.

2. Typ historyczny
- kładzie nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego. Dla określenia kultury, używają kategorii takich jak:dziedziczenie, dorobek, tradycja. Kulturę definiuje się jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego doświadczenia przyszłym pokoleniom na drodze wychowania i nauczania.
Wg Stefana Czarnowskiego - „o kulturze mówić możemy dopiero wówczas, gdy odkrycie lub wynalazek zostaje zachowany, gdy jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdy staje się dorobkiem trwałym w zbiorowości ludzkiej.”

3. Typ normatywny
- akceptują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom, które są traktowane, jako normy (elementy) konstytutywne kultury (tworzące ją), a podporządkowanie się im jest właściwością zachowań kulturowych. Kultura to zespół norm obowiązujących w danej zbiorowości ludzkiej i warunkujących jej trwanie (Parsons, Kroeber).

4. Typ psychologiczny
- dotyczą psychicznych mechanizmów kształtowania się kultury. Analizie poddawane są np.: mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości uznanych przez daną zbiorowość, wpływ kultury na kształtowanie się osobowości jednostki. Nacisk kładzie się na uczenie się i naśladownictwo
Wg Stanisława Kossowskiego - „kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych, przekazywanych w łonie danej zbiorowości, przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich.”

5. Typ strukturalistyczny
- istotą jest struktura konkretnej kultury, czyli zasadnicze jej elementy i ich wewnętrzne powiązania.
Zwraca się uwagę na 4 kategorie elementów kultury:
- materialno-techniczne
- społeczne
- ideologiczne
- psychiczne (uczucia i postawy)
Badają specyficzną strukturę konkretnych kultur, a nie kulturę w ogóle.

6. Typ zorientowany na genezę kultury (genetyczny)
- kładzie się nacisk na wyjaśnianie pochodzenia kultury. Są 2 grupy:
a) dotycząca wewnętrznego rozwój kultury, wyłanianie się jednych jej form z innych - wyższych form z niższych np. wcześniejszych

b) dotycząca wyłaniania się kultury z natury, wyjaśnia związki pomiędzy naturą a kulturą, a także różnice i ich podobieństwa. Kulturę traktuje się tu jako sumę wytworów, zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywności człowieka.

Wykład 2 - 9 III 2015r.

Kulturę rozumieć można w ujęciu:

a) wartościującym
zawiera ocenę kultury poszczególnych zbiorowości ludzkich - w rezultacie oceny kultury klasyfikuje się jako lepsze gorsze, wyższe, niższe, bardziej lub mniej cywilizowane. Kultura jest postrzegana jako podlegająca procesowi rozwoju i osiągająca coraz wyższe stadia (etapy) rozwoju

b) opisowym (neutralnym)
kultura to zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których wzajemne powiązania i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania, nie klasyfikuje się kultur w kierunku gradacji

Z tymi sposobami traktowania kultury wiążą się 2 pojęcia:

- kulturalny - człowiek i jego udział w kulturze (zjawiska kulturalne odpowiadają normom i wartościom, podlegają ocenie jako kulturalne). Myślenie wartościujące
- kulturowy - zjawiska np. ludobójstwo, (są niezależne od oceny); określa każde zachowanie kulturowe. Wszystkie zjawiska kulturowe nie zależnie od naszej oceny

Dobra kultury:

- znaczenie szersze ( całokształt materialnego i niematerialnego dorobku ludzkości - rzeczy, usługi, dobra niematerialne, zachowania, zjawiska etyczne)
- znaczenie węższe (ochrona dóbr duchowych, kultury muzealnej, ochrona postaw, idei, doktryn)

Wartość kultury
określa stosunek człowieka (grupy ludzi) do danego dobra kultury.
Ujęcie obiektywistyczne wartości - cecha albo własność obiektywna przysługująca danemu przedmiotowi
Ujęcie subiektywistyczne wartości - cecha albo własność przypisana przez podmiot

Wzór kulturowy - dające się zaobserwować prawidłowości, powtarzanie się określonych zachowań w podobnych sytuacjach. Określa on jak jednostka powinna reagować na sytuacje znaczące dla niej samej i dla grupy, aby zachowywać się zgodnie z oczekiwaniami i nie popaść w konflikt z innymi członkami grupy i poprzez szacunek wobec wartości. Można go rozpatrywać w kontekście normatywnym (normy wg których jednostka postępuje) lub behawioralnym, gdy ma miejsce realizacja tej normy w konkretnym zachowaniu jednostki czy członków zbiorowości.

