Psychologia pamięci i uczenia

1. Definicje pamięci

• Pamięć to zdolność, predyspozycja umysłu do przyswajania,utrwalania i przypominania doznanych wrażeń, przeżyć, świadomości.

  Słownik języka polskiego, Mieczysław Szymczak

• Pamięć to właściwość układu nerwowego, która umożliwia kształtowanie się funkcjonowanie doświadczenia jednostkowego.

  Włodzimierz Szewczuk, Psychologia, T.2

Pamięć to właściwość organizmu, dokładniej jego układu nerwowego, polegająca na utrwalaniu zdobywanego w toku najróżniejszych działań poznania rzeczywistości i samych tych działań, utrwalaniu rozszerzającym zakres związków organizmu ze światem otaczającym, zakres jego dalszych działań.

• Pamięć filogenetyczna – termin o charakterze metaforycznym, pamięć gatunkowa. Składają się na nią odruchy bezwarunkowe, niezbędne do przetrwania organizmu, nie ma zjawiska zapominania.

  Pamięć ontogenetyczna – pamięć osobnicza, indywidualna. Składa się na nią doświadczenie indywidualne, odruchy warunkowe.

2. Język naukowy

• Metafora(przenośnia) – zasadnicza dla języka poetyckiego figura polegająca na tym,że zespół wyrazów zyskuje odmienne znaczenie od tego, jakie wynikałoby ze znaczeń poszczególnych wyrazów, jest nowym zestawieniem semantycznym, którego nie da się odtworzyć przy użyciu innych wyrazów, np. poranek życia – młodość.

• Niebezpieczeństwa używania metafor w nauce:

• Łatwo zapomnieć,że posługujemy się metaforą i traktować ją jako wyjaśnienie zjawiska.

• Metafora stwarza złudzenie,że rozumiemy zjawisko i znamy jego przyczyny.

• W innych naukach można można podać/wymyślić nazwę i podać definicję. W psychologii jest inaczej, używa się metafor, np. uwaga – reflektor oświetlający, ślad pamięciowy – ślad- pozostałość po czymś, engram – gr. wpis.

• Nie obowiązuje zasada,że trzeba stosować synonimy, np. pamięć krótkotrwała (podkreślony aspekt czasowy), pamięć dynamiczna (podkreślony aspekt właściwości). Synonimów należy unikać i dokładnie zdefiniować pojęcia podstawowe (!).

3. Poznanie naukowe

   Kazimierz Adjukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozoficzne.

Cechy poznania naukowego:

1. Daje się drugiemu zakomunikować w słowach rozumianych dosłownie, czyli bez przenośni (metafor), powtórzeń i innych półśrodków przekazywania myśli.

2. Poznanie naukowe jest:

• intersubiektywnie komunikowalne

• intersubiektywnie kontrolowane: dotyczy innych przedstawicieli nauk, jakieś odkrycie jest potwierdzone przez różnych badaczy, np. fizyka ma charakter kumulatywny,

3. O prawdziwości twierdzenia naukowego może się przekonać każdy, kto znajdzie się w odpowiednich warunkach.

W psychologii bardzo rzadko mamy do czynienia z niezależnym potwierdzaniem faktów. Rezultat: wiele doniesień, które nie są replikowane. Nie przestrzegana jest także zasada randomizacji, a próbki są niereprezentatywne.

Nauka zajmuje się wydarzeniami zbiorowymi, a nie jednostkowymi.

Definicje pojęć podstawowych

3. Bodziec

Bodziec, S – Stimulus

• Kij ostrzem osadzony na popędzanie bydła

  [jedna z funkcji bodźca – ukierunkowanie zachowania]

Podnieta, czyli wpływ od którego zależy przejście nerwu ze stanu spoczynku do stanu czynnego.

Słownik języka polskiego (Wilno, 1861)

• Podnieta – synonim bodźca.

• Poglądy na bodziec:

1. Z. Freud: bodziec, to coś co wymaga albo zaspokojenia albo odtrącenia

2. I. Pawłow: bodziec i reakcje są związane łańcuchem przyczynowo-skutkowym [prawdziwe dla bodźców bezwarunkowych, dla warunkowych może budzić wątpliwości]

3. J. B. Watson: celem psychologii jest przewidywanie reakcji, gdy mamy bodziec i określenie, jaki bodziec zadziałał, gdy znamy reakcję

• Definicja bodźca

E. Hilgard: Bodziec to specyficzna energia fizyczna oddziałująca na receptor wrażliwy na ten rodzaj energii.

Bodziec to zmiana energetyczna, zewnętrzna w stosunku do receptora, która w sposób przejściowy zmienia jego stan.

[zewnętrzna – nie ma wewnętrznych, nawet bodźce z wnętrza organizmu są zewnętrzne w stosunku do receptora, odpowiednia odległość między receptorem a zmianą energetyczną, odpowiednie natężenie zmiany energetycznej (za słabe – nie ma spostrzeżenia)]

Rezultatem zadziałania bodźca jest SPOSTRZEŻENIE, a nie reakcja!

[Spostrzegamy wszystkie bodźce,nawet te „podprogowe”,

bo jeśli zmiana energetyczna jest za słaba, to nie ma percepcji]

• Niespecyficzne działanie bodźca - zjawisko fosfenu.

„Gwiazdy przed oczami” - dotyk(uderzenie głowy) pobudza receptory wzrokowe.

• Funkcje bodźca:

1. sygnałowa (ang. cue function, cue – kij bilardowy, który nadaje kierunek bili): bodziec ukierunkowuje zachowanie

2. aktywizacyjna (ang. arousal function): bodziec powoduje,że układ nerwowy znajduje się w odpowiednim poziomie aktywacji

• Krzywa aktywacyjna: relacja pomiędzy efektywnością bodźca (sygnałem) a poziomem aktywacji

1. Sen

2. Budzenie się

3. Wzrastająca gotowość do reagowania

4. Maksymalna sprawność działania [Średni poziom aktywacji, na którym np. najlepiej zdajemy egzamin]

5. Zaburzenia emocjonalne

6. Dezorganizacja zachowania, [np. postawieni nagle w sytuacji zagrożenia na ogół reagujemy znieruchomieniem („paraliż”), gdy zagrożenie trwa kilka sekund. Gdy zagrożenie trwa dłużej, przejawiamy zachowania nieadekwatne do sytuacji, stąd 1/3 żołnierzy jest zdezorientowana w kierunku strzelania.

• Uwaga: W normalnych sytuacjach życiowych mamy do czynienia z sytuacją bodźcową, a nie bodźcem.

A: utrwalony nawyk (podawanie nazwiska)

B: działanie złożone: maksymalna sprawność przy średnim poziomie aktywacji, np. strzelanie do celu

C: prosta czynność: maksymalna mobilizacja, np. wyścig

3. Zachowanie

• D.O. Hebb: Zachowanie to aktywność mięśni oraz gruczołów wydzielania zewnętrznego (obserwowalna bez zapisu EEG, EKG czy wydzielania hormonów)

• B. F. Skinner: Zachowania to wszystko, co organizm robi (aktywność mięśniowa, myślenie, spostrzeganie). Myślenie jest zachowaniem na takich samych prawach, jak reakcje motoryczne.

• Dwa rodzaje zachowań:

Niższego rzędu	Wyższego rzędu
Mechanizm o charakterze genetycznym, odruchy bezwarunkowe	Związane z pamięcią
Natychmiastowość występowania, identyczność reakcji, powtarzalność (niewyczerpalność)	Kontrolowane przez procesy pośredniczące (Hilgard i Marquis: „Trzeba przyznać,że między S a R dzieje się wiele rzeczy”)
Pole popisu dla neurologów	Tym zajmuje się psychologia

Geneza engramu

3. Wstępne informacje:

• Charakter inferencyjny pamięci: pamięci nie obserwujemy bezpośrednio. Pamięć – funkcjonuje w języku potocznym, w nauce – problem: terminy potoczne, niezdefiniowane metafory.

• Nienaukowa pamięć: trwanie(trwałość) zmiany

• Zawężenie znaczenia pamięci, pamięć – związana z układem nerwowym. [Zaburzenia pamięci na skutek intoksynacj (np. alkohol, ołów), urazów mechanicznych, zmian w układzie nerwoym o charakterze chorobowym]

• Co by było, gdyby zmiotło całą naszą pamięć? Osoba skazana całkowicie na innych. [Nawet noworodek jest mądrzejszy o to, co wie z życia prenatalnego] Utrata języka, orientacji, utrzymania w pozycji. W życiu, przy utracie pamięci, pozostaje np. język.

3. Geneza engramu – śladu pamięciowego:

• Kiedy powstaje pierwszy ślad pamięciowy?

• Jakie są warunki powstawania engramu?

3. Warunki powstawania engramu

1. Czynny stan układu nerwowego

Rozwój układu nerwowego;

13 dni od zapłodnienia - zalążki Ośrodkowego Układu Nerwowego

30 dni od zapłodnienia – początki kory mózgowej

37 dni od zapłodnienia – konfiguracja mózgu płodu podobna do mózgu dorosłego, powstają pierwsze synapsy

43 dni od zapłodnienia – pierwsze fale mózgowe

1. Bodziec

Cały czas w sytuacji bodźcowej się znajdujemy.

W środowisku płodowym – bodźce: słuchowe, wzrokowe – rozlane światło przez zamknięte powieki, dotykowe, węchowe. [Po urodzeniu najlepiej rozwiniętym bodźcem jest słuch]

Pierwszy ślad pamięciowe powstaje, wtedy kiedy może powstać. [kiedy spełnione są dwa warunki powstawania engramu]

Plastyczność układu nerwowego – dzięki niej możliwa jest pamięć!

3. Pamięć

• Pamięć: podstawa całego psychologicznego funkcjonowania

• Skąd wiadomo,że istnieje pamięć?

W zachowaniach wyższego rzędu może występować dowolnie długa przerwa między S a R, co dowodzi istnienia engramów, pamięci.

Pamięć potrzebna do wyjaśniania reakcji odległych w czasie.

• S-R: predykcja i postdykcja [behawioryzm Watsona]

  S-O-R: nie ma innych sposobów uprawiania psychologii [każda koncepcja dorzuca coś do O]

3. Geneza engramu

1. Bodziec [Na zewnątrz receptora, w obrębie układu bodziec zmienia się w impuls]

2. Proces spostrzegania – związany z receptorami, informacja ze środowiska dla układu nerwowego, dotyczy wszystkim modalności, np. spostrzeganie słuchowe

3. Spostrzeżenie, równocześnie ślad po spostrzeżeniu.

4. Proces zapamiętywania – impulsy w obrębie układu nerwowego: energia, która przeszła przez receptor

5. Zapamiętanie (engram)

6. Aktywizacja engramu – odpamiętanie

Pamięć: całokształt informacji utrzymywanych w układzie nerwowym w sposób statyczny lub dynamiczny (engramy odpamiętywane albo tak, jak były a albo podlegają jakiejś zmianie), mający bezpośrednią (spostrzeganie i zapamiętywanie) lub pośrednią (pamiętamy rezultaty naszego myślenia) genezę sensoryczną.

