Stres i radzenie sobie

• Definicja według Selyego. Zgodnie z nią w organizmie, który został

poddany wpływowi szkodliwych czynników pojawiają się zmiany

fizjologiczne, których zadanie polega na przystosowaniu organizmu do

zmienionych warunków. Selye wyróżnił dwojakiego rodzaju zmiany: (1)

specyficzne - dostosowane do rodzaju stresora i pojawiające się w

miejscu jego oddziaływania - określane jako lokalny zespół

adaptacyjny (LAS); (2) niespecyficzne - podobne dla różnych

stresorów i związane z ogólną mobilizacją organizmu - określane jako

ogólny zespół adaptacyjny (GAS). Czynniki wywołujące zmiany określa

się mianem stresorów, a same zmiany (niespecyficzne) stanem stresu.

Reakcja stresowa przebiega w trzech etapach: (1) stadium reakcji

alarmowej, w którym początkowo odporność organizmu obniża się i

widoczne są objawy zaburzenia normalnych funkcji organizmu (faza

szoku), a następnie notuje się podwyższenie odporności i reakcje

obronne (faza przeciwdziałania szokowi); (2) stadium odporności -

odporność organizmu stabilizuje się na podwyższonym poziomie i

organizm względnie dobrze toleruje obecność stresora; (3) stadium

wyczerpania, do której dochodzi wskutek przedłużonego działania

stresora przy jednoczesnej niemożności opanowania go, co prowadzi

do załamania odporności organizmu i wtórnego rozregulowania jego

funkcji.

Transakcyjne koncepcje

Transakcyjne koncepcje

stresu

stresu

• Koncepcja Lazarusa kwintesencją tego modelu jest fakt,iż emocje są

wynikiem lub reakcją na rzeczywiste, wyobrażone lub antycypowane

transakcje z otoczeniem, w których pośredniczą procesy poznawcze”

(Lazarus, 1986, str. 18).

• Ocena pierwotna – ocena wtórna

• Dwie podstawowe funkcje radzenia sobie:

• instrumentalna - skierowana na zmianę sytuacji, rozwiązanie problemu;

• regulująca przykre emocje, samouspokajająca.

• Sposoby radzenia sobie:

• poszukiwanie informacji - wszechstronny przegląd sytuacji stresowej w

celu zgromadzenia danych koniecznych dla podjęcia decyzji,

przewartościowania sytuacji;

• bezpośrednie działania - wszystkie te czynności pozapoznawcze, które

służą uporaniu się z sytuacją stresową;

• powstrzymanie się od działań - zaniechanie działań, które mogą

przynieść szkody lub są sprzeczne z wyznawanymi zasadami;

• intrapsychiczne metody zaradcze - procesy poznawcze służące

regulowaniu emocji (Lazarus, 1986; także Folkmann, Lazarus, 1985, 1986).

Koncepcja Moosa

• Moos (1986) wyróżnia pięć zestawów zadań adaptacyjnych

pojawiających się w sytuacji kryzysu. Są to:

• ustalenie znaczenia i zrozumienie subiektywnej istotności

sytuacji;

• konfrontacja z rzeczywistością i odpowiedź na wymagania

sytuacji zewnętrznej;

• podtrzymywanie relacji z członkami rodziny i przyjaciółmi,

jak również innymi osobami, które mogą być pomocne w

rozwiązaniu kryzysu i jego następstw;

• utrzymywanie rozsądnej emocjonalnej równowagi przez

panowanie nad dezorganizującymi emocjami;

• zachowanie pozytywnego obrazu siebie i poczucia

kompetencji.

• Względna ważność powyższych zadań może się zmieniać w

zależności od właściwości konkretnej osoby, sytuacji i

otoczenia.

Objawy stresu

• Biologia: bladość, pocenie się, przyspieszone bicie serca,

napięcie mięśni, zmiany ciśnienia krwi, odpływ krwi do mięsni,

suchość w ustach i gardle, częste oddawanie moczu, ból pleców,

szyi i innych części ciała, zaburzenia menstruacji, niestrawność,

bóle głowy, częste przeziębienia i inne pospolite dolegliwości,

bezsenność

• Sprawność poznawcza: luki w pamięci, zapominanie,

niemożność skoncentrowania się, ogólny brak zainteresowań,

obsesyjne trzymanie się pewnych pomysłów.

