55. Budowa ucha; mechanizm odbioru i kodowania właściwości bodźców dźwiękowych.¹

Budowa narządu słuchu:

Ucho składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego oraz ucha wewnętrznego. Ucho zewnętrzne występuje jedynie u ssaków. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiadają głównie za słuch, ucho wewnętrzne zawiera także elementy odpowiedzialne za równowagę.

Część przewodząca:

Ucho zewnętrzne:

Ucho zewnętrzne wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z:

• Małżowiny uszna – jest to fałd skórny rozpięty na elastycznym rusztowaniu z tkanki chrzęstnej. Jej kształt jest przystosowany do zbierania fal dźwiękowych i kierunkowania ich do przewodu słuchowego zewnętrznego.

• Przewodu słuchowy zewnętrznego – kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej, o długości ok. 26-30mm i średnicy ok. 7mm. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej oraz kostnej które dzielą kanał słuchowy zewnętrzny w stosunku 1:2. Pokryty jest od wewnątrz skórą, zawierającą gruczoły woskowinowe, której zadaniem jest wydzielanie woskowiny (wydzieliny zapobiegającej dostaniu się zanieczyszczeń do przewodu słuchowego), oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.

• Powierzchni zewnętrznej błony bębenkowej. Błona bębenkowa wprawiana jest w drgania przez fale dźwiękowe. Mięsień napinacz błony tłumi owe drgania.

Ucho środkowe:

Ucho środkowe to niewielka przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego (poprzez okienko owalne). Część drgań przechodzi też bezpośrednio na okienko okrągłe. W skład ucha środkowego wchodzi:

• Błona bębenkowa – błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, zamienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne, pobudzając kosteczki słuchowe.

• Trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Wzmocnienie jest osiągane dzięki temu, że powierzchnia młoteczka łącząca się z błoną jest większa od powierzchni strzemiączka, tworząc przekładnię wzmacniającą (do około 33 decybeli). Istotną rolę odgrywają tu też dwa mięśnie – napinacz błony bębenkowej, który przy rozluźnieniu osłabia drgania zbyt mocnych dźwięków oraz mięsień strzemiączkowy mający analogiczną rolę (tłumi wychylenia strzemiączka). Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego.

• Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza)– kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35mm. Normalnie otwarta jest jedynie wąska część, ale jej przekrój może się zwiększać w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu. Jest to droga którą mogą wnikać patogeny lub szerzyć się procesy zapalne (zapalenie ucha środkowego).

• Powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego (przedsionka) - błona stykająca się bezpośrednio ze strzemiączkiem, ułatwiająca przejście drgań z ucha środkowego do wnętrza ślimaka. Drgania przechodzą do schodów przedsionka, czyli zewnętrznej komory ślimaka.

Część odbiorcza:

Ucho wewnętrzne:

To najbardziej skomplikowany odcinek narządu słuchu. Składa się ono z przestrzeni wewnątrz kości czaszki, zwanych błędnikiem kostnym. W jego wnętrzu mieści się błędnik błoniasty wypełniony płynem (błędnik błoniasty zawiera receptory słuchowe). Część błędnika przylegającego do ucha środkowego to przedsionek. Łączą się z nim ślimak i kanały półkoliste. Kanały półkoliste służą do rejestrowania zmian położenia ciała. Są narządem zmysłu równowagi. Ucho wewnętrzne:

• Ślimak – (2,5 zwoju) najważniejsza część ucha wewnętrznego, z wyglądu przypominająca muszlę ślimaka. Jest to długi, zwężający się kanał kostny, zwinięty spiralnie i wypełniony w całości płynem, w którym zawieszone są otolity (kryształki CaCO3). W środku przedzielony jest dwoma błonami – błoną podstawną (wąska i sztywna przy okienku, szeroka i elastyczna u szczytu ślimaka) i błoną Reisnera (inaczej przedsionkową – nie uczestniczy w przekazywaniu drgań, jedynie rozgranicza schody). Dzielą one ślimaka na trzy komory nazywane schodami przedsionka, ślimaka i bębenka. Wewnątrz schodów ślimaka znajduje się narząd Cortiego, który zamienia pobudzenia znajdujących się na nim rzęsek w impulsy nerwowe. Zniszczenie narządu Cortiego powoduje całkowitą głuchotę.

• Okienko okrągłe – błona nie stykająca się z zewnątrz z żadną z kostek, ale również mogąca przekazywać (nie wzmocnione) drgania do wnętrza ślimaka. Stanowi wyłom stykający się ze schodami ślimaka (środkowa komora ślimaka).

• trzy kanały półkoliste - Przewody półkoliste wypełnione są śródchłonką, której ruch spowodowany obrotem głowy (wskutek siły bezwładności) podrażnia włoski powodując pobudzenie komórek nerwowych, pozwalając zachować równowagę. Reagują na przyspieszenie kątowe i przekazują informację do jąder przedsionkowych.