Pamięć to nie miejsce, chyba,że rozumiemy przez to różne miejsca w układzie nerwowym.

Nie ma czegoś takiego jak zapis w pamięci (w sensie magazynu). Coś zachowane w pamięci jest częścią engramu.

Pamięć: to co, jest pamiętane (wszystkie engramy, które istnieją)!

Pamięć to zmiana utrzymująca się w UN, możliwa dzięki bodźcowi i plastyczności układu nerwowego.

3. Deprywacja sensoryczna (ang. sensory deprivation), izolacja sensoryczna (ang. sensory isolation)

• Faraon Psametyk (ok. 500 r p.n.e.) - odizolowanie grupy noworodków

• Jakub IV, król szkocki – XV wiek, odizolowanie noworodków[pytanie czy zaczną same z siebie mówić po hebrajsku, dzieci zmarły]

• Edward Hunter, 1951: „Brainwashing in Red China”, hsi nao – mycie mózgu

• Badania nad izolacją sensoryczną:

• McGill Univeristy, Montreal

• D.O. Hebb, W. Heron, W.X. Bexton;

• Badania laboratoryjne, studenci – wynagrodzenie 20 $. Połowa zrezygnowała po 48 godzinach. Ci co dłużej poddani byli izolacji: halucynacje wzrokowe, skarżenie się na brak logicznego myślenia, umysł oddziela się od ciała.

• Ogromne zainteresowanie, po 5 latach od publikacji – 12 laboratoriów na świecie.

• Całkowita izolacja jest niemożliwa

• John Lilly: zanurzenie w wodzie w kostiumie nurka, najbardziej stresujący sposób deprywacji sensorycznej, wytrzymywano 6-8h.

• A.L. Mosley: badania kierowców

  Wszyscy z 33 badanych: widzenie dużych zwierząt, np. olbrzymie zające

• Jak bardzo stresująca jest sytuacja deprywacji sensorycznej?

• Halucynacje, złudzenia wzrokowe – nie muszą być patologiczne

• Zaburzenia psychiatryczne – 3 na 10 000 osób (prawdopodobnie wcześniej, tylko ujawnione przez deprywację)

• Grupa fanów deprywacji sensorycznej

• Następstwa deprywacji sensorycznej:

• ruch przedmiotów, zagięcie prostych linii, zwiększenie siły powidoku i zwiększenie intensywności postrzegania barw.

• pozytywne następstwa deprywacji sensorycznej: wyostrzenie widzenia, zwiększenie wrażliwości słuchowo dotykowej

• procesy poznawcze – trudności w zadaniach na myślenie twórcze

• Deprywacja sensoryczna ma pozytywny wpływ u dzieci autystycznych – zwiększenie otwartości na kontakty społeczne.

• Charles Lindberg, 1927: The Spirit of St. Lovis

Jako pierwszy przeleciał Atlantyk, twierdził,że towarzyszyły mu istoty niematerialne.

• Zjawisko „break-off”: Jeżeli lot jest monotonnym pilot widzi siebie zawieszonego na zewnątrz na sznureczku albo samolot z zewnątrz.

Relacje pomiędzy terminami

1. Terminy:

• pamięć [rozszerzony zakres tego, co pamiętamy]

• doświadczenie indywidualne [Można utożsamiać z pamięcią, odbiór sensoryczny i rezultaty procesu myślenia, W. Szewczuk: „Proces powstawania doświadczenia indywidualnego nazywa się zapamiętywaniem.”]

• wiedza

  uczenie

2. Wiedza

• Józef Kozielecki

www.kul.lublin.pl/art_9367.html

„Psychotrangresjonizm”

„O godności człowieka”[reakcja na książkę Skinnera „Poza wolnością i godnością”]

„Psychologiczne koncepcje człowieka”

„Smutek spełnionych baśni”

„Wspomnienia z białego piekła”

„Moje wzloty i upadki. Autobiografia z psychologią w tle” (2001)

• Józef Kozielecki, Psychologiczna teoria samowiedzy

• Funkcje wiedzy:

1. poznawcza: wiedza pozwala na zrozumienie siebie,świata i innych ludzi, dzięki niej człowiek tworzy światopogląd [światopogląd to system przekonań, dzięki któremu interpretujemy świat itd.]

2. instrumentalna: wiedza jest środkiem/instrumentem do osiągnięcia różnych celów

3. generatywna: dzięki temu co wiem, może powstawać nowa wiedza, nowe pomysły [niebezpośredni sensorycznie składnik pamięci – proces myślenia generuje nowe informacje i dalej proces myślenia]

4. motywacyjna – wiedza pobudza i inicjuje czynności [zwłaszcza, gdy są sprzeczności]

• Struktury samowiedzy:

1. sądy opisowe, samoopis: różne informacje, które mam na własny temat.

   Jest ich bardzo dużo. Jeśli ludzie opisują siebie, to zwykle podają cechy dystynktywne (bo najlepiej charakteryzują, np. grupa muzyków, cd – gran na kontrabasie), nie mają charakteru wartościującego/

2. samooceny: sądy wartościujące, które dotyczą: właściwości fizycznych, cech osobowości, relacji z innymi ludźmi

3. standardy osobiste (czasem aspiracje): stany, rzeczy, które jednostka chciałaby osiągnąć. Mogą dotyczyć wykształcenia, sukcesu w jakiejś dziedzinie.

4. reguły komunikowania wiedzy o sobie: to co mówimy o sobie, zależy od wielu czynników (sytuacja, osoba itp).

   Dotyczą sytuacji, w której ujawniane są informacje na własny temat. Dystans psychologiczny między osobami, zmienna: aprobaty społecznej.

5. Reguły generowania samowiedzy – trzy strategie:

• strategia liniowa (kompensacyjna): sumowanie informacji o wadach i zaletach, powodzeniach i niepowodzeniach, na tej podstawie jednostka formułuje sąd opisowy lub samoocenę.

• strategia koniunkcyjna: jednostka formułuje samooceny tylko gdy wszystkie informacje na dany temat są pozytywne, np. wszystkie informacje na temat urody są pozytywne to wtedy uważa,że jest urodziwa.

  Jedna negatywna informacja może zburzyć samoocenę.

• strategia alternatywna – prowadzi do zawyżonych samoocen. Wystarczy jedna pozytywna informacja, aby uznać się za „dobrą” osobę.

  [Słowo wiedza: sposób używania nieco pompatyczny]

3. Uczenie

• Dwie kategorie definicji uczenia

1. definicje empiryczne – są definicjami operacyjnymi

2. definicje teoretyczne – wiążą uczenie z procesami wewnętrznym (mózgowymi)

• Operacjonizm

  Percy W. Bidgam (1882-1961): fizyk, profesor Uniwersytetu Harvarda, laureat Nagrody Nobla, 1927 - „Logic of modern physic”

• Cechy definicji operacyjnych:

„Nazwać je definicjami, to tyle co powiedzieć,że dotyczą one pojęć, a nazwać operacyjnymi, to wyeliminować z nich wszystko oprócz podstawowych wielkości oraz manipulacji matematycznych.

• Edwin R. Guthrie: definicja empiryczna uczenia

„Zmiany w zachowaniu, które następują jako rezultat zachowania będziemy nazywali uczeniem się”

• Definicje teoretyczne:

  Cel: Określić rzeczywistą naturę uczenia poprzez wskazanie procesów niezbędnych do jego powstawania

1. fizjologiczne: zmiany w zachowaniu są spowodowane zamianami w układzie nerwowym (Hull)

2. poznawcze: uczenie ma związek z spostrzeganiem

3. uczenie jako modyfikacja zachowania już zawartego w repertuarze organizmu

4. definicje skojarzeniowe: uczenie to wytwarzanie skojarzeń pomiędzy zdarzeniami, które występują w bliskiej odległości czasowej

Przez uczenie rozumiemy proces prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji jego receptorów i efektorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeżeli nie oznaczają się trwałością, to zawsze polegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem. Ziemowit Włodarski

Osobowość i pamięć

• Andrzej Lewicki (1910-1972)

  „Procesy poznawcze i orientacja w otoczeniu”

  „Psychologia kliniczna (red)”

• Lewicki: Aby zrozumieć osobowość należy wyjść od analizy zachowania (!).

• Cechy zachowania:

  • kierunek: zachowanie zawsze do czegoś dąży lub od czegoś się oddala

  • sprawność: zawiązane ze strukturą zachowanie, mniej lub bardziej adekwatne do okoliczności

  • dynamika: rytm działania, reakcje somatyczne, mimika (wyraz twarzy), pantomimika (ruchy całego organizmu)

• 
  Procesy umysłowe:

  • Orientacja w otoczeniu: poznawanie wartości jakie sytuacja ma dla jednostki, poznawania środków do osiągnięcia tych wartości oraz uniknięcia zagrożenia

  • Planowanie działania: na podstawie tego, co jednostka dowiedziała się z procesów orientacji, zarówno planowanie działania jak i przewidywanie skutków

  • Samoorientacja: procesy kontrolne:

    • przed rozpoczęciem działania - kontrola motywów działania, poprawności rozumienia sytuacji oraz planów działania

    • w trakcie - modyfikowanie działania i dostosowanie do sytuacji, okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych, uwzględnienie skutków dotychczasowych działań

    • po zakończeniu – retrospekcja czyli analiza działania w aspekcie jego skuteczności i popełnionych błędów

• Procesy motywacyjne:

  • Motywy: nadają zachowaniu kierunek, wpływają na poziom aktywacji organizmu

  • Emocje: poziom aktywacji, określony poziom aktywacji + procesy pośredniczące

• Trwałość osobowości utrzymywana przez doświadczenie indywidualne.

  Doświadczenie indywidualne: uogólniona i zwerbalizowane wiedza istniejąca w postaci systemów pojęciowych; informacje o przedmiotach, ich cechach, funkcjach, stosunkach, łącznie z informacjami o własnych cechach osobnika, informacje o wartościach przedmiotu, informacje o normach, wzorach, sposobach postępowania w zależności od sytuacji.

• cechy organizmu:

  • cechy układu nerwowego; determinują np. percepcję.

  • cechy zewnętrzne jednostki, np. uroda dzięki którym środowisko odnosi się w określony sposób do jednostki

Pamięć i uczenie

• Psychologia anglosaska: uczenie się zamiast pamięci, jako wynik przejścia od aspektu strukturalistycznego (którym charakteryzowała się psychologia europejska) do aspektu funkcjonalistycznego.

Ebbinghaus: pamięć, w Europie, aspekt strukturalny

Thorndike: uczenie się w USA, aspekt funkcjonalny

• Termin pamięć: podejście orientacyjno-poznawcze

Termin uczenie: podejście behawioralne, badanie zachowania.