• Emocje: lęk, rozdrażnienie, depresja, zamykanie się w sobie,

nerwowość, złość, zakłopotanie.

• Zachowania: trudności z mówieniem, impulsywność, drżenia,

tiki nerwowe, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami,

częstsze uleganie wypadkom, intensywne palenie papierosów,

picie alkoholu, zażywanie leków i narkotyków, zmiany w

odżywianiu, pojawienie się nerwowych zachowań.

• Filozofia życiowa: bezradność, kwestionowanie wartości,

bezosobowe podejście do wykonywanych zadań, zobojętnienie.

Konsekwencje stresu

•

Zbyt wysoki poziom:

•

Ogólne fizyczne napięcie ciała - może objawiać się podwyższonym ciśnieniem krwi,

niestrawnością, sensacjami żołądkowymi, suchością w ustach, wzmożonym poceniem

się, dreszczami, uczuciem słabości.

•

Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej.

•

Zwolniony refleks.

•

Lęk i zamęt w głowie.

•

Niemożność skoncentrowania się i normalnego myślenia.

•

Optymalny poziom:

•

Odprężenie fizyczne i jednoczesny przypływ energii.

•

Świadomość dobrej formy i właściwego funkcjonowania.

•

Wyostrzona uwaga, wiara w siebie.

•

Szybki refleks.

•

Zainteresowanie, zaangażowanie, łatwość realizacji zadań.

•

Zbyt niski poziom:

•

Poczucie znudzenia i bezużyteczności.

•

Brak zainteresowania i zaangażowania, odpływ energii.

•

Depresja.

•

Przekonanie, że wszystko jest bez sensu.

•

Urastanie prostych prac do ogromnych zadań.

Metody poradzenia sobie ze

stresem

•

Opracowywanie i realizacja strategii umożliwiających

unikanie, minimalizowanie lub modyfikowanie narażenia

na działanie stresorów

•

psychoedukacja

•

modyfikacja stylu życia

•

poradnictwo i psychoterapia

•

zmiany w diecie

•

Rozwijanie i wykorzystywanie umiejętności

pozwalających na redukcję zbyt wysokiego natężenia

psychofizjologicznego funkcjonowania i reagowania:

•

medytacja

•

relaksacja

•

sterowanie oddechem

•

biologiczne sprzężenie zwrotne

•

Kształtowanie i wprowadzanie w życie technik

umożliwiających zdrowe wyrażanie reakcji stresowych.

•

ćwiczenia fizyczne

•

rozładowanie emocjonalne.

Interwencja kryzysowa

ramy definicyjne

• Interwencja kryzysowa, jako forma

pomocy psychologicznej, polega na

kontakcie terapeutycznym,

skoncentrowanym na problemie

wywołującym kryzys, czasowo

ograniczonym, w którym dochodzi do

konfrontacji osoby z kryzysem i do jego

rozwiązania. Redukcja symptomów i

przywrócenie równowagi psychicznej

zapobiega dalszej dezorganizacji. (W.

Badura – Madej, 1996)

Sposoby oddziaływania w

interwencji

• Wskazane:

– Być z osobą (aspekt matki)

– „Wejść w jej buty”

– Stwarzać szansę na uczenie się

– Czasem decydować (aspekt ojca)

• Unikać:

– Tłumienia reakcji emocjonalnych

– Wymuszania szybkich decyzji

– Bagatelizowania ostrych objawów reakcji

kryzysowych

– Zbyt wczesnego stosowania leków

– Pocieszania, rad, itp.

Etapy interwencji

• zapewnienie bezpieczeństwa
• dostarczenie wsparcia
• ocena stanu klienta i rozmiaru

kryzysu

• określenie problemu kryzysowego
• przegląd i analiza możliwości

poradzenia sobie z kryzysem

• sformułowanie planów
• uzyskanie zobowiązania