Podstawowe wątki kultury (Cechy kultury):

- związek kultury z człowiekiem (człowiek jest twórcą i odbiorcą kultury, jest kształtowany przez kulturę, w niej zaspokaja swoje potrzeby i je przez nią wyraża)
- kultura jako zjawisko społeczne (wszystko co nazywamy kulturą powstaje w otoczeniu społecznym dzięki więziom społecznym, przekazywana z pokolenia na pokolenie, dyfuzja
- zjawisko powtarzalne - te zjawiska, które odznaczają się powtarzalnością, przekazywane są z pokolenia na pokolenie, utrwalone, zapisane
- zbiór zjawisk wyuczonych, nie jest przekazywana na drodze biologicznej, lecz na drodze wychowania i nauczania, zachowania instynktowne stają się wyłączone
- ma wymiar czasowy - rozciągłość w czasie, kultura rozwija się w zależności od warunków, ma historię, rozkwita lub upada, to dorobek wielu pokoleń, międzypokoleniowość

Mechanizmy zmian kulturowych:
- ewolucja (proces zmian, przeobrażeń, pomnażanie dorobku),
- adaptacja do określonego środowiska (przystosowanie się)
- dyfuzja (rozprzestrzenianie się kultury w różnych kierunkach, mieszanie się ze sobą kultur)
dyfuzja strukturalna - proces przenikania treści kulturowych z jednej zbiorowości do innej
dyfuzja przestrzenna - przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury, np. cech instytucji, wzorów, obyczajów w drodze zapożyczania

- kultura ma wymiar przestrzenny - w toku rozwoju człowieka rozprzestrzeniała się
- kultura jako system - wewnętrzna logika, jest całością, któ®ej części składowe są ze sobą powiązane.
W każdym systemie kultury są 4 elementy:
materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne (całość kulturowa)
psychiczne (uczucia i postawy).
- kultura jako mechanizm adaptacyjny - spełnia rolę pośrednią między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym, wymiar grupowy a adaptacyjny

Płaszczyzny zjawisk kulturowych:

a) płaszczyzna materialna
to tylko pewien aspekt kultury i nie można mówić o kulturze materialnej jako osobnym rodzaju zjawisk kulturowych, np. sztalugi, farby, płótna. Według innej kategoryzacji, kategoryzacji Ewy Nowickiej to aspekt materialny zjawisk kulturowych nie zaś kategoria wymiaru kultury
b) płaszczyzna behawioralna
dotyczy tego, że zjawiska kulturowe są związane z zachowaniami motorycznymi, tworzenie i odbiór dzieła kulturowego to obszar zewnętrzny, wewnętrzny natomiast to przeżycia, odczucia, również werbalne (np. wypowiedzi)
c) płaszczyzna psychologiczna
wartościowanie, oceny, postawy, motywy, znaczenia nadawane przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom. W takim ujęciu każde zachowanie ludzkie może otrzymać jakieś znaczenia i w ten sposób stać się elementem kultury, znaczenia nadawane przez reprezentantów różnej kultury mogą być bardzo różne
d) płaszczyzna aksjonormatywna
normy i wartości, można je traktować w kategoriach indywidualnych przeżyć, emocji, przekonań

Sposoby(kierunki) procesów nabywania kultury:

a) Stopień przymusu - od podporządkowywania się musztry, przymusu, indoktrynacji, aż do otwartego, demokratycznego sposobu nabywania (przekazywania) kultury

b) Treść przekazywanych wzorów i wartości - Wartości bardzo się różnią w zależności od poszczególnych rodzin, grup etnicznych

c) Trwałość nabywanych wzorów - stopień utrwalania tych wzorów (Na ile wzory i wartości przekazywane na drodze socjalizacji są skuteczne?)

d) Stopień funkcjonalności nabywanych wzorów - „Czy wszystkie wzory przekazywane w procesie socjalizacji są funkcjonalne?”. Za względu na zmiany m.in. technologiczne prawdopodobnie wzory te nie będą za 20, 30 lat funkcjonalne.

