Starożytna myśl pedagogiczna

 

Humanitas – ukształtowanie charakteru , rozwinięcie człowieczeństwa.

Pitagoras  (570 – 504 p.n.e)

- Związek Pitagoreński (cele edukacyjne , dwustopniowe wtajemniczenie)

- Edukacja – elitaryzm (styl kształcenia : nocne wykłady + apoftegmatyczny język przekazu ; 1. Raz = świadoma pedagogiczna selekcja)

- Talent równa się pamięć

- Filozofia – funkcja wychowawcza

- Związek Pitagoreński  -> cel = realizacja zasady doskonałości

- Idea harmonii (cnota = harmonia duszy)

- Harmonia charakteru (katartysis = podatność na wychowanie)

- Stanowisko natawistyczne – teoria nieśmiertelności i wędrówki duszy

- Zasada selekcji

- Zasada powiązania edukacji z polityką

- Zasada wysiłku jako podstawa wewnętrznego dojrzewania

- Zasada systematyczności w nauczaniu

- Teoria jedni dwu składników – dusza i ciało

- Nieśmiertelność duszy , metempsychoza = składniki filozofii wychowania Platona

- Zasada samoograniczenia

- Wartości uniwersalne

- Odrzucanie dotychczasowych przyzwyczajeń i schematów poznawczych

- Aristeus = doskonalsze (dziedziczenie i wychowanie)

- Heteroonomiczny charakter edukacji (mistrz – uczeń)

- Terapia muzyką

- Szkoła pitagorejska = 300 lat

 

Heraklit (540 – 475 p.n.e)

- Wariabilizm (Platon) , humanizm i relatywizm (sofiści) , logos i teoria ognia (stoik)

- Metoda introspekcji

- Dialektyka empiryzmu i natywizm (młodzieniec  = brak wiedzy ; dorosły = wiedza = element empiryczny ; wiedza równa się wnętrze człowieka = element natywistyczny)

- Stanowisko antyindywidualistyczne i antydemokratyczne

- Dialektyka – połączenie przeciwieństw z wzajemnie się zwalczających

- Efekt napięcia = harmonia

- Metoda dialektyczna oparta na zasadzie przeciwieństw i wariabilizm , którego istotą jest zasada ciągłej zasady

- Wiedza racjonalna > wiedza zmysłowa

- Wyższość logos nad wielowiedzą erudytów

- Podtrzymanie teorii harmonii

- Krytyka kultury masowej

- Idea obiektywnej nauki poszukującej stałych prawidłości w zmieniającym się świecie.

- Arystokracja ducha

- Triada = arystokracja ducha , krwi i bezrozumny tłum

- Europejski racjonalizm

- Panta Rei

- Kierunek przemiany wyznaczała etyka

- Antithesis , asyndeton (zdania leżące obok siebie bez wyrazów łączących)

- Parisosis (zdania o tej samej liczbie zgłosek)

- Paromoisis (asonans)

- Paronomasja (gra słów)

 

Demokryt (460 – 350 p.n.e)

- Słowo jest cieniem czynu

- Człowiek = mikrokosmos zanurzony w makrokosmos = składnik bytu

- Edukacja = czynnik osobotwórczy  , wyróżniający człowieka z otaczającego biosu

- Kształcenie = sens ludzkiego życia

- Dobro moralne = wychowanie i ćwiczenia (pierwsze – kierunek , drugie – przyzwyczajenie)

- Natura i wychowanie = zmiana człowieka

- Wychowanie = świadoma i telehormiczna aktywność , podstawowy proces

- Proces wychowania = efekt pracy i wysiłku

- Przeciwnik nadmiernego chronienia dzieci

- Droga do rzeczy pięknych wiedzie przez długotrwałą i uciążliwą naukę

- Istota procesu wychowania = nauczyciel stymulujący nagrodami , a nie karami

- Stosunek wychowawczy = przyjaźń , pogoda , życzliwość , stanowczość

- Spokój ducha – cel wychowania

- Nie chodzi o zadowolenie zmysłów

- Dusza – twór materialny

- Pesymizm pedagogiczny

- Zwolennik elitaryzmu w wychowaniu

 

Sofiści

- Protagoras – edukacja powinna mieć gruntowny charakter i zaczynając się w dzieciństwie , powinna trwać przez całe życie (idea kształcenia permanentnego)

- Cel wychowania – nabycie cnót obywatelskich

- Trzy podstawowe składniki procesu wychowania : wychowawca , treść i wychowanek

- Metoda dialektyczna + bezpośrednie obcowanie z wychowankiem

- Cel kształcenia – osiągnięcie umiejętności prowadzenia dialogu i przekonania rozmówcy do swego stanowiska

- Ideał wychowawczy = formalny i materialny (Stefan Wołoszyn)

- Strona formalna = idea harmonii ; strona materialna = dzielność polityczna

- Isokrates – Trivium i Quadrivium

- Patriotyczny i moralny wymiar edukacji retorycznej

- Objaśnianie i naśladowanie wzorów literackich (praktyczna strona)

 

Sokrates  (470 – 399 p.n.e)

- Antropocentryzm filozofii epoki Peryklesa

- Przeciwnik relatywizmu

- Metoda indukcyjna i dialektyka

- Ideał filozofa = poznaj samego siebie

- Przeciwnik tabula rasa

- Twórca koncepcji kształcenia ogólnego (Kazimierz Twardowski)

- Wychowanie = intelektualistyczne , racjonalne nasycone autokrytycyzmem , wysiłkiem i skromnością

- Sokratejski dialog

- Metoda elenktyczna (obalająca)
- Metoda majeutyczna (naprowadzająca)

- Metoda erotematyczna (pytania naprowadzające)

- Prekursor heurezy

 

 

Platon (428 – 347 p.n.e)

- Pojęcie wychowania będącej jednym z wymiarów złożonego pojęcia greckiej paidei

- Wychowanie = przysposobianie dodzielności i cnoty od dzieciństwa , polega na pragnieniu  , aby dziecko stało się obywatelem , który umie rozkazywać i słuchać w granicach sprawiedliwości.

- Koncepcja anamnezy

- Filozofia wychowania = koncepcja psychologiczna reprezentowana przez teorię duszy , koncepcja etyczna oraz koncepcja społeczeństwa doskonałego (analogiczna struktura hierarchiczna)

- Pedagogika społeczna – wychowanie dobrego obywatela (Platon nie przewidywał edukacji identycznej dla wszystkich)

- Kontynuator poglądów Sokratesa

- Rzeczywistość wychowawcza = duchowa , niematerialna enoologiczna , mająca swoją formę doskonałą , do której prowadziła anamneza

- Filozofia wychowania , przeciwstawna koncepcjom Sofistów

 

Arystoteles (384 – 322 p.n.e.)

- Krytykował platońską teorię transcendetalnych idei

- Podstawy logiki oraz nauk empirycznych

- Człowiek = tabula rasa

- Człowiek – zwierzę rozumne , ale osiągającym pełnię w procesie uczłowieczającego wychowania

- Człowiek przychodzi na świat jako pinakis agrafos

- Proces urabiania wiedzie od zmysłów do umysłu

- Wychowanie jest obowiązkiem państwa , a jego celem jest ukształtowanie obywatela

- Filozofia wychowania Arystotelesa ma charakter realistyczny i naturalistyczny

- Poglądy – 3 filary : psychologia (teoria duszy) , etyka , koncepcja społeczeństwa politycznego

- Proces uczenia obejmuje 3 stadia : postrzeganie zmysłowe , zapamiętywanie , rozumowanie

- Formy pracy nauczyciela : dostarczenie materiału , ćwiczenie przez streszczanie i powtarzanie materiału zgodnie z porządkiem kojarzenia wyobrażeń , posługiwanie się dedukcją i indukcją

- Źródło wychowania to natura

- Edukację postrzegał jako państwową publiczną i przymusową

- Kształcenie oparte na metodzie indukcyjnej , uświadomienie konieczności stopniowania trudności adekwatnie do rozwijającego się wychowanka i uwzględnienie potrzeby łączenie obrazu przedmiotu w jego desygnatem językowym , co współcześnie określa się mianem zasady poglądowości

 

Pedagogika rzymska

 

Kwintylian (35 – 95)

- pierwszy nauczyciel opłacany z kasy państwowej

- pedagogika rzymska – metodyka kształcenia

- ideał wychowawczy = doskonały mówca , umiejętności oratorskie , wybitne zalety charakteru

- optymizm pedagogiczny

- zwolennik łagodności w wychowaniu

- tendencja do redukowania brutalnej karności i preferowania wzmocnień pozytywnych

 

Plutarch (50 – 125)

- zwolennik wychowania domowego

- wychowanie dzieci – odpowiedzialny ojciec

- wysoka pozycja = pedagog

- samowychowanie

- koncepcja arete , to jest prawda , piękno , dobro i patriotyzm

- proces wychowania : okres propajadyczny (do 10 roku życia) , okres pajadyczny (10-15) , studia filozoficzne (16-21)

- obserwacja dzieci podczas zabawy (predyspozycje)

Średniowiecze

- kultura grecko – rzymska + irracjonalna koncepcja religijna

- kościół przejął pogańskie formy i programy kształcenia , w krótkim czasie musiał zacząć dbać o tradycje , aby nie utracić dostępu do własnego dorobku – największe zasługi dla zachowania zdobyczy kultury antycznej miał zakon benedyktynów

- dominujący styl nauki , scholastyka

- język – łacina

- powstanie uniwersytetów (instytucja korporacyjna , mająca odrębne prawa , realizującą jednocześnie zadania dydaktyczne i naukowe)

* uniwersytet boloński (1158 r.)

* uniwersytet paryski (1200 r.)

* Oxford (1214 r.)

XVIII w.  – Padwa , Neapol , Tuluza , Kembridż

-        Uniwersytet Karola w Pradze (1348 r.)

-        Uniwersytet Krakowski (1364 r.)

-        Wiedeń , pecs

-        Heidelberg

- Istota pracy dydaktycznej – wykłady i dysputy

- Rektor  - system profesorski (model paryski) albo system studencki (model boloński).

- Piotr z Blois , Sebastian Petrycy , Bitschin , John Llocke

- Kultura umysłowa i duchowa wczesnego średniowiecza skupiała się w rozrzuconych po Europie Zachodniej klasztorach , a jej wytworem były szkoły klasztorne i biskupie

- Brak programu kształcenia

 

Odrodzenie

 

Idee Renesansu

- w miejsce wiary zakładającej aspacja priori określona prawdy pojawiły się racjonalizm , empiryzm i krytycyzm , których efektem była negacja wielu dogmatycznych twierdzeń minionej epoki i szybki rozwój literatury oraz wiedzy naukowej

- ponowne przywołanie klasycznej koncepcji siedmiu sztuk wyzwolonych , negujące uproszczenia jakie zostały wprowadzone przez chrześcijaństwo i Kościół i przywracające studia oryginalnych autorów klasycznych

- czas wielkiego ożywienia intelektualnego , systematycznych studiów , których dominującą rolę odgrywają języki zarówno klasyczne , jak i nowożytne.

- kształcenie filologiczno – retoryczne (Herbard i Herbartyści)

- przeciwstawienie się monizmowi światopoglądu średniowiecza

- szerokie proklamowanie głównych szkół filozoficznych

- 1440 we Florencji została założona przez Cosima Medyceusza Akademia Platońska

 

Humanistyczne utopie

- Erazm z Rotterdamu (1467 – 1536)

- Thomas Morus (1478 – 1535)

- Niezłomne stoickie zasady

- Idea służby państwu i narodowi

- Państwo Platona kontrastrujące z chłodnym realizmem Myachiavellego = poglądy społeczne i pedagogiczne

- Koncepcja doskonałego , szczęśliwego państwa i jego ludu

- W abstrahowana rzeczywistość

- Utopianie dwojga płci każdego dnia mają poświęcać kilka godzin na samokształcenie i pogłębienie kultury duchowej ; szacunek należy się przede wszystkim tym , którzy są mądrzy i dobrzy , dlatego wszystkie dzieci mają mieć zapewnione wykształcenie.

- Idea selekcji pedagogicznej

- Koncepcja religii naturalnej , wprowadzenie do utopii

- Wychowanie dzieci – kapłani , których zadaniem było rozwinięcie w pierwszej kolejności sfery moralnej dopiero potem przekazanie wiedzy naukowej

- Praca na roli – równouprawnienie

 

Vives (1492 – 1548)

 

Thomasso Campanella (1568 – 1639)

- Zwolennik filozofii przyrody i sensualizmu

- Dominikanin oskarżony o herezje

- Refleksja pedagogiczna = składnik jego poglądów społecznych + projekt utopijnej rzeczywistości

- Utopia w pedagogice historycznej – ważna rola (ponieważ niezależnie od stopnia abstrakcji jest wyrazem ludzkich dążeń i nastrojów epoki

- Przesłanka filozoficznej refleksji pedagogicznej – przekonanie wyjątkowości i boskości człowieka

- Skład nauk to rozszerzenie siedmiu sztuk wyzwolonych

- Koncepcja edukacji nadal encyklopedyzm

- Religia – charakterystyczny dla odrodzenia pogląd – euhemeryzm

 

Polska myśl pedagogiczna w epoce odrodzenia

 

Andrzej Frycz Modrzewski (1503 – 1572)

Szymon Marycjusz (1516 – 1574)

- zalecał studiowanie mistrzów retoryki

- zalecał studiować Platona samodzielnie lub przy pomocy prywatnego nauczyciela

- w zakresie dydaktyki uniwersyteckiej zalecał metodę Arystotelesa – metoda złotego środka między przesadnie analitycznymi studiami nauczycieli włoskich , a nadmiernie pospieszanymi polskich uczonych

- istota kształcenia – zrozumienie studiowanych autorów i utrwalenie ich koncepcji w pamięci

- zalecał podążanie za metodą kształcenia jaką posługiwali się studiowania autorzy przy jednoczesnym uświadomieniu sobie , na czym polega dedukcja i indukcja.

- wykładał swoje poglądy metodą rozkładania i składania

- praktyka nauczania jest zaprzeczeniem tej , która obowiązywała opanowanej przez scholastykę akademii.

- żądał , aby studiować dzieła w całości

- nauka i szkoła umoralniają (nowożytna postać intelektualizmu etycznego)

- profesor – 3 rodzaje ćwiczeń : dyskusja , głośne przemawianie oratorskie , ćwiczenia pisemne

 

Erazm Briczner Skrzetuwski (1535 – 1603)

Sebastian Petrycy (1554 – 1626)

- poglądy społeczne nasycone były patriotyzmem i pacyfizmem  , krytyką złotej wolności (bydlęca wolność)

- głosił własną utopię społeczną

- domagał się ustroju demokratycznego  , w którym i plebei mieli uczestniczyć w rządzeniu i mieć prawo domagania się równej sprawiedliwości

 

 

- wychowanie musi być zróżnicowane , a więc stanowe , głosił ideę tabula rasa w dziedzinie antropologii

- filozofia – teoria życia praktycznego

- edukacja – wymiar adaptacyjny , ponieważ wychowanie różnicowało się stanowo

- zwolennik empiryzmu i indukcji

- edukacja jako uzupełnienie natury , poruszał również sprawy eugeniki – podstawowe środowisko wychowawcze – dom rodzinny i szkoła

- 3 dziedziny wychowania : dziedzina kształcenia ciała , umysłu i moralności (rozkład na 3 okresy – dzieciństwo , chłopięctwo i młodzieńczość)

- hartowanie nie powinno być skrajne – zabawy ruchowe!

- wychowanie ma budzić i rozwijać wesołość dziecka , unikać zaś należy straszenia , bo ono osłabia charakter

- wychowanie fizyczne!

- kształtowanie ducha przez ćwiczenie rozumu i dyscyplinę

- koncepcja nauczania przez zabawę (szczególnie języków obcych)

- edukacja 7 rok życia (nauka liter ; nauka gramatyki , dialektyki i retoryki) ; starsi – fizyka , matematyka , etyka i polityka

- łacina! , ale też grecki  , włoski , hiszpański

- młodzież miejska – j. niemiecki

- nauczyciel – nie młody , stateczny , moralny i mądry ; jego relacje z uczniem = dobry przykład ,napominanie , groźby i kary.

- stosunek do wychowanka serdeczny i opiekuńczy

- kobiety – większy wysiłek wychowawców (zapanowanie nad ich zmysłowością)

 

Mikołaj Rej (1505 – 1569)

 

Edukacja w Polsce w okresie reformacji i kontrreformacji

- Arianie są niezwykłym zjawiskiem w kulturze Polski i w dziejach ich oświaty. Doktrynalnie do życia społecznego stali na stanowisku pacyfizmu i daleko idącej tolerancji religijnej , domagali się uwolnienia chłopów , na kilka stuleci wcześniej , nim to nastąpiło , reprezentowali w nauce postawę racjonalistyczną i utylitarystyczną

- XVI w. pojawienie się szkolnictwa luterańskiego i kalwiniskiego

- Cel edukacji – służba ojczyźnie

- Religia zeszła na dalszy plan  bardziej eksponowany język ojczysty.

 

Pedagogika XVII wieku

John Locke (1632 – 1704)

Jan Amos Komeński (1592 – 1670)

 

Oświecenie w Europie

- nauka dotąd spychana z piedestału stała się jednym z podstawowych wyznaczników postępu cywilizacyjnego , a oświata głównym czynnikiem walki z ciemnotą i podstawowym środowiskiem reform społecznych , czego najlepszym wyrazem było powstanie i działalność polskiej KEN

 

Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778)
Immanuel Kant (1724 – 1804)

Johann Friedrich Herbart (1776 – 1841)

- pedagogika – należała w całości do filozofii wychowania , tworząc jedno z jej ogniw

- jego poglądy pedagogiczne są pochodne założeń filozoficznych i tylko w jej orbicie mają sens

- pedagogika – praktyczna filozofia

- praca pedagogiczna sprowadzała się do podtrzymywania ruchu mas wyobrażeniowych i włączania do nich coraz tonowych wyobrażeń

- koncepcja dydaktyczna zakładała że stopnie formalne nauczania będą nadawały się do zastosowania zarówno we wszystkich kategoriach wiekowych uczniów jak i na wszystkich przedmiotach.

Ponadto ich wprowadzenie wiązało się z żelazną konsekwencją następowania po sobie jedności kojarzenia systemu i metody. Gdy na etapie jasności dane wyobrażenie było rozpoznawane w swej odrębności i swoistości , to na etapie kojarzenia musiało już być włączone do określonej masy apercepcyjnej , aby nie zostać usunięte pod próg świadomości. System zaś oznaczał stopień na którym dana masa wyobrażeniowa otrzymała swoją stałą lokalizację całości mas wyobrażeniowych.

Metoda odnosiła się do intelektualnej zdolności posługiwania się masami wyobrażeniowymi.

 

- cel wychowania – ukształtowanie silnego i moralnego charakteru.

- zakładanie możliwości ukształtowania wychowanka.

- encyklopedyzm , intelektualizm i racjonalizm w kształceniu oraz system klasowo lekcyjny w organizacji oświaty nadal stanowią składnik polskiego systemu oświatowego.

