Prawo rzeczowe.Rzeczy i prawa rzeczowe: Pojęcie i podział rzeczy:Rzecz (res)-w rozumieniu dzisiejszego prawa cywilnego jest to materialna część przyrody, mająca byt samoistny i tworząca określone dzieło.Rzecz (res) w rozumieniu prawa rzymskiego to jakiekolwiek dobro, nawet niedostępne dla zmysłów.W koncepcji rzymskich jurystów wyodrębnić można było pewne podziały rzeczy dokonywane wg różnych kryteriów:Res corporales-res incorporales-rzeczami w prawie rzymskim były przedmioty materialne (res corporales) jak i niematerialne (res incorporales). Te pierwsze można było dotknąć, były dostępne dla ludzkich zmysłów, np. krzesło. Te drugie były tworami abstrakcyjnymi, istniejącymi z mocy obowiązującego prawa, np. służebności, wierzytelności, spadek (uprawnienia o charakterze majątkowym).Res commercio-res extra commercium-jeśli jakaś rzecz była dopuszczona do obrotu gospodarczego nosiła miano res in commercio, jeśli była z niego wyłączona nosiła miano res extra commercium. Takie wyłączenie mogło nastąpić albo na podstawie prawa boskiego albo na podstawie prawa ludzkiego.Wyłączenie na mocy prawa boskiego:Res sacrae - rzeczy sakralne poświęcone bóstwom (świątynie)Res Sante-rzeczy święte (znaki graniczne, bramy miast)Res Religiosae-rzeczy religijne, poświęcone kultowi zmarłych (groby).Wyłączenie na mocy prawa ludzkiego:Res Publicae-rzeczy publiczne (drogi, teatry, łaźnie)Res Omnium Commune-rzeczy wspólne (powietrze, woda morska).Res mancipi-res nec mancipi-podział ten wywodził się z najdaw- niejszego prawa zwyczajowego. Formalnie zniesiony został dopiero po kodyfikacji justyniańskiej. Res mancipi były to grunty italskie, niewolnicy, czworonożne zwierzęta juczne i pociągowe oraz najstarsze służebności gruntów wiejskich. Res mancipi obejmowało także podstawowe składniki majątkowe rolników. Wszystkie pozostałe rzeczy to res nec mancipi.Rzeczy ruchome-nieruchomości-podział ten znany był już w ustawie XII tablic. Nieruchomości to rzeczy których nie można było przenosić z jednego miejsca na drugie. Są to grunty (pewien wycinek powierzchni ziemi) oraz wszystko to co w trwały sposób jest z gruntem związane. Wszystkie pozostałe rzeczy to ruchomości.Rzeczy zamienne - rzeczy niezamienne -tymi pierwszymi są najczęściej przedmioty, które się liczy, waży i mierzy (np. pieniądze, wino, olej); można określić ich przynależność do pewnego gatunku-genus. Te drugie można określić ze względu na ich cechy specyficzne, jak np. niewolnik Marcus. Rzeczy zużywalne-rzeczy niezużywalne. Rzeczami zużywalnymi są takie przedmioty, których byt fizyczny ulega unicestwieniu w wyniku jednorazowego użycia np. jedzenie. Do rzeczy zużywalnych należą również pieniądze, bo przestają istnieć dla tego, który je wyda. Rzeczy których byt nie ulega unicestwieniu w wyniku jednorazowego użycia są rzeczami niezużywalnymi.Rzeczy podzielne-rzeczy niepodzielne. Rzeczy, które można podzielić na więcej części bez uszczerbku dla ich wartości i przeznaczenia społeczno ekonomicznego są rzeczami podzielnymi. Inne rzeczy to rzeczy niepodzielne np. koń.Universitas rerum distantium -uniwersitas rerum coherentium. Te pierwsze to rzeczy zbiorowe składające się z wielu rzeczy pojedynczych, które jako jedność służą temu samemu celowi społeczno gospodarczemu np. biblioteka. Rzecz taka traktowana była w prawie rzymskim jako jedna całość i wszelkie prawa, które jej dotyczyły związane były z ową całością. Te drugie określane były jako rzeczy złożone, na które składa się kilka pojedynczych elementów połączonych ze sobą w sposób trwały, tak że tworzą jedną rzecz.Pożytki lub owoce (fructus)-w prawie rzymskim zwało się tak przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy w wyniku gospodarczego oddziaływania na nią (pożytki naturalne) lub na podstawie jakiegoś stosunku prawnego (pożytki cywilne):naturalne-miód z pasieki, owoce zebrane z drzewa;cywilne-odsetki z pożyczonych pieniędzy;By stosunek prawny dotyczył owoców, musiało nastąpić ich odłączenie od rzeczy macierzystej. Mogło to być dwojakiego rodzaju:Fructus seperati - owoce odłączają się od rzeczy macierzystej w sposób naturalny, bez udziału człowieka;Fructus percepti -odłączenie owocu od rzeczy macierzystej za pośrednictwem