Doktryna

Dogmaty wiary zostały stworzone przez Majmonidesa w XII wieku:

1. jest jeden bóg;

2. bóg stworzył świat;

3. bóg jest niematerialny;

4. bóg jest wieczny;

5. tylko bóg ma prawo do tego, aby oddawać mu cześć;

6. prorocy byli wysłannikami boga;

7. Mojżesz jest największym ze wszystkich proroków;

8. bóg dał Mojżeszowi Torę na Synaju;

9. prawo objawione przez boga nigdy się nie zmieni;

10. bóg jest wszechwiedzący;

11. człowiek otrzyma zapłatę za swoje uczynki na tym i na tamtym świecie;

12. należy wierzyć w nadejście Mesjasza;

13. należy wierzyć w zmartwychwstanie zmarłych;

Przyjęcie tych prawd wiary jest warunkiem osiągniecia szczęścia życia wiecznego.

Teologia

Za jedynego boga Izraela uznawano JHWH. Pochodzenie kultu wciąż nie jest jasne, część religioznawców uważa, że bóg ten był wcześniej znany na Bliskim Wschodzie, zanim plemiona izraelskie dotarły na teren Kanaanu. Z tekstów z Ugarit jeden z bogów nosił imię Jaw, w Byblos czczono Jawo. Większość naukowców uważa, że imię Jahwe miało jakąś funkcje na półwyspie Synaj na długo przed pojawieniem się Mojżesza. Kult miałby źródło madjanickie lub kanjanickie. Mojżesz miał przyjąć kult Jahwe podczas ucieczki na pustynie po zabójstwie egipcjanina. Od XVIII wieku p.n.e. znany był bóg księżyca Jah.
Jahwe w Biblii ukazuję się zawsze w związku ze zjawiskami burzowymi lub atmosferycznymi. Byłby to klasyczny bóg burzy i atmosfery, które Izraelici przejęli i uznali za boga narodowego. Wcześniej Izraelici mieli wierzyć w bóstwa Kananejskie, głównie El, jak i inne bóstwa panteonu zachodniego. W Biblii imię Jahwe wytłumaczone jest jako „Jestem, który Jestem”. Prawdopodobnie jest to interpretacja późniejsza, z końca IX wieku pne. Z czasem imię Jahwe uznano za tak święte, że nie można go było wymawiać. Zaczęto zapisywać je tetragramem JHWH, a podczas recytacji zastępowano Adonaj – pan. Tetragram został odtworzony z pism greckich ojców kościoła. W Biblii znajduję się również imię El, Elochim, Elszardaj. Bibliści zauważyli jednak, że użytkuję się głównie Jahwe oraz Elochim. Na tej podstawię uznano, że na koncepcję boga żydowskiego złożyły się dwie tradycje:

• tradycja jahwistyczna – z Judy, w X wieku p.n.e.;

• tradycja elochistyczna – ukształtowana w Izraelu w IX wieku p.n.e.;

Scalenia obu tych tradycji w Biblii miał dokonać anonimowy redaktor tekstów biblijnych w VIII wieku p.n.e. Nowa forma w większym stopniu oparta jest na źródle jahwistycznym, stąd dominacja imienia Jahwe.

Uznano Jahwe za Stwórcę, który stworzył z niczego mocą własnej woli. Podobnie miał uczynić Ptah, który chciał, więc stworzył Re. Prorocy uczynili z Jahwe boga uniwersalnego, pana i opiekuna wszystkich narodów i całego wszechświata. Jahwe również rządzi światem. Jest to bóg wszechwiedzący i wszędzie obcny. Jednak naród żydowski jest wyróżniony, gdyż to on zawarł przymierze z bogiem. Bóg jest też dobry i sprawiedliwy. Zakazano tworzenia wyobrażeń Jahwe w postaci obrazu, bądź rzeźby.

Początkowo Żydzi nie byli konsekwentnymi monoteistami. Jahwe był bogiem narodowym i był dla nich najważniejszy, jednak jednocześnie uznawali istnienie innych bogów, np. egipskich, czy kananejskich. Wg jednego ze źródeł żydowskich Jahwe miał zostać ożeniony z Anat. W Biblii znajdują się wzmianki o synach bożych, o niższych bóstwach, o złych duchach. Jeden z synów Saula nosił imię Iszmaal, co świadczy, żę czczono Ba'ala w rodzinie królewskiej. Dawid również nie wypleniał rytuału czczenia wyżyn. W czasach Salomona widzimy silne wpływy wierzeń kananejskich. W Izraelu mamy kultu Baala, Asztarte. Tendencje monoteistyczne przetrwały do czasów niewoli babilońskiej. Politeizm był konsekwentnie zwalaczany przez proroków. Eliasz i Elizeusz zwalczali kult Ba'al i Asztarte. W ten sposób rodził się rzeczywisty monoteizm. Prorocy głosili wielkość Jahwe jako jedynego, miłosiernego boga. Jahwe miał stać ponad wszystkimi narodami oraz bogami. Miał być prawodawcą. Stał on za porządkiem społecznym.

