STRES I RADZENIE SOBIE Z NIM
Stres
Pojęcie stresu wprowadzone zostało do użycia przez Hansa Hugona Selye‘a.
Selye jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób somatycznych jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem niewydolności tzw. syndromu ogólnej adaptacji .
Stres - definicje
Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji (stresorem; bodźcem awersyjnym, charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi.
W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne.
Stres
Powstaje, gdy występuje brak równowagi pomiędzy zasobami, możliwościami człowieka a wymaganiami jego otoczenia. Przy określaniu stresu, ważna jest nie tylko sytuacja, w której dany człowiek się znajduje, ale także sposób spostrzegania tej sytuacji.
Stres jest stanem obciążenia psychicznego, który powstaje wówczas, kiedy staje się trudne, lub niemożliwe wykonanie ważnego zadania czy osiągnięcie ważnego celu
Stres – działanie pozytywne
Kiedy siła bodźca stresowego jest dość słaba, jeśli działa on względnie krótko, to wzmagając pobudzenie, może wywołać korzystną mobilizację umysłu, pamięci oraz całego organizmu, poprawiając sprawność działania.
Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
Stres – działanie negatywne
Gdy stres jest bardzo silny i długotrwały, zazwyczaj dezorganizuje działanie, prowadzi do utraty kontroli nad emocjami i zachowaniem
Odroczonym jego skutkiem często są tzw. Choroby psychosomatyczne
Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.
Stres a pobudzenie
Prawa Yerkesa-Dodsona opisują zależność między pobudzeniem emocjonalnym (np. stresem, frustracją, motywacją) a poziomem wykonywania zadań (liczbą błędów).
Jest to funkcja krzywoliniowa: do pewnego poziomu wzrost pobudzenia polepsza poziom wykonania (zmniejsza liczbę błędów), ale z dalszym wzrostem pobudzenia poziom wykonania obniża się.
Stres a pobudzenie
Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona dla wykonania każdego zadania istnieje optymalny poziom pobudzenia, przy którym zadanie to jest wykonywane najlepiej. Zarówno niższy jak i wyższy poziom pobudzenia upośledza sprawność wykonania.
Na przykład gdy jesteśmy słabo motywowani do znalezienia pracy, to szukamy jej nieskutecznie (niski poziom pobudzenia emocjonalnego i niski poziom wykonania). Jeśli jednak jesteśmy skrajnie motywowani, bardzo nam zależy i jesteśmy potężnie sfrustrowani, to nasze poszukiwania mogą być chaotyczne, a zachowanie na rozmowach kwalifikacyjnych nerwowe, co także zmniejsza szanse na powodzenie – czyli wykonanie zadania.
Drugie prawo Yerkesa-Dodsona - im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonane nawet wtedy, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki, wykonywania zadań trudnych jest szybko upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.
Przykład. Gdy goni mnie potężny pies, będę szybciej uciekał niż wtedy, gdy goni mnie średni pies. Bieganie jest łatwym zadaniem, wysoki poziom pobudzenia podnosi wykonanie tego zadania.
Gdy mam do rozwiązania zadanie matematyczne, z którym się wcześniej nie zetknąłem (trudne zadanie), to lepiej jeśli będę rozluźniony (niski poziom pobudzenia), stres szybko zmniejszy szanse na to, że dobrze je rozwiążę.
Każdy człowiek ma swój optymalny poziom funkcjonowania (optymalny poziom stresu) – przy którym doświadcza największych korzyści. Po przekroczeniu tego optymalnego poziomu, gdy siła stresu rośnie, staje się on dla człowieka coraz bardziej szkodliwy.
Style radzenia sobie ze stresem
Styl skoncentrowany na zadaniu
Stosowany przez osoby potrafiące mieć na względzie cel jaki sobie wyznaczyli. Potrafią w sytuacji stresowej rozwiązać zamierzony problem, zwalczyć trudności, pokonywać przeszkody. Poszukują informacji o zagrożeniu dzięki czemu podejmują zadania zabezpieczające. Starają się dokładnie zrozumieć sytuację i podejmują próby wprowadzenia w niej zmian, wykorzystują nowe strategie, wykorzystują doświadczenie
Styl skoncentrowany na emocjach
Koncentracja nad własnymi przeżyciami, fantazjami i wyobrażeniami. Realizowanie w wyobraźni celów niemożliwych do osiągnięcia w rzeczywistości; Emocje przeżywane podczas stresu mogą pomóc w radzeniu sobie z nim. Używany przez osoby skłonne do myślenia życzeniowego, fantazjowania. Dzięki temu obronnie spostrzegają rzeczywistość; zmniejszają napięcie emocjonalne. Może on jednak jeszcze bardziej powiększać stres – w panice wyobrażamy sobie najgorsze rzeczy..
Styl skoncentrowany na unikaniu
Osoby stosujące ten styl odwracają własną uwagę od zagrożenia. Uciekają od sytuacji stresowej, zajmują się czymś innym: alkohol, narkotyki... Zachowują się jakby stresu wcale nie było, nie dostrzegają jego istnienia. Unikanie konfrontacji ze stresorem poprzez angażowanie się w czynności zastępcze lub poszukiwanie towarzystwa innych ludzi.
Radzenie sobie z napięciem emocjonalnym
Przypomnienie sobie, że w sytuacji stresowej ważne jest nie tyle to, co nam się zdarza, lecz to, jak te zdarzenia odbieramy. Każdy ponosi odpowiedzialność za poziom przeżywanego stresu
Istnieje sekwencja:
Działa bodziec, pojawia się zdarzenie, doświadczenie, które może nabrać charakteru stresowego
Ten bodziec, zdarzenie zostaje przez człowieka zinterpretowane. Zostaje mu nadane pewne znaczenie (neutralne, stresujące, trudne, zagrażające, pozytywne)
Dopiero uznanie danego czynnika za trudny, wywołuje reakcję stresową
Dlatego ten sam czynnik u jednej osoby będzie wzbudzał stres, a u innej nie, zależnie od tego, jak zostanie zinterpretowany.