człowieka, zawładnięcie owocami.Inny podział owoców:Fructus extantes-znajdują się u tego, który je zebrał;Fructus neglecti-owoce mogły być zebrane, ale zaniedbano je zebrać.Pojęcie i podział praw rzeczowych:Prawo rzeczowe może istnieć tylko na rzeczy. Prawo rzeczowe należy do kategorii praw podmiotowych bezwzględnych. Określa się je jako ius in re, chodzi tu o stosunek między podmiotami w związku z uprawnieniem jakie jeden z tych podmiotów ma do jakiejś rzeczy.Prawa rzeczowe są skuteczne erga omnes. Actiones in rem mogły być wnoszone przeciw komukolwiek, kto naruszał cudze prawa rzeczowe.W prawie rzymskim rzeczowy charakter miało przede wszystkim prawo własności (jedyne pełne prawo rzeczowe). Istniały prawa rzeczowe ograniczone, przysługujące jakiemuś podmiotowi na rzeczy cudzej(zastaw, dzierżaw). Władztwo faktyczne nad rzeczą:Posiadanie i dzierżenie:Posiadanie-jest władztwem faktycznym nad rzeczą z zamiarem zachowania jej dla siebie. Prawnicy okresu klasycznego traktowali posiadanie wyłącznie jako stan faktyczny, a nie jako prawo.Dzierżenie-to takie władztwo faktyczne nad rzeczą, w którym występuje jedynie corpus, a władca nie ma zamiaru zachowania rzeczy dla siebie, lecz wykon- uje władztwo w cudzym imieniu.Geneza rzymskiej possesio:Problematyką posiadania zajmowało się w Rzymie wielu jurystów, którzy nie byli zgodni w głoszonych poglądach i to nawet dotyczących kwestii fundamentalnych.Zdaniem Nervy (reprezentował poglądy większości) posiadanie jest tym stanem, który poprzedzał ukształtowanie się prawa własności. W takim razie posiadanie jest tak stare jak stara jest walka człowieka z otaczającą go rzeczywistością. Przedmiotem władania pierwotnego człowieka były takie rzeczy jak: zebrane owoce, upolowana zwierzyna, broń itp. W pierwotnych stosunkach władający mógł przekazać „swoją” rzecz w czasowe władanie osobie trzeciej np. użyczyć broni bliskiej mu osobie. Jeżeli ta po skończonym polowaniu zamierzała zwrócić broń poprzedniemu władcy to będziemy mieli do czynienia z typową postacią dzierżenia.Dla ochrony posiadania i dzierżenia człow- iek pierwotny posługiwał się dwoma środkami(znanymi do dzisiaj)służącymi do ochrony władztwa faktycznego:obroną konieczną-przy odpieraniu bezpośredniego ataku godzącego w sferę jego władztwa ,samopomocą-w celu przywrócenia stanu poprzedniego.Dopiero z chwilą gdy z pomocą przyszło państwo stwierdzić możemy iż ukształtowane zostało prawo własności. Odtąd posiadanie poważnie straciło na swoim znaczeniu.Najdawniejsze prawo rzymskie pozytywnej ochrony udzielało tylko posiadaczom właścicielskim, przez ochronę prawa własności. Posiadaniem niewłaścicielskim prawo rzymskie interesowało się gdy prowadziło ono do nabycia własności w drodze usucapio. Takie posiadanie określali rzymianie jako usus. Na tym etapie rozwoju nie było jeszcze ochrony procesowej przeciw prawu własności. Wyłom robi dopiero pretor przyznając komuś ochronę kto nie jest właściciel. Rodzaje posiadania:Possessio iusta-stan faktyczny odpowiadał prawu, co miało miejsce, gdy właściciel rzeczy był zarazem jej posiadaczem.Possessio iniusta-posiadanie wykonuje ktoś, kto nabył je bezprawnie.Odmawiał pretor ochrony temu posiadaniu, które zostało nabyte wadliwie (posiadanie uzyskane siłą, podstępem)Pretor odmawiał również ochrony posiadaniu prekaryjnemu, czyli takiemu, które udzielono na prośbę prekarzysty, z obowiązkiem zwrotu na każdorazowe wezwanie i gdy mimo wezwania prekarzysta rzeczy nie zwrócił.Possessor bonae fideI-posiadacz uważa, że przysługuje mu posiadanie i jest tym samym posiadaczem w dobrej wierze.Possessor malae fidei-posiadacz świadom jest tego, że wykorzystując władztwo nad rzeczą krzywdzi kogoś innego i przez to jest posiadaczem w złej wierze np. złodziej lub paser.Wg koncepcji rzymskiej posiadać można było wyłącznie rzeczy materialne. Z biegiem czasu, fakt wykonywania jakiegoś prawa, z którym połączone było władanie rzeczą zaczęli Rzymianie określać jako „jak gdyby posiadanie” i otoczyli je ochroną interdyktalną. Skutki prawne posiadania:Dążeniem każdego porządku prawnego jest to, by posiadacz był jednocześnie właścicielem i vice versa. Jeśli właściciel utraci posiadanie, prawo udziela mu środków petytoryjnych w celu