• Cztery terminy: synonimy, wspólna geneza

  • pamięć [rezultat procesu spostrzegania w plastycznej tkance mózgowej, a nie myślenia]

  • uczenie

  • doświadczenie indywidualne [to czego doświadczamy, rezultat]

  • wiedza [całokształt informacji]

• Skinner: wykrywamy zależności funkcjonalne, a nie związki przyczynowo-skutkowe. [Celem nauki jest formułowanie praw]

Ogólna zasada zapamiętywania: Zapamiętywanie przez osobnika jakiegokolwiek układu bodźców, jest możliwe tylko i jedynie wtedy, gdy ten układ zostanie włączony w jego działanie. Włodzimierz Szewczuk

• Definicja działania: „Przez działanie rozumie się zarówno najprostszą czynność, jak i złożony układ czynności, przez wykonywanie których osobnik ustosunkowuje się do działających na niego bodźców, zaspokajając określoną potrzebę”

  Prawa zapamiętywania, Włodzimierz Szewczuk

• Pierwsze prawo zapamiętywania (od I. Pawłowa)

Zapamiętane przez osobnika może być tylko to, co zostaje wyodrębnione przez wywołanie odruchu orientacyjno-badawczego.

• Drugie prawo zapamiętywania

Zapamiętane przez osobnika może być tylko to,co wiąże się z jego doświadczeniem gatunkowym lub jednostkowym.

• Trzecie prawo zapamiętywania

Zapamiętane przez osobnika może być tylko to,co wywołuje jego reakcję emocjonalną.

Prawa Adolfa Josta (1897)

• Pierwsze prawo

Jeżeli dwa skojarzenia mają jednakową siłę, ale różny wiek (to znaczy przypominane są o jednakowym stopniu, ale powstały w różnym czasie) to w miarę upływu czasu siła starszego skojarzenia będzie słabła wolniej.

• Drugie prawo

Jeżeli dwa skojarzenia mają jednakową siłę, ale różny wiek, to dalsze uczenie się przyniesie większą korzyść skojarzeniu starszemu.

• Zajwisko Zeigarnik

Bluma Zeigarnik; psychiatra i psycholog, „Podstawy patopsychologii klinicznej”, „Patologia myślenia”

Zjawisko (efekt) Zeigarnik: zadania niedokończone są pamiętane 1,5 raza lepiej niż zadania dokończone.

Techniki badania pamięci

• Odpamiętywanie: każdy rodzaj aktywizacji śladu pamięciowego.

• Badanie poziomu zapamiętania dokonuje się przy użyciu dwóch grup technik:

  • techniki przypominania

  • techniki rozpoznawania

• Techniki przypominania:

1. Technika reprodukcji: odtwarzanie: słowne, rysunkowe

2. Technika zapamiętywania członów (porcje treściowe): informacje istotne, zgodne ze schematem; ile z tekstu zostało zapamiętane

3. Technika pomiaru pamięci bezpośredniej: ile osoba odpamiętuje elementów bezpośrednio po jednorazowej ekspozycji, np. cyfry

4. Technika rekonstrukcji: odtwarzanie w takim porządku w jakim się spostrzegło

5. Technika uczenia (zapamiętywania) przez powtarzanie: aż do bezbłędnego powtórzenia

6. Technika antycypacji: wyprzedzanie, przewidywanie, jaki element zaraz się pojawi; używano mnemometru

7. Technika par skojarzeń

8. Technika oszczędności: ponownego uczenia się [Liczba prób przy ponownym uczeniu się, by zapamiętać materiał, jest mniejsza przy ponownym uczeniu]

• Techniki rozpoznawania:

1. Technika rozpoznawania

2. Technika badania reakcji odroczonych

1913 – W.S. Hunter, po raz pierwszy – napięcie mięśniowe u szympansa po stronie gdzie znajdował się pokarm

1928 – O. L. Tinklepaugh – banany kontra sałata (jak znalazły sałatę to rzucały w eksperymentatora)

• Techniki odruchowo-warunkowe:

1. Technika badania reakcji ślinowych [1907, N.I Krasnogorski - badał u ludzi odruchy; BB – pokarm, 1% roztwór kwasu cytrynowego. BW – światło, dźwięk]

2. Technika badania reakcji naczyniowo-ruchowych: pletysmograf (aparat do badania zmian w objętości kończyn w wyniku dopływu krwi do naczyń krwionośnych) i kimograf (walec z naklejoną kartką papieru, reakcja z pletysmografu rejestrowana za pomocą pisaka na kimografie)

3. Technika badania reakcji oddechowych: pneumograf (pomiar obwodu klatki piersiowej) i kimograf [BB – bodźce bólowe i elektryczne – zmieniają rytm oddechu]

4. Technika badania zmian odporności skóry (technika skórno-galwaniczna) – stosowana w wariografach

5. Technika badania reakcji źrenicznych: reakcja ruchem na światło, odruch bezwarunkowy, przystosowawczy [reakcja źreniczna warunkowana na dźwięk – po około 400 skojarzeniach]

6. Technika badania reakcji sercowo-naczyniowych [w wyniku niezbyt silnego nacisku na gałki oczne – zwolnienie akcji serca (4,8 uderzeń); objaw sercowo-oczny Aschnera: silny nacisk na oczy może doprowadzić do spowolnienia częstości bicia serca]

7. Technika badania zmian prądów czynnościowych serca [EKG: elektrokardiograf (urządzenie), elektrokardiogram – zapis]

8. Technika badania reakcji leukocytarnych [zwiększają się po pokarmie, warunkowane na światło, dźwięk]

• Przyrządy w badaniach nad uczeniem:

1. Labirynty,też labirynty naturalne: głównie w badaniach nad zwierzętami

2. Pursuimetr (ang. pursue – śledzić, następować) - przypomina odtwarzać płyt gramofonowych. Utrzymanie obwodu elektrycznego – pręcik - zamknięcie obwodu.

3. Wizjer lustrzany – tak położyć lustro,żeby rysunek widzieć tylko w lustrze. Badanie koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Wielki problem psychologii: natura vs kultura

Czynniki genetyczne vs środowiskowe,

dziedziczność vs środowisko

• Jaki procent wariancji naszego zachowania tłumaczony jest przez czynniki genetyczne, a jaki przez środowisko?

• Filozofia: problem w epistemologii, związany ze źródłami poznania.

1. Emipryzm: źródła poznania.

Wiedza związana z doświadczeniem

• Empiryzm genetyczny: klasyk – Arystoteles.

• Empiryzm metodologiczny (aposterioryzm)

Ogólna zasada empiryzmu

„Nie ma w umyśle niczego, czego wcześniej nie byłoby w zmysłach” Nihil est in intelectum, quod non prius fuerit in sensu.

• John Locke (1623-1704)

  • 1690 – Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (An essay concerning human understanding)

  • Tabula rasa - „tabliczka wygładzona” [ponownie czysta, było coś na niej napisane i została wygładzona]

  • Zakwestionowanie idei wrodzonych

„Załóżmy zatem,że umysł jest czystą kartą, nie zapisaną żadnymi znakami, że nie ma on idei (white paper void of all characters, without any ideas); jak się dochodzi do tego,że je zdobywa?

Skąd ten ogromny zapas obrazów, niemal nieskończenie różnorordnych, którymi nieustannie czynna, nieograniczona wyobraźnia ludzka zapełnia umysł? Skąd bierze się w umyśle cały materiał dla rozumu i wiedzy? Odpowiadam na to jednym słowem: z doświadczenia, na nim oparta jest cała nasza wiedza i z niego ostatecznie się wyprowadza”

• Mikołaj Rej, Wizerunek własny człowieka poćiwego

  „Bo gołą tablicą ten nasz rozum rodzi,

  A co na niej napiszą, to już więc z tym chodzi” (Rozdział 1. Ipokrates)

• D.O. Hebb: Czynniki kształtujące mechanizmy zachowania

1. Genetyczne: właściwości fizjologiczne zapłodnionego jaja, może tez być żywieniowy, np.u ptaków

2. Chemiczne prenatalne: odżywczy lub toksyczny wpływ środowiska płodowego, temperatura (chociaż ma charakter fizyczny, a nie chemiczny)

3. Chemiczne postnatalne: odżywcze lub toksyczne oddziaływanie (np. pokarm, woda, tlen, środki farmakologiczne)

4. Sensoryczne stałe: doświadczenie prenatalne i postnatalne wspólne dla wszystkich członków danego gatunku

5. Sensoryczne zmienne: doświadczenia różne u poszczególnych jednostek w obrębie tego samego gatunku

6. Traumatyzujące teratogeny: doprowadzają do uszkodzenia organizmu (ale nie muszą oddziaływać na organizm, można ich uniknąć)

   Teratogeny – czynniki pozagenetyczne, które mogą być przyczyną wad wrodzonych embrionu i płodu

   Okres zygoty: od poczęcia do 2 tyg

   Okres embrionalny; od 3 do 8 tygodni

   Okres płodowy: od 9 do 38 tygodni

• Czynniki 1 – 5 to czynniki nieuchronne.

• Czynniki 1, 2, 3 warunkują powstanie układu nerowowego i narządów czuciowych, bez nich nie jest możliwe żadne zachowanie.

• Genetyka – kolor skóry. A. Toffler - Szok przyszłości.

Hazard, Kentucky - „Dolina kłopotliwego dopływu”

Madison Cawein - „Niebieskoskórzy”

• Trzy poziomy komunikacji organizmów:

1. Poziom odruchowy: charakterystyczny dla owadów społecznych, ale przejawia się także w zachowaniach emocjonalnych zwierząt wyższych (w tym człowieka)

2. Poziom prostych, celowych gestów: dostrzegalne u psów, małp wyższych i niższych

3. Poziom języka rzeczywistego: wynalazek człowieka, charakterystyczny wyłącznie dla ludzi

To, co odróżnia nas od innych zwierząt jest to,że posługujemy się językiem.

• Język rzeczywisty (prawdziwy)

Język prawdziwy wyróżnia się jako kombinację dwóch lub większej liczby aktów symbolicznych (słów lub gestów), w jakiejś jednej sytuacji i gotowość do zmiany tych samych części składowych w innej sytuacji lub dla innych celów.

• Środowisko dziecka

  • Środowisko nasycone językiem: rodzaj opanowanego języka zależy od środowiska językowego.

  • Język ojczysty: la langue maternelle

  • Rodzimy się jako organizmy nastawione na naukę języka

• Rodzaje uczenia:

  • uczenie poznawcze S-S [połączenie pomiędzy stymulacjami]:

    • uczenie spostrzeżeniowe: dokładniejsze, precyzyjniejsze spostrzeganie, np. rozróżnienie turystów z Japonii pod wpływem kontaktów

    • wstępne warunkowanie sensoryczne: światło-dźwięk, światło-mruganie, dźwięk- mruganie, najpierw skojarzenie pomiędzy 2 bodźcami

    • nabywanie wiedzy, uczenie incydentalne: obserwujemy środowisko i robimy z tego użytek

  • uczenie oparte na wzmocnieniu

    • wzmocnienie to każde zdarzenie, które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji:

      • wzmocnienie pozytywne – dodanie czego

      • wzmocnienie negatywne – usunięcie czegoś

      • kara – bodziec awersyjny

Zapamiętywanie

• U podłoża uczenia jest spostrzeganie, a potem dopiero ślad pamięciowy.

