Wykład 20.02.13

Promocja zdrowia

Teoretyczne podstawy konstruowania programów promocji zdrowia w pracy pielęgniarki

1. Pojęcia związane z programami promocji zdrowia:

   Program to:

   - założenia, cele i działania w jakiejś dziedzinie

   - program określa obszar, który ma być przedmiotem działań

   - Program to wszystkie aktywności ukierunkowane na rozwiązanie problemu, dokonanie zmian (np. zmniejszenie zachorowalności na choroby układu krążenia).

2. Interwencja

   - to działania, które mają doprowadzić do oczekiwanej zmiany

   - wywieranie wpływu na jednostki lub grupy w jakiejś sprawie (zwykle przybierają niepomyślny obrót) w celu osiągnięcia jakiegoś efektu;

Niektórzy uważają , że terminy „program” i „interwencja” są zamienne.

3. Strategia

   - oznacza preferowany sposób działań dla osiągnięcia jakiegoś długoterminowego celu

   - W wyborze tego sposobu bierze się pod uwagę

• Założenia teoretyczne, dowody naukowe (wyniki badań)

• Oraz dotychczasowe doświadczenia

4. Plan – to układ (porządek) zadań (prac, czynności), przewidzianych do wykonania w określonym czasie.

5. Cel, zadanie, metoda

   - cel- określa to co zamierzamy osiągnąć

   - zadanie - precyzyjne określenie tego, co zamierzamy zrobić, aby osiągnąć cel.

   - metoda – specyficzne sposoby lub podejście wykorzystywane w realizacji zadań

6. Zasady konstruowania programów

Programy mogą być kierowane do różnych grup odbiorców:

• dużych: mieszkańców miast, gmin, szkół, zakładów pracy

• małych: Rodzina, indywidualni odbiorcy

• Nie ma znaczenia dla jakich grup program jest tworzony – główne zasady i wymagania są takie same.

1. ORIENTACJA NA SYSTEM

• każdy program promocji zdrowia powinien dążyć do uwzględnienia interakcji

  ● jakie zachodzą między człowiekiem

  ● a jego uczestnictwem w funkcjonowaniu w rolach społecznych jako członka rodziny, społeczności lokalnej, szkolnej, studenckiej, pracowniczej, czy szpitalnej w odniesieniu do jego zdrowia.

• podstawą tej zasady jest założenie, że zdrowie człowieka jest wypadkową uwarunkowań

  ● biologicznych

  ● psychicznych

  ● społecznych

  ● i innych np. kulturowych

• Osoba biorąca udział w programie, to osoba:

  1. Realizująca własne potrzeby

  2. Realizacja określonych ról społecznych

  3. Której zdrowie zależy od płci, wieku, dochodu, wykształcenia, osobistej hierarchii wartości i umiejscowienia w niej zdrowia.

1. INTERDYSCYPLINARNOŚĆ

• celem promocji zdrowia powinno być zróżnicowane spostrzeganie człowieka przez pryzmat wiedzy:

  ● medycznej (pielęgniarskiej)

  ● psychologicznej

  ● społecznej

  ● ekonomicznej

• Dlatego też w tworzeniu programów powinny uczestniczyć różni specjaliści reprezentujący różne dziedziny wiedzy, a tym samym różne metody badawcze.

3. ORIENTACJA NA ROZWIĄZANIE PROBLEMU

• Wdrożenie programu powinno być poprzedzone rozpoznaniem potrzeb zdrowotnych

• Planowana interwencja powinna odpowiadać realnym potrzebom i być możliwa do zrealizowania.

  ●np. nie ma sensu realizować program mający na celu redukcję masy ciała, wśród osób, które nie mają nadwagi.

1. ORIENTACJA NA ZDROWIE

• zdrowie powinno być punktem wyjścia do realizacji nowoczesnych programów

  ● Powinno się unikać koncentrowania na chorobie i czynnikach ryzyka (np. palenie tytoniu)

  ● a starać się poszukiwać zmiennych, które wpływają na zdrowie

1. MIĘDZYSEKTOROWOŚĆ

• zakłada współpracę między służbą zdrowia, sektorami życia politycznego i społecznego

  ● np. Szkoły promujące zdrowie

  ● szpitale promujące zdrowie

  ● stowarzyszenie zdrowych miast.