Najpierw państwo Izraela, później Juda dostają się do niewoli, odpowiednio, Asyryjskiej i Babilońskiej. Po nich przychodzi niewola perska, później macedońska, wreszcie rzymska. W tych czasach zaczęto liczyć na przyjście króla-zbawiciela. Miał przywrócić wielkość Izraelowi oraz położyć kres cierpieniom. Przyszły król-zbawiciel miał pochodzić z rodu Dawida i miał odbudować Jerozolimę. Nastroje niepodległościowe były podsycane przez proroków, Jeremiasz nawoływał do buntu. W księdze Daniela (II w p.n.e.) idea ta przybrała wizję przyjścia Syna Człowieczego, co będzie połączone z końcem świata i Sądem ostatecznym.
Co pewien czas pojawiali się ludzie, którzy ogłaszali się Mesjaszami.

• Bar Kochba – przywódca nieudanego powstania (132-135) przeciwko Rzymianom;

• Dawid Alroy – w połowie XII wieku działał on wśród Żydów w Persji;

• Salbatej – w 1666 ogłosił się Mesjaszem w Smyrnie, władze tureckie zmusiły go od odwołania swojego oświadczenia;

• Jakub Frank (1726-1791) – władze austriackie zmusiły go do odwołania swego postanowienia po zamknięciu w Brnie;

Antropologia

Twórcą człowieka jest bóg. Stworzył z prochu Adama. Z jego żebra stworzył Ewę. Pierwsza para mieszkała w raju i mieli wszystko zapewnione od boga. Człowiek był istotą rozumną obdarzoą wolną wolę. Za nieposłuszeństwo pierwszej pary odpowiada cała ludzkość. Praca jest karą za grzech pierwszych ludzi. Później koncepcja została zmieniona, człowiek ma posiadać dwie skłonności: do zła – wrodzoną oraz do dobra – nabywana w 13 roku życia. Grzech pierwszych ludzi można zmazać poprzez pokutę.

Człowiek nosi w sobie obraz boga, dzięku czemu stoi powyżej innych zwierząt. Czyn przeciwko drugiemu człowiekowi stanowi obrazę samego boga.

Wiara w Jahwe została zagubiona po pewnym czasie, jednak dzięki objawieniu Mojżesa powróciła ona do człowieka.

Człowiek jest sługą i niewolnikiem boga. Przepaść między nimi jest nie do przebycia. Relację człowieka do boga określano terminem „bojaźń boża” irad haszem. Jest to wielka miłość i całkowite oddanie się bogu.

Człowiek ma dwie części: cielesną i duchową. Tę druga dzieli się na duszę oraz ducha. Kiedy człowiek umiera życie przenosi się częściowo do grobu, częściowo do ciemnego, pozbawionego radości królestwa zmarłych, gdzie przebywa się jako cienie, bez możliwości kontaktu z żywymi oraz bogiem.

Początkowo w Judaizmie nie ma kwestii nagrody oraz kary po śmierci. Wszyscy udwali się do Szeon. Pod wpływem koncepcji kananejskich oraz zaratusztranizmu pojawia się koncepcja zmartwychwstania oraz sąd ostateczny po końcu świata. Myśl ta pojawia się po raz pierwszy w księdze Dawida w II wieku p.n.e.

Do osiągnięcia zbawienai człowiek nie potrzebuję żadnego pośrednika. Każdy je może uzyskać sam poprzed modlitwę, pokutę, dobre uczynki oraz wypełnianie przykazań.

W przypadku śmierci bliskiego lub w jej rocznicę odmawia się Kadisz, która ma za zadanie wybłagać przebaczenie. Aby odmówić tę modlitwę potrzeba 10 mężczyzn.

Judaizm rabiniczny akceptuję wolność woli ludzkiej. Uznaję również istnienie zapłaty za wszelkie czyny zarówno w życiu doczesnym, jak i przyszłym po śmierci. Poprzez pakt zawarcia przymierza Żydzi stali się umiłowanym, wybranym narodem. W dalszym ciągu oczekuję się na przyjście Mesjasza z rodu dawidowego. Pojawi się on, by wybawić swój lud i stworzyć własne królestwo na całej ziemi.

W nurcie Kabały pojawiła się wiara w wędrówke dusz.

Kosmologia

W Biblii znajdują się różne dane liczbowe, np. długości życia. W oparciu o wyliczenai świat został stworzony 3761 r p.n.e. 7 października. Podobnego wyliczenia dokonał Usher, jednak wyliczył on, że świat został stworzony w 4004 p.n.e. 12 października o 9:00.

Świat został stworzony z niczego. Dzieło boskie było rozłożone na 6 dni, stworzenie było stopniowe. 7 dzien był dniem odpoczynku. Stąd Szabat – dzień poświecony na kult religijny, dzień święty. Wg wersji jahwistycznej bóg stworzył świat dla człowieka. Miało to być środowisko dla człowieka, gdzie ten się będzie mógł rozwijać. Wszelkie twory boskie są dobre, stąd również świat jest dobry. Świat jako przyroda martwa oraz żywa ma służyć człowiekowi. Świat ukazany w Biblii jest podobny do wyobrażeń spotykanych w innych społecznościach starożytnych. Ziemia to odwrócone czółno pływające na tafli oceanu. We wnętrzu odwróconego czółna znajduję się świat podziemny. Ponad ziemią znajduję się sklepienie niebieskie, nad którym znajduję się niebo. Podobna koncepcja znajduję się również w mitach mezopotamskich.

W czasach kabalistycznych pojawiła się myśl o czterech światach, które są ułożone od najgorzszego do najlepszego. Świat ziemski jest najdalszy bogu, najniższy. Człowiek rozumny może starać przejść do świata wyższego.