• Sytuacje bodźcowe wchodzą z sobą w interakcje.

• Oddziaływanie materiałów do zapamietania:

  • Hamowanie retroaktywne

  • Ułatwienie retroaktywne

• Prawa empiryczne Osgooda

Charles Egerton Osgood (1916 – 1991)

• Materiał: pary elementów

• Badania:

  • Etap 1: prezentacja materiału początkowego

  • Etap 2: prezentacja materiału interpolowanego

  • Etap 3: odpamiętywanie materiału początkowego

• W obrębie par elementów:

  • pierwszy element – bodziec (np. S-pies)

  • drugi element – reakcja (np. R-kot)

• Kombinacje elementów

1. W materiale interpolowanym są te same bodźce, ale inne reakcje niż w materiale początkowym.

2. W obu materiałach są te same reakcje, ale różne bodźce.

3. W materiale interpolowanym są inne bodźce i inne reakcje niż w materiale początkowym.

• Pierwsze prawo empiryczne Osgooda

Jeżeli zarówno w materiale początkowym, jak i w interpolowanym pierwsze elementy par są identyczne, a drugie elementy różne to pomiar zapamiętania wykazuje hamowanie retroaktywne.

Wielkość hamowania zależy od stopnia podobieństwa między drugimi elementami par obu materiałów i zwiększa się wraz ze zwiększaniem podobieństwa między nimi.

S – R (dom – drzewo)

S – R₁ (dom – rzeka)

• Drugie prawo empiryczne Osgooda

Jeżeli zarówno w materiale początkowym, jak i w materiale interpolowanym drugie elementy par są identyczne, a pierwsze elementy par są różne, to pomiar zapamiętania wykazuje ułatwienie retroaktywne.

S – R (kwiatek – niebo)

S₁ – R (chmura – niebo)

• Trzecie prawo empiryczne Osgooda

Zmieniając równocześnie pierwsze i drugie elementy par, uzyskuje się hamowanie retroaktywne. Wielkość hamowania reakcji wzrasta ze wzrostem podobieństwa bodźcami.

S – R (pies – kot)

S₁ – R₁ (lato – zima)

Przykłady istnienia śladu pamięciowego mimo braku odpamiętania

Argument za tym,że więcej pamiętamy niż odpamiętujemy:

1. Przypomnienia spontaniczne

2. Przypominanie – rozpoznawanie (bardziej efektywne)

3. Ponowne uczenie – liczba powtórzeń mniejsza niż przy pierwszym razie

4. Elektrowstrząsy

5. Wspomnienia wywołane – drażnienie odpowiednich punktów kory mózgowej powoduje odpamiętanie zapamiętanych rzeczy

6. Odpamiętywanie w hipnozie

7. Odpamiętywanie po anestezji (znieczuleniu ogólnym)

8. Reminiscencja – wzrost pamiętania, P.B. Ballard, E.Abramowski

9. Pamięć implikacyjna (zadanie bez odwoływania się do pamięci, ale osoba badana musi się odwołać do pamięci) vs eksplikacyjna (Przypomnij sobie...)

10. Pamiętanie marzeń sennych – przykład braku odpamiętania mimo śladu pamięciowego, mogę sobie przypomnieć, np. po południu.

11. [Ewnetualnie] Deja vu (już widziałem): już widziałem, ale nie mogę sobie przypomnieć w jakiej sytuacji – niekompletne odpamiętanie

Wspomnienia wywołane

• Widler Graves Penfield (1891 – 1976): neurochirurg

• Założyciel Montreal Neurological Institute

• Experiental responses – reakcje doznaniowe, wspomnienia wywołane (evoke recollations)

• Okolice padaczkowe – w wyniku uszkodzenia mózgu, blizna. 1132 pacjentów.

• Elektrody do różnych części mózgu – najwięcej w płacie skroniowych – wtedy wywoływane wspomnienia

• Penfield – wywołane wspomnienia:

  • Wspomnienia słuchowe: głosy, muzyka, nieokreślone dźwięki.

  • Wspomnienia wzrokowe: obrazy ludzi, przedmiotów.

  • Wspomnieni wzrokowo-słuchowe: sceny

  • Myślenie o czymś, co się zdarzyło (ale nie wzrokowe i słuchowe)

• Najwięcej słuchowych wspomnień, przedmiot wspomnień – najczęściej: mówiące osoby i muzyka.

• Wyłącznie przy stymulacji płata skroniowego - wspomnienia, doznania

• Czy ślad pamięciowy jest rekonstrukcją? [Wtórne życie śladów pamięciowych – proces konsolidacji]

• W Instytucie w Montrealu pracował też Hebb – badania na pacjentach po operacjach neurochirurgicznych, wniosek: nawet po wycięciu znacznej części mózgu: poziom inteligencji nie obniżał się znacząco.

Płaty czołowe – regulacja złożonych zachowań, planowanie, koordynacja.

Elektrowstrząsy

• Ugo Cerletti (1877-1963) - twórca terapii elektrowstrząsowej

• Elektrowstrząsy. ECT: Electroconvulsive therapy

• Po raz pierwszy: 11 kwietnia 1938 – Rzym.

Luciano Bini (1908-1964)

Wartość prądu: 100V, 400nA

Czas trwania impulsu: 0,2 – 0,4 s.

• Stosowane w depresji, jeżeli nie leczona środkami farmakologicznymi, przy tendencjach samobójczych.

• Popularność w latach 40 – 60.

• 247 elektrowstrząsów - rekord dla pacjenta, zmiany w tkance nerwowej.

• Stosowane nadal u osób, na które nie działają leki (ok. 50 – 100 tys EC w USA).

• Wskazania:

  • depresja psychotyczna

  • depresja z tendencjami i myślami samobójczymi

  • depresja ze znacznie nasilonym niepokojem psychoruchowym (agitacja – nadmierne pobudzenie)

  • katatonia ostra: zesztywnienie ruchowe i znieruchomienie

  • mania: silne podniecenie psychoruchowe

• Po włączeniu prądu:

  • Duży napad padaczkowy (grand mal) - dwie fazy:

1. Faza toniczna (ok. 30s): silny skurcz mięśni ciała, zesztywnienie, zaciśnięcie zębów, ręce w pięść, źrenice nie reagują na światło (odróżnienie symulanta od osoby chorej na padaczkę), oddech ulega zatrzymaniu

2. Faza kloniczna (od ok. 30 s do 3 minut): najpierw lekkie drżenie, a potem drgawki. Drgawki zanikają, pacjent zapada w sen.

• Zaburzenia poznawcze:

1. majaczenia ponapadowe (confusion): od 5 do 10 minut, krótkotrwale przymglenia u pacjentów wstarszym wieku.

2. marzenia międzynapoadowe: u pacjentów w starszym wieku

3. niepamięć następcza (amnezja anterograda) - trudności w zapamiętywaniu nowych informacji, ustępują po 1-3 tygodni po zakończeniu serii elektrowstrząsów.

4. niepamięć wsteczna (amnzeja retrograda) - charakter przejściowy.

   Cofanie się niepamięci w sposób chronologiczny: najpierw najstarsze, a potem najświeższe wspomnienia wracają (świadczy to o istnieniu znaczników czasowych)

   Niepamięć nigdy nie cofa się całkowicie – nie pamiętamy momentu przed elektrowstrząsem.

[Niepamięć wsteczna u osób tracących przytomność, np. u osób ulegających wypadkom samochodowym. Ślad pamięciowy istnieje w tkance mózgowej, gdy nie ma zakłóceń wtedy może się skonsolidować.]

• Obecnie podaje się środki zwiotczające mięśnie albo elektrowstrząsy we śnie, wtedy nie dochodzi do zerwania ścięgien.

• Elektrody:

  • obie skroniowe

  • jedna skroniowa, druga czołowa

• Elektrowstrząsy u kobiet w ciąży: mniej szkodliwe niż środki farmakologiczne.

• Nie ma bólu podczas elektrowstrząsów.

Odpamiętanie po anestezji

• Anestezja (znieczulenie ogólne)

• B.W. Levinson (1967):

  10 pacjentów – poddani znieczuleniu ogólnemu

Znieczulenie, później odpamiętanie w hipnozie: cofnięcie się do znieczulenia podczas operacji, 4 z 10 pacjentów powtórzyło słowa, 4 odczuwało niepokój.

• Procedura:

1. podanie środka przeciwbólowego

2. środka znoszącego świadomość

3. środka zwiotczającego mięśnie

• Zanik świadomości: pacjent nie reaguje na bodźce słuchowe, stłumione reakcje związane z przecinaniem tkanek, pacjent nie donosi o bólach podczas operacji, nie pamięta co się działo podczas operacji

• J.F. Kihlstrom (1990)

30 pacjentów: dwie serie par skojarzeniowych po 15 par.

• Odpamiętywanie: bezpośrednio po zabiegu, po 2 tygodniach.

Reprodukcja: brak odpamiętania.

Priming: odpamiętanie częściowe, efekt utrzymywał się po 2 tygodniach.

Autoeksperymenty (self-experimentation)

• Medycyna

  • Santorio Santorio XVII wiek: nieodczuwalne wydzielanie potu

  • Joseph Goldberg XX wiek; pelagra – rumień lombardzki (stan zapalenia skóry, nie jest chorobą zakaźną)

  • Barry Marschall: 1984: helicobacter pylori – wrzody żołądkow od tego czasu leczone antybiotykiem.

  • Andrzej Szekcik: prostacykliny

• Psychologia:

  • H. Ebbinghaus: 1889 – krzywa zapominania

  • G. H. Stratton: 1897 – zdolności adaptacyjne zmysłu wzroku, soczewki odwracające pole widzenia

  • Elizabeth Loftus: poddana znieczuleniu ogólnemu, lista słów do odpamiętania po operacji

Po operacji: wymienia słowa, których nie było na liście. Które słowa są znane; rozpoznanie nie przekroczyło wartości losowej.

Pamięć implikacyjna i eksplikacyjna

• Graf, Schacte: Implicit and explicit memory tasks.

• Sposoby badania pamięci: zadania odwołujące się wprost lub nie do pamięci.

• Schacter: Implicit memory: history.

• Pamięć eksplikacyjna: ludzie młodzi wypadają lepiej niż starzy.

1. Faza zapamiętywania.

2. Faza przechowywania

3. Faza odpamiętywania

• Pamięć implikacyjna: w fazie 3 nie nawiązujemy do pamięci, lecz dajemy zadanie, aby sprawdzić, czy osoba pamięta.

