PRACA KONTROLNA
PRZEDMIOT: PODSTAWY ERGONOMII I FIZJOLOGIA PRACY
TEMAT: DZIAŁALNOŚĆ ERGONOMICZNA, KONCEPCYJNA I KOREKCYJNA
kierunek: BHP
semestr: I
DZIAŁALNOŚĆ ERGONOMICZNA
W wyniku stałego postępu techniki informatycznej, telekomunikacyjnej i multimedialnej - otoczenie, w jakim żyjemy podlega ciągłym zmianom. Cywilizacja wkroczyła obecnie na nowy etap rozwoju - stajemy się społeczeństwem informacyjnym. Nowa jakość komunikacji wynika z jej przystępności, masowości i globalności. Wraz z tym zmienia się sposób wykonywania pracy. Zanika praca wykonywana wyłącznie przy użyciu rąk, coraz częściej w trudnych i uciążliwych czynnościach człowiek jest zastępowany maszyną, albo też wykonuje swą pracę przy użyciu maszyn. Na jakość aktywności zawodowej, na równi z upowszechnieniem wiedzy o możliwościach nowoczesnych technologii, wpływa organizacja przestrzeni pracy. Koncepcja ergonomicznego środowiska nie jest już tylko komfortem a standardem gwarantującym przyjazne i zdrowe otoczenie.
Wiele firm reklamuje swoje produkty za pomocą słowa „ergonomia” – ulotki reklamowe mówią o ergonomicznych krzesłach, ergonomicznych klawiaturach, ergonomicznym projektowaniu przestrzeni.
Nazwa ergonomia wywodzi się od dwóch greckich słów: ergon - czyn, praca oraz nomos - zwyczaj, prawo, wiedza. W przekładzie na język polski oznacza wiedzę o pracy (ludzkiej).
Ergonomia określana jest też bardzo często jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.
W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzująca możliwości człowieka, potrzebna, do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn, systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczna, i efektywna pracę.
Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawieraja.ca cel jej działania brzmi: „ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości".
Z definicji tych wynika, że podstawowym celem ergonomii jest optymalne kształtowanie całego systemu aktywności człowieka, na który składają się wszystkie jej elementy jak: możliwości człowieka, organizacja i środki używane w pracy (działaniu) oraz produkt, który jest wynikiem tej pracy (działalności). Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest potrzebna i stosowana we wszystkich gałęziach przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, ale nie tylko – często także zasady ergonomii wykorzystuje się np. w gospodarstwie domowym.
Optymalizacja pracy wypływa przede wszystkim z przesłanek humanistycznych. Człowiek jest podmiotem i najważniejszym jej elementem, produkcja i produkt powinny być kształtowane dla człowieka jako środek do osiągania jego celów, przede wszystkim lepszej jakości życia. Taka postawa jest w opozycji do poglądu z okresu wczesnej fazy ery przemysłowej, kiedy człowiek był jedynie niedoskonałym trybikiem procesu produkcji. Poza przesłankami humanistycznymi powodem centralnego zainteresowania człowiekiem i jego możliwościami w tym układzie był wniosek, do którego doszli obserwatorzy procesu produkcji, który mówił o tym że człowiek mimo dużych zdolności adaptacyjnych pozostaje najbardziej kruchym i nieprzewidzianym elementem systemu pracy. Coraz powszechniejszą była świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek będzie w stanie osiągać dużaą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania z technicznymi środkami pracy oraz materialnym i społecznym środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości człowieka.
Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na wszechstronny rozwój
1.
pracownika - intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej bezpieczeństwo. Kształtowanie takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie tylko układów technicznych, ale i człowieka – jego możliwości fizycznych i psychicznych. A także wiedzy o różnicach między możliwościami poszczególnych osób. Bowiem nie każda osoba może pracować na dowolnym stanowisku pracy. Istnieją przecież takie stanowiska, na których potrzebna jest np. ponadprzeciętna siła fizyczna, albo zdolność do logicznego rozumowania.
Jeśli chodzi o zakres działań stosowanych, to wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:
ergonomie koncepcyjną, projektową,
ergonomię korekcyjną.
DZIAŁALNOŚĆ KONCEPCYJNA
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek - technika - środowisko na etapie projektowania. Projekty te dotyczą przede wszystkim środków i środowiska pracy, natomiast możliwości psychofizyczne człowieka są tu punktem odniesienia. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie.Zajmuje się analizą już istniejących maszyn, urządzeń technicznych, stanowisk pracy, z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowania zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy.
DZIAŁALNOŚĆ KOREKCYJNA
Ergonomia korekcyjna jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje się analizą, istniejących warunków na stanowiskach pracy, oceną pod katem zgodności tych warunków z wymaganiami jakie dyktują psychofizyczne, antropologiczne, biomechaniczne cechy człowieka oraz wymaganiami społecznymi i organizacyjnymi cechami pracy, następnie opracowaniem projektu optymalizacji. Korekta warunków pracy odbywa się na drodze modernizacji pracujących już maszyn i urządzeń oraz wprowadzania elementów zabezpieczających ludzi przed szkodliwymi wpływami środowiska pracy. Częstym sposobem jest formułowanie odpowiednich zaleceń i wytycznych w wyniku ergonomicznych analiz (np. z wykorzystaniem ergonomicznych list kontrolnych). W efekcie takich działań następuje polepszenie materialnych warunków pracy (zmniejszenie poziomu hałasu, drgań, poprawa oświetlenia, polepszenie warunków mikroklimatycznych, obniżenie poziomu zanieczyszczeń powietrza, itd.), wyeliminowanie nadmiernych obciążeń fizycznych i psychicznych związanych z procesem pracy (mechanizacja prac, poprawa pozycji pracy, poprawa warunków odbioru informacji, usprawnienia organizacyjne, itp.). Działania tego typu stosowane są najczęściej, jednak spotykają się one z poważnymi ograniczeniami natury technicznej, organizacyjnej i ekonomicznej. Ergonomia korekcyjna działa na "żywym organizmie" w środowisku pracy, stąd wiele zaleceń wynikających z analizy ergonomicznej (np. propozycja zmiany konstrukcji) jest nie do osiągnięcia (gdyż np. badane stanowisko może być ogniwem procesu technologicznego) i może ponosić za sobą wysokie nakłady finansowe. Na tym gruncie może powstawać wiele nierealnych zaleceń. Usunięcie tego typu nieprawidłowości powinno nastąpić u źródła, czyli w procesie projektowania narzędzi, maszyn, urządzeń, czy też stanowisk pracy
W analizie i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie wielu elementów systemu pracy na stanowisku takich jak:
2.
sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji wzrokowej i słuchowej),
podział zadań miedzy pracownikiem a maszynę (np. komputer), « analiza wysiłku i pozycji przy pracy,
ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia, hałasu, mikroklimatu),
ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji pracowników,
Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie planu korekty warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w danej sytuacji.
Obydwa kierunki prac ergonomicznych są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia koncepcyjna opiera się o bazy danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne do projektowania, ale również o wyniki badań prowadzonych w zakresie ergonomii korekcyjnej. Natomiast weryfikacja przyjętych podczas projektowania rozwiązań układu człowiek - technika - środowisko, następuje przez jego analizę w warunkach produkcyjnych.
Oczywiście, najbardziej racjonalne jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie ergonomii koncepcyjnej, łatwiej i ekonomiczniej jest bowiem wprowadzać wymogi ergonomiczne dla nowej koncepcji projektu niż później go korygować.
PRZYKŁAD:
Obecnie nieodłącznym narzędziem pracy biurowej jest komputer. Jeszcze kilkanaście lat temu nikt nie widział większej potrzeby projektowania komputerowego stanowiska pracy: bo cóż tu wielkiego do projektowania, skoro jest jakieś krzesło, jest jakieś biurko. Dodatkowo w obiegowej opinii panowało przekonanie, że nie ma nic mniej uciążliwego niż praca biurowa. Jednak kilkanaście lat praktyki spowodowało, że uwidoczniło się wiele problemów związanych z pracą przy komputerze.
Okazuje się bowiem, że długi okres pracy (wielogodzinny, kilkumiesięczny, kilkuletni) z komputerem wraz z niekorzystnymi czynnikami może powodować dolegliwości zdrowotne. Pojawienie się dolegliwości zdrowotnych zależy przede wszystkim od czynników będących potencjalnymi zagrożeniami, czasu pracy z komputerem, indywidualnych cech użytkownika (w tym jego osobistej podatności).
Dolegliwości zdrowotne, które mogą wystąpić przy długotrwałej pracy przy komputerze mogą wystąpić m. in. w postaci:
bólu (głowy, pleców, karku, rąk, nadgarstków itd.),
zapalenia ścięgien, stawów, itd.
obrzęku, opuchlizny palców, dłoni, stawów,
zniekształcenia kości, m.in. „nadgarstka informatyka”
mrowienia, drętwienia (ramion, nóg, itd.),
osłabienia koordynacji ruchów,
zmęczenia (wywołanego głównie brakiem odpowiednich przerw),
osłabienia mięśni (wśród programistów obserwuje się np. zaniki mięśni nóg),
pieczenia oczu, rozmazywanie się obrazu (jako skutek niewłaściwych monitorów),
rozdrażnienia.
Wyniki badań przeprowadzone wśród 75 respondentów pracujących na stanowiskach pracy z komputerem wykazały, że około tylko u 17% badanych nie stwierdzono żadnych dolegliwości związanych z pracą za biurkiem. Natomiast u 83% respondentów stwierdzono występowanie szeregu dolegliwości zdrowotnych. Ponad 35 respondentów (około 50% badanych) stwierdziło dolegliwości dotyczące bólu: szyi, pleców; dolegliwości oczu, niewygoda siedzenie. Ponadto 27%
3.
przyznało, że cierpi na bóle głowy i nadmierne obciążenia psychiczne.
Ogólnie można powiedzieć, że dolegliwości te spowodowane są głównie przez:
niepoprawne ustawienie stanowiska komputerowego i jego wyposażenia (krzesło, stół, monitor, klawiatura, itd.) – które wymusza przyjęcie przez użytkownika niekorzystnej sylwetki podczas pracy, nadmierne obciążenie określonej grupy mięśni i układu szkieletowego (kostnego);
nieodpowiednia organizacja stanowiska pracy i techniki pracy;
przyjęcie niepoprawnej sylwetki podczas pracy - która wymusza na organizmie dodatkowy wysiłek, nadmierne obciążenie określonej grupy mięśni i układu szkieletowego (kostnego);
powtarzanie tych samych czynności: np. wprowadzanie informacji do bazy danych, fakturowanie. Operacje tego typu charakteryzują się cyklicznym powtarzaniem tych samych
czynności
Na podstawie tych spostrzeżeń można jasno stwierdzić: komputerowe miejsce pracy wymaga projektowania ergonomicznego. Właściwie ustawienie komputera, monitora i klawiatury, a także odpowiedniego, wyprofilowanego krzesła umożliwi mniej obciążającą fizycznie i psychicznie pracę z komputerem.
Znajomość tych podstawowych wytycznych sprawia, że coraz częściej przy komputerowych stanowiskach pracy mamy do czynienia z ergonomią koncepcyjną, czyli stosowaniem zasad ergonomii już na etapie planowania stanowiska pracy.
Bibliografia:
Ergonomia na co dzień / Arwid Hansen. - Warszawa : Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987
Ergonomia dla każdego / Anna Batogowska, Andrzej Malinowski. - Poznań : "Sorus", 1997
4.