Typy procesów nabywania kultury według Margaret Mead:

a) Typ postfiguratywny - (S M) elementy z przeszłości dominują w przyszłości (odnosi się do grup zamkniętych, wyizolowanych). Dominują ludzie najstarsi w przekazie kulturowym. Wszystkie pokolenia kulturowe żyją wspólnie w jednej wspólnocie. Dominuje utrwalanie tradycji. Normalne jest to co własne, a poczucie tożsamości grupowej podtrzymywane jest prze nieustanną groźbę wykluczenia w przypadku nierespektowania wszystkich wzorów kulturowych własnej grupy. Zapewnia to trwałość grupy, poczucie niezmienności. Przekaz kultury jest niekwestionowany i bezdyskusyjny, a jednostki przejmują całą wiedzę, umiejętności i wzory zachowań niezbędne do życia w danych warunkach.

b) Typ kofiguratywny - (M S) model przejścia z jednego modelu do drugiego (moment Wielkich odkryć geograficznych, nowe wynalazki). W wyniku procesów dyfuzyjnych, rozwoju nowych technologii, kataklizmów dawne doświadczenia i wypracowane schematy działania przestają się sprawdzać w nowych sytuacjach bądź okazują się zgubne. Wiele dawnych zbiorowości doświadczało takiego losu. Ważną rolę w tym modelu zaczynają odgrywać rówieśnicy, aktywni są członkowi wszystkich pokoleń, ale pojawiają się konflikty międzypokoleniowe. Zmniejsza się rola przeszłości, a wzmacnia wyraźne nastawienie na teraźniejszość. To co było w przeszłości nie jest odrzucane ale ma mniejszą rolę w dziedzictwie kulturowym. Najstarsze pokolenie bywa marginalizowane, nie cieszy się prestiżem. Powstają szkoły, internaty i instytucje kultury. Jako przykład można podać wiek XIX - w którym nastąpił rozwój przemysłu, wynaleziono maszynę parową; przejście ze społeczeństwa rolniczego do przemysłowego.

c) Typ prefiguratywny (M S) przejście do tego modelu nastąpiło w drugiej połowie XX wieku. Powstaje w wyniku bardzo szybkiego tempa zmian. Starsze pokolenia mają trudności dostosowywania się do tych zmian. W wyniku tego modelu powstają społeczeństwa wielokulturowe. Powstają takie stany rzeczy, z których każda sytuacja jest nowa. Powstają takie kwestie, których nigdy wcześniej nie było (nie ma żadnych analogii z przeszłości). Nie wiemy jak postępować w nowych okolicznościach, dlatego istnieje konieczność poszukiwania nowych rozwiązań. Młodzi są generacją dominującą, starsi są marginalizowani (nie nadążają za postępem technologicznym). Kierunek nadawania kultury zmienia się i będzie czymś stały.

WYKŁAD NR 3 - 16 III 2015

Układy kultury A Kłoskowska
uczestnictwo w kulturze przebiega w różnych formach - układach kultury,
kryteria: charakter kontaktu oraz typ więzi społecznych

1. Układ pierwotny

Pierwotny, ponieważ jest najstarszy i oparty jest na pierwotnych kontaktach człowieka z człowiekiem, relacjach bezpośrednich, na dobrej znajomości wspólnego kodu kulturowego. Układ ten nadal funkcjonuje, np. w relacjach sąsiedzkich

Cechy układu:
- przechodniość ról nadawcy i odbiorcy, którzy w każdym momencie się zastępują
- jednakowość kompetencji kulturowych wszystkich podmiotów, podmioty nie mają zwykle problemów ze zrozumieniem słów, gestów, mimiki, znaczeń wytworów kulturowych
- brak rozgraniczenia dziedzin kultury, rozgraniczenie nie odgrywa roli, bo funkcjonowanie w tym układzie jest kulturowo bezrefleksyjne
- brak sformalizowania i spontaniczność jako warunki kulturowego funkcjonowania człowieka
- brak zainteresowania twórcą i procesem twórczym (aspekty zachowań nie są wyróżniane, ważne jest współprzeżywanie, współdziałanie z innymi ludźmi)
- zakotwiczenie w danej chwili, teraźniejszości, zachowania są spontaniczne
- poczucie izolacji od innych społeczności i ich kultur

2. Układ instytucjonalny

Późniejszy od pierwotnego. Utworzył się w wyniku:

1) formalizowania układu pierwotnego (np. kolekcje dzieł sztuki - muzea, zespoły dworskie - teatry).