• nerw słuchowy, statoakustyczny

Mechanizm odbioru bodźców:

Pierwszym etapem przewodzenia fal dźwiękowych jest ich zbieranie i kierowanie do przewodu słuchowego zewnętrznego. Bierze w tym udział małżowina uszna, jednakże utrata małżowin usznych nie upośledza zasadniczo słyszenia. Przewód słuchowy zewnętrzny służy prawdopodobnie jako modulator i rezonator dźwięków, zwłaszcza o wysokiej częstotliwości, oraz do ochrony błony bębenkowej przed zbyt intensywnymi dźwiękami. Fale dźwiękowe dochodząc do błony bębenkowej wprowadzają ją w drgania. Błona bębenkowa jest pierwszym przetwornikiem dźwięków zmieniającym ich energię na mechaniczną energię ruchu kosteczek ucha środkowego. Układ tych kosteczek stanowi rodzaj dźwigni, zmieniający stosunkowo duże wychylenia błony bębenkowej na mniejsze, ale za to silniejsze ruchy podstawki owalnej strzemiączka w okienku owalnym ślimaka, a ponadto zwiększa on czułość ucha na bodźce akustyczne o niskiej częstotliwości. Ruch rękojeści młoteczka wywołany drganiami połączonej z nią błony bębenkowej przenosi się przez układ kosteczek na strzemiączko, którego podstawka zamocowana w okienku przedsionka przekazuje te drgania przychłonce w schodach przedsionka. Przemieszczenia mechaniczne podstawki strzemiączka są przekazane przychłonce, powodując jej przemieszczenia hydrauliczne (ruch endo- i perylimfy) w schodach przedsionka. Przemieszczenia te poprzez osklepek zostają przekazane zawartości schodów bębenka, poprzez wychylenia błony bębenkowej wtórnej zamykającej okienko ślimaka. Każdy ruch podstawki strzemiączka w okienku owalnym w jedną stronę jest połączony z ruchem błony bębenkowej wtórnej w okienku okrągłym dokładnie w kierunku przeciwnym. W wyniku ruchów podstawy strzemiączka w okienku owalnym, płyny ucha wewnętrznego ulegają też przesunięciom i wywołują przy tym drgania błony podstawnej, na której spoczywa narząd Cortiego zawierający receptory słuchowe w postaci komórek rzęsatych.

Pobudzenie komórek rzęsatych jest odbierane przez komórki dwubiegunowe w zwoju spiralnym ślimaka (I neuron). Neurony tego zwoju wysyłają wypustki biegnące w części ślimakowej nerwu przedsionkowo – ślimakowego. II neuron znajduje się w moście w jądrach ślimakowych brzusznych i grzbietowych. III neuron występuje w moście w jądrze brzusznym i grzbietowym ciała czworobocznego lub we wzgórku dolnym blaszki pokrywy. Neurony jądra grzbietowego ślimaka wysyłają wypustki przechodzące na drugą stronę mostu w obrębie ciała czworobocznego. Wypustki tych neuronów kończą się synapsami na neuronach wzgórka dolnego blaszki pokrywy po drugiej stronie pnia mózgu. Natomiast jądro brzuszne ślimaka wysyła włókna do jąder ciała czworobocznego, jednocześnie po tej samej stronie i po stronie przeciwnej pnia mózgu.

Wstęga boczna doprowadza impulsy słuchowe do III lub IV neuronu we wzgórku dolnym blaszki pokrywy. Droga impulsów słuchowych ze wzgórka dolnego blaszki pokrywy kieruje się do ciała kolankowatego przyśrodkowego. Tam znajduje się IV lub V neuron przewodzący impulsy słuchowe. Neurony ciała kolankowatego przyśrodkowego wysyłają wypustki przez torebkę wewnętrzną i promienistość słuchową do pola słuchowego w korze mózgu w zakręcie skroniowym górnym w płacie skroniowym (tzw. zakręty Heschla), w polu 41 wg Brodmanna. W miarę przekazywania impulsacji słuchowej przez kolejne neurony zwiększa się liczba włókien przewodzących tę impulsację.

Fale o niskiej częstotliwości (tony niskie) powodują drgania błony o maksymalnej amplitudzie w okolicy szczytu ślimaka, natomiast fale o wysokiej częstotliwości (tony wysokie) powodują takie drgania w początkowym odcinku błony. Recepcja tonu o danej wysokości jest związana z pobudzeniem komórek zmysłowych w tym miejscu błony podstawnej, w którym amplituda fali wędrującej jest największa – TEORIA KODOWANIA WYSOKOŚCI TONÓW ZA POMOCĄ AMPLITUDY (teoria fali biegnącej Bekesy`ego)

Ponadto odróżnianie wysokości dźwięków jest zależne od pobudzenia różnych stref komórek narządu Cortiego.

Natężenie fal akustycznych mierzy się w DECYBELACH!!!

Dla człowieka bodziec progowy (słyszalności) wynosi O dB, bodziec maksymalny 140 dB. Dźwięki o natężeniu większym powodują, poza wrażeniem słuchowym, uczucie bólu związane z uszkodzeniem narządu spiralnego.

Ludzie młodzi odbierają dźwięki o częstotliwości od 20-20 000 Hz (drgań na sekundę). W miarę starzenia się, granica ta obniża się. Najlepiej odbierane są dźwięki od 1000 do 3000 Hz.

Odruchy bębenkowe – skurcz mięśni w uchu środkowym, który wpływa na przenoszenie drgań błony bębenkowej przez kosteczki słuchowe. Owe mięśnie to: naprężacz błony bębenkowej i strzemiączkowy. Ich skurcz zmniejsza przewodzenie bodźców. Odruch bębenkowy występuje w czasie działania silnych dźwięków i zabezpiecza narząd spiralny przed uszkodzeniem.

56. Budowa oka; struktury wspomagające widzenie i ich funkcje; widzenie przestrzenne – znaczenie i podłoże fizjologiczne; mechanizm kodowania bodźców wzrokowych – rola siatkówki, ciał kolankowatych i kory wzrokowej; organizacja funkcjonalna kory wzrokowej.²

Oko – narząd receptorowy umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji, efektywny proces formowania obrazu, czyli widzenie.

