INTERWENCJA KRYZYSOWA W SYTUACJACH ZWIĄZANYCH Z SAMOBÓJSTWEM.
Interwencję kryzysową podejmujemy w stosunku do trzech grup osób i każda z nich wymaga trochę innego postępowania:

Pierwsza grupa to potencjalni samobójcy, którzy dają sygnały o swoim zamiarze. Z osobami noszącymi się z zamiarem odebrania sobie życia należy po rozmawiać przede wszystkim o jej problemach. Pozwolić odreagować emocje tak, aby nie dopuścić do zawężenia suicydalnego. Wprost należy pytać o myśli i fantazje samobój cze. Ocena zagrożenia może być dokonana przy użyciu kwestionariusza opracowanego przez E. Ringel'a, G. Sonneck'a i innych. Oto najważniejsze pytania przydatne do rozmowy z tą grupą osób:

Czy myślał(a) o odebraniu sobie życia?
Od kiedy występują myśli samobój cze?
Czy rozmawiał(a) z kimś o swoich zamiarach?
Jak by odebrał(a) sobie życie?
Czy myśli o samobójstwie nawracają mimowolnie?
Czy wcześniejsze kontakty z ludźmi i zainteresowania uległy zawężeniu?
W jakich okolicznościach ma zamiar dokonać próby samobójczej? Pomoc powinna zostać skierowana także na rodzinę naszego klienta. Powinna ona uświadomić sobie potencjalne zagrożenia życia członka rodzi ny oraz uzmysłowić sobie swoje własne trudności w związku z ujawnieniem takich zamiarów.

Druga grupa, to osoby po próbie samobójczej. Nawet najmniej groź na próba samobójcza wymaga wnikliwej analizy. Powinniśmy móc ocenić zarówno stan psychiczny jak i somatyczny tej osoby. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby w jej pobliżu był le karz i psycholog. Należy bardzo dokładnie przeanalizować całą sytuację i rozważyć ryzyko ponowienia takiej próby. Należy pamiętać, że czasami poprawa nastroju jest związana ze spadkiem napięcia, ulgą po próbie sa mobójczej i nie należy traktować go jako wyraz pogodzenia się z życiem.

Do diagnozy tego stanu przydatne mogą być kolejne pytania ujęte w kwestionariuszu wymienione po niżej:
W jakich okolicznościach dokonał(a) próby samobójczej?
Jakie są przyczyny bezpośrednie i pośrednie samobójstwa?
Czy to jest pierwsza próba samobójcza? Jeśli nie, to jak wyglądały po przednie?
Co się działo w ostatnim tygodniu przed próbą samobójstwa?
Co się działo w ostatnim dniu, godzinach przed próbą samobójstwa?
Jak się czuł(a) po odzyskaniu przytomności?
Czy w rodzinie były śmierci samobójcze? Jeśli tak, to kto i kiedy?
Czy w chwili próby samobójczej był(a) pod wpływem środków zmieniających nastrój?
Czy było wcześniej leczenie psychiatryczne? Jeśli tak, to kiedy i z jakim rozpoznaniem?
Czy z obecnej perspektywy ponowił(a) by próbę samobójczą?
Czy w ostatnim okresie życia utracił(a) kogoś bliskiego?
Jakich strat doznał(a) w swoim życiu? Jak one wpłynęły na historię życia?
Dzięki informacjom zebranym od klienta możemy ocenić rodzaj myśli samobójczych i ich nasilenie; występowanie zawężenia presuicydalnego; rodzaj zachowania samobójczego oraz możliwości jego powtarzania; system wartości danej osoby i zasoby osobiste oraz bardzo ważne dla dalszej pracy nastawienie do udzielającego pomocy.

Trzecia grupa to rodziny, w których ktoś podjął próbę samobójczą. Każda śmierć porusza całą rodzinę i bliskich. Co dopiero, gdy chodzi o śmierć samobójczą. Każda próba samobójcza ujawnia kryzys w rodzinie, wydobywa na światło dzienne wadliwe relacje, izolację i osamotnienie jej członków. Dla rodziny jest to olbrzymia dawka cierpienia wyrażającego się przeżywaniem lęku, poczucia winy, wstydu, poczucia krzywdy. Bardzo ważne jest, aby dać ujście tym uczuciom, poznać schematy zachowań i myśli i przerwać destrukcyjny łańcuch postępowania. Jeśli rodzina nie otrzyma fachowej pomocy w takiej sytuacji, to można stwierdzić wy stępowanie samobójstw w kolejnych pokoleniach (tzw. tradycja suicydalna). Nasza pomoc powinna doprowadzić do szybkiego zmobilizowania rodziny, aby udzieliła wsparcia bliskie mu, zapewniła mu bezpieczeństwo oraz sama wzmocniła swe więzi. Bardzo ważne jest wyrobienie przekonania, że rodzina potrzebuje i ma prawo do pomocy i opieki.