• Zadania do badania pamięci implikacyjnej (nie ma dużych różnic między młodymi i starymi, ale nie wykonują ich dobrze osoby chore na Alzheimera)

  • identyfikacja percepcyjna: tachistoskop – ekspozycja, 50 ns

    primed – unprimed

    osoby rozpoznają 61% starych i 34% nowych

  • uzupełnianie słów

    A_ _N_ _ IN

• Fagan: Seria fotografi twarzy pokazywana 6 miesięcznym dzieciom.

  Po dwóch tygodniach pary fotografii – dzieci patrzą dłużej na nowe zdjęcia.

• Badania Pawłowa nad wygaszaniem odruchu warunkowego.

• Amnezja bez zaburzeń mowy: Warrington i Weiskrantz

reprodukcja: osoby amnestyczne gorzej niż grupa kontrolna

rozpoznanie: uzupełnianie słów (nie określone,że to test pamięci) – amnestycy równie dobrze jak grupa kontrolna

Hipnoza

• ABC Hipnozy

• Różnica w podatności hipnotycznej (mierzona skalą podatności hipnotycznej) ma rozkład normalny.

• Indukcja hipnozy: ktoś czuje się senny (część 1)

Później sugestia: np. uczucie ciężkości/lekkości ręki

Instrukcja wyprowadzająca: powrót do normalnego stanu świadomości

• Niepamięć posthipnotyczna: osoba nie pamięta,że była w hipnozie (nie będzie pamiętać, dopóki nie powie się pewnego zwrotu)

• Regresja wieku

• Badania z neuroobrazowaniem mózgu podczas hipnozy

• Podejścia do hipnozy:

  • transowe: trans - z seansów spirytystycznych, medium; hipnoza to zmieniony stan świadomości; musi być indukcja hipnotyczna, a nie natychmiastowe wejście w stan hipnozy; niewolicjonalność zachowań (jest zachowanie, nie zdaję sobie z tego sprawy)

  • nietransowe: hipnoza to nie zmieniony stan świadomości, ale osoby badane zachowują się tak, jak wiedzą,że zachowuje się osoba hipnotyzowana; duża automatyczność zachowań, podatność na sugestię można wytłumaczyć wiedzą, nastawieniem osoby do hipnozy; duża kontrola osoby hipotyzowanej - brak hipnozy; osoba nie jest automatem, który zrobi wszystko; z hipnozy zawsze się budzi, chyba że ktoś zaśnie.

• Hipnoza nie jest snem, zapis fal mózgowych jak podczas czuwania

• Hipnoza kryminalna

Związek hipnozy z zachowaniami kryminalnymi

Siuta, Wójcikiewicz: „Hipnoza kryminalna”

Chowchilla, CA – porwanie szkolnego autobusu

San Francisco, CA – porwanie dwóch dziewcząt

„Sprawa ostrołęcka”

• Hipnoza może być stosowane przez lekarzy, psychologów, pielęgniarki.

• Regresja wieku: sprowadzenie osoby na wcześniejsze etapy życia, mogą wystąpić reakcje emocjonalne.

• Hipnoza może być stosowana w:

  • sytuacjach terapeutycznych

  • eksperymentalnych

  • w celach dydaktycznych

• Hipnoza estradowa: niebezpieczna, przypadki zaburzeń psychicznych po takich występach.

• Hipnoza jako środek znieczulający (James Braid)

Skuteczność hipnozy w zaburzeniach skórnych, np. łuszczycy.

Później środki znieczulające: eter, chloroform.

• Martin J. Orne: Hipnoza a odpamiętywanie zdarzeń:

  • atmosfera hipnozy: spokojne, ciche, ciemne pomieszczenie, osoba rozluźnia się, jest sama, traci częściowo kontakt z rzeczywistością, ograniczenie krytycyzmu, przypominanie sobie szczegółów zdarzenia, relacjonowanie przypomnień, których nie było się pewnym

  • wyobrażenia i fantazje: przypominanie rzeczy nieprawdziwych, 2 rodzaje halucynacji:

    • pozytywne – spostrzeganie rzeczy, których nie ma

    • negatywne – nie spostrzeganie tego co jest

  • zwiększona sugestywność: osłabiony krytycyzm

  • przypuszczenia odnośnie do przebiegu zdarzenia: uzupełnianie zdarzenia, jeżeli coś odpamiętane w hipnozie to uważane za prawdziwe

  • nieprawdziwe informacje: zachowana kontrola, w sposób celowy podawanie nieprawdziwych informacji.

Ważna jest staranność w zadawaniu pytań i formułowaniu komentarzy podczas hipnozy.

• Odpamiętywanie w hipnozie

1994: Steven Cook oskarżył kardynała Josepha Bernardina o molestowanie seksualne

2001: Larry Mayes: 100 osoba uwolniona dzięki badaniom DNA (70% uwolnionych więźniów było uwięzionych z powodu fałszywych zeznań świadków)

• Elizabeth i Geoffrey Loftus: 84% psychologów i 69% niepsychologów uznało za prawdziwe twierdzenie,ze pamięć jest permanentna i dzięki hipnozie można dotrzeć do niepamiętanych szczegółów.

• Michael Yapko: badał psychoterapeutów.

Z. Freud, J. Breuer, P. Janet – hipnoza – wiarygodne informacje.

Hipnoanaliza: odreagowanie (abreaction)

• 75% psychoterapeutów: Hipnoza umożliwia przypomnienie rzeczy, których się nie pamięta.

• 47% - Można mieć zaufanie do szczegółów dramatycznych zdarzeń, które zostały przypomniane w hipnozie

• 54% - Hipnoza służy do przypominania zdarzeń nawet z okresu narodzin.

• Od 20% do 30% psychoterapeutów wykorzystywało hipnozę, aby pomóc pacjentom przypomnieć sobie molestowanie seksualne.

• Hipnoanaliza: zaburzenie psychiczne związane z nerwicami wojennymi – odreagowanie przez przypomnienie sobie szczegółów zdarzeń

Obecnie: Hipnoza nie ma wpływu na odpamiętywanie albo wpływa zniekształcająco, zwiększenie szczegółów odpamiętanych podczas hipnozy – osoby zgadują albo wymyślają.

• Osoby które odpamiętały coś podczas hipnozy uznają to za prawdziwe.

• Regresja wieku: cofanie, ale ma charakter rzeczywisty.

Udawanie, odgrywanie roli

Michael Nash: age regression (1991)

Stosunkowo nietrwałe – regresja do starożytnego Rzymu (osoba była Juliuszem Cezarem)

Wykorzystanie zadań Piagetowskich: zapis fal mózgowych jak dla dorosłego człowieka

Grzechy pamięci

Daniel Schacter; 7 grzechów pamięci (The seven sins of memory):

1. Nietrwałość – 60% w ciągu pierwszych 24 h, po miesiącu 25%, najszybciej informacje o czasie i miejscu. Problemy z pamięcią po 45 r.ż, najmniejsze u ludzi z wyższym wykształceniem.

2. Roztargnienie: nie zwracamy uwagi na to robimy, odkładamy rzeczy na stare miejsce

3. Blokowanie: pojedyncze słowa, imiona, nazwiska, zjawisko końca języka

4. Błędne przypisanie: zapominanie o źródle informacji

5. Podatność na sugestię

6. Tendencyjność: pamiętanie tylko kluczowych elementów z przeszłości, uzupełnianie ich wyobrażeniami

7. Uporczywość

Wybitna pamięć

• Przypadki wybitnej pamięci:

• VP – Ryga, Łotwa: Hunt i Love, 1972

• TE – Gordon at alli, 1984

• Wilding, J. Valentine, E. 1997. Superior memory.

• Aleksander Łuria (1902 – 1977)

1. „O pamięci, która nie miała granic” 1970

2. „Świat utracony i odzyskany” 1976

3. „Problemy neuropsychologii i neurolingwistyki” 1976

4. „Podstawy neuropsychologii” 1976

• „O pamięci, która nie miała granic”: Salomon Wieniaminowicz Szereszweski

  • synestezja: przekształcenia słowo w obraz

  • zanik abstrakcyjnego myślenia – nie rozumiał wierszy, metafor

• A.J – Jill Price: „The Woman Who Can't Forget” (2008)

Marzenia senne

• 1/3 naszego życia przeznaczamy na sen

• Sen: najbardziej oczywisty i powszechny przykład odmiennego stanu świadomości

Sen: podstawowy stan czynnościowy mózgu i układu nerwowego – ograniczenie aktywności, obniżenie reaktywności na bodźce, spowolnienie funkcji fizjologicznych, czasowe zawieszenie świadomości, pełna odwracalność, cyklicznie zmieniająca się aktywność ośrodkowego układu nerwowego, okresowe występowanie w ciągu doby (rytm sen – czuwanie)

• Funkcje snu:

  • zapewnienie prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu

  • regeneracja organizmu

  • utrwalenie i porządkowanie wiedzy zdobytej w ciągu dnia

• Badania nad deprywacją snu

Deprywacja snu działa podobnie jak alkohol, osoby po 17 godzinach bez snu wypadły w t estach niż osoby z 8 promilami alkoholu we krwi

• Deprywacja snu:

  • wzrost poziomu korytzolu

  • osłabienie układu odpornościowego

  • wahania nastroju (w depresji – poprawa)

  • poczucie utraty kontroli

  • lęk

  • spadek koncentracji uwagi

  • niższy poziom wykonywania zadań percepcyjnych (wzrokowo-ruchowych)

  • mniejsza efektywność uczenia się

• Stan snu: nie jest ani jednorodny, ani bierny [np. sen REM/paradoksalny, paraliż mięśni

sny spoza fazy REM: luźne myśli, sceny]

• Marzenia senne:

  • podejście biologiczne: marzenie senne jest wyłącznie produktem ubocznym aktywności neuronalnej

  • podejście psychodynamiczne

  • podejście ewolucyjne: marzenia senne jako symulacja rzeczywistości

  • podejście poznawcze: marzenia senne to proces myślenia przebiegający podczas snu, spójne jako wynik aktywnego procesu konstruowani znaczenia.

• Marzenia senne a pamięć:

  • ślady pamięciowe jako tworzywo marzeń sennych

  • specyfika zapamiętywania i zapominania marzeń sennych (hipoteza wyrazistości, hipoteza interferencji, hipoteza wyparcia)

  • rola marzeń sennych i snu REM w utrwalaniu śladów pamięciowych

Reminiscencja

Reminiscencja: dokładniejsze odpamiętanie po pewnym czasie niż bezpośrednio po zakończeniu uczenia.