Radzenie sobie z napięciem emocjonalnym
Ćwiczenia relaksująco – koncentrujące
Stosowane w celu obniżenia napięcia emocjonalnego
Polegać mogą na rozluźnianiu mięśni (z towarzyszeniem wizualizacji)
Odprężając mięśnie wywołujemy w organizmie korzystne reakcje (normalizacja oddechu, spowolnienie pracy serca, obniżenie ciśnienia krwi)
Ćwiczenia fizyczne
Są często stosowanym sposobem obniżenia napięcia emocjonalnego
Jeśli reakcja stresowa nie doprowadziła do ekspresji w postaci aktywności fizycznej, to zastosowanie ćwiczeń fizycznych może być metodą zdrowego wyrażania reakcji stresowej
Trening fizyczny skutecznie zmniejsza napięcie mięśniowe, obniża poziom lęku, redukuje agresję
Cechy decydujące o zdrowiu
Cecha 1. Wrażliwość na sygnały wewnętrzne
Dr Gary E. Schwartz, psycholog z Arizona University odkrył, że ludzie, którzy rozpoznają sygnały ciała/umysłu, takie jak dyskomfort, ból, zmęczenie, złe samopoczucie, smutek, gniew i przyjemność lepiej sobie radzą psychiczne, mają lepszy profil immunologiczny i zdrowszy układ krążenia.
Schwarz opisał trzy aspekty tej cechy nadając jej zbiorczą nazwę „czynnik ACE”. Tak więc czynnik ACE posiada trzy fazy: uświadomić sobie, połączyć, wyrazić (Attend, Connect, Express). Naszym atutem (ACE czyli as) jest zdolność do słuchania własnego organizmu (Attend), zrozumienia sygnałów w kontekście naszego życia (Connect) i dokonanie koniecznych zmian (Express).
Cecha 2. Zdolność do zwierzeń
Dr James W. Pennebaker, psycholog z Southern Methodist University w Dallas, Texas wykazał, zwierzanie się jest zdrowe. Ludzie, którzy ujawniają swoje sekrety, urazy i uczucia względem samych siebie i innych mają żywsze reakcje immunologiczne, zdrowsze profile psychologiczne i znacznie rzadziej chorują.
Cecha 3. Siła charakteru
Dr Suzanne Ouellette, psycholog z City University, New York skoncentrowała się na sile charakteru (hardiness). Wyróżniła w niej 3 elementy (3C). Nazwała je zaangażowanie, kontrola, wyzwanie (Commitment, Control, Challenge).
Przez zaangażowanie Quelette rozumie aktywne włączanie się w pracę, twórcze działanie oraz żywe związki z ludźmi. Kontrola oznacza tu poczucie, że możemy wpływać na jakość własnego życia, zdrowia i sytuację społeczną. Wyzwanie to postawa, która traktuje sytuacje stresujące nie jako zagrożenie, lecz jako sposobność do korzystnych zmian, do rozwoju. Ludzie obdarzeni tymi cechami rzadziej chorują i mają silniejszy układ immunologiczny.
Cecha 4. Asertywność
Lekarz Dr G. F. Solomon, jeden z pionierów Psychoneuroimmunologia, udowodnił w serii badań spełniających wysokie naukowe standardy, że ludzie, którzy wyrażają swoje potrzeby i uczucia mają silniejszy i bardziej zrównoważony układ immunologiczny, oraz łatwiej opierają się chorobom immunologicznym, takim jak reumatoidalne zapalenie stawów, czy też AIDS.
Zauważono także powiązanie między siłą immunologiczną a zdolnością odnalezienia sensu życia w stresujących okolicznościach.
Cecha 5. Tworzenie związków opartych na miłości
Dr David Mc Clelland, światowej sławy psycholog z Boston University wykazał, że ludzie o silnej motywacji do tworzenia związków opartych na miłości i zaufaniu mają bardziej żywotne systemy immunologiczne i mniej chorują.
Cecha 6. Zdrowe pomaganie
Allan Luks z Institute of Advanced Health badał uzdrawiającą moc altruizmu.
Pokazał on, że osoby zaangażowane w pomaganie innym zyskują korzyści nie tylko w sferze psychicznej czy duchowej, lecz także w sferze fizycznej. Ci ludzie mniej chorują.
Cecha 7. Wszechstronność i integracja
Patricia Linville, psycholog z Duke University wykazała, że ludzie, których osobowość posiada różnorodne aspekty lepiej znoszą trudne sytuacje życiowe. Są odporniejsi na stres, depresję, fizyczne symptomy, grypę i inne choroby w obliczu stresujących wydarzeń życiowych. Mają także większe poczucie własnej wartości.
Tę cechę można nazwać aspektem „zdrowej Hydry”. Kluczem do dobrego funkcjonowania jest integracja różnych aspektów osobowości.
Cecha 8. Uważność – skupiony umysł
Dr. Jon Kabat-Zin, lekarz z University of Massachusetts Medical Centre od ponad 20 lat pomaga ludziom uleczyć symptomy stresu przy pomocy programu Stress Reduction and Relaxation Program (SR&RP czyli „stress clinic”).
Jak zademonstrował Kabat-Zin na tysiącach pacjentów, trening skupionego umysłu wydatnie pomaga w radzeniu sobie ze stresem, bólem i chorobą. Zwiększa szanse na uleczenie i sprzyja rozwojowi człowieka.