Budowa aparatu wzrokowego:

Aparat ochronny:

oczodół, brwi, rzęsy, powieki z mięśniami okrężnymi, gruczoły łzowe i ich wydzielina (lizozym), kanał

nosowo-łzowy z przynosowego kąta szpary powiekowej.

Gałka oczna umieszczona jest w oczodole zbudowanym z kości oraz wyłożonym miękką podściółką tłuszczową zwaną ciałem tłuszczowym oczodołu dzięki czemu gałka oczna zyskuje ochronę na różnego typu urazy. Powierzchnia zewnętrzna gałki ocznej chroniona jest od przodu przez powieki, które podobnie jak oczodół i jego ciało tłuszczowe zabezpieczają gałkę przed urazami mechanicznymi oraz nadmiarem światła. Ruch powiek rozprowadza płyn łzowy po powierzchni rogówki i spojówki, zapewniając oku stałe nawilżanie. Na brzegach powieki górnej i dolnej znajduje się około 100-150 rzęs, a do ich mieszków uchodzą gruczoły łojowe Zeissa i gruczoły rzęskowe (potowe) Molla. Rusztowanie powiek stanowią tarczki, zbudowane z tkanki łącznej w których znajdują się gruczoły tarczkowe Meiboma z ujściem przy tylnej krawędzi powieki. Tylna powierzchnia powiek jest pokryta błoną śluzową zwaną spojówką, która dochodząc do podstawy powiek tworzy zachyłki i przechodzi na gałkę oczną, którą okrywa w przedniej części.

W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją. Łzy zawierają ok. 0,6 % NaCl, wodę oraz substancję przeciwgnilną, zwaną lizozymem. Właściwości łez są różnorakie, przede wszystkim jednak bakteriobójcze. Ponadto zwilżają one przednią powierzchnię oka ułatwiając w ten sposób ślizganie się po niej powiek, a także chronią rogówkę przed wysychaniem. W pobliżu kąta przyśrodkowego (od strony nosa) obu powiek, na ich tylnej krawędzi, znajdują się punkty łzowe (górny i dolny), stanowiące początek kanalików łzowych, przez które odprowadzane są łzy do woreczka łzowego i następnie do nosa.

Aparat ruchowy:

sześć mięśni gałki ocznej:

- cztery proste (działające antagonistycznie): górny i dolny, przyśrodkowy i zewnętrzny (n. VI - odwodzący), - dwa skośne (wspomagające ruch gałki ocznej): górny (n. IV - bloczkowy) i dolny.

Mięsień skośny górny, przebiegający przez tzw. bloczek kieruje gałkę oczną ku dołowi, odwodzi ją (na zewnątrz) i skręca do wewnątrz (ku nosowi). Natomiast mięsień skośny dolny obraca gałkę ku górze, na zewnątrz, a skręca ku skroni. Obie gałki oczne, dzięki specjalnemu mechanizmowi koordynacji nerwowej, poruszają się w sposób sprzężony ze sobą. Wychodzący z gałki ocznej w jej tylnym biegunie nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.

Aparat optyczny:

Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym), znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu.

Do aparatu optycznego zaliczamy: rogówkę, komorę przednią z cieczą wodnistą, soczewkę (9 mm śr.), w komorze tylnej - ciało szkliste - w głębi siatkówkę podścielona naczyniówką.

Ściana gałki ocznej:

• twardówka (ze względu na białe zabarwienie zwana białkówką)

• naczyniówka

• siatkówka

Twardówka przekształca się u przodu gałki w gładką i lśniącą rogówkę. Twardówka stanowi około 4/5 powierzchni błony włóknistej i tanowi zewnętrzną ścianę gałki ocznej otaczając jej wnętrze ze wszystkich stron oprócz przedniego odcinka, który jest osłonięty przez rogówkę. Grubość twardówki jest największa w jej części tylnej, gdzie wynosi około 1 do 2 mm. Na granicy między twardówką a rogówką biegnie okrężny kanał zwany zatoką żylną (kanał Schlemma), przez który może odpływać z wnętrza gałki oka wypełniająca ją ciecz wodnista. Barwa twardówki zmienia się z wiekiem . U dzieci jest ona niebieskawa, u dorosłych szarawa , w wieku starczym żółtawa z powodu odkładania się w niej złogów tłuszczu.

Najważniejszą częścią zewnętrznej osłony gałki ocznej jest rogówka, która stanowi część przednią oka o kształcie bardziej wypukłym. Rogówka stanowi wycinek kuli o promieniu około 7,5 mm. Rogówka zbudowana jest z pięciu warstw: nabłonka, blaszki granicznej przedniej tzw. błony Bowmana, istoty właściwiej, blaszki granicznej tylnej tzw. błony Descemeta oraz najgłębiej położonego śródbłonka. Dzięki budowie jest przezroczysta, nie posiada naczyń krwionośnych, a jej odżywianie, odbywa się z naczyń rąbka rogówki, za pośrednictwem cieczy wodnistej oraz częściowo z łez. Rogówka stanowi pierwszą, główną część układu optycznego oka. Jej siła załamująca światło wynosi 42 dioptrie. Wadliwe załamywanie promieni światła jest główną przyczyną tzw. wady refrakcji, którą trzeba wyrównywać szkłami korekcyjnymi lub zabiegami chirurgicznymi.

Pod twardówką znajduje się błona naczyniowa zwana również jagodówką. Składa się ona z tęczówki, ciała rzęskowego i naczyniówki.