PROFILAKTYKA
Zapobieganie samobójstwom to problem o światowym znaczeniu. Zajmowali się nim uczeni z wielu krajów Europy oraz USA. Rosnąca liczba samobójstw wymusza podejmowanie kroków, które je powstrzymają. W Polsce najbardziej znaną osobą zajmującą się samobójstwami jest Brunon Hołyst. Uważa on, że zapobiegać zamachom samobójczym należy po przez:
Edukację społeczną, która stworzy postawy akceptujące życie, ułatwi rozwiązywanie problemów życiowych oraz adaptację do różnych nowych okoliczności życiowych.
Działania skierowane do populacji zagrożonej potencjalnie samobójstwem (np. osoby z chorobami terminalnymi, osoby uzależnione, przeżywające żałobę itp.) budujące postawy antysuicydalne.
Wpływ instytucjonalny i pozainstytucjonalny na osoby znajdujące się w sytuacji presuicydalnej (zintegrowane działania ośrodka interwencji kryzysowej, ośrodka pomocy społecznej, telefonu zaufania, służby zdrowia i innych).
Pomoc w sytuacji kryzysowej poprzez restytuowanie możliwości i motywacji do zachowania życia.
Oddziaływania postsuicydalne (psychologiczne, socjologiczne i medyczne) powinny uwzględniać fakt, że po odratowaniu życia osoby te nadal mają poważne kłopoty z radzeniem sobie z problemami życiowymi, funkcjonowaniem w społeczeństwie oraz to, że nadal są w nich bardzo silnie działające motywy suicydalne.
Należy pamiętać również o tym, że samotnie nie można prowadzić w profesjonalny sposób interwencji kryzysowej z osobami o tendencjach samobójczych. Powinien nad tym pracować interdyscyplinarny zespół, w którym zarówno lekarz jak i psycholog, pracownik socjalny, prawnik ma do spełnienia swoje niezmiernie ważne zadanie. Najważniejsze jednak to mieć czas i uwagę dla innych. Może się bowiem okazać, że jest to coś najlepszego, co można dać drugiemu człowiekowi.

Jacek Kasprzak
Autor jest psychologiem klinicznym, superwizorem PTP, wykładowcą STU, dyrektorem Zakładu Lecznictwa Odwykowego dla Osób Uzależnionych od Alkoholu w Czarnym Borze.

Literatura:
Encyklopedyczny Słownik Psychiatrii.(1986). PZWL.
W. Bandura Madej. (1996). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Interart.
Kazimierz Kopczyński. (1994). Zainteresowania i system wartości u nieletnich zagrożonych samobójstwem. PTHP.
Erwin Ringel. (1992). Samobójstwo, wołanie o pomoc. PTZ.
Krzysztof Jedliński.(1992). Jak rozmawiać z tymi co stracili nadzieję. INTRA.
Brunon Hołyst. (1991). Samobójstwo, ucieczka od życia. PTHP.

Sygnały samobójstwa
Różnorodne znaki ostrzegawcze:
1. werbalne
- wzmianki o samobójstwie lub śmierci
- inne werbalne znaki ostrzegawcze
a ) otwarte werbalne znaki ostrzegawcze   (" chce umrzeć", "już dłużej nie mogę",
"wolałbym nie żyć", "mam ochotę się zabić" , "wolałbym się nigdy nie urodzić")
b ) mniej wyraźne znaki, na przykład aluzje: "już nie długo nie będziesz musiał się o mnie martwić", "niedługo nie będę sprawiał już Ci więcej kłopotów", "wszystko
jest bez sensu, wątpię, czy to przeżyję"
c ) żarty, dowcipkowanie o śmierci, pogrzebach, samobójstwach
2. zachowania jako znaki ostrzegawcze:
- rozdawanie swoich cennych rzeczy - uważane jest za najbardziej radykalne zachowanie ostrzegawcze i powinno się na nie zareagować natychmiast
- następujące zmiany w pięciu ogólnych dziedzinach (jedzenie, sen, dbałość o wygląd zewnętrzny, życie towarzyskie, zmiany osobowości)
3. sytuacyjne znaki ostrzegawcze
- osoba towarzysko wyizolowana nie mająca przyjaciół, lub mająca problemy z podtrzymywaniem przyjaźni
- osoba nadużywająca narkotyków i / lub alkoholu albo mająca z nimi do czynienia w rodzinie
- osoba, która była, lub jest maltretowana fizycznie, seksualnie, lub werbalnie
- nastolatek nie mieszkający w domu
- osoba, która przeżyła, lub przeżywa poważną stratę: śmierć kogoś bliskiego, rozwód, rozstanie z dziewczyną/chłopakiem, utratę wcześniejszej pozycji finansowej, lub towarzyskiej, poważne kłopoty finansowe w rodzinie- samobójstwo ma często miejsce w rocznicę np. bankructwa
- osoba, która jest najstarszym dzieckiem w rodzinie. Najstarsze dzieci poddane są presji, aby być przykładami dla młodszych i zawsze postępowały dobrze
- osoba z historią zaburzeń psychicznych
- osoba, która usiłowała już popełnić samobójstwo
- osoba, której ktoś bliski odebrał sobie życie
- osobowość perfekcjonisty
- nadmierny krytycyzm nastolatków