2) sztuczny, instytucjonalny - Tworzy się nadal w wyniku organizowania instytucji kultury przez istniejące instytucje państwowe bądź religijne, np. Ministerstwo Kultury powołuje do życia filharmonie, teatr itp. Instytucje łączą się z profesjonalizacją to odpowiedź na złożoność życia społecznego.

Cechy układu (są przeciwne pierwotnemu układowi):
- formalny charakter kontaktu - zarówno nadawca jak odbiorca występują w sformalizowanych rolach i relacje te są wyraźnie określone w danym typie instytucji, powiązane jest to ściśle z dwustronnymi oczekiwaniami w przypadku danej instytucji
- nieprzechodniość roli nadawcy i odbiorcy (widz czy słuchacz nie może być jednocześnie aktorem czy muzykiem)
- stałość i profesjonalizacja ról nadawcy - role te nie są wykonywane w przypadkowy i chwilowy sposób, lecz najczęściej dla wykonawcy stają się źródłem dochodów
- przechodniość i przypadkowość roli odbiorcy - nawet obecność incydentalna

3. Układ środków masowego przekazu

Powstał w wyniku oddziaływania mediów na odległość, na początku prasy, radia, telewizji. Druga połowa XX w. Przekaz jednostronny.

Cechy układu:
- silna centralizacja, instytucjonalizacja i techniczność przekazu
- pośredni kontakt wynikający z obecności urządzeń nadawczych, pośredniczących i odbiorczych
- jednostronność przekazu na skutek ograniczonej reakcji zwrotnej odbiorcy (bierny odbiór, brak czynnej interakcji)
- kontakt spontaniczny, niesformalizowany (podobnie jak w 1 układzie)
- najczęściej powierzchowny odbiór (podobnie jak w 1 układzie)
- wpływa silnie na proces dyfuzji kulturowej
- zmniejsza przepaść do wiedzy między dużymi ośrodkami a prowincjami (krajowo jak i globalnie)
- układ ten rozwija się bardzo często bez tego drugiego układu w krajach Trzeciego Świata

4. Układ zamiejscowy

Dotyczy kontaktów z wytworami kultury oraz ludźmi realizowanych poza terytorium zamieszkania jednostki. Np. pielgrzymki religijne, turystyka kulturalna, turystyka eventowa, turystyka militarna (wyjazdy pod kątem zainteresowań).

Wskaźniki uczestnictwa w kulturze i uwarunkowania w kulturze jednostki.

1) Andrzej Tyszka - wskaźniki uczestnictwa w kulturze:
- wielość układów, w których uczestniczy jednostka (czy równocześnie słucha muzyki, chodzi na koncerty, rozmawia o muzyce, poszerza wiadomości o muzyce)
- wielokierunkowość zainteresowań (iloma dziedzinami kultury jednostka się interesuje)
- częstotliwość i intensywność kontaktów (ilość koncertów w danym czasie)
- codzienność/ odświętność kontaktów (sporadycznie czy na co dzień)
- planowość i systematyczność (czy planujemy świadomie czy jest to przypadkowe i incydentalne)
- stopień aktywności i inicjatywy (szukanie kontaktów kulturalnych, podejmowanie wyzwań, np. w zakresie organizacji)
- stopień zorientowania i umiejętność selekcji (znajomość oferty księgarskiej, muzycznej, teatralnej; zdolność wyłaniania tego, co jednostkę interesuje, odsiewanie treści miałkich od wartościowych propozycji kulturalnych wraz z uzasadnieniem)
- stopień wyrafinowania (czy jednostka traktuje uczestnictwo w kulturze jako rozwojowe i podejmuje trudne zadania z nim związane czy też idzie na łatwiznę kulturową, czy sprzyja modzie; przyjemność, relaks vs wyzwanie)
- stopień autonomii przypisywanej kulturze (traktowanie uczestnictwa w kulturze jako dobra samego w sobie czy też nie)
- stopień samodzielności vs naśladownictwo (postawa pionierska vs naśladowanie innych).