Naczyniówka to wielowarstwowa błona zawierająca pigment oraz liczne naczynia krwionośne odżywiające wszystkie struktury gałki ocznej. Ciało rzęskowe ma kształt pierścienia opasującego od wewnątrz gałkę oczną na jej przednim odcinku. Główną częścią ciała rzęskowego jest jest mięsień rzęskowy odpowiedzialny za akomodację oka, który poprzez wiązadła Zinna oddziałuje na soczewkę powodując zmianę jej kształtu. Tęczówka stanowi przednią część błony naczyniowej, w której przebiegają liczne naczynia krwionośne, mięśnie źrenicy oka oraz komórki barwnikowe nadające oczom charakterystyczną barwę, która uzależniona jest od liczby komórek barwnikowych. Tęczówka jest widoczna przez rogówkę jako barwny krążek o średnicy ponad 1 cm mający w środku otwór zwany źrenicą, przez który światło wpada do wnętrza oka. Tęczówka kurczy się w jasnym świetle, czego rezultatem - dzięki istnieniu mięśni - zwieracza i rozwieracza, jest mały otwór źrenicy, a co za tym idzie niewielka ilość światła przedostaje się dalej. W ciemności tęczówka rozkurcza się co prowadzi do powiększenia źrenicy, a więc i powierzchni przez którą może wniknąć światło. Tęczówka na swojej powierzchni jest nierówna, posiada liczne promieniste zagłębienia (krypty) oraz okrężne bruzdy. Średnica źrenica zależna od oświetlenia zmienia się w granicach od około 1,5 mm przy jasnym oświetleniu do około 8 mm w ciemności. Reakcja źrenic na światło jest automatyczna i nie podlega naszej woli, naszej kontroli.

Przestrzeń zawarta między obwodową częścią rogówki wraz z graniczną częścią twardówki a podstawą tęczówki i graniczącym z tęczówką odcinkiem ciała rzęskowego, nazywana jest kątem przesącza i odgrywa zasadniczą rolę w prawidłowym krążeniu cieczy wodnistej wypełniającej gałkę oczną, a tym samym reguluje ciśnienie śródgałkowe.

Siatkówka jest cienką błoną, a wyściełającą w dwóch trzecich tylną powierzchnię naczyniówki.
Tylna część siatkówki zawiera komórki nerwowe i jest światłoczuła, natomiast jej część przednia rzęskowa i tęczówkowa, jest niewrażliwa na bodźce świetlne. Siatkówka jest złożonym narządem nerwowym służącym do przetwarzania bodźców świetlnych w bodźce nerwowe i przesyłania ich do ośrodka wzroku znajdującego się w korze mózgowej. Siatkówka składa się z dziesięciu warstw, z których najgłębszą przylegającą do twardówki, jest warstwa komórek barwnikowych pochłaniających padające światła. Kolejną warstwę stanowią komórki wzrokowe pręcikonośne (pręciki, bacilli) i czopkonośne (czopki, coni) będące właściwymi receptorami światła. Pręciki odróżniają światło od ciemności, natomiast czopki umożliwiają wyraźne widzenie i rozpoznawanie barw.

W pobliżu tylnego bieguna gałki ocznej znajduje się najważniejszy obszar siatkówki zwany dołkiem środkowym lub plamką żółtą (komórki siatkówki leżące w tym obszarze zawierają żółty barwnik), będący miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. W dołku środkowym znajdują się wyłącznie czopki, na jego obwodzie występują w niewielkiej liczbie pręciki. Im bliżej skraju siatkówki tym bardziej maleje liczba czopków na jednostkę powierzchni, a rośnie liczba pręcików. Obszar, w którym nerw wzrokowy wychodzi z gałki ocznej pozbawiony jest komórek światłoczułych i stanowi tzw. ślepą plamkę. W tej okolicy znajduje się także miejsce gdzie do wnętrza gałki ocznej wchodzi żyła i tętnica. Ogólna liczba komórek czopkowych wynosi około 7 mln., a pręcikowych około 130 mln. zaś nerw wzrokowy zawiera jedynie około 1,2 mln włókien nerwowych.

Pręciki - odpowiadają za widzenie nocne, bardzo wrażliwe na światło, prawie w ogóle nie ma ich w obszarze plamki żółtej. Nie potrafią rozróżniać barw, aby podnieść swoją wrażliwość połączone są w grupy.

- w nocy widzenie czarno-białe

- w nocy widzenie jest rozmyte (pojedyncze receptory nie przekazują informacji)

- z boku lepiej widzimy w nocy (na wprost gorzej)- pręcików na wprost nie ma.

- silne wzmocnienie bodźca

- wysoka czułość

- jeden barwnik

- rodopsyna – barwnik w pręcikach

Czopki – odpowiadają za barwne widzenie w dzień.

- pochłaniają promienie: niebieskie, zielonożółte, pomarańczowe.

- słabsze wzmocnienie bodźca

- szybka odpowiedź (krotki czas integracji)

- niska czułość

- obraz ostry (szczególnie na plamce żółtej)

- trzy barwniki

- jodopsyna – barwnik czopków

Wnętrze gałki ocznej wypełnione jest tworami stanowiącymi zasadniczy układ optyczny oka, dzięki któremu na powierzchni siatkówki tworzy się rzeczywisty i pomniejszony obraz obserwowanych przedmiotów, czyli obraz siatkówkowy. Są to: komora przednia, komora tylna, soczewka i ciało szkliste.

