WYCHOWANIE W ŚWIETLE KONCEPCJI PSYCHOLOGICZNYCH-
HUMANISTYCZNE
Jej reprezentantami sąm.in. Abraham H. Maslow, Carl R. Rogers i Frederick S. Perls.
Ogólne założenie koncepcji - Zgodnie z koncepcją humanistyczną, każdy człowiek jest ze swej istoty jednostką aktywną i samodzielną. Jest w pełnym znaczeniu tego słowa podmiotem działania, odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o swoim losie.Także dziecko jest człowiekiem pełnowartościowym. Ma swoje własne życie i własną tożsamość. Nie stanowi więc niczyjej własności; ma pełne prawa do własnej aktywności i samodzielności, tj. podejmowania różnych zadań, samodzielnego myślenia i rozwiązywania własnych problemów. Niezbywalnym jego prawem jest stać się tym, czym się stać może. Każdy człowiek ma zatem prawo i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój oraz aktualizowanie drzemiących w nim możliwości: Może więc i powinien świadomie wpływać na coraz dojrzalszy i pełniejszy kształt swego życia. Efekt taki uzyskuje dzięki procesowi samorealizacji czy samoaktualizacji (self-actualization), stanowiącej wrodzoną cechę człowieka. Jest on też, nie wyłączając dziecka, istotą z natury dobrą. Zły staje dopiero się wskutek odejścia od samoaktualizacji, co z kolei jest zwykle wynikiem wadliwego uczenia się 1 Przesadnego poddawania się mechanizmom obronnym. Jednostka bywa sterowana głównie przez własny sposób postrzegania zarówno samej siebie, jak i otoczenia: Jej zachowanie jest zatem zdeterminowane w szczególności przez obraz, wizerunek, wiedzę, opinię lub poglądy, jakie ma o świecie wewnętrznym (własnym „ja") i świecie zewnętrznym (otoczeniu). O wartości człowieka decyduje nie to, czym był on w przeszłości lub czym się może stać w przyszłości, lecz to, czym jest obecnie:Jego zasadnicze zadanie polega więc na aktualizowaniu tkwiących w nim możliwości.
Wychowanie i jego cele: wychowanie. Jest nim w szczególności postępowanie niedyrek-tywne, tj. wykluczające wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom i młodzieży czegokolwiek i celowo rezygnujące z jakiejkolwiek formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględnego podporządkowania się dorosłym. Wychowanie w takim rozumieniu ma stwarzać przede wszystkim odpowiednie warunki, sprzyjające samorealizacji wychowanków, tzn. ma im pomagać w ich rozwoju i dojrzewaniu. Wychowanie — zgodnie z założeniami koncepcji humanistycznej — jest nade wszystko wspomaganiem wychowanków w ich naturalnym rozwoju. Ma głównie dopomóc stać się każdemu z nich osobą w pełni funkcjonującą (fully functioning person}, otwartą na nowe doświadczenia, niepoddającą się mechanizmom obronnym i kierującą się w swym postępowaniu także emocjami, a nie tylko przesłankami rozumowymi. Charakterystykę osoby w pełni funkcjonującej przedstawił A. H. Maslow (1990). Nazywa j ą osobą twórczą lub osobą, która osiągnęła najwyższy poziom samoaktualizacji. Człowiek taki według niego:
Pełniej, mniej schematycznie i bardziej trafnie spostrzega ludzi i przedmioty [...].
Ma pozytywną samoocenę [...]. Nie jest nastawiony obronnie [...].
Jest spontaniczny w swym myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu
Jest
skoncentrowany na problemach, nie zaś na własnym »ja«. Ży
je
sprawami, które uważa za ważne [...].
Dobrze znosi samotność [...].
Przeżywa
uniesienia, zdumienie, grozę, poczucie potęgi, a także
i
bezradności, zagubienia.
Interesuje
się społeczeństwem i miłuje ludzkość, współdźwięczy
z
nią. Nie żywi wrogości do ludzi [...].
Nawiązuje
bliższe kontakty z niewieloma ludźmi, lecz są one na
cechowane
głębią i powagą.
Znajduje większe zadowolenie niż inni w samym dążeniu do cel
Ma poczucie humoru, lecz jest to humor raczej filozoficzny niż złośliwy.
Jest pod jakimś względem twórczy, oryginalny [...].
Nie jest oderwany od kultury, lecz także nie jest od niej nazbyt zależny.
W koncepcji humanistycznej każdą z cech przypisywanych osobie w pełni funkcjonującej można uznać za jeden z podstawowych celów wychowania, ale nie w znaczeniu bezpośrednim (dosłownym), lecz pośrednim (przenośnym). Realizowanie ich leży bowiem nie tyle w gestii wychowawców, ile samego wychowanka, który ma w sobie dość siły, aby z pożytkiem dla siebie i innych kierować własnym rozwojem.
Warunki realizacji celów wychowania - zadanie, jakie mają do wykonania wychowawcy, polega na stworzeniu atmosfery pozbawionej lęku, frustracji i stresów, czyli warunków sprzyjających nabywaniu przez wychowanków wspomnianych cech osobowości. Obowiązuje przede wszystkim koncentrowanie się na wychowanku jako osobie ludzkiej. Centralnym punktem zainteresowań w procesie wychowawczym są więc nie tyle nurtujące go problemy czy sprawiane przez niego trudności, ile on sam jako osoba ludzka w pełni autonomiczna, niepowtarzalna i zasługująca na szacunek bez stawiania wstępnych warunków.
Ocena koncepcji humanistycznej: Szczególnie cenne w koncepcji humanistycznej są zalecenia związane z okazywaniem sobie wzajemnie akceptacji i rozumienia empa-tycznego, przyjmowania postaw autentyzmu, a także przywiązywanie wagi do rozmów przeprowadzanych z dziećmi i młodzieżą (por. S. Wein-berger, 1990) oraz tworzenie i pogłębianie więzi interpersonalnych między wychowawcami i wychowankami, jak również psychologiczne wspomaganie tych ostatnich, np. poprzez uważne (aktywne) ich wysłuchanie, życzliwe rozumienie i emocjonalny rezonans (por. W. Komar, 1989). Niewątpliwą zasługą koncepcji humanistycznej jest też przypisywanie większego znaczenia do zapewnienia określonych warunków psychospołecznych w procesie wychowania niż do zastosowania różnego rodzaju metod i technik oddziaływań wychowawczych. Chodzi tu szczególnie o przyjmowanie wspomnianych postaw. W ten sposób ogranicza się znacznie me tylko interwencyjny i dyrektywny charakter wychowania, lecz także jego nadmierną intencjonalność.