jego odzyskania. Z kolei posiadacz, któremu nie przysługuje prawo własności, może je nabyć z mocy prawa. Z mocy prawa staje się też właścicielem ten, kto nabędzie posiadanie na rzeczy niczyjej.Każdy posiadacz ma uprzywilejowaną pozycje. W ewentualnym procesie windykacyj- nym nie ciąży na nim jako na pozwanym obowiązek dowodu. Obowiązek ten spoczywa zawsze na powodzie.W ramach ochrony przed samowolą ze strony osób trzecich posiadać może również stosować obronę konieczną albo pomoc własną.Ochrona posiadania:Jednym z najważniejszych skutków prawnych posiadania jest objęcie go przez prawo ochroną. Pretor chronił posiadanie udzielając środków pozaprocesowych, jakimi były interdykty.Interdyktami chroniono zarówno posiadanie rzeczy ruchomych jak i nieruchomości. Interdykt mógł zmierzać do położenia kresu przeszkodom w spokojnych korzystaniu z rzeczy, przywróceniu stanu posiadania utraconego lub do uzyskania posiadania rzeczy, która dotychczas znajdowała się w cudzym władaniu.Do Interdyktów reinendae possessionis należały:Interdictum uti possidentis-zakazujący dokonywania zmian w posiadaniu nieruchomości. Uprawniony był do niego posiadacz nieruchomości. Domagał się on uznania swojego posiadania, zaniechania jego naruszeń bądź przywrócenia go do stanu poprzedniego.Interdictum utrubi służył do ochrony posiadania rzeczy ruchomej. Korzystać z niego mógł zarówno ten, kto był niepoko- jony w swoim posiadaniu jak i ten kto posiadanie swojej ruchomości utracił. Tak więc z interdyktu tego zasądzony mógł być ten, kto go wniósł jak i strona przeciwna.Do recuperandae possessionis należały:Interdictum de vi-nakazujący przywrócenie posiadania, z którego ktoś został przemocą wyzuty. Powinien on być wniesiony w ciągu roku od chwili wyzucia z posiadania. Interdictym de vi armata-wnoszony przeciw osobie, która wyzucia z posiadania dokonała z bronią w ręku. Ten interdykt nie przedawniał się z upływem roku, a posłużyć się nim mógł również posiadacz wadliwy.Interdictum utrubi-dla odzyskania rzeczy ruchomej posłużyć się nim można było aż do czasów Justyniana.Do adipiscendae possessionis nalezał:Interdictum Salvianum-z uwagi na to iż zmierzał on nie do ochrony lecz do uzyskania posiadania rzeczy której uprzednio się nie miało interdykt ten miał charakter petytoryjny.Nabycie i utrata posiadania:Posiadanie składa się z dwóch elementów:corpus ;animusAby nabyć posiadanie trzeba było nabyć oba te elementy.W wyjątkowych przypadkach nabywano posiada- nie przez zmianę czynnika subiektywnego (animus). Miało to miejsce wówczas, gdy ktoś będąc dzier- życielem rzeczy nabył ją przez kupno lub darowiznę, w ten sposób zmienił dotychczasowy zamiar zachowania rzeczy dla kogoś na zamiar zachowania jej dla siebie.Drugi przypadek nabycia posiadania miał miejsce, gdy posiadacz wyzbył się rzeczy sprzedając ją, darując itp., a zatrzymywał przy tym jej detencję. Nabywca uzyskiwał tylko animus.Do utraty posiadania wystarczyła utrata jednego z dwóch elementów wchodzących w jej skład.Własność:Pojęcie własności, treść i ograniczenia. Współwłasno. O własności w ogólności:Posiadanie było jedynie władztwem faktycznym nad rzeczą. Własność była wśród pięciu praw rzeczowych pełnym prawem na rzeczy. Pozostałe prawa były ograniczone. Prawo własności jest jednym z podstawowych praw w ogóle.W prawie rzymskim własność przechodziła długotrwałą ewolucją, ale w końcu ukształtowała się jako prawo podmiotowe decydujące w pewnym sensie o całym charakterze tego systemu prawa.W każdym porządku prawnym własność jest podstawową instytucją, co więcej zajmuje w nim pozycję centralną. Charakteryzując społeczną funkcję własności stwierdzić można, iż jest ona niczym innym jak podstawą dystrybucji dóbr w otaczającej nas rzeczywistości.Dobra te tworzą własność społeczną, czyli taką, w której nie można ustalić udziału tych, którzy tworzą owe społeczeństwo. Jeśli własność należy do osoby prywatnej mówimy, że została ona dana w służbę celu.Historycznie wcześniejsza jest własność publiczna niż prywatna. Ukształtowanie się własności prywatnej na nieruchomościach było zwykłym następstwem sił wytwórczych.Jeśli porządek prawny toleruje istnienie własności indywidualnej w interesie jednostki to kojarzy go