Komora przednia gałki ocznej jest zamkniętą przestrzenią znajdującą się między rogówką a tęczówką i przylegającą do źrenicy częścią soczewki. Wypełniona jest cieczą wodnistą, bezbarwnym, przezroczystym płynem wytwarzanym przez ciało rzęskowe i tęczówkę.

Komora tylna gałki ocznej jest kolistą przestrzenią między tęczówką a ciałem rzęskowym, ciałem szklistym i soczewką zawierającą również ciecz wodnistą.

Soczewka jest ciałem dwuwypukłym zawieszonym w płaszczyźnie czołowej na tzw. wiązadełkach Zinna między tęczówką a ciałem szklistym. Średnica soczewki wynosi około 9 mm, a grubość jest zmienna, zależna od napięcia mięśni powodujących akomodację dzięki czemu możemy uzyskać ostry obraz na siatkówce przy różnych odległościach przedmiotów obserwowanych. Przy przedmiotach dalekich soczewka się spłaszcza, przy bliskich - staje się bardziej wypukła. Soczewka jest elastyczna i przezroczysta dla światła jednak z wiekiem zmienia się jej kształt oraz elastyczność. U noworodka jest niemal kulista, następnie ulega spłaszczeniu. Z wiekiem, ze względu na stwardnienie soczewki, znacznie maleje wielkość akomodacji.

Ciało szkliste jest przezroczystą masą o galaretowatej konsystencji składającą się w 99% z wody oraz niewielkiej ilości białka i wypełnia większą część gałki ocznej między soczewką a siatkówką. Ciało szkliste nie zawiera naczyń ani nerwów, a jego rola polega na wypełnienie gałki ocznej i zapewnienie właściwego ciśnienia śródgałkowego, przez co stabilizuje się kształt gałki ocznej oraz zapewnione jest właściwe przyleganie siatkówki do błony naczyniowej.

Aparat akomodacyjny:

Zaliczamy: ciało rzęskowe utworzone z mięśnia rzęskowego i wyrostków rzęskowych połączonych promieniście z obwódką rzęskową rozciągającą z kolei torebkę soczewki i spłaszczającą soczewkę.

- skurcz mięśnia rzęskowego zmniejsza napięcie obrączki - soczewka przybiera kształt kulisty

biernie - dzięki własnej elastyczności,

- rozkurcz mięśnia rzęskowego umożliwia - powoduje rozciągnięcie, spłaszczenie soczewki

- mięsień gładki zwieracz źrenicy (wł. parasymp., n.III), mięsień gładki rozwieracz źrenicy (wł.sympat.) –

• zmiany rozwarcia źrenicy (1,5-8 mm) zmieniają jasność ok. 30 krotnie, zmieniając też głębię ostrości.

Widzenie przestrzenne³ - Oto siedem czynników, którym zawdzięczamy przestrzenne widzenie świata:

1. Paralaksa: właśnie widzenie parą oczu, które widzą prawie to samo. Ledwie zauważalne różnice między postrzeganymi obrazami najlepiej informują nas o trzecim wymiarze świata. Znaczenie tego czynnika maleje jednak szybko wraz ze wzrostem odległości.

2. Konwergencja: oglądając z bliska jakiś niewielki przedmiot, mimowolnie robimy zbieżnego zeza. Osie gałek ocznych ustawiają się tak, aby przedmiot znalazł się pośrodku pola widzenia obu oczu. Również i ten czynnik ma znaczenie tylko przy niewielkich odległościach.

3. Akomodacja: oko nastawia się bez naszej woli na odległość do interesującego nas szczegółu znajdującego się w polu widzenia. Patrząc przez siatkę ogrodzenia na daleki krajobraz, widzimy ostro albo siatkę, albo krajobraz. Soczewki w naszych oczach kurczą się lub rozciągają, zapewniając zawsze ostry obraz na siatkówce.

4. Perspektywa geometryczna: z doświadczenia wiemy, że przedmioty bliższe są pozornie większe i że zasłaniają położone dalej przedmioty. Równoległe linie – gzymsy budynków, krawężniki uliczne – pozornie zbiegają się w nieskończenie odległych punktach, położonych w poziomie horyzontu.

5. Perspektywa powietrzna: powietrze, szczególnie w wielkich miastach, zawiera wiele cząsteczek pyłu i zawieszone kropelki wody, tworzące mgłę. Wskutek tego położone dalej przedmioty tracą szczegóły, barwy szarzeją, kontury rozmywają się stopniowo.

6. Cienie i połysk powierzchni: oświetlone przedmioty rzucają cień. Często dopiero cień ujawnia rzeczywisty kształt pozornie płaskiej bryły.

7. Ruch: poruszając się np. pociągiem, widzimy, jak bliższe przedmioty przesuwają się na tle dalszych, a obiekty na odległym horyzoncie zdają się stać w miejscu.

mechanizm kodowania bodźców wzrokowych – rola siatkówki, ciał kolankowatych i kory wzrokowej; organizacja funkcjonalna kory wzrokowej⁴

o ostrości widzenia decyduje tez tzw. głębia ostrości- im mniejszy otwór w źrenicy, tym wyraźniejszy obraz, czyli obraz jest lepszy przy wyraźnym świetle.

Siatkówka:

-komórki zwojowe- ich aksony tworzą nerw wzrokowy

-komórki 2biegunowe

-receptory- pręciki i czopki

Informacje z lewej strony siatkówki (prawej strony pola widzenia) biegną do lewego ciałka kolankowatego bocznego i do lewej półkuli. Część informacji zostaje rozdzielona.