1. UCZESTNICTWO

• współudział osób, dla których program jest przeznaczony

  ● np. w tworzeniu programu (w szkole)

  ● w szpitalu(pielęgniarki np. w tworzeniu programu p/działającego wypaleniu zawodowemu)

1. WYMIANA MIĘDZYNARODOWA

• wskazane jest aby programy promocji zdrowia miały możliwość zastosowania również w innych krajach

7. Zasady planowania programu promocji zdrowia

   Powinno się opierać na zasadach :

   ● Realności

• zamierzony cel powinien być realny do osiągnięcia w konkretnych warunkach środowiskowo-czasowych, materialno-finansowych i ludzkich (zarówno w odniesieniu do adresatów jak i autorów)

● Otwartości

• wiąże się z szeroką konsultacją zamierzeń zarówno w sferze planowania, wyboru priorytetów, oraz szczegółowego programu

● Ewolucji

• odwołuje się do strategii małych, ale pewnych kroków

• Nie chcieć za wiele na raz, program powinien mieć charakter konsekwentnego, powolnego procesu.

● Uczenia się przez działanie

• „powiedz mi a nie zapomnę”, „pokaż mi a zapamiętam”, „pozwól mi zrobić a nie zapomnę”

8. Modele planowania

   - planowanie jest procesem obejmującym wiele etapów

   - Różnią się one pewnymi elementami i stopniem szczegółowości zależnymi od specyfiki..

9. W planowaniu programu

   - Należy podjąć cztery decyzje dotyczące:

   1. aktualnej sytuacji (stanu wyjściowego)

- gdzie jesteśmy obecnie?

2. pożądanych przyszłych efektów

- dokąd chcemy dojść?

3. Metod lub strategii

- w jaki sposób tam dojdziemy?

4. Strategii ewaluacji

- w jaki sposób sprawdzimy, że tam doszliśmy?

1. Odpowiedzi na te pytania stanowią następujące 4 etapy:

   I. Diagnoza potrzeb

   - analiza sytuacji populacji(społeczności) w której realizowany będzie program

   - jej charakterystyka, specyficzne problemy zdrowotne i ich problematyka

   - wybór problemów priorytetowych

   II. Budowanie planu działań

   - określenie celów i zadań dla ich osiągnięcia

   III. Wdrożenie programu

   IV. Ewaluacja wyników programu

2. Model pielęgnowania wg Dignana i Carra

	Ewaluacja procesu (formatywna	Ewaluacja wyników (sumatywna)
CEL	Obserwowanie, śledzenie (monitorowanie) przebiegu realizacji programu, dla dokonywania ewentualnych korekt lub modyfikacji planu	Zbadanie stopnia – realizacji ustalonych zadań, – osiągnięcia przyjętych celów programu,
PYTANIA JAKIE STAWIAJĄ SOBIE EWALUTORZY	Czy program został wdrożony? Czy dążymy do osiągnięcia celu? Czy zadania realizowane są zgodnie z planem? Jeśli nie, to dlaczego? Czy program dociera do odbiorców? Co sądzą o programie jego uczestnicy? Jakie są trudności w realizacji i ich przyczyny? Co wymaga korekty, uzupełnienia?	Jakie są efekty realizacji zadań, w stosunku do przyjętego kryterium sukcesu? Czy osiągnięto cel i w jakim stopniu do przyjętego kryterium sukcesu? Czy program powinien być kontynuowany? Co należy zmodyfikować?
KIEDY DOKONUJE SIĘ EWALUACJI?	W całym okresie realizacji programu.	– Po zakończeniu kolejnych etapów przygotowywania i realizacji programu. – Bezpośrednio po zakończeniu programu i po upływie pewnego czasu (ewaluacja odroczona).

12. Rodzaje programów promocji zdrowia

    - programy wertykalne

    * wynikają one z biomedycznego podejścia do zdrowia, ustalane są centralnie, zwykle są mało elastyczna, nie uwzględniają potrzeb lokalnych

    - Programy horyzontalne

* Bierze się pod uwagę mnogość czynników determinujących zdrowie(w tym środowiskowe, gł. Społeczno-ekonomiczne) oraz zachowania zdrowotne(np. ryzykowne)

SCHEMAT PLANOWANIA PROGRAMU

1. Elementy programu:

   - Nazwa programu

   - Uzasadnienie programu poparte diagnozą

   - Cel główny

   - Cele szczegółowe

   - Opis programu

   - Opracowanie planu pracy

   - Harmonogram programu

   - Budżet programu

   - Sposoby ewaluacji programu

   - Informacje o osobach, instytucjach współpracujących w realizacji programu.