na ogół z interesem społecznym.Własność rzymska i jej rodzaje:Własność indywidualna w państwie rzymskim znana była od samego początku jego istnienia. Ustawa XII tablic znała już własność zarówno na ruchomościach jak i na nieruchomościach. Pierwotnie terminy na określenia prawa własności miały charakter opisowy. Rzeczy stanowiące przedmiot własności prywatnej ustawa XII tablic określa jako familia. Najstarszy właściciel rzymski to erus, jednak określenie to wyparte zostało przez określenie dominus.Podział własności:Wł.kwirytarna (cywilna, prywatna)-rzeczowe i autonomiczne prawo jednostki do władania rzeczą materialną. W swojej treści nie było ograniczone, o ile nie naruszało to obowiązującego porządku prawnego. Przysługiwała tylko obywatelom rzymskim. Dotyczyła zarówno res mancipi, res nec mancipi oraz in iure cesio. Z przedmiotów własności kwirytarnej wyłączono grunty prowincjonalne. Przy przeniesieniu prawa własności kwirytarnej (res mancipi) należało dokonać aktu mancypacji, a własność res nec mancipi można było przenieść za pomocą tradycji.Wł.bonitarna (pretorska)-powstała ona na skutek nieformalnego wydania res mancipi nabywcy, np. przekazanie niewolnika przez tradycje. Jest to również ochrona rzeczy znajdującej się w majątku nabywcy.Duplex dominium-kto inny był właścicielem kwirytarnym a kto inny bonitarnym.Wł.peregrynów-ponieważ w świetle rzymskiego ius civile nie mogli być peregryni właścicielami rzeczy to zgodnie z zasadą personalności prawa mieli tzw. własnośc peregrynów.Próby definiowania własności rzymskiej:Tak jak powszechnie jest uznanie dla wkładu rzymskiej myśli prawniczej w rozwój koncepcji prawa własności, tak też istnieje pogląd, że Rzymianie prawa tego w ogóle nie definiowali, lecz pojmowali je wyłącznie w sposób intuicyjny.Największą karierę w historii prawa własności zrobiła definicja Bartolusa. Wg niego własność sprowadza się do robienia z rzeczą materialną wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane.W rzymskim ujęciu prawo własności z jednej strony zakreśla podmiotowi tego prawa granice wolności, a z drugiej strony jest owej wolności gwarantem.W definicji Bartolusa mankamentem było użycie wieloznacznego terminu ius dispondendi. Zwrot ten oznacza dyspozycje natury prawnej, a nie natury faktycznej.Prawo własności jest prawem, z mocy którego właściciel ma władztwo nad rzeczą. Na nieograniczoności prawa własności zasadza się cała konstrukcja nieograniczonego i ograniczonego prawa rzeczowego, w której tylko własność traktowana jest jako prawo autonomiczne.Własność prywatna-rzeczowe i autonomiczne prawo jednostki do władania rzeczą materialną, w swej treści nieograniczone, o ile nie narusza to obowiązującego porządku prawnego.Treść prawa własności i jej ograniczenia:Rzymskie prawo własności dawało właścicielowi nad rzeczą władzę absolutną i nieograniczoną.Najważniejsze uprawnienia właściciela:Ius utendi et fruendi-oznacza to, że właściciel może używać rzeczy i pobierać z niej użytki. Może także ją zużyć lub zniszczyć.Ius possidendi- prawo do posiadania rzeczy, nie zaś stan władania nią. Właściciel pozbawiony władztwa faktycznego (okradziony) nie traci swego prawa własności, a tym samym prawa do jej posiadania.Ius disponendi-to możliwość prawnego dysponowania rzeczą, jak np. prawo sprzedaży jej.Ograniczenia wł.na gruntach: Właściciel gruntu nie mógł zakazywać sąsiadowi wejścia co drugi dzień na jego grunt w celu pozbie- rania tam owoców, jakie opadły z jego drzewWłaścicielowi gruntu położonego wyżej, nie wolno było zmieniać naturalnego biegu wody przepływającej przez jego grunt.;Właściciel musiał znosić szkodliwe wpływy ciał lotnych i stałych z gruntu sąsiedniego, jeśli nie były one kierowane w celu szykany; Właściciel gruntu na którym znajdował się grób musiał udostępnić do niego przejście osobom zainteresowanym. Istniały liczne ograniczenia budowlane dotyczące wysokości budynków i ich odległości od gruntu sąsiada.Do ograniczeń należał także zakaz zbycia gruntów italskich przez męża, który otrzymał je tytułem posagu.Współwłasność:Najczęściej bywa tak, że własność jakiejś rzeczy należy do jednej osoby. Czasem jednak przysługuje ona w sposób niepodzielny kilku osobom. Wówczas mamy do czynienia ze współwłasnością. Każdy ze współwłaścicieli posiadał w prawie własności jakąś część ułamkową w sposób idealny ( ¼. ¼. ½ ).Swoją częścią mógł każdy z nich dowolnie dysponować. Czerpał korzyści i ponosił ciężary proporcjonalnie do swojego udziału. Rozporządzenia dotyczące całej rzeczy wymagały zgody wszystkich współwłaścicieli. Każdy z nich mógł też domagać się zniesienia współwłasności.Współwłasności jako prawu odpowiadać może współposiadanie, czyli taki stan, w którym władztwo faktyczne nad rzeczą wykonuje więcej niż jedna osoba.

