Zajęcia nr 5

Wyobrażenie- umysłowy obraz rzeczywistości, przypominający spostrzeżenia, ale pojawiający się pod nieobecność danego bodźca, konstruowany z danych sensorycznych i pamięciowych. Musi mu towarzyszyć świadomość, że nie jest rzeczywisty.

Wyobrażenia odtwórcze- cechuje się dużą zgodnością z właściwościami realnie istniejących obiektów.

Obrazy ejdetyczne- szczególny rodzaj w. odtwórczych. To wyobrażenie niemal fotograficzne. Ale różnią się od powidoków (obrazy zastępcze zmieniają swoje położenie, gdy ruszamy oczami). W obrazach ejdetycznych mimo ruchu oczami, ich położenie się nie zmienia. O ich naoczności świadczy to, iż ludzie często opisują je w czasie teraźniejszym. Częściej spotykane u dzieci.

Eksp.: pokazywano obrazek przez 40 sek i kazano go opisać. Zaś inne to pokazywano bezsensowny układ kropek, a po nim następny. Gdy te dwa się złożyły to dawało dopiero konkretny obrazek.

Wyobrażenia twórcze- są wynikiem intencjonalnych dążeń jednostki, niekiedy z powodu ograniczonych możliwości pamięci. Wyobraźnia tworzy wtedy brakujące elementy wyobrażenia, budując prawdopodobny obiekt.

Mogą być również kombinacją innych obiektów: sfinks, pegaz.

Właściwości wyobrażeń:

• posiadają je też zwierzęta

• to odbicie porządku rzeczywistości

• nie jest procesem natychmiastowym, wymaga czasu

• mniejsza wyrazistość wyobrażenia

• powstanie wyobrażeń sprzyja redukcja bodźców sensorycznych

2 stanowiska ujmowania wyobrażeń (spór o sposób tworzenia wyobrażeń):

1. stanowisko obrazowe (analogowe)

   Wyobrażenia to reprezentacje analogowe, holistyczne, przypominające rzeczywiste przedmioty. Są one efektem działania woli na nasze świadome życie psychiczne. Mają one charakter quasi- obrazowy: przedstawiają info w medium przestrzennym i przypominają obraz na ekranie kineskopu. Mają określoną wielkość, położenie oraz pozycję. Później Kossyl wyodrębnił jeszcze reprezentację głęboką ( w pam. trwałej pod postacią opisów strukturalnych, niedostępnych świadomości) oraz płytką. Reprezentacja głęboka jest podstawą do tworzenia quasi- obrazu- proces ten zachodzi w buforze sensorycznym. Skonstruowany obraz jest dostępny świadomości i może być spostrzegany „okiem duszy”.Wyobrażenie jest odczytaniem info z reprezentacji głębokiej. W wyobrażeniach słuchowych uruchamiana jest pętla fonologiczna.

   Wyobrażenia pochodzą ze środka, a spostrzeżenia z zewnątrz. W halucynacjach zaś jest zatarcie różnic między możliwymi źródłami obrazu i obraz , mający swe źródło wewnątrz człowieka jest traktowany jako pochodzący z zewnątrz.

   Kossyl stworzył program komputerowy, generujący obrazy analogicznie do tego jak to robi bufor wzrokowy.

   Metafora standardowego zegara ze wskazówkami

2. Stanowisko abstrakcyjne (dyskretne)

   Reprezentacja złożona jest z sądów, których zespoły tworzą pojęcia. Z sądów tych mogą być tworzone wyobrażenia, które stanowią epifenomeny zjawisk(współwystepuje ze zjawiskiem głównym) na poziomie głębokim. Reguły kodowania sądów są wrodzone i nieświadome. Sądy mają charakter abstrakcyjny, a nie werbalny. Mają charakter nieciągły. Nie mają określonej lokalizacji. Jedynie ludzie zachowują się tak, jakby te sądy istniały. Sądy mogą też służyć do opisu relacji między przedmiotami (mapa rozmieszczenia miast). Innym sposobem jest stworzenie najpierw siatki i umieszczenie w niej określonych elementów.

   Metafora zegara cyfrowego

Eksperymenty :

• rotacje umysłowe: Badany miał stwierdzić, czy prezentowany obraz jest taki jak wzór, czy też jest jego lustrzanym odbiciem. Wyniki:

1. zależność liniowa- im większy kąt tym dłuższy czas, dla kątów: 0-180 stopni (najdłuższy czas przy kącie 180).