2) Anna Przecławska - wskaźniki uczestnictwa w kulturze:
- ilość i częstotliwość kontaktów
- rodzaj kontaktów (typ układu kultury w której jest kontakt)
- motywy kontaktów (bezinteresowność w relacjach z kulturą)
- efekty (zmiany w systemie wartości, wzbogacenie osobowości i interpretacji świata społecznego)

WYKŁAD NR 4 - 23 III 2015

1. Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze:
a) wewnętrzne - dotyczą osobowości jednostki, jej świadomości, aspiracji, dążenia do bycia człowiekiem kulturalnym, potrzeby, zainteresowania, wiedza oparta na doświadczeniach z innymi kulturami, postawy kulturowe
b) zewnętrzne - tkwiące w cechach społeczno-zawodowych i materialnych jednostki

2. Andrzej Tyszka - uwarunkowania wewnętrzne:
- postawa perfekcjonistyczna prowadząca do intensyfikacji kontaktów z ludźmi i kulturą, kształtowania osobowości, doskonalenia warunków do ich realizacji, dążenie do rozwoju osobowości
- postawa konsumpcyjno-rozrywkowa - związana z brakiem intencji poszukiwań celów kulturalnych i umiejętności selekcji dóbr
- postawa konserwatywna - świadome izolowanie się od kontaktów pozaśrodowiskowych , zamykanie się na kulturę.

3. Krystyna Golec - Jasińska - uwarunkowania wewnętrzne:
- postawa konformistyczna - przyczyniając się do poczucia wspólnoty z innymi
- postawa rekreacyjno-zabawowa - dotyczy oczekiwania od kultury rozrywki albo odpoczynku
- postawa poznawcza - poszukiwanie informacji, chęć orientowania się w ofercie kulturalnej
- postawa estetyczna - chęć odbioru wartości estetycznych
- postawa emocjonalna - chęć zaspokojenia przeżyć, wzruszeń
- postawa twórcza - poszukiwanie bodźców do własnej aktywności twórczej

4. Uwarunkowania zewnętrzne:
- wykształcenie jednostki (zależność między poziomem wykształcenia formalnego i nieformalnego a stopniem, charakterem oraz intensywnością uczestnictwa w kulturze)
- zawód i odgrywane role społeczne - predestynacja niektórych zawodów do uczestnictwa w kulturze np. dziennikarz)
- budżet czasu (im więcej czasu tym większe możliwości do uczestnictwa w kulturze)
- dochody
- pozycja w strukturze społecznej (miejsce w strukturze społecznej, teoria reprodukcji społecznej)
- wiek i sytuacja rodzinna (według badań w wieku wczesnej dorosłości młodzi ludzie najczęściej uczestniczą w kulturze, np. chodzą do teatru, kina itp.)
- płeć (według badań to kobiety częściej i chętniej uczestniczą w kulturze)
- miejsce zamieszkania (kwestie dostępu do instytucji kultury, metropolie a obszary peryferyjne)
- polityka kulturalna państwa (wzmocnienie poprzez odpowiedni system podatkowy, edukację, inwestycje w instytucje lub też znaczące osłabienie tego uczestnictwa)

- tradycje społeczne

5. Czynniki wpływające na dzisiejszy stan uczestnictwa kulturowego w Polsce według Mariana Golki:

• Układ wartości w naszym społeczeństwie, w którym sztuka znajduje się na odległym miejscu w hierarchii wartości,

• Upadek wartości symboliczno- romantycznym (Maria Jania) w ramach których kultura traktowana była jako symbol tożsamości narodowej, a zainteresowanie sztuką należałoby do obowiązków społeczeństwa w niektórych środowiskach

• Dekompozycja cech inteligencji polskiej i przede wszystkim zanik wyrafinowania jej zainteresowania poza zawodowe

• Budowanie prestiżu dzięki dobrom materialnym, a nie cechom i zainteresowaniu kulturą

• Inwazja środków masowego komunikowania, które zdominowały większość zainteresowań realizowanym w wolnym czasie

• Działanie rynku, który ułatwia zaspokajanie, utwardzanie dominujących gustów

• Brak myślenia o kulturze jako o dobru wspólnym

6.Kultura a cywilizacja
pojęcia są niejednoznaczne, często używane zamiennie. W różnych obszarach językowych również używano je zamiennie, np. obszar niemieckojęzyczny - bardziej kultura, obszar francuskojęzyczny - bardziej cywilizacja.