• Reminiscencja: zmiana kształtu krzywej zapominania Ebbinghausa

• Reminiscencja:

  • długotrwała (Bellarda-Williamsa) – 1913

  • krótkotrwała (Warda-Hovlanda) – lata 30te

• Wcześniej: 1911 – Edward Abramowski: ślady pamięciowe nie są przechowywane w sposób statyczny, „twórczość kryptomnezyjna”

• P. Ballard (1913): uczenie się wierszy przez 12letnie dzieci, w czasie, który nie wystarczał na całkowite opanowanie wiersza

• P. Ballard: stopień reminiscencji – funkcja sensowności materiału i wieku [najlepsze odpamiętanie po dwóch dniach, nie stwierdził efektu u dorosłych]

• Williams: 7-9 lat – efekt najwyższy

• 1921, Nicola: po 1 godzinnej przerwie więcej odpamiętujemy, występowanie zjawiska przy zastosowaniu różnych rodzajów materiału

• Efekt reminiscencji – skutek powtarzania materiału?

G. O. McGeoch: Czy powtarzałeś wiersz? 84% odpowiedzi: tak.

Ale: bez względu na odpowiedź wystąpił efekt reminiscencji, czyli nie jest to jedynie efekt powtarzania materiału.

• L.B. Ward (1937) i C. I. Hovland (1938)

  • Sama procedura badania; reprodukcja bezpośrednia – kolejna próba uczenia się

  • 2 grupy badane

  • zmiana odstępów odroczenia (od 6s do 20 minut)

  • uniemożliwienie powtarzania w czasie odroczenia

  • zamiana materiału – bezsensowne zgłoski

  • wyuczenie: kryterium liczby elementów (np. jeśli osoba badana zapamiętała 7 na 12 elementów)

  • Wyniki:

    • najlepsze odpamiętanie od 30 sekund do 5 minut

    • efekt krótkotrwały, zanika po 20 minutach

    • niezależny od wieku

• Dlaczego jest słabsze odpamiętanie bezpośrednio po zakończeniu uczenia?

  • hamowanie zewnętrzne

  • interferencja retroaktywna

• Problemy z wyjaśnieniem zjawiska:

  • artefakt spowodowany niewłaściwym sposobem liczenia wyników

  • skutek niekontrolowanego, nie wymaganego przez instrukcję ćwiczenia w czasie przechowywania

  • ustąpienie czynników, które pod koniec nauki obniżają wyniki odpamiętania

Problematyka uczenia związana z problematyką zachowania

• Kartezjusz (1596 – 1650):

  • „Nie rozumiem jakiejś rzeczy, dopóki jej nie ujmę w sposób jasny i wyraźny”

  • Traktat „Człowiek”: model zachowania człowieka – model hydrauliczny:

    • rury – nerwy

    • woda – tchnienie życiowe, odpowiednik impulsu nerwoweg

  • Czynniki zewnętrzne (dzisiaj bodźce) – przyczyny zachowania odruchowego

    Zachowanie rozumne – zarządzane przez duszę

• Robert Whytt (1714-1766): konieczny związek między S-R, opisał ewele odruchów u żaby bez mózgu

• Sir Charles Sherrington (1857-1952)

• Iwan M. Sieczenow (1829 – 1905)

1863: Odruchy mózgowe: zjawisko hamowania w układzie nerwowym

prekursor fizjologicznej interpretacji zjawisk psychicznych

• Włodimir Michajłowicz Biechtieriew (1858-1927)

Jako pierwszy opisał istnienie wzajemnie hamujących się ośrodków w układzie nerwowym.

1907-1910 „Psychologia obiektywna”

Refleksjologia – odruch skojarzeniowy (Pawłow – odruch warunkowy)

opracowanie metod warunkowania:

• reakcja cofania kończyn i reakcje oddechowe wywołane prądem

• myślenie jako bezgłośna mowa (później u Watsona)

• pojęcia – generalizacja

• introspekcja – nie!

• Iwan Pietrowicz Pawłow (1849 – 1936)

• Warunkowanie klasyczne = warunkowanie pawłowowskie

• 1904: Nagroda Nobla za pracę nad układem trawiennym. Pierwszy rosyjski uczony, który otrzymał nagrodę Nobla.

  1935: Princeps physiologum mundi – pierwszy fizjolog świata

• Prace Pawłowa po polsku:

• Wykłady o czynności mózgu. W-wa. PZWL. 1955.

• Dwadzieścia lat badań wyższych czynności nerwowych (zachowania się) zwierząt. W-wa. PZWL. 1952.

• W budynku laboratorium znajdowała się wieża milczenia: komory dźwiękoszczelne – uniemożliwienie pojawienia się reakcji orientacyjnej u zwierząt.

• Wpływ bodźców psychicznych na ilość wydzielanej śliny

• Wybór odruchu bezwarunkowego śliny:

  • odruch stosunkowo prosty

  • możliwość dokładnego pomiaru

  • wrażliwy na zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym

  • związany z odżywianiem

Odruchy

Bezwarunkowe	Warunkowe
Na niższych partiach układu nerwowego (od rdzenia, ośrodki podkorowe z WYŁĄCZENIEM kory)	W korze lub na najwyższym piętrze układu nerwowego, które jest u danego zwierzęcia
Mechanizm genetyczny	wytwarzane w ciągu życia
Całe życie	Zanikają, jeśli nie są wzmacniane

• Warunki wytwarzania odruchu warunkowego:

1. Bodziec warunkowany (bodziec obojętny) musi występować przed bodźcem bezwarunkowym

2. Czynny stan kory mózgowej

3. Dobry stan zdrowia (kondycja fizyczna) zwierzęcia

• Odruch warunkowy na podstawie odruchu warunkowego – warunkowanie IIgo rzędu, odruch warunkowy IIgiego rzędu

• Dwa rodzaje procesów w OUN (procesy te są nierozdzielne, jeden jest odwróceniem drugiego):

1. Proces pobudzenia (dysymilacja materii)

2. Proces hamowania (asymilacja materii)

• Rodzaje hamowania:

1. Bezwarunkowe (bierne)

1. Hamowanie pozaokresowe (ochronne): chroni komórki nerwowe przed wyczerpaniem w wyniku działania zbyt silnych lub długich bodźców; stymulacja przekracza granice wydolności (np. sen, nieodczuwanie bólu mimo poważnego zranienia)

2. Indukcja jednoczesna dodatnia: proces pobudzenia powstaje dookoła obszaru objętego hamowaniem, np. zwiększanie bólu w porze nocnej

3. Indukcja jednoczesna ujemna: stan pobudzenia wywołuje hamowanie w obszarach sąsiednich, np. roztargnienie

4. Indukcja następcza dodatnia: pojawienie się pobudzenia w ośrodku uprzednio zahamowanym

5. Indukcja następcza ujemna: pojawienie się hamowania w ośrodku uprzednio pobudzonym

2. Wewnętrzne (czynne)

1. Hamowanie różnicujące: wykorzystywane do badania wrażliwości analizatorów, np. jak pies odróżnia natężenie światła (warunkowanie polega na odpowiednim wyodrębnieniu):

• Światło – odróżnia 49 od 50 'slajdu”, nawet jeśli są prezentowane osobno i w odstępie czasowym

• Kształt – pies odróżnia koło od elipsy o stosunku osi 8:9

• Tony: tony 34-40 tys kHz

• Najbardziej wrażliwy węch mają niedźwiedzie.

2. Hamowanie opóźniające: stopniowe oddalanie w czasie bodźca bezwarunkowego

3. Wygaszanie: podawanie wzmocnienia bez bodźca warunkowego, świadczy o istnieniu śladu pamięciowego.

   Wygaszanie (robimy to w sposób aktywny) to nie to samo co wygasanie (czynność spontaniczna)!

• Pawłow: zjawisko snu – hamowanie rozległe, ale w korze ogniska czuwania (np. matka, młynarz)

• Stereotyp dynamiczny: zespół bodźców warunkowych, które występują w stałej kolejności (stereotypowo), np. jedzenie widelcem i łyżką, pisanie

Zasada nawarstwiania: Nawet jeżeli wytworzymy nowy stereotyp, to poprzednie reakcje pozostaną (nie ulegną zamazaniu). Nowe połączenia nie wypierają starych połączeń warunkowych.

• Typologia Pawłowa

1. Siła układu nerwowego

2. Ruchliwość procesów nerwowych

3. Stopień zrównoważenia procesów nerwowych

• Cztery typy funkcjonowania układu nerwowego wg Pawłowa:

1. Flegmatyk: silny, zrównoważony, spokojny: trudno zmienia stereotyp dynamiczny, niechętnie zmienia przyzwyczajenia, trudności z przystosowaniem do nowego środowiska.

2. Sangwinik: silny, zrównoważony, żywy: szybko orientuje się w sytuacji, łatwo zmienia stereotyp dynamiczny, lubi podróże, nowe zjawiska

3. Choleryk: silny, niezrównoważony: przewaga pobudzenia nad hamowaniem (powoduje skargi na bezsenność), niecierpliwy, kłótliwy

4. Melancholik: słaby: unika wysiłku (np. nie wyraża swoich poglądów,żeby nie musieć ich bronić), nie lubi zmian, bez inicjatywy.

• Dwa układy sygnalizacyjne

1. Pierwszy układ sygnalizacyjny: odbiór bodźców, każdy ma informację co jest zagrożeniem, a co nie; wspólny dla ludzi i zwierząt.

2. Drugi układ sygnalizacyjny: występuje u człowieka, składa się z pojęć, umożliwia mowę; „Słowo jest sygnałem znaku”

• Typologia na podstawie relacji układów sygnalizacyjnych

Typologia wrodzona, ale środowisko może na nią wpływać.

Typ I: artyści: przewaga I układu

Typ II: myśliciele: przewaga II układu

Typ III: mieszany – większość osób

• Nerwice doświadczalne – warunki powstawania:

  • Nadmierne napięcie procesu pobudzenia, np. działanie bodźca o nadmiernej sile, przestymulowanie

  • Nadmierne napięcie procesu hamowania, np. konieczność zbyt subtelnego różnicowania

  • Nadmierne napięcie ruchliwości procesów nerwowych, zderzenie procesów pobudzenia i hamowania, zderzenie stereotypu dynamicznego.

1924 – Powódź w Petersburgu, zalanie laboratoriów, u niektórych psów wystąpiły nerwice – najpierw hamowanie, później rzucanie się po klatce

Nerwica – przewaga hamowania, zanikają wyuczone odruchy warunkowe, zmiana zachowania

Przyzwyczajenie do sytuacji stresowych – nerwica coraz krótsza, ale cena takiego przyzwyczajenia jest wysoka

• Obiektywizacja psychologii:

1. Świadome i nieświadome (to co nieświadome – niedostępne) mechanizmy zachowania

2. Indeterminizm: nie wskazuje się na właściwe przyczyny zachowania poprzez introspekcję, ważne są determinanty środowiskowe, a nie wewnętrzne

3. Antropomorfizm: nie powinno się używać np. terminu osobowość do zwierzą, są to wyjaśnienia animistyczne

4. Niedokładność pojęć introspekcyjnych

Pawłow: psycholodzy nie zachowują się jak biolodzy, brak kontynuacji, rozdrabnianie się.