   Stanowisko obrazowe → wyobrażenie podlega tym samym prawom, co rzeczywisty obiekt.

   Stanowisko abstrakcyjne → transformacje dokonywane są na twierdzeniach, sądach; im bardziej rotowana figura, tym więcej sądów potrzeba./ Jednak ta interpretacja wymaga założenia o sekwencyjności procesów (aby zacząć następną czynność, trzeba najpierw skończyć poprzednią). Gdzie zmieściły się te wszystkie sądy, jeśli cała czynność, wykonywana jest w ciągu kilku sekund.

2. Zależność ta zanika, kiedy badany uprzedzony jest wcześniej w jakim położeniu będzie eksponowany bodziec → badany wcześniej dokonał tej rotacji.

3. Czas nie zależy od stopnia złożoności figury płaskiej, ani od tego czy figurę rzutujemy na powierzchni płaskiej czy w trzecim wymiarze → reprezentacja jest obrazowa, nie ma znaczenia, co rotuje.

4. rotacje umysłowe występują też u pawianów.

• Badania nad skanningiem umysłowym: przeszukiwania pola świadomości w znalezieniu pewnych info. Pytano się badanego czy coś występowało na pokazanym wcześniej obrazku, np. na wyspie i mierzy się czas jego odpowiedzi. Wykryto 3 efekty:

  - efekt odległości- im dalej były od siebie umieszczone przedmioty, tym więcej czasu to zajmowało- jakby badany faktycznie odbywał drogę po wyspie. Jako potwierdzenie stanowiska obrazowego. Po modyfikacji było tak tylko, gdy polecano badanym posługiwanie się wyobrażeniami.- stan. Abstrakcyjne zarzucało tu działanie ukrytych wymagań eksperymentu.

  - efekt złożoności- więcej czasu zajmuje wyobrażenie sobie scen złożonych, niż prostych- popiera dwa stanowiska: albo potrzeba więcej elementów, albo więcej sądów

  - efekt wielkości- więcej czasu zajmuje stwierdzeni pewnych szczegółów, gdy obiekt jest mały niż duży.

• Brooks; badanie dotyczące sporu, czy wyobrażenie obrazowe ułatwia zapamiętywanie:matryca (16 pól),badany miał za pomocą wskazówek wypełnić je cyframi zaczynając od miejsca startowego. St. abstrakcyjne zakładało, że ludzie nie muszą sobie wyobrażać obrazów, a więc nie muszą się posługiwać określeniami dotyczącymi wzajemnego położenia pól. Jednak wyniki Brooksa zaprzeczały tym przypuszczeniom. Kiedy badani posługiwali się wyobrażeniami, wypełniali wszystkie pola bez błędnie. W drugim wypadku o dwa mniej.- a więc wyobrażenie obrazowe czegoś ułatwia zapamiętywanie.

Krytyka stanowisk:

1. stanowisko obrazowe:

   + potwierdzenie eksperymentalne

   +reprezentacja obrazowa jest dosyć wydajna, przynajmniej dla niektórych problemów

   - brak jasnego kodu dla różnych modalności

   - homunkulus- założenie podwójnej reprezentacji: głębokiej i płytkiej/ w trakcie wyobrażania generujemy coś, co ogląda „oko duszy”- nie jest to wyjaśnione

   - założenie o sekwencyjności procesów umysłowych (są takie, ale nie wszystkie muszą tak przebiegać)

2. stanowisko abstrakcyjne:
   +znana jest struktura głęboka- tworzą ją sądy./ - ale jest niepełna, nie wiemy jaki jest charakter tych sądów (chodzi o ujmowanie symboliczne relacji między przedmiotami)

   - epifenomeny- konkretnym sądom towarzyszą konkretne obrazy, ale gdzie miałyby się znaleźć? To rodzaj homunkulusa, ale tych nie można badać.