Wytworzyło się kilka odrębnych sposobów pojmowania różnic i wzajemnych relacji między kulturą a cywilizacją:
- używanie terminów jako synonimów (E. Tylor)
- traktowanie kultury jako sfery duchowej a cywilizacji jako sfery materialnej (A. Weber)
- traktowanie kultury jako sfery intelektualnej i estetycznej a cywilizacji jako sfery obyczajowej (I. Kant)
- traktowanie cywilizacji jako zaawansowanego zaawansowanego stadium rozwoju kultury (L. Morgan)

- traktowanie cywilizacji jako schyłkowej fazy rozwoju kultury (wtedy następuje zanik kultury) (O. Spengler)

Cywilizacja jest pewnego rodzaju specyficzną kulturą, która posiada następujące cechy:
- rozciąga się na dużych obszarach geograficznych (kontynent, jego część)
- obejmuje swym zasięgiem znaczne duże populacje ludzi (współcześnie setki milionów osób)
- długie trwanie (kilkanaście wieków, kilkadziesiąt - Chiny, Indie)

Każda cywilizacja jest kulturą, ale nie każda kultura jest cywilizacją ! Kultur jest bardzo dużo, cywilizacji niewiele.

Powstawanie cywilizacji to rozciąganie się jednej kultury na dużym obszarze albo na scalaniu kilku czy wielu lokalnych kultur w jedną.

Czynniki sprzyjające rozwojowi cywilizacji (Niezbędne nośniki wpływające na rozwój cywilizacji):
- odpowiednie środki komunikowania się (pismo)
- powstanie społeczności miejskich
- silna władza polityczna (najczęściej o imperialnym charakterze)
- religia oraz wspólne wierzenia tworzące system wartości w cywilizacji

• Filip Bugby wymienił 9 cywilizacji: egipską, babilońską (subcywilizacje: sumeryjską, asyryjską), chińską, indyjską, klasyczną (Grecja, Rzym), peruwiańską (Inkowie), środkowo-amerykańską
  (Aztekowie, Toltekowie, Majowie), bliskowschodnia (islam), zachodnioeuropejska.

Cywilizacje często charakteryzowało bliźniactwo cywilizacyjne, czyli występowanie parami, np. Islam a kultura zachodnia.

Samuel Huntington (cywilizacja jako superkultura): sumeryjska, egipska, chińska, indyjską, klasyczną, środkowo-amerykańską, muzułmańską, chrześcijańską. Wg niego współcześnie istnieją chińska, japońska, hinduistyczna, islamska, prawosławna, zachodnia, latynoamerykańska. Pojęcie cywilizacji jest węższe a kultury szersze.

7. Dwa ujęcia kultury:

• Ujęcie naukowe kultury:
  dostrzeganie powiązań kultury z innymi sferami życia społecznego, dążenie do dystansu. relatywizmu, brak zaangażowania w wartościowanie i oceny, abstrakcyjność oraz łącząca się z tym wielozakresowość pojmowania kultury

• Ujęcie potoczne:
  wartościujące, brak dystansu, dostrzeganie prawie jedynie własnej kultury a nie innych, „kultura niekulturalna”, wybiórczość ujmowania składników kultury, np. nie włączanie religii do kultury, łączenie kultury z tym co moralnie pożądane lub właściwe, łączenie kultury przede wszystkim z jej instytucjami (kino, teatr, opera) i z miejskością (miasto-kultura, wieś - niekultura), kultura jako sfera autonomiczna, nie łącząca się z innymi sferami życia, np. z polityką czy gospodarką.

14

---