Stres i radzenie sobie - Istota, podstawowe koncepcje

Koncepcja dobrego i złego stresu wg Selye'go

• Selye rozpoczął badania nad stresem w naukach medycznych.

• Podkreślał, że życie bez stresu nie jest możliwe.

• Wg Selye`go stres to niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania.

• DYSTRES (stres zły)- kiedy stres jest tak ciężki lub trwa tak długo, że wywołuje dezorganizację działania

• EUSTRES (stres dobry)- działanie mimo chwilowego dyskomfortu prowadzi do rozwoju osobowości

Dokonując pewnego uproszczenia, można wyróżnić trzy nurty w określaniu stresu psychologicznego:

• jako reakcji wewnętrznych człowieka, zwłaszcza reakcji emocjonalnych, doświadczanych wewnętrznie w postaci określonego przeżycia (jak w koncepcji Selye'ego oraz Mechanica);

• jako bodźca, sytuacji lub wydarzenia zewnętrznego o określonych właściwościach (przykładem takiego ujęcia jest m.in. koncepcja zmian życiowych Holmes'a i Rahe'a);

• jako relacji między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka (jak w koncepcji Lazarusa i Folkman)

Co to jest stres?

• Obecnie powszechnie akceptowany jest pogląd, że w definiowaniu stresu psychologicznego należy uwzględniać zarówno czynniki zewnętrzne, jak i procesy wewnętrzne, a także- jako czynnik pośredniczący- spostrzeganie sytuacji przez podmiot.

• Stres nie jest więc lokalizowany ani w jednostce, ani w otoczeniu, ale dotyczy określonego rodzaju relacji między nimi.

Stres wg Lazarusa

• Wg Lazarusa (relacyjne ujęcie stresu) stres to rodzaj relacji (interakcji, transakcji) między jednostką a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

• Radzenie sobie ze stresem to stale zmieniające się (dynamiczne) poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.

• Proces nadawania znaczenia danej sytuacji, Lazarus nazywa oceną pierwotną.

• Określona transakcja może być uznana za:

1. obojętną dla podmiotu,

2. sprzyjająco - pozytywną

3. stresującą.

W ocenie transakcji jako stresującej, możliwe są trzy kategorie:

• Krzywda-strata- gdy szkoda już wystąpiła,

• Zagrożenie- gdy szkoda jest antycypowana przez podmiot lub

• Wyzwanie- gdy jednostka uzna, że jest w stanie sprostać wymaganiom otoczenia

• Jeśli w wyniku oceny pierwotnej relacja zostanie uznana za stresową, zapoczątkowuje to następny proces poznawczy - ocenę wtórną.

• Dotyczy ona możliwości podjęcia działania usuwającego przyczyny stresu, lub przynajmniej łagodzącego jego skutki, a w wypadku wyzwania- prowadzącego do osiągnięcia korzyści.

• Ocena pierwotna i wtórna przebiegają równocześnie i są współzależne. Przebiegająca w ich toku analiza, odnosząca się zarówno do źródeł stresu, jak i do własnych zasobów, nie musi być świadoma, może przebiegać automatycznie.

• Radzenie sobie ze stresem ukierunkowane na emocje- mechanizmy obronne osobowości

To nawykowe, automatyczne, przeważnie nieuświadamiane myśli i zachowania, mające na celu redukcję lęku i innych negatywnych emocji oraz niedopuszczenie do spadku samooceny

• Często spotykane mechanizmy obronne

• WYPARCIE- mechanizm pozwalający na utrzymywanie poza świadomością myśli, uczuć, zdarzeń będących źródłem lęku

• RACJONALIZACJA-uzasadnianie, znajdowanie wymówek lub pomniejszanie znaczenia celu po to, aby zmniejszyć poczucie odpowiedzialności, winy lub rozczarowania

• PROJEKCJA (RZUTOWANIE)- przypisywanie innym ludziom własnych nieakceptowanych motywów, cech czy zachowań

• IDENTYFIKACJA- bezwiedne utożsamianie się z innym obiektem lub przypisywanie sobie jego cech

• PRZEMIESZCZENIE- ukierunkowanie negatywnych uczuć i działań na obiekt bezpieczniejszy lub bardziej dostępny niż ten, który je spowodował

• KOMPENSACJA- dążenie do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie i wyrównanie w ten sposób niepowodzeń doznawanych na innym polu

• NADKOMPENSACJA- dążenie do osiągnięcia sukcesu w dziedzinie, która była źródłem niepowodzeń

• Do problematyki stresu w ujęciu relacyjnym nawiązuje też orientacja salutogenetyczna, zainicjowana przez A. Antonovsky'ego

• Stresory to wg niego takie doświadczenia życiowe, których cechą charakterystyczną jest brak spójności, niedociążenie lub przeciążenie oraz brak wpływu na decyzje.

• To wymogi otoczenia, dla których nie ma gotowych ani zautomatyzowanych reakcji adaptacyjnych, które powodują stany napięcia emocjonalnego i które mogą przekształcić się w silne stany stresowe wymagające zastosowania złożonych procesów readaptacyjnych.

• Stresory wg Antonovsky`ego:
  1) tzw. stresory chroniczne, 2) ważne wydarzenia życiowe i 3) dokuczliwe kłopoty codzienne.

• Stresory wg niego nie zawsze wiążą się z negatywnymi konsekwencjami dla człowieka, a wręcz czasami skutki te mogą być korzystne.

• Zależy to bowiem nie tylko od rodzaju i poziomu stresorów, ale także od posiadanych przez człowieka zasobów odpornościowych i poczucia koherencji.

• Do nurtu relacyjnego można zaliczyć również teorię zachowania zasobów Hobfolla

• Stres jest tu ujmowany jako relacja jednostki i otoczenia, w którym istnieje rzeczywista lub potencjalna utrata zasobów lub brak wzrostu zasobów mający miejsce po ich zainwestowaniu.

• Pojęcie zasobów jest rozumiane najogólniej jako podmiotowe oraz środowiskowe cechy i możliwości, które w interakcji stresowej i zdrowotnej pełnią pozytywną funkcje obronną

• Hobfoll wyróżnia cztery rodzaje zasobów:

1. przedmioty (np. mieszkanie),

2. warunki (np. stała praca, dobre relacje rodzinne),

3. zasoby energetyczne (np. pieniądze lub wiedza) oraz

4. zasoby osobiste (np. inteligencja, atrakcyjność, zasoby duchowe)

1

---