2. Nazwa programu

   - krótka, jasna, przemyślana, oddająca główne cele

   * np. profilaktyka antynikotynowa wśród młodzieży szkolnej

3. Uzasadnienie programu

   - powinno być poparte diagnozą problemu

   * im bardziej szczegółowa diagnoza tym łatwiejsza realizacja i większe szanse powodzenia

• diagnoza powinna być oparta o:

  * diagnozę demograficzną – opis grupy do której program będzie kierowany (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, stan cywilny, wykształcenie)

  *Diagnozę epidemiologiczną - Podstawowe wskaźniki epidemiologiczne, śmiertelność, zachorowalność, inwalidztwo

  *Diagnoza społeczna - Specyficzne zjawiska, które mają wpływ na zdrowie i powinny podlegać diagnozie: bezrobocie, przemoc, alkoholizm, narkomania, przestępczość

  * Diagnoza behawioralna - zachowania prozdrowotne i antyzdrowotne

4. Cele programu

   - cel główny programu odpowiada na pytanie jakiej zmiany oczekujemy po realizacji programu i kogo ma dotyczyć ta zmiana

   * powinien on opisywać efekt, a nie wskazywać na działoanie

   - Cele szczegółowe wskazują kierunki działania, a ich realizacja prowadzi do realizacji celu głównego

5. Cele szczegółowe SMART

   S – Specyficzne, powinny precyzyjnie nazywać oczekiwane rezultaty-zmniejszyć, zredukować, wyeliminować, zwiększyć itp.

   M – Mierzalne, tzn że można określić to co chcemy osiągnąć

   A – Aprobowane, tzn. akceptowane przez osoby, dla których program jest przeznaczony

   R - Realne, tzn. już w momencie startu jest 50% szansy na jego realizację

   T – Terminowe, tzn. że można określić czas w jakim celu zostanie zrealizowany.

6. Opis programu

   * Powinien zawierać informację o:
   - odbiorcach programu
   - przyjęte sposoby i metody działania
   Etapy realizacji programu z uwzględnieniem podziału na zadania

7. Harmonogram programu

   - to graficzny opis programu

   - jest praktycznym narzędziem organizacyjnym i informacyjnym

   - Określa planowane działania

   -Zwiększa aktywność

8. Harmonogram programu

   - zadanie

   - kryteria sukcesu

   - metody realizacji

   - termin

   - wykonawcy

   - środki - sposób sprawdzenia wykonania zadania
   - co wskaże – jak sprawdzimy-kto i kiedy sprawdzi

9. Budżet programu

   Realne przedstawienie dostępnych środków

   	MAM	POTRZEBUJĘ
   POTRZEBNE ŚRODKI
   PERSONEL
   SPRZĘT
   DRUKI
   KOSZT

10. Sposoby oceny programu

    - Jest to bardzo trudna z uwagi na złożoność zjawisk, niekiedy trudności w ustaleniu kryteriów oceny np. dotyczących postaw.

    - powinna być prowadzona na 3 poziomach

    *Ewaluacja procesu – dotyczy tego jak realizować program, czy udało się go zrealizować, kto brał udział, ile osób, jak został przyjęty, kontrowersje – dlaczego,

    * Ewaluacja wyniku – czy cele zostały osiągnięte

    *Ewaluacja wpływu – czy program przyniósł oczekiwane efekty ogólne, dotyczące nie tylko uczestników

11. Najczęściej popełniane błędy:

    a) w fazie konstrukcji programów

    1. niejasno określone cele (wieloznaczne, niemierzalne, nierealne)

    2. nieprawidłowy dobór metod i form działania, które nie gwarantują realizacji założonych celów

    3. nieuwzględnienie poziomu rozwoju odbiorcy (zbyt trudne lub zbyt łatwe treści kształcenia lub kształtowane umiejętności)

    4. Jednokierunkowość programu, koncentrowanie się na czynnikach ryzyka, bez zwracania uwagi na czynniki chroniące i kształtowanie umiejętności, które pozwolą zwiększyć skuteczność.

    5. Zbyt duży udział działań o charakterze informacyjnym,

    6. Brak narzędzi służących do ewaluacji programu.

       b) w fazie realizacji

1. wdrażanie programu bez wstępnej diagnozy populacji dla której program jest przeznaczony

2. Niewłaściwy dobór realizatorów programu