Nabycie własności:Każde zbywalne prawo podmiotowe można nabyć w sposób pochodny albo w sposób pierwotny.Do sposobów pochodnych zalicza się:Mancypacja (mancipatio)była pierwotnie formalnym aktem kupna – sprzedaży, dokonywanym w obecności 5 świadków, pełnoprawnych obywateli rzymskich oraz trzymającego wagę, który odważał kruszec (głównie miedź). Z chwilą pojawienia się pieniądza bitego, wymiana towaru za pieniądz odbywała się poza aktem mancypacy- jnym. Mancypacja w dawnym prawie rzymskim miała zastosowanie w celu osiągania różnych skutków prawnych ( adopcja). Zniknęła w kompilacji justyniańskiej.In iure cessio-był to pozorny proces windykacyjny, w którym zbywca występował w roli pozwanego, a nabywca w roli powoda. Nabywca w obecności pretora dotykał laską przedmiotu zbycia, twierdząc, że stanowi on jego własność. Pozwany albo milczał albo zgadzał się z twierdzeniem powoda, wobec czego przegrywał proces. In iure cessio było sposobem nabycia własności i należało do czynności prawnych abstrakcyjnych. Tracycja (traditio)było to wydanie albo wręczenie rzeczy. Tym sposobem nie tylko na terenie Rzymu przenoszono władztwo nad rzeczami. Na skutek wręczenia rzeczy oddanej na przechowanie przechowawca stawał się zwykłym detentorem rzeczy. Aby na skutek tradycji nastąpiło przeniesienie prawa własności muszą być spełnione 3 wymogi.nastąpić musiało rzeczywiste wręczenie rzeczytowarzyszyć musiała wola przeniesienia własności po obu stronachistnieć musiała słuszna przyczyna prawna dla której dokonywano tradycji.Do sposobów pierwotnych zalicza się:Zasiedzenie (usucapio)-było nabyciem własności w wyniku posiadania rzeczy przy spełnieniu warunków wymaganych przez prawo. Usucapio uzasadnia się w źródłach rzymskich koniecznością likwidacji stanu niepewności prawnej co do własności rzeczy. W pewnych przypadkach z zasiedzenia mógł skorzystać nawet właściciel, któremu trudno było przeprowadzić dowód na to, że jest właścicielem. Zasiedzenie było znane już ustawie XII tablic. Dostępne było pierwotnie tylko dla obywateli rzymskich. Dotyczyło własności prywatnej, a jeśli chodzi o grunty to możliwe było tylko na gruntach italskich. Po zlikwidowaniu wszystkich różnic w obrębie pełnego władztwa prawnego nad rzeczą, zasiedzenie w prawie justyniańskim ukształtowało się jako instytucja jednolita.Wymogi warunkujące zasiedzenie :Res habilis-chodzi tu o przedmiot który można było nabyć na własność przez zasiedzenie. Wyjęte spod zasiedzenia były rzeczy niedostępne w obrocie gospodarczym, pochodzące z kradzieży, nabyte gwałtem i należące do fiskusa lub kościoła.Titulus-tytułem słusznym była czynność leżąca u podstawy wejścia w posiadanie rzeczy, a więc umowa kupna-sprzedaży, posagu itp.Fides- jest to dobra wiara posiadacza i istnieć musiała przynajmniej w momencie wejścia w posiadanie rzeczy.Possessio- tylko posiadanie cywilne prowadzi do zasiedzenia, musi zatem ono polegać na faktycznym władaniu rzeczą połączonym z wolą zachowania jej dla siebie. Oddanie rzeczy w dzierżenie osobie trzeciej nie niweczy ciągłości posiadania jako niezbędnego warunku zasiedzenia.Tempus-zgodnie z ustawą XII tablic to okres potrzebny do zasiedzenia. Wynosił jeden rok dla ruchomości, a dwa lata dla nierucho- mości. Od czasów Sewerów na gruntach prowincjonalnych ich posiadacze użytkujący nieruchomości przez 10 lat(mieszkańcy tej samej prowincji)albo przez 20 lat (mieszkańcy różnych prowincji) mogli za pomocą zarzutu procesowego odeprzeć powództwo o wydobycie, utrzymując się przy spornym gruncie. Zawłaszczenie (occupatio)-jest najstarszym sposobem nabycia własności. Polega na objęciu w posiadanie rzeczy niczyjej.W rozwiniętym prawie