Pole recepcyjne- pole siatkówki na które pada światło

Ciała kolankowate boczne:

- szlak wielkokomórkowy- komórki duże ( y )- związane z odbieraniem informacji na temat bodźców szybkozmiennych, nie rozróźniają barw, nie rozpoznają szczegółów. Duże pole percepcyjne, detektory fazowe (patrz:następne zagadnienie).

- warstwy drobnokomórkowe- komórki drobne (x)- powolne w odpowiedzi, reagują na barwy, przenoszą informacje na temat szczegółów. Małe pole percepcyjne – detektory toniczne.

docierają do nich informacje z obydwu oczu.

Kora wzrokowa:

- kom. proste- odpowiadają na obraz umieszczony w polu widzenia (na krawędzi, czyli granice między światłem i cieniem)

- kom. złożone (kompleksowe)- reagują na linie niezależnie od ich położenia w polu, reagują na przemieszczanie się linii w jednym kierunku

- kom. dwuoczne (hiperkompleksowe)- wrażliwe na różnice w obrazach z obu oczu

Kora wzrokowa obejmuje 3 obszary:

• pierwszorzędowa kora wzrokowa (pole 17): bruzda ostrogowa

• drugorzędowa kora wzrokowa (pole 18): zakręt językowaty

• trzeciorzędowa kora wzrokowa (pole 19): zakręt językowaty

Kora wzrokowa (pierwszorzędowa) (pole 17 wg Brodmanna) znajduje się w płacie potylicznym pokrywając górną i dolną ścianę bruzdy ostrogowej, zakręt językowaty oraz klinek.

Odpowiedzialna jest za odbiór wrażeń wzrokowych i stanowi ostatni element drogi wzrokowej. Do pola 17 dochodzą włókna nerwowe promienistości wzrokowej, które przewodzą impulsy nerwowe z siatkówki obu oczu.

Do kory wzrokowej jest zaliczana także asocjacyjna kora wzrokowa (pole 18 i 19). Otrzymuje impulsy z pola 17 i odpowiedzialna jest za analizę bodźców wzrokowych oraz kojarzenie tychże bodźców z innymi pochodzącymi z innych ośrodków mózgu.

Kora wzrokowa charakteryzuje się silnym rozwojem warstwy ziarnistej z licznymi drobnymi gęsto ułożonymi komórkami nerwowymi. Warstwa ziarnista wewnętrzna jest bardzo szeroka i dzieli się na trzy podwarstwy: IVa, IVb i IVc.

Komórki gwiazdkowate Cajala są to specyficzne komórki kory wzrokowej, których oś jest równoległa do powierzchni kory mózgu.

Kora wzrokowa odznacza się małą grubością z pasmem istoty białej (prążek Gennariego lub prążek Vicq d'Azyra) dzielącym ją na warstwę wewnętrzną i zewnętrzną. Ze względu na jego obecność pole 17 nazywa się także polem prążkowym.

PROJEKCJA WZROKOWA:

siatkówka → ciałko kolankowate boczne → promienistość wzrokowa → pole 17 w korze wzrokowej → pole 18 → pola: 37 (poprzez komórki X)

19 → pola 20,21

MT (poprzez komórki Y) → pola 7 i 8.

Milner i Goodeyl- 2 systemy wzrokowe:

-odpowiadający ze percepcję- droga brzuszna do płata skroniowego- rozpoznawanie kształtów

-odpowiadjący za sterowanie wzrokowe, np. kończyn- droga grzbietowa w kierunku płata ciemieniowego czyli kory ruchowej- mówi o miejscu obiektu, dostarcza informacji potrzebnych do sięgnięcia lub wskazania obiektu.

WADY WZROKU:

KRÓTKOWZROCZNOŚĆ: wada refrakcyjna wzroku. Promienie równoległe nie są ogniskowane na siatkówce, lecz przed nią. Obraz jest rozmazany. Korekcja soczewkami wklęsłymi – rozpraszającymi. Tzw. minusy.

DALEKOWZROCZNOŚĆ (NADWZROCZNOŚĆ): jest spowodowana zbyt krótką gałką oczną. Promienie równoległe ogniskowane są poza siatkówka. Korekcja soczewkami wypukłymi – skupiającymi. Tzw. plusy.

STARCZOWZROCZNOŚĆ: pogorszenie widzenia na bliskie odległości wynikającym ze zmniejszenia lub utraty zdolności akomodacji oka. Jest to proces fizjologiczny wynikający ze starzenia się organizmu, powodujący zmniejszenie elastyczności gałek ocznych.

ASTYGMATYZM: wada wzroku (soczewki lub rogówki oka) cechująca się zaburzoną symetrią obrotową oka. Elementy optyczne zdrowego oka są symetryczne względem jego osi. Jeżeli oko ma większą szerokość niż wysokość, to soczewka i rogówka zamiast skupiać światło w okrągłym obszarze siatkówki, będzie tworzyć obraz rozmazany w jednym z kierunków. Pacjent z astygmatyzmem będzie np. widział obraz nieostro w pewnych obszarach pola widzenia. Nawet dobre szkła nie są w stanie w pełni skorygować astygmatyzmu i dlatego osoba z astygmatyzmem ma problemy z wykorzystaniem przyrządów optycznych.

