Wykład: Proces karny 12.03.2009

Postępowanie odwoławcze:

Zasada instancyjności i zasada kontroli procesu:

Wg niektórych poglądów w zasadzie kontroli procesu mieści się zasada instancyjności. Inne poglądy oddzielają od siebie obie zasady.

Praktycznie wszystkie rozstrzygnięcia (nawet poszczególne czynności) wydane w toku procesu karnego podlegają kontroli – prawo podmiotowe do rozstrzygnięcia wydanego w trybie kontrolnym.

Konstytucja przewiduje wymóg przynajmniej dwuinstancyjności postępowania sądowego. Jest to tylko część prawa do kontroli, ponieważ zasada ta obejmuje nie tylko postępowanie sądowe, ale cały proces karny (każdy jego etap).

Konstytucja przewiduje również zasadę, że nikomu nie można zamykać drogi do dochodzenia jego praw konstytucyjnie zagwarantowanych (gwarancja drogi prawnej). To także jest tylko część prawa do kontroli.

Nie można poddawać kontroli orzeczeń kontrolnych (co do zasady) → ochrona przed przewlekłością postępowania. Również orzeczenia wydane przez SN, nawet jeśli nie są orzeczeniami kontrolnymi, nie podlegają zaskarżeniu – wynika to również z konstrukcji organów sądowych w Polsce.

Tryb nadzoru:

Nie jest tożsamy z trybem kontrolnym.

Wszczęcie trybu nadzoru następuje z urzędu. Chroni on również w mniejszym stopniu uprawnienia uczestników procesu. Tryb ten przewidziany jest przede wszystkim w postępowaniu przygotowawczym → nadzór sprawuje prokurator albo prokurator przełożony wobec prokuratora prowadzącego śledztwo.

W procesie karnym nakładają się na siebie różne tryby kontroli – zwłaszcza w postępowaniu przygotowawczym → nadzór na śledztwem i możliwość zaskarżenia do sądu.

W postępowaniu sądowym tryb nadzoru przewidziany jest w przypadku wystąpienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych → sąd z urzędu wznawia postępowanie. Również prokurator generalny i RPO sprawują swoisty nadzór, ponieważ mogą składać nadzwyczajne środki odwoławcze (robią to z urzędu, chociaż uczestnicy postępowania mogą dać impuls do działania).

Z praktycznego punktu widzenia możliwość kontroli wpływa w dużym stopniu na przemyślenie wydawanych decyzji i ich rzetelność.

Negatywna cecha kontroli – przedłużenie postępowania → nie można zbyt szeroko otwierać możliwości kontroli, ponieważ groziłoby to przewlekłością postępowania. Konstytucja i Europejska Konwencja Praw Człowieka przewidują prawo do szybkiego procesu.

Kontrola w trybie odwoławczym:

Obowiązuje zasada dwuinstancyjność – nie można skarżyć orzeczeń II instancji. Budowa sądownictwa w Polsce jest trójstopniowa: SR → SO → SA, ale instancje zawsze mogą być tylko 2.

Organ wyższego rzędu (stopnia) nie jest tożsamy z organem wyższej instancji.

Organ wyższego stopnia – struktura organizacyjna.

Organ wyższej instancji – struktura proceduralna. Może istnieć instancja pozioma (środek rozpoznaje ten sam organ w innym składzie).

Kontrola w ramach instancji:

Klasyfikacja środków, które przysługują uczestnikom i które służą wszczęciu kontroli – środki zaskarżania:
1. środki odwoławcze – służące zaskarżaniu orzeczeń nieprawomocnych
2. nadzwyczajne środki zaskarżenia – służące zaskarżaniu prawomocnych orzeczeń → mogą być wnoszone tylko wyjątkowo w przypadku rażących naruszeń.

3. sprzeciwy – inicjowany przez stronę; nie jest to postulujące OW, tylko kasujące orzeczenie; powoduje rozpoznanie sprawy d początku w I instancji.
4. natychmiastowe odwołania – od zarządzeń przewodniczącego składu orzekającego do całego składu, chyba że sąd orzeka jednoosobowo. Obecnie mają nikłe znaczenie, z uwagi na wyeliminowanie ławników i większość spraw jest rozstrzyganych przez składy jednoosobowe.

Środki odwoławcze:
1. zażalenia – służy do skarżenia postanowień i zarządzeń; stosowane w całym procesie
2. apelacje – służy do skarżenia wyroków; stosowanie jest ograniczone do postępowania sądowego

Cechy:
1. dewolutywność – w wyniku wniesienia środka sprawa przesuwa się do wyższej instancji:
a) apelacja jest bezwzględnie dewolutywna
b) zażalenie jest względnie dewolutywne – organ, który wydał zaskarżone postanowienie lub zarządzenie może sam je zmienić i dopiero, gdy tego nie zrobi następuje przesunięcie instancyjne. Zmiana orzeczenia przez ten sam organ może nastąpić tylko jeśli w całości uwzględni się żądanie strony. Jeśli uwzględni się tylko w części, to zażalenie trafia do wyższej instancji.

2. suspensywność – wniesienie środka powoduje wstrzymanie wykonania orzeczenia:
a) bezwzględna w przypadku apelacji – nieprawomocne orzeczenie nie jest wykonywane
b) względna w przypadku zażaleń – z zasady nieprawomocne orzeczenie jest wykonywane, ale organ I lub II instancji może wstrzymać wykonanie

Apelacja:

Może być wniesiona tylko przez strony i podmiot odpowiedzialny posiłkowo (art. 416). Zażalenie może być wniesione przez szerszy krąg podmiotów.

Pokrzywdzonemu apelacja nie przysługuje ponieważ w postępowaniu sądowym nie jest stroną, chyba że przystąpi do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny albo powód cywilny.

W apelacji można zaskarżyć całe orzeczenie albo jego część – osoba skarżąca ma obowiązek określić zakres apelacji. Są pewne ograniczenia, które przyjmują zakres skarżenia z góry, np. jeśli kwestionuje się winę (orzeczenie co do winy wg KPK, to część wyroku, która przypisuje sprawstwo przestępstwa; nie chodzi o zawinienie w rozumieniu KK), to skarży się wyrok w pełnym zakresie, albo jeśli skarży się karę zasadniczą, to zakres obejmuje całą karę.

Istnieje możliwość wniesienia środka tylko w zakresie uzasadnienia – środek ten ma za zadanie ochronę dóbr osobistych.

Gravamen → interes prawny. Jest istotny ze względu na możliwość wniesienia środka – można skarżyć tylko te rozstrzygnięcia, które naruszają prawa skarżącego (np. nie można wnieść apelacji od wyroku uniewinniającego). Ograniczenie to nie obejmuje prokuratora, ponieważ on ma zawsze interes prawny, jako stróż porządku prawnego. Obrońca oskarżonego nie może dokonywać czynności na niekorzyść reprezentowanego – tylko na korzyść.

Terminy:

Po upływie terminu na wniesienie apelacji wyrok staje się prawomocny i podlega wykonaniu. Zachowanie terminu jest wymogiem formalnym i ma charakter zawity, tj. można termin ten przywrócić.

Obowiązują 2 terminy:
1. 7 dni na wniesienie wniosku o uzasadnienie wyroku
2. 14 dni na wniesienie apelacji od ogłoszenia lub doręczenia uzasadnienia

Przekroczenie któregokolwiek terminu powoduje uprawomocnienie się wyroku i jego wykonanie.

Uzasadnienie wyroku jest wymagane do wniesienia apelacji.