 

Bronisław Ferdynand Trentowski (1808 – 1869)

- pedagogika – filozofia stosowana

- system pedagogiczny – twór łączący przesłanki filozoficzne z historiozoficznymi , pedagogikę empiryczną z filozoficzną , teorię szkoły i nauczyciela z teorią wychowanka , pedagogikę z jej nieodłącznymi , historycznymi korzeniami.

- człowiek jest dialektyczną syntezą rzeczywistości twórczej ,którą wiązał z ideą poza czasowego bóstwa , z przyrodą jako rzeczywistością w pełni stworzoną.

-Triada : pedagogika empiryczna (empirycznie zorientowała kultura romańska) , pedagogika spekulatywna (germańska) i ichsynteza w postaci pedagogiki filozoficznej

- Cechą charakterystyki pedagogiki empirycznej była idea tabula rasa i światopogląd zakładający że wychowuje się człowieka realnego skierowanego na własny pożytek.

- Pedagogika empiryczna – pedagogika konserwatywna

- Cel wychowania – realizacja zasady powinności

- Spośród zasad pedagogiki empirycznej należy przytoczyć m. in. Postulat , oparcia wychowania na naśladownictwie i doświadczenie.

- Postulat wychowania społeczno  - obywatelskiego w rodzinie , wychowania zdrowotnego kształtowania silnego charakteru odpornego na trudności życiowe , obowiązkowości , taktu , umiaryu oraz posłuszeństwa w granicach rozsądku

- Wychowanie dotyczy strefy cielesnej (empirycznej) nazwanej przyosobistością 

 

Józef Maria Hoene – Wroński (1776 – 1853)

- Punkt wyjścia filozofia Kanta

- Pewna postać mesjanizmu filozoficznego i narodowego

- Prawo tworzenia – ostateczna zasada  istnienia całej rzeczywistości

- 3 składniki : byt , wiedza , element neutralny łączący dwa poprzednie.

 

Ideologia nowego wychowania

- NW to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy szkoły i radykalnej zmiany w wychowaniu.

- NW na przełomie stuleci XIX i XX było spontaniczne , wielokierunkowym ruchem , którym ideę kształtowały grupy ludzi

- 3 formalne składniki :

* poziom przedmiotowy – żywiołowa krytyka oderwanej od życia tradycji

* poziom metodologiczny – niespotykany dotąd rozwój nowej psychologii i  jej głównego narzędzia (metody eksperymentalnej)

* poziom pojęciowy – próba przedefiniowania wszystkich podstawowych pojęć pedagogiki

- naturalizm ,  socjologizm  , kulturalizm , pragmatyzm.

 

 

- cechą charakterystyczną NW w fazie jego powstawania było odwrócenie kanonów całej pedagogiki podstawowej.

- zarzucano Herbatystom , że usunęli ze szkoły wszelką indywidualność , ponieważ opierali się na fałszywej psychologii zakładającej koncepcję ,,typu normalnego”.

- abstrahującego od indywidualnych predyspozycji wychowanków

- pedoologia – wszystko , czego dotyczyło natury dziecka , a zatem zrównoważono jego życie fizyczne i duchowe oraz wzajemne powiązania i uwarunkowania obu czynników.

- pajdocentryzm – koncepcja pedagogiki wychodzącej od dziecka – odrzucenie pierwszoplanowości nauczyciela i adaptacyjnych dążeń środowiska na rzecz wychowania wychodzącego od naturalnych potrzeb dziecka oraz uwzględniającego jego fazy rozwojowe.]

- wychowanie miało uszanować naturalne tempo rozwoju każdego wychowanka

- poznawanie świata okazywało się procesem samodzielnej eksploracji , a nie biernego przyswajania z góry narzuconej treści.

- pedagogiki Deweya zostawiała na samodzielne badania ucznia , jego twórczą postawę , uspołecznienie w procesie wspólnego weryfikowania hipotez , wreszcie na demokratyzację oświaty jako ustrojową podstawę procesów edukacyjnych.

- naturalizm i humanizm

- dychotomiczność