rzymskim do kategorii rzeczy niczyich należały: dzikie zwierzęta (istoty żyjące dziko); zwierzęta oswojone, które utraciły przyzwyczajenie powrotu do swojego właścicielawyspa która wyłoniła się z dna morskiego, oraz inne wartościowe przedmioty wydobyte z morza,rzeczy znajdujące się na terytorium Rzymu, a należące do obywatela z którego państwem rozpoczął Rzym wojnę,rzeczy porzucone, w prawie justyniańskim nabywano je również przez zawłaszczenie,skarb, przedmioty wartościowe tak dawno ukryte, że zatraciła się już pamięć o ich właścicielu.Przetworzenie (specificatio)-było sposobem nabycia własności w wyniku gruntownego przetworzenia cudzej rzeczy i wytworzenia w ten sposób nowego przedmiotu.Wg.Sabinianów własnoś nowej rzeczy powinna należeć do właściciela materiału, a według Prokulinianów do wytwórcy. Stanowisko pośrednie przekazał Gaius, a przyjął Paulus, który nabycie prawa własności uzależniał od tego czy nowo wytworzony przedmiot można było przywrócić do pierwotnego stanu, czy też nie. W pierwszym przypadku właścicielem miał stać się właściciel materiału, w drugim wytwórca.Połączenie i zmieszanie:Połączenie (accesio)-prowadzi do nabycia własności na rzeczy ubocznej, która w sposób trwały została złączona z rzeczą główną, stając się pod względem gospodarczym jej częścią składową. Połączyć się mogły:dwie nieruchomości;rzecz ruchoma z nieruchomością;dwie rzeczy ruchome;Dwie ruchomości:połączenie mogło nastąpić na skutek działania sił przyrody:przymulisko:to powolny przyrost jednego gruntu kosztem drugiego w wyniku przepływu wody w rzece publicznej.oderwisko : to nagłe oderwanie się części gruntu w skutek działania prądu rzecznego i dołączenie się go do gruntu cudzego.opróżnione koryto rzeczne : w rzekach publiczny przypadało po połowie właścicielom po obu jego stronach.powstała na rzece wyspa: dzieliło się ją linią prowadzącą przez środek koryta rzecznego, przyznając prawo właścicielom przybrzeżnych gruntów.Rzecz ruchoma z nieruchomą:przy połączeniu obowiązywała zasada superficies solo cedit. Oznaczało to, że cokolwiek w sposób trwały zostało złączone z gruntem stawało sie jego częścią składową. Dotyczyło to: nasion, roślin i drzew, które zapuściły korzenie w gruncie, jak i budynku wzniesionego na tym gruncie.2rzeczy ruchome: jeśli połączenie miało charakter trwały, np. przyspawanie ręki do statuy, własność rzeczy głównej rozciągała się na rzecz uboczną.Nabycie owoców (fructus)-nabycie takie następowało w momencie odłączenia się pożytku od rzeczy macierzystej. Dzierżawca rzeczy na podstawie stosunku najmu nabywał pożytki na własność w momencie ich pobrania, ale nie w sposób pierwotny lecz pochodny.Ochrona prawa własności:Podstawowymi powództwami służącymi właścicielom do ochrony ich prawa własności były:Powództwo windykacyjne (rei vindicatio)-to powództwo nie posiadającego właściciela przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi o wydanie rzeczy. W procesie legisakcyjnym pozwanym mógł być ten kto twierdził, że jemu przysługuje na rzeczy spornej prawo własności. Jeżeli tego nie uczynił powód wchodził w posiadanie rzeczy bez procesu. Uproszczeniem tej procedury było dochodzenie roszczeń rzeczowych przy zastosowaniu kontraktu werbalnego. Po wprowadzeniu formuły arbitralnej, powództwo windykacyjne można było kierować przeciwko jakiemukolwiek posiadaczowi rzeczy. Na gruncie prawa justyniańskiego na podstawie powództwa windykacyjnego odpowiadał również tzw. posiadacz fikcyjny. Był nim ten kto rzeczy w momencie procesu nie posiadał, gdyż uprzednio podstę- pnie się jej wyzbył. Powództwo windykacyjne w procesie formułkowym należało do powództw arbitralnych. Poza wydaniem rzeczy ( jeśli oskarżony przegrał) powinien zwrócić powodowi pobrane z niej pożytki.Powództwo negatoryjne (actio negatoria)-przysługiwało właścicielowi, który nie został pozbawiony posiadania rzeczy, ale prawo jego uległo naruszeniu w inny sposób.Przykładem takiego naruszenia mogą być złośliwie kierowane przykre wyziewy na grunt właściciela. Powództwo negato- ryjne służyło właścicielowi do położenia kresu dalszemu naruszaniu jego prawa do wyłącznego korzystania z rzeczy.Powództwem służącym do ochrony władztwa było:Powództwo publicjańskie- posiadacz rzeczy, który nie nabył jeszcze prawa własności kwirytarnej, lecz znajdował się w stanie prowadzącym do jej nabycia przez zasiedzenie utraciwszy swe władztwo mógł domagać się jego przywrócenia za pomocą powództwa publicjańskiego.Powództwo publicjańskie było nieskuteczne wobec właściciela kwirytarnego, chyba że na zarzut pozwanego, iż jest właścicielem kwirytarnym rzeczy powód podniósł i udowodnił replikację, że rzecz sporną od właściciela nabył i ten mu ją wydał. Inne środki ochrony własności w stosunkach sąsiedzkich:Skarga z powodu zmiany naturalnego odpływu wody deszczowej-znane ustawie XII tablic, przyznawane właścicielowi gruntu rolnego przeciwko sąsiadowi, który wprowadził jakieś zmiany w naturalnym biegu wody spływającej na jego nieruchomość. Była to skarga osobowa.Cautio damni infecti-to gwarancje chroniące właściciela gruntu przed szkodą zagrażającą mu z gruntu sąsiedniego. Zobowiązany za pomocą kontraktu słownego przyrzekał pokryć sąsiadowi ewentualne szkody.Operis novi nuntiatio-sprzeciw wnoszony przez właściciela gruntu przeciwko wnoszeniu na gruncie sąsiada nowych konstrukcji, które naruszają swobodne korzystanie z prawa własności gruntu zagrożonego.Actio finium regundorum-to skarga służąca do rozstrzygania sporów granicznych. W myśl dawnego prawa rzymskiego sąsiednie grunty oddzielała granica szerokości 5 stóp. Ta przestrzeń graniczna należała w połowie do właścicieli sąsiednich gruntów.Prawa na rzeczy cudzej:Służebność jest ograniczonym prawem rzeczowym, które upoważnia uprawnionego do korzystania z rzeczy cudzej w pewien określony sposób.W prawie rzymskim odróżnia się służebności gruntowe od służebności osobistych.Służebności gruntowe wymagają do swego powstania dwóch gruntów, z których jeden jest władnący a drugi służebny. Przy służebnościach gruntowych podmiotami tymi są z jednej strony, każdorazowy właściciel gruntu panującego, a z drugiej-każdorazowy właściciel gruntu służebnego.Przy służebnościach osobistych sytuacja wyglądała inaczej. Także one mogły dotyczyć gruntu, ale ich cechą charakterystyczną było to, że przysługiwały zawsze tylko jakiejś osobie. Służebność taka była prawem podmiotowym niezbywalnym i kończyła się najpóźniej wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.Ze względu na przeznaczenie gruntu dzielili rzymianie związane z nim serwituty na służebności gruntów wiejskich i służebności gruntów wiejskich.Do służe.gruntów wiejskich należały:Prawo do przekraczania cudzego gruntu pieszo, na koniu albo w lektyce.Służe.przechodu przez cudzy grunt łącznie z pojazdami, pojedynczymi zwierzętami i trzodą.Służe.drogi. Zakres tej służebności nie jest w źródłach jasno sprecyzowany. Wśród serwitutów drogowych dawała ona prawa najszersze, obejmowała zakres uprawnień dwóch pozostałych służebności drogowych.Prawo przysługujące właścicielowi gruntu władnącego do przeprowadzenia przez cudzy grunt wody pitnej, albo w celach irygacji, albo też w celu doprowadzenia wody. Serwitut ten należy do tzw. praw wodnych.Prawo do wchodzenia na cudzy grunt w celu czerpania wody.Prawo wypasania bydła na cudzym gruncie.Do służe.gruntów miejskich należały:Zakaz obowiązujący właściciela gruntu służebnego dotyczący budowy ponad określoną wysokość. Służebność ta należy do tzw. prawa światła.Zakaz wnoszenia na gruncie służebnym konstrukcji, które zasłaniały by widok właścicielowi gruntu panującego.Prawo do wejścia konstrukcją budowlaną w słup powietrza nad gruntem sąsiada. Służe.ta zalicza się do tzw. prawa budowlanego. Prawo do wpuszczenia belki w mur sąsiada (prawo budowlane).Prawo do oparcia konstrukcji o budynek wzniesiony na gruncie sąsiada. Ten ostatni miał obowiązek utrzymać swój budynek w takim stanie, aby sąsiad mógł korzystać z przysługującej mu służebności.Prawo do odprowadzenia wody deszczowej na grunt sąsiada (prawo ścieku).Prawo skierowania dymu i nieprzyjemnych wyziewów na grunt sąsiada.Użytkowanie-wg Rzymian to rzeczowe prawo do używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków z obowiązkiem zachowania jej substancji.Usus-polega na prawie używania cudzej rzeczy bez możliwości pobierania z niej pożytków.Służebnościami gruntowymi i osobistymi rządziły pewne zasady ogólne.Służebność