Psychologia behawioralna: tylko zachowanie

Lewicki: próby obiektywizacji psychologii, np. Pawłow

Warunkowanie klasyczne

• Warunkowanie klasyczne

1. Dowolność wyboru bodźca warunkowanego, bezwarunkowego, gatunku zwierzęcia (brak kory mózgowej – wtedy ważny najwyższy poziom)

2. Dynamika warunkowania: przebiega powoli, stopniowo przybiera na sile, musi być duża liczba połączeń

3. Relacja czasowa: odstęp między bodźcem warunkowym i bezwarunkowym musi być krótszy (mniejszy niż 1 s)

• John Garcia: warunkowanie przy jednokrotnym kojarzeniu bodźca bezwarunkowego i warunkowego. Negował warunki Pawłowa – może być nawet dłuższy odstęp.

• Napromieniowane szczur nie zbliżały się do miski z pokarmem, który wcześniej jadły. Kojarzyły niechęć do pokarmu, tam umiejscawiały przyczynę choroby popromiennej.

• Warunkowanie awersji do smaku

1. Picie wody z sacharyną przez szczury po raz pierwszy

2. Po 30 minutach szczury poddawano napromieniowaniu, druga grupa nie piła wcześniej wody.

3. Podanie wody z sacharyną: pierwsza grupa – nie piły, druga grupa – piły dużo

• Inny eksperyment:

I – szczurom podano wodę, gdy piły dawka: światło i dźwięk,.

II – szczury piły słodką wodę z sacharyną

Dwa rodzaje bodźców bezwarunkowych: prąd elektryczny,napromieniowanie

1. słodka woda + napromieniowanie → uwarunkowana awersja

2. świetlisto-dźwiękowa woda + napromieniowane → brak reakcji warunkowej

3. słodka woda + szok elektryczny → brak reakcji warunkowej

4. świetlisto-dźwiękowa woda + szok elektryczny → uwarunkowana awersja

Szczury łatwo się uczą związku między smakiem a nudnościami.

• Koncepcja biologicznej gotowości do uczenia się pewnych skojarzeń, też przy uczeniu się języka przez dziecko – czytanie później, jest trudniejsze niż mówienie

• Bernstein: awersja do smaków u dzieci poddanych chemioterapii

Częstowano ich lodami przed chemioterapią, których smaku nie znały. Dzieci nie chciały jeść tych lodów, mimo,że wiedziały,że nudności są z powodu chemioterapii

• Gordon Paul: Czy wiedza psychologiczna uzyskana z badan nad warunkowaniem jest użyteczna przy leczeniu fobii? Tak.

  • Fobia: irracjonalny lęk.

  • Gatofobia – lęk przed kotami, kynofobia – lęk przed psami, fobiofobia -l ęk przed wystąpieniem fobii.

• Joseph Wolpe – systematyczna desensytyzacja (SDT), „Wolni od lęku”

Systematyczna desensytyzacja i warunkowanie klasyczne

a. sytuacja lękowa – lęk

b. sytuacja lękowa - „rozluźnij się” - relaksacja

c. sytuacja lękowa – relaksacja

• Eksperyment Paula

  Co najlepsze w leczeniu fobii?

  Grupy badawcze:

  1: systematyczna desensytyzacja: najskuteczniejsza przy fobiach, 80-90% można wyleczyć, długo się utrzymuje [przeciwnicy: jeżeli usunie się jeden symptom, to pojawi się inny symptom]

2: Psychoterapia wgląd

3: Placebo – redukcja lęku

Behawioryści

• John Watson

1913 – Psychology as the behaviorist views it. „Psychologia jak ją widzi behawiorysta”

• Założenia behawioryzmu:

1. Psychologia jako obiektywna, eksperymentalna dziedzina nauk przyrodniczych.

2. Cel psychologii: przewidywanie i kontrola zachowania

3. Przedmiot badań: zachowanie, a nie stany subiektywne

4. Introspekcja – zbędna

5. Perspektywa ewolucyjna

6. Nie ma metod do badania „zjawisk psychicznych”, np. wyobrażeń

7. Wyniki użyteczne dla praktyki

• Behawioryzm: niemal całe zachowanie jest wyuczone.

• Druga praca Watsona – prawa:

• Prawo częstości: im częściej dana reakcja występuje na określony bodziec, tym częściej będzie występowała w przyszłości, gdy ten bodziec zadziała

• Prawo świeżości: im świeższe jest skojarzenie bodźca z reakcją, tym bardziej prawdopodobne,że wystąpienie bodźca spowoduje reakcję.

• Bodźce warunkowe zapowiadają dostępność lub niedostępność wzmocnień.

• Watson: jako pierwszy badał reakcje emocjonalne, warunkowe reakcje emocjonalne.

Wrodzony (nabyty w trakcie życia płodowego, nie: genetycznie przekazywany) jest mechanizm danego zachowania/emocji, a nie emocja

Geneza w uczeniu, emocje wyuczone na bazie klasycznego warunkowania

Mały Albert i Rosalie Rayner

Bodziec bezwarunkowy dla lęku/płaczu: głośny hałas.

Mały Albert bawił się białym, laboratoryjnym szczurem, wtedy hałas.

U Alberta: rekacja warunkowa na szczura

Watson, J.B, Rayner, R. (1920) Conditioned emotional reaction.

• Mary Cover Jones (1896-1987): Badania nad przeciwwarunkowaniem (counterconditioning)

3 letni Piotruś – bał się królików

Jones, M. C. (1924). A laboratory study of fear: The case of Peter.

Flading: intensywne stosowanie bodźca, który jest przyczyną fobii (???)

Systematyczna desensytyzacja

• Edward Charles Tolman (1886-1959): neobehawiorysta

1932 „Zachowanie celowe i zwierząt i ludzi”

3 podstawowe charakterystyki teorii Tolmana:

• teoria behawiorystyczna: odrzucenie introspekcyjnej terminologii, sprawozdania słowne (verbal reports) mają posmak introspekcyjny i trzeba się ich pozbyć

• behawioryzm molarny: każdy akt zachowania ma swoje odrębne właściwości i może być opisany niezależnie od aktywności (neuronalnej, mięśniowej), która leży u jego podstawy, niezależność psychologii od fizjologii

• behawioryzm celowościowy: cele zewnętrzne, nie stawia ich psychika

• odrzucał strukturalizm Titchenera, behawioryzm Watsona (bo zajmował się zachowaniami molekularnymi)

• Cechy zachowania molarnego:

  • ukierunkowane na cel

  • wykorzystywanie dla osiągnięcia celu środków z otoczenia

  • selektywna preferencja, zasada najmniejszego wysiłku – łatwe osiągnięcie celu

  • molarne – plastyczne

• Zmienne pośredniczące to procesy psychiczne:

• Schemat S-O-R

  • Manipulowano:

    • bodźce środowiskowe

    • popęd fizjologiczny

    • dziedziczność

    • dawniejszy trening

    • dojrzałość

• S-O-R: S – zmienna niezależna, O – organizacja/ „osobowość”, R – zmienna zależna

• Teoria uczenia Tolmana: teoria poznawcza

Organizm nabywa wiedzę o relacjach między elementami, składa się ze struktur znakowyh, teoria struktur znakowych.

• Tolman: rozróżnienie na uczenie(potencjał zachowaniowy większy) i wykonanie.

• Mapa poznawcza (cognitive map) i uczenie utajone (latent learning) – uczenie ujawnia się w reakcjach, normalnie go nie widać. [2 grupy szczurów w labiryncie: jedna poznawała go, a druga nie. Ta co poznawała, szybciej przechodziła labirynt]

• Uczenie poznawcze: nie potrzebuje wzmocnień.

• Edward Lee Thorndike

1898: Animal Inteligence: An experimental study of the associative processes in animals.

1911: Animal Inteligence. Trial and error learning.

Uczenie: koneksja(połączenie) pomiędzy bodźcami i reakcją.

• Prawo efektu

Jeżeli po skojarzeniu bodźca z reakcją wystąpi stan przyjemności, to związek ten zostanie utrwalony.

Natomiast jeśli po skojarzeniu bodźca z reakcją wystąpi stan przykrości, to związek bodźca z reakcją zostanie osłabiony.

• Wprowadził pojęcie wzmocnienia

• Dwa rozumienia wzmocnienia:

1. Wzmocnienie w sensie empirycznym: warunki, które istnieją w sytuacji uczenia, powodują zmianę prawdopodobieństwa wystąpienia reakcji

2. Wzmocnienia w sensie teoretycznym: zależy od teorii, np. Thorndike: stan przyjemności/przykrości, Hull: redukcja popędu

• Definicja wzmocnienia

Wzmocnieniem jest każde zdarzenie, które zwiększa prawdopodobieństwo zachowania, po którym to zdarzenie wystąpiło.

Wzmocnienie pozytywne: dodanie czegoś do sytuacji (czynnika wzmacniającego)

Wzmocnienie negatywne: usunięcie czegoś z sytuacji (czynnik awersyjnego np. ból)

• Nagradzanie reakcji – nie musi powodować zwiększenia prawdopodobieństwa reakcji

• Kara: zastosowanie czynnika awersyjnego albo wycofanie wzmocnienia pozytywnego

• Zasada Premacka (1925 - )

Wzmocnienia można uważać nie za bodźce, ale za zachowania (np. sama czynność j edzenie może być wzmacniająca)

W każdej sytuacji pewne zachowanie ma wyższe prawdopodobieństwo pojawienia się.

Teoria Premacka – teoria względnej wartości

Musimy znać: względną wartość każdego z nich – pomiar czasu zaangażowania w każdą z czynności (o ile mamy wolny wybór)

• Zasada Premacka

Hihg probability behavior reinforces low probability behavior.

Z pary każdych zachowań, zachowanie o wyższym prawdopodobieństwie pojawienia się będzie wzmacniać zachowanie o niższym prawdopodobieństwie.

• Różnice pomiędzy warunkowaniem klasycznym i instrumentalnym

Warunkowanie klasyczne	Warunkowanie instrumentalne
Wzmocnienie niezależne od pojawienia się reakcji	Wzmocnienie tylko wtedy gdy reakcja wystąpi.
Związane z reakcjami Autonomicznego UN, tymi, które uważamy za niewolicjonalne, np. ślinienie się, gęsia skórka, zarumienienie się	Reakcje wolicjonalne: chodzenie, pisanie

To drugie rozróżnienie jest nieprecyzyjne: technika biofeedbacku – procedura instrumentalna do zmian w niewolicjonalnych reakcjach (ciśnienie krwi, puls)

• Julian B. Rotter(1916- )

Umiejscowienie źródła kontroli

Social learning theory of personality

Teoria społeczno-uczeniowa (teorie uczeniowe – ich elementem jest wzmocnienie i teorie poznawcze – nie ma wzmocnienia) [Learning theory – teoria uczeniowa (pewien rodzaj/ kategoria teorii), Learning theory to nie to samo co theory od learning!]

