Zygmunt Freud uważany jest za jednego z najwybitniejszych myślicieli XX wieku. Jego teoria osobowości zrewolucjonizowała nie tylko ówczesną psychologię, ale również szerokie pole filozofii i sztuki. Wpływ teorii Freuda do dziś pozostaje niezaprzeczalny.
Zdaniem Freuda rozwój osobowości następuje już w dzieciństwie. Jest to proces stadialny, w którym Freud wyodrębnił pięć stadiów, które określił jako stadia psychoseksualne. Dokonał takiego rozróżnienia z tego powodu, że sądził, iż rozwój psychiczny człowieka warunkowany jest zmienną i dynamiczną energią seksualną, która koncentruje się w różnych miejscach ciała ludzkiego i zmienia się w miarę jego rozwoju i dojrzewania. Stadia, które wyodrębnił Freud to kolejno:
1. Stadium oralne: ma ono miejsce w okresie od dwunastego do osiemnastego miesiąca życia. Wówczas niemowlę poznaje i "pochłania" otaczający je świat ustami, tak jak pożywienie, które spożywa. Dlatego właśnie w tym stadium fundamentalnym ośrodkiem poznawania świata i doznawania wrażeń są usta. Freud był zdania, że wśród osób, których rozwój zatrzymał się właśnie w fazie oralnej częściej dochodzi do nałogowych czynności, takich jak picie, palenia albo nadmierne objadanie, gdyż osoby te szukają zaspokojenia właśnie w takich czynnościach.
2. Stadium analne: dziecko wchodzi w drugie stadium rozwoju około drugiego do trzeciego roku życia. Wówczas zaczyna kształtować się struktura osobowości określana jako ego. Wtedy dziecko zaczyna być świadome własnego istnienia oraz wymagań, jakie stawia przed nim otaczająca rzeczywistość. Jest to również okres, kiedy dziecko wyrasta z pieluch i uczy się samodzielnego korzystania z toalety. Dlatego według Freuda ważnym zadaniem, przed którym dziecko staje w tym stadium jest osiągnięcie umiejętności kontrolowania wydzielin fizjologicznych organizmu. W związku z tym osoby, których rozwój zatrzymał się w tym stadium albo przesadnie dbają o porządek i czystość, albo wręcz przeciwnie - są niechlujnymi brudasami.
3. Stadium edypalne, inaczej falliczne: ma miejsce w okresie od trzeciego do szóstego roku życia. W tym stadium wrażenia seksualne umiejscawiają się w łechtaczce u dziewcząt i w penisie u chłopców. Wówczas dzieci są świadome swojej seksualności i różnic pomiędzy dziećmi różnych płci. Zdaniem Freuda w stadium tym dzieci podświadomie pragną w sposób seksualny rodziców płci przeciwnej i darzą uczuciem nienawiści drugiego rodzica, widząc w nim swojego konkurenta. Freud określił takie zjawisko mianem kompleksu Edypa. Edyp był mitologicznym bohaterem, który nieświadomie zamordował swego ojca i poślubił swoją matkę. Jednak według Freuda przebieg kompleksu Edypa różni się w zależności od płci dziecka. U chłopców stadium to ma bardziej dynamiczny charakter. Chłopcy są wówczas dumni z posiadania penisa i czerpią z niego przyjemność. Natomiast w momencie, kiedy zobaczą nagą kobietę ogarnia ich lęk i strach, gdyż są przekonani, iż jest to mężczyzna, któremu odcięto penisa, a winą za to obarczają własnego ojca. W ten sposób rodzi się tak zwany lęk kastracyjny, ponieważ chłopcy obawiają się, że ich może spotkać to samo. Pozytywne rozwiązanie tego lęku doprowadza do tego, że u chłopców zanika pożądanie do własnej matki, a ojcowie zyskują w oczach synów autonomię i moralność, z którymi synowie się identyfikują. W tej fazie kształtuje się kolejna struktura osobowości, czyli superego.