   - nie można sprawnie wykonywać operacji na sądach

   - argumentacja stanowiska o ukrytych wymogach badań

   - również założenie o sekwencyjności procesów umysłowych

eksperyment Posnera: pokazywano 2 litery równocześnie lub po kolei, a badany miał wskazać, czy są one takie same, czy różne. Informowano ich o stosowanym kryterium (było ich 3: identyczności fizycznej, nominalnej oraz czy to samogłoska, czy spółgłoska). Badany naciskał odpowiedni klucz. Wyniki: przy ekspozycji równoczesnej najszybciej rozpoznawano fizyczne, potem nominalne podobieństwo, a oparte na regule najpóźniej. W ekspozycji drugiego rodzaju zmieniło się to, gdy odstęp między literami był 2 sek: najszybciej rozpoznano nominalne podobieństwo, a potem fizyczne (lub ich czas był taki sam). W I wypadku człowiek porównuje ze sobą dwa obrazy wzrokowe, a w drugim musi je najpierw nazwać. → przy spostrzeganiu przedmiotów nowych odwołujemy się do pamięci trwałej oraz do podręcznego magazynu pamięci wzrokowej.

Rodzaje kodowania:

1. koncepcja determinizmu językowego- głębokie kodowanie ma charakter lingwistyczny; brak dostatecznych dowodów.

2. Koncepcja determinizmu percepcyjnego- kodowanie niewerbalne. Wyniki badań nad figurami geometrycznymi, wyrazami mimicznymi, oraz barwami (niezależnie od języka postrzegane są tak samo).

3. Koncepcja podwójnego kodowania: kod werbalny i percepcyjny. Obydwa systemy są od siebie

   niezależne, ale powiązane (mogą działać równocześnie).

   Pojęcie logogenu- jednostka kodu werbalnego. Ma charakter symboliczny (reprezentacja nie musi być identyczna z obiektem). W systemie werbalnym możliwe są bardziej złożone relacje, bardziej zaawansowane przetwarzanie info.

   Imageny- jednostka kodu obrazowych. Mogą istnieć takie bez nazwy, ale nie odpowiada im żaden rzeczywisty obiekt. Z systemem obrazowym łączy się przetwarzanie info holistycznych. Mają strukturę amorficzną. Pojawił się problem z imagenem zwierzęcia- reprezentacja z dwóch imagenów.

Typ bodźca	System obrazowy	System werbalny
obrazek	+ + +	+ +
Słowo konkretne	+	+ + +
Słowo abstrakcyjne	-	+ + +

Krytyka:

+ skuteczność memotechnik/ skorzystanie z drugiego kodu obrazowego zwiększa skuteczność pamiętania/ połączenie różnych technik zapamiętywania

trudniej zapamiętać słowa abstrakcyjne, bo nie mają reprezentacji obrazowej. Dzieci nie mają rozwiniętego systemu werbalnego, dlatego łatwiej zapamiętują treści konkretne niż symboliczne

- co sprawia, że aktywowany jest system logogenny czy imagenny? Na charakter zadania wpływa to ,jaki system badany wykorzysta.

- trudności w organizacji systemu imagenu bez info werbalnych bądź zawartych w pojęciach. Problem polega na tym, że system logogenu łatwo zorganizować wg pewnej zasady, ale nie ma tej zasady w imagenach, nie da się go pogrupować.

W dalszym rozwoju tej koncepcji próbowano dodać trzeci kod (semantyczny). / Próba zgłębienia reprezentacji, która jest statyczną formą.

Teoria aktywnej percepcji (współcześnie):

Związany z podejściem ekologicznym i koncepcją Neissera. spostrzeganie jest rozumiane jako proces konstrukcyjny, a nie odtwórczy. Jest dynamiczna. Mówi o strukturach poznawczych, o eksploracji. Reprezentacje mają charakter ciągły. Schematy eksploracyjne- pewien stan naszych procedur, związanych ściśle z odbiorem bodźców sensorycznych. Nastawiamy się np. na odbiór kota, mimo tego, że go nie ma.

Eksperymenty Gibsona: gdy badane osoby miały rozpoznać kształt foremek , mając zakryte oczy, to łatwiej im to wychodziło, gdy foremki były w ruchu, gdy mogli ich dotknąć, obmacać.

Krytyka:

+ zwraca uwagę na aktywny charakter procesów poznawczych i wyobrażeń

+ ominięcie problemu reprezentacji

+ potwierdzenie empiryczne

• procesy eksploracyjne trudniej badać niż reprezentacje, bo są dynamiczne, a więc są różne u różnych ludzi

• w jakim stanie znajdują się moje struktury eksploracyjne/ widząc psa wyobrażam sobie kota- pies może na przeszkadzać w wyobrażeniu sobie kota. Struktury możemy nastawić bardziej na psa lub na kota.

3