• Rotter sformułował teorię społeczno-uczeniową, bo był niezadowolony z wcześniejszych teorii uczenia się, gdyż:

1. nie uwzględniają czynników poznawczych (myślenie, wyobrażenia, spostrzeżenia)

2. nie uwzględniają faktu,że wzmocnienia nie są automatyczne – zależą od interpretacji organizmu

3. badania nad zwierzętami służą do formułowania teorii dla wyjaśnień o człowieku

4. nie uwzględniały,że uczenie i wzmocnienia przebiegają w sytuacjach społecznych i kontaktach interpersonalnych

5. zakładały,że człowiek to bierny odbiorca bodźców środowiskowych

• Podstawowe pojęcia:

  • Potencjał zachowania: różne formy zachowania, ich potencjał się różni, człowiek ma do wyboru różne formy zachowania

  • Oczekiwanie: czy zachowanie jakiego oczekujemy zbliży/ oddali nas od celu

  • Wartość wzmocnienia: reaktywna wartość wzmocnienia

• Locus of control – umiejscowienie źródła kontroli /umiejscowienie wzmocnienia

(Skinner: wzmocnienie na zewnątrz organizmu)

Internals: wewnętrzne źródło kontroli

Externals: zewnętrzne źródło kontroli

• Skala I – E

23 pary stwierdzeń

6 par stwierdzeń buforowych

0 (wewnętrzne umiejscowienie kontroli; „Wszystko ode mnie zależy”, „Człowiek jest kowale własnego losu”) do 23 (zewnętrzna kontrola zachowania; „Nic ode mnie nie zależy”) w Skali Inteligencji Rottera

• Internals: pochodzą z rodzin o ciepłej atmosferze, poświęcają uwagę sobie, swoim cechom osobowości, sprzeciwiają się kontroli przez innych, zdecydowane w ocenie osób, np. „Sama jest sobie winna”, aktywne w poszukiwaniu informacji o sobie i środowisku (gdy są chorzy, chcą wiedzieć wszystko)

• Externals: postawy bardziej konformistyczne, łatwiej informacje o innych niż o sobie, polegają bardziej na innych niż na sobie

• B.F. Skinner

  20 marca 1904 – Susquenhanna, PA – urodził się

18 sierpnia 1990 – Cambridge, MA – zmarł.

Córka: Julie Vargas – psychologia wychowcza, „Behavior analysis of effective teaching”, 2009

• B. F. Skinner - książki

1. The behavior of organisms. The experimental analisys. 1938/1995[Zachowanie się organizmów]

2. Walden- Two, 1947.

3. Social and human behavior. 1953 [Behawioryzm – filozofia nauki, przedstawienie zasad i założeń analizy behawioralnej]

4. Verbal behavior, 1957.

5. Beyond freedom and dignity, 1971. [Poza wolnością i godnością]

6. Notebooks, 1980

7. razem z M. E. Vaughen. Enjoy old age, 1983. [Przyjemnej starości, 2004]

8. Autobiografia: Particulars of my life, 1976. The shaping of behaviorist, 1984. A matter of consequence, 1984

9. Cumulativ record. Definitive edition, 1999.

• Skinner: najważniejsza książka: „Verbal behavior”

Noam Chomsky. Verbal behavior by B.F. Skinner, reviewed by N. Chomsky.

Language, 1959 - czasopismo Skinner

Język – forma zachowania werbalnego.

Jesteśmy genetycznie zaprogramowani do używania języka, struktury są bardzo uniwersalne.

Skinner – dostał recenzję Chomskiego

Przeczytał pierwszych 12 stron → „Recenzja nie dotyczy jego książki...”

• Behawioryzm Skinnera

Skinner – kontynuator Watsona (nie jest uzasadnione, chociaż obydwaj kładli nacisk na obiektywizm, ale Skinner by nie zaakceptował tak silnej roli środowiska, jak chciał Watson „Dajcie mi 12 niemowląt...)

Behawioryzm radykalny – radix (łac. korzeń) sięga do korzeni/podstaw, w założeniu dotyczy najbardziej fundamentalnych spraw

Nie dla wyjaśnień fikcyjnych, pseudowyjaśnień (np. za pomocą motywów) – nie tylko bo są błędne, ale także bo odwracają uwagę od rzeczywistych przyczyn

Zachowania ukryte można badać tak samo jako zachowania jawne.

• Determinanty zachowania: zdarzenia jawne i minione (zdarzenia minione – zdarzenia z życia jednostki, czynniki o charakterze ewolucyjnym, które kształtują genetyczne wyposażenie jednostki)

• Skinner: myślenie, wyobrażenia, spostrzeżenia nie są przyczynami zachowania.

• Nauka o zachowaniu jest możliwa, więc trzeba ja tworzyć i rozwijać.

1. Zbiór reguł o funkcjonalnych związkach (a nie o relacjach przyczynowo-skutkowych) pomiędzy zachowaniem organizmu a środowiskiem.

2. Konieczność odkrycia tych związków.

3. Charakter danych psychologicznych: dane – zdarzenia, co do których zgadzają się obiektywni obserwatorzy

4. Wyjaśnienia fikcyjne: rzecz zbędna i szkodliwa – spekulowanie, co się dzieje wewnątrz organizmu do wyjaśnienia zachowania

5. Najogólniejsze zasady zachowania są podobne: organizmy należące do różnych gatunków zachowują się podobnie

6. Praktyczna użyteczność psychologii – technologie.

• Dwa rodzaje zachowań:

  • zachowanie reaktywne – kształtuje się na podstawie kilku wrodzonych reakcji poprzez warunkowanie klasyczne, na zasadzie styczności

  • zachowanie instrumentalne (sprawcze, emitowane) – sprawia wrażenie zachowania wolicjonalnego (obserwator nie jest w stanie powiedzieć, co je wywołuje, jaki czynnik)

• Skinner: badał zachowanie instrumentalne, jakie zamiany w tym zachowaniu w wyniku zmian środowiska

• Wzmocnienie: każde zdarzenie, które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji

  Wzmocnienie:

  • pozytywne: dodanie czynnika wzmacniającego (np. pokarm)

  • negatywne: usunięcie czynnika awersyjnego (np. ból)

• Kara – technika kontroli zachowania, której celem jest eliminacja niektórych zachowań.

Kara to zastosowanie bodźca awersyjnego lub wycofanie wzmocnienia pozytywnego.

• Skinner był przeciwny stosowaniu kar.

Konsekwencje karania:

• unikanie sytuacji podobnych do sytuacji w której doszło do karania

• wybiórcze zachowanie (niewłaściwe zachowanie hamowane tylko w obecności osób karzących)

• silne negatywne reakcje emocjonalne

• Pojęcie kontroli zachowania jest w psychologii rozumiane znacznie szerzej niż potocznie.

Kontrola zachowania to najważniejszy termin podstawowy w psychologii, określa jakie czynniki wywołują zachowanie – determinanty zachowania i relacje środowiskowe.

• Jakie inne metody można stosować, jeśli nie karanie, do kontroli zachowania?

  • zmiana warunków, w których dochodzi do niepożądanych zachowań

  • niepożądane zachowania można eliminować ignorując je (proces długotrwały)

• Rozkłady wzmocnień

1. rozkład ciągły: każda poprawna(poprawna=ustalona przez eksperymentatora) reakcja jest wzmacniania

2. rozkład o stałych odstępach czasu: wzmacniana jest pierwsza poprawna reakcja po upływie wyznaczonego czasu od podania ostatniego wzmocnienia

3. rozkład o zmiennych odstępach czasu: wyznaczony czas zmienia się z próby na próbę

4. rozkład o stałych proporcjach: wzmocnienie podawane jest po n-tej reakcji

5. rozkład o zmiennych proporcjach: wzmocnienie podawane losowo

6. rozkład tandemowy: wzmocnienie według równocześnie dwóch rozkładów

7. rozkład tempa: wzmacniane jest wysokie/niskie tempo zachowania

• Operant chamber – komora sprawcza.

Zwierzę – izolowane od warunków zewnętrznych, wzmacniane za reakcje.

Tempo reagowania – ważne.

• Zastosowanie wyników badań:

1. Terapia behawioralna: efektywna w leczeniu autyzmu i fobii

2. Nauczanie programowane: Skinner: uwolnienie nauczycieli od uczenia rzeczy podstawowych, amerykańskie szkolnictwo – mało efektywne, wymyślił: dzielenie materiału na małe porcje + od razu informacja zwrotna czy się dobrze nauczył

3. Zarządzanie pracownikami w firmach

4. Projekt „Pigeon”: gołębie sterujące rakietami dalekiego zasięgu.

• Aircrib – urządzenie do wychowywania dziecka we wczesnych okresach rozwoju.

Debby (córka Skinnera, później: artysta-plastyk) i mama-Eva.

Zamiana w zachowaniu przy zmianie temperatury.

• Maksymy behawioralne Skinnera

Kontrola zachowania jest tam, gdzie zawsze była – na zewnątrz ogranizmu.

We do what we do because of what happens to us when we do it.

Zmieniaj warunki środowiska, a zobaczysz jak zmienia się zachowanie.

• Cognitive psychology wg Skinnera

1. Nadużywanie metafor

2. Spekulacje na temat procesów wewnętrznych - „przedwczesna neurologia”

3. Przyczyny zachowania to uczucia oraz stany umysłowe, introspekcyjnie obserwowane. Wg Skinnera to zjawiska, które towarzyszą zachowaniu

4. Brak standardów naukowych, nie definiują pojęć.

1977: Why I am not a cognitive psychologist?

1. Brak związku pomiędzy psychiką a oddziaływaniem środowiska.

2. „Stosowana” psychologia poznawcza (Nie serca trzeba zmieniać, ale świat)

3. Spekulacje metafizyczne – zaprzeczenie podejścia naukowego

• Zarzuty wobec Skinnera (nieuzasadnione);

1. Nie uwzględnia genetyki

2. Totalitaryzm – przeciwko demokracji

3. Zaprzeczenie istnieniu myślenia, emocji (są, ale nie są przyczyną zachowania)

4. Zaleca stosowanie kar

5. Zaprzecza indywidualności jednostek (Historia wzmocnień tylko jednostce właściwa)

6. Proponuje zastąpienie nauczycieli maszynami

D.O. Hebb. Czym jest psychologia. Harvardzkie prawa zachowania.

1. Jeżeli cokolwiek w eksperymencie może się nie udać, to na pewno się nie uda.

2. Uczenie zwierząt reakcji zabiera mnóstwo czasu, bez względu na to, czy zwierzę się czegokolwiek nauczy.

3. Każde dobrze wyuczone zwierzę, umieszczone w kontrolowanym środowisku i poddane kontrolowanej stymulacji, zachowuje się dokładnie tak, jak ma na to ochotę.