Freud stwierdził, że u dziewczynek nie występuje lęk kastracyjny. W ogóle sam przyznał, że Trudo jest mu wytłumaczyć, w jaki sposób proces ten przebiega u dziewczynek, gdyż nie mają one penisa. Próbował rozwikłać to w ten sposób, że dziewczynki mogą czuć się gorsze z tego względu, że nie mają okazałego penisa tylko małą i niepozorną łechtaczkę. Według Freuda w momencie, gdy dziewczynki odkrywają tą znaczącą różnicę w budowie chłopców zaczynają czuć się gorzej, czują się pokrzywdzone i poniżone. Rodzi się u nich poczucie zazdrości o penisa, które trwa aż do osiągnięcia przez nie dorosłości. Dlatego właśnie u kobiet wykształcają się dwa silne pragnienia - posiadania penisa i oraz posiadania dziecka, które przez długi czas istnieją w sferze kobiecej nieświadomości w stanie kateksji, czyli związania energii psychicznej z wyobrażeniami, dzięki którym kobieta może przygotować się do czekającej ją wkrótce roli związanej z płcią. W innym przypadku, na przykład u kobiet neurotycznych rozwiązanie problemu zazdrości o penisa następuje poprzez usilne dążenie do osiągnięcia sukcesu. Jednak zdaniem Freuda niezależnie od tego, czy kompleks Edypa kobieta rozwiąże w pierwszy czy w drugi sposób, jej moralne superego nigdy nie będzie tak silnie wykształcone, jak u mężczyzn.
Z ust Freuda padły legendarne już słowa, że "anatomia jest przeznaczeniem". Słowa te oznaczają, że męskość i kobiecość, oraz wszystko, co idzie za tym rozróżnieniem w sensie psychicznym i biologicznym nie są przeciwieństwami, które się wykluczają, ale wręcz przeciwnie. Zdaniem Freuda "Nie znajdzie się u człowieka czystej męskości, ani kobiecości w sensie biologicznym ani psychologicznym. Przeciwnie, każda jednostka wykazuje mieszaninę cech charakterologicznych, właściwych jednej i drugiej płci". W związku z tym idea kobiecości i idea męskości nakładają się na siebie w każdym człowieku, niezależnie od jego płci biologicznej. W powiedzeniu o anatomii i przeznaczeniu nie chodzi więc o determinację biologiczną ról płciowych, ani o warunkowanie genetyczne. Chodzi o coś, w czym Freud wyprzedził swoją epokę, o to, że w każdym człowieku jest mniejszy lub większy pierwiastek męskości i kobiecości. Dlatego właśnie według Freuda, dopóki kobiety nie będą miały penisa zawsze będzie w ich nieświadomości jakiś poziom zazdrości, podejrzliwości i lęku w stosunku do mężczyzn. Jest to po prostu przeznaczenie, które zostało nam narzucone przez własną anatomię.
Kiedy około piątego-szóstego roku życia rozwiązany zostaje kompleks Edypa dochodzi do ostatecznego uformowania wzorca osobowościowego dziecka. Ale w przypadku, gdy nie dochodzi do pomyślnego rozwiązania konfliktów tego okresu, fiksacje nie zostają rozwiązane, jak również poczucie winy w stosunku do osób własnej i przeciwnej płci to ciążą one nad całym przyszłym życiem człowieka.
4. Stadium latalne, inaczej utajone: rozpoczyna się ono w momencie zakończenia fazy fallicznej i trwa aż do osiągnięcia dojrzałości. Stadium to charakteryzuje się uregulowaniem trybu życia ze względu na to, że dziecko zaczyna chodzić do szkoły. Wtedy też następuje nauka pierwszych ról społecznych, tworzą się grupy koleżeńskie i przyjacielskie. Dziecko uczy się funkcjonowania, współpracy i współdziałania w grupie. Według Freuda w tym okresie dochodzi również do tak zwanej amnezji dziecięcej, kiedy to dziecko nie jest w stanie przypomnieć sobie wydarzeń z pierwszych lat jego życia. Przyczyną amnezji jest wypieranie psychicznych doświadczeń i pobudzeń, które miały miejsce we wcześniejszych stadiach.
5. Stadium genitalne: stadium to przypada na okres dojrzałości płciowej i seksualnej, a rozpoczyna się już w okresie dojrzewania. Wówczas następuje skierowanie energii seksualnej, dotychczas umiejscowionej w genitaliach, w stronę stosunków płciowych. Oczywiście nie każdy człowiek osiąga pełnię dojrzałości. Przeszkodą w jej osiągnięciu mogą być na przykład mechanizmy obronne generowane przez ego lub zmiany w instynktownej energii.