nie nakłada na osobę obciążoną tym prawem obowiązku pozytywnego działania, lecz najwyżej zobowiązywała ją do znoszenia czegoś albo do nieczynienia.Nie można było mieć służebności na rzeczy własnej.Służebność mogła istnieć tylko na rzeczy, a nie na prawie.Ze służebności korzystać należało przy maksymalnym poszanowaniu gruntu obciążonego służebnością.Zastaw-dzisiaj nazywamy tak prawo rzeczowe, przysługujące wierzycielowi na cudzej rzeczy ruchomej dla zaspokojenia jego wierzytelności, i to z pierwszeństwem przed innymi wierzy- cielami.W każdym zastawie występują: dłużnik, który w celu zabezpieczenia wierzytelności ustanawia na rzeczy prawo zastawu (zastawca)wierzyciel, na rzecz którego prawo to jest ustanowione (zastawnik) przedmiot zastawu.Postacie zastawu:Fiducia-dłużnik w celu zabezpieczenia wierzytelności przenosił na wierzyciela za pomocą mancypacji, albo in iure cessio, jakiś przedmiot na własność z tym zastrzeżeniem, że po wypełnieniu zobowiązania wierzyciel własność tę przeniesie z powrotem na dłużnika.Dłużnik, tracił prawo rzeczowe na rzeczy. Wierzyciel jako jej właściciel mógł z nią zrobić co chciał (nawet alienować).Pingus-czyli zastaw ręczny. Zastawca przy tej postaci zastawu przekazywał zastawnikowi przedmiot zastawu, ale nie na własność leczy tylko we władanie faktyczne. Po spełnieniu świadczenia przez dłużnika zastawnik zobowiązany był przedmiot zwrócić. Do tego czasu władał nim tylko jako dzierżyciel, a pretor to władanie ochraniał za pomocą interdyktu posesoryjnego. Wśród umów wzmacniających pozycję prawną zastawnika na uwagę zasługują trzy rodzaje pactum:Pactum de vendendo-umowa na mocy której zastawnik miał prawo sprzedać przedmiot zastawu w celu zaspokojenia swojego roszczenia, gdyby dłużnik nie spłacił długu.Pactum antichreticum-miało zastosowanie, gdy przedmiot zastawu przynosił pożytki. W takich przypadkach zastawnik mógł go używać i pobrane pożytki zaliczać na spłatę odsetek od udzielonego kredytu, a w dalszej kolejności na spłatę samego kredytu.Lex commissoria-była to nieformalna umowa, na mocy której zastawnik miał się stać właścicielem przedmiotu zastawu, w wypadku gdyby zastawca nie zaspokoił w umówionym terminie jego pretensji.Hypotheca-czyli zastaw umowny. Dłużnik jako zastawca nie wręczał tu zastawnikowi przedmiotu zastawu. Nadal był jego właścicielem i posiadaczem, a tylko umawiał się, że dopiero w przypadku niespłacenia zaciągniętego długu wierzyciel zaspokoi swą pretensję przez sprzedaż przedmiotu obciążonego hipoteką.Ponieważ przy hipotece dłużnik nie wydawał przedmiotu zastawu, miał możliwość ten sam przedmiot obciążyć zastawem wielokrotnie. Przy takiej wielości zastawników, obowiązywała zasada „kto pierwszy co do czasu, ten lepszy co do prawa”. W myśl tej zasady, z ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zastawu, w pierwszej kolejności zaspokajał swą pretensję pierwszy zastawnik, następnie kolejni. Prawo sprzedaży przysługiwało tylko pierwszemu wierzycielowi.Były to ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomościach.Emfitueza-polegała na dziedzicznym i zbywalnym uprawnieniu emfituety do eksploatacji cudzego gruntu, z obowiązkiem płacenia rocznego czynszu.Emfitueta, jako dzierżawca wieczysty, miał stanowisko prawne zbliżone do właściciela. Użytkował grunt, nabywał wszelkie pożytki na własność już w momencie separacji. Mógł w sposób nieograniczony ulepszać go, a także zmieniać jego przeznaczenie. Miał prawo ustanowić na gruncie służebność na rzecz osoby trzeciej lub korzystać ze służebności, jeśli grunt był gruntem władającym. Mógł też obciążać grunt zastawem, a nawet oddać do w dalszą dzierżawę wieczystą. Prawo swoje mógł przekazać osobom trzecim zarówno przez sprzedaż jak i w testamencie.Superficies -było to prawo powierzchni, dziedziczne i zbywalne, polegające na możliwości pełnego korzystania z budynku wzniesionego na cudzym gruncie.Prawo justyniańskie ukształtowało superficies jako odrębne prawo rzeczowe, przyznając superficjariuszowi actiones in rem, wzorowane na ochronie własności, podobnie jak miało to miejsce w odniesieniu do emfituety.Prawo powierzchni różniło od emfituezy przede wszystkim tym, że właścicielowi nie przysługiwało prawo pierwokupu.