DALTONIZM: wada wzroku, odmiana ślepoty barw, polegająca na nierozpoznawaniu barwy zielonej (lub myleniu jej z barwą czerwoną). Objawia się to dokładnie brakiem rozróżnienia koloru czerwonego, pomarańczowego, żółtego i zielonego. Percepcja jaskrawości nie zmienia się. Występuje za to brak rozróżnienia w percepcji składowych czerwonej i zielonej, co prowadzi do odbioru fioletu i morskiego jako ten sam kolor. Wada częściej dotyka mężczyzn. Jest wynikiem braku czopków reagujących na barwę zieloną.

57. Recepcja i Percepcja – biologiczne podstawy różnic; sensoristaza.⁵⁶

CZUCIE – proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców pobudzających odpowiednie receptory.

HAMOWANIE OBOCZNE – proces polegający na hamującym wpływie receptora na inne receptory z nim sąsiadujące, występujące na różnych piętrach układu wzrokowego.

RECEPCJA – przetworzenie bodźca w receptorze.

Percepcja – analiza bodźca w ANALIZATORZE. Pojęcie nadrzędne do czucia. Organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń.

Receptory- wyspecjalizowane komórki zmysłowe odbierające informacje z otoczenia.

Receptor- w ogólnym znaczeniu struktura mająca zdolność do:

1. specyficznego rozpoznania stymulacji o naturze fizykochemicznej;

2. wywołania bezpośrednio, bądź za pośrednictwem innych struktur, reakcji na stymulację.

Pod pojęciem receptora określa się białka receptorowe, komórki receptorowe, grupy komórek oraz narządy receptorowe. W biologii komórki mianem receptorów określa się również białka rozpoznające hormony i czynniki wzrostowe.

Ze względu na charakter bodźca bądź stymulacji receptory dzielą się na:

• chemoreceptory - receptory rozróżniające substancje chemiczne (białka: białka receptorowe smaku i węchu; komórki: neurony smakowe, neurony węchowe; narządy: kubki smakowe, śluzówka węchowa);

• termoreceptory - receptory reagujące na temperaturę bądź jej zmianę;

• nocyceptory - receptory wrażeń bólowych;

• mechanoreceptory - receptory wrażeń mechanicznych, takich jak dotyk (ciałko blaszkowate Vatera-Paciniego) lub dźwięk (narząd ślimakowy ucha wewnętrznego wykorzystuje mechanoreceptory do przetworzenia dźwięku w sygnały nerwowe);

• fotoreceptory - receptory światła (białka: opsyny, rodopsyna; komórki: czopki, pręciki; narządy: oko);

• magnetoreceptory - receptory natężenia i kierunku pola magnetycznego;

• elektroreceptory - receptory natężenia i kierunku pola elektrycznego;

• osmoreceptory – receptory ciśnienia osmotycznego;

• proprioreceptory - receptory ruchu, pozycji i równowagi;

• baroreceptory - receptory ciśnienia.

RECEPTORY TYPU ON⁷ – pobudzenie (lub hamowanie pobudzenia) występują w momencie zadziałania bodźca.

RECEPTORY TYPU OFF - pobudzenie (lub hamowanie pobudzenia) występują w momencie ustania działania bodźca.

RECEPTORY TYPU ON-OFF - pobudzenie (lub hamowanie pobudzenia) występują w momencie: zadziałania bodźca i ustania jego działania.

BODZIEC ADEKWATNY (SWOISTY) - to taki rodzaj bodźca, na który receptor odpowiada przy najniższym progu pobudliwości (a więc najłatwiej pobudza receptor) jednocześnie wywołując specyficzne wrażenie zmysłowe.

BODZIEC NIESWOISTY - to taki rodzaj bodźca, który nie jest charakterystyczny dla danego receptora, lecz przy odpowiednio dużym natężeniu może wywołać specyficzne wrażenie zmysłowe.

Potencjał receptorowy (potencjał generujący) – jest to zmiana potencjału powstająca w receptorze pod wpływem działania bodźca.

ADAPTACJA RECEPTORÓW - polega na zmniejszeniu się lub nawet zaniku potencjału generującego podczas działania bodźca o stałym natężeniu (receptor staje się powoli coraz bardziej niewrażliwy na bodziec).

RECEPTORY FAZOWE (SZYBKO ADAPTUJĄCE SIĘ) - długotrwały bodziec wywołuje potencjał generujący, który szybko wygasa np. receptory skórne – ciałka blaszkowate, receptory koszyczkowe mieszków włosowych. → ||| | | | | | |

RECEPTORY TONICZNE (WOLNO ADAPTUJĄCE SIĘ) - potencjał czynnościowy jest generowany, mimo pewnego spadku częstotliwości, przez cały czas trwania bodźca np. propioreceptory. → |||||||||||||| | | |

POLE PERCEPCYJNE - obszar na którym znajdują się receptory pobudzające dany neuron czuciowy.

Droga sensoryczna (czuciowa) – łańcuch neuronów i ośrodków nerwowych uczestniczących w przekazywaniu informacji z danego narządu zmysłu do OUN. Pod wpływem sumowania potencjałów generacyjnych powstają impulsy nerwowe przewodzone przez włókno wstępujące (aferentne, czuciowe, dośrodkowe, doośrodkowe) do ośrodka nerwowego. Pierwszy neuron czuciowy nazywany jest protoneuronem. Większość dróg czuciowych jest trójneuronowa:

- ciała neuronów pierwszego rzędu w zwojach międzykręgowych

- ciała neuronów drugiego rzędu w rdzeniu kręgowym

- ciała neuronów trzeciego rzędu we wzgórzu

SPONTANICZNA AKTYWNOŚĆ RECEPTPTORA – niezależna od bodźców zewnętrznych (agonistów).

ANALIZATOR - zespół elementów nerwowych służących do odbioru, analizy oraz przekształcanie na wrażenia zmysłowe bodźców, które działają na organizm. Analizator jest elementem organu zmysłu, np.: skórny (dotyku), optyczny (wzroku), kinestetyczny (równowagi), akustyczny (słuchu).

Analizator składa się z receptora, zespołu dróg i ośrodków nerwowych doprowadzających mpulsy do odpowiedniego ośrodka kory mózgowej.

WIDZENIE BARW: ⁸

Pobudzenie fotoreceptorów powoduje hamowanie sąsiednich fotoreceptorów. Do 10hZ odbieramy pojedyncze obrazy, powyżej 10hZ – obrazy zlewają się w jedną całość (brak czasu na resyntezę barwnika: patrz niżej)

Pod wpływem fal świetlnych następuje rozpad barwnika – rodopsyny- na m.in. retiren. Resynteza barwnika zajmuje (0,1s)

teoria 3-chromatyczna (Young i Helmholtz)

3 rodzaje czopków o wybiórczej wrażliwości na barwę: niebieską, zieloną, czerwoną.

Jeśli komórka zwojowa jest pobudzana przez czopki wszystkich 3 rodzajów, pełni wtedy rolę detektora światła. Jeśli jest pobudzana przez czopki 1 lub 2 rodzaju, wtedy ma miejsce rozróżnianie barw.

reakcje na barwy dopełniające:

Barwy dopełniające :

• czerwona – zielona

• fioletowa – żółta

• niebieska i pomarańczowa

- w mechanizmie widzenia uczestniczą tylko małe kom. zwojowe

- ich pola recepcyjne: reakcja ON na oświetlenie części środkowej jedna z barw dopełniających, to reakcja OFF przy oświetleniu cz. obwodowej drugą barwą

- najwięcej jest komórek reagujących na barwy czerwoną i zieloną

pobudzenie występuje w 3 sytuacjach:

- gdy środek pola oświetlony jest czerwona plamką

- gdy całe pole recepcyjne oświetlone jest plamką czerwoną

- gdy środek pola oświetlony plamką białą

gdy całe pole oświetlone jest plamką białą- kom. są nieaktywne, gdy zielona- kom. są zahamowane.

kom. staje się nieaktywna gdy jest oświetlona plamką biała ponieważ:

światło białe jest mieszaniną wszystkich barw wchodzących w skład widma słonecznego, pobudza czopki czerwone i zielone zarazem, a pobudzenie przez czopki ze środka pola (czerwone) jest znoszone przez hamujące działanie czopków zielonych.

mieszanie barw:

- addytywne- rzutniki

- substrakcyjne- uzyskujemy światło za pomocą filtrów: jeden przepuszcza fale długie, drugi przepuszcza fale krótkie ( na zasadzie odejmowania)

widzimy światło od 380 do 720 nanometrów

Subiektywne spostrzeganie barw:

- barwa jaskrawa

- barwa nasycona

o kolorze decyduje średnia rozkładu wysyłanych fotonów. Im więcej fotonów wysłanych zostaje, tym jaskrawsze wydaje nam się światło.

Kolor jest tym bardziej nasycony im mniej jest w nim bieli.

barwy pozaspektralne- nie występują w tęczy np. purpury, brązy

Sensoristaza, sensorystaza, homeostaza sensoryczna – zdolność organizmu do regulacji ilości bodźców napływających z zewnątrz.

Izolacja od bodźców zewnętrznych wywołuje zaburzenia i jest gorzej znoszona niż nadmiar dopływających bodźców, przed którymi system nerwowy potrafi się bronić, dysponując różnymi mechanizmami. Zwierzęta o wysokim stopniu rozwoju psychicznego potrafią zapewnić sobie optymalną ilość bodźców, np. podczas zabawy, a u człowieka – poprzez śpiew, słuchanie muzyki, naukę. Tolerancja na ilość dopływającej informacji kształtuje się w trakcie rozwoju osobniczego i u wyżej rozwiniętych ssaków może być zależna od zdobytego doświadczenia i osobistych skłonności.

58. Wiarygodność percepcji; Prawo Webera-Fechnera, Stevensa; zjawisko synestezji.⁹

Złudzenie optyczne – błędna interpretacja obrazu przez mózg pod wpływem kontrastu, cieni, użycia kolorów, które automatycznie wprowadzają mózg w błędny tok myślenia. Złudzenie wynika z mechanizmów działania percepcji, które zazwyczaj pomagają w postrzeganiu. W określonych warunkach jednak mogą powodować pozornie tylko prawdziwe wrażenia.

Nastawienie percepcyjne - to wstępne przygotowanie umysłu do odbioru w procesie spostrzegania określonej informacji.

Przykładem ilustrującym nastawienie percepcyjne jest pokazywanie obrazków dwuznacznych z informacją co powinien zobaczyć obserwator, w zależności od tego co zasugerujemy, najprawdopodobniej to właśnie zobaczy obserwator (np. obrazek po prawej).

Siła tego zjawiska może być tak duża, że spostrzeżenie będzie nieadekwatne do rzeczywistości, w mniej skrajnych przypadkach możliwe jest wydłużenie czasu spostrzegania obiektów nieoczekiwanych (niezgodnych z treścią nastawienia) i skrócenia oczekiwanych.

Prawo Webera-Fechnera - prawo wyrażające relację pomiędzy fizyczną miarą bodźca a reakcją (zmysłów, np. wzroku, słuchu, węchu czy poczucia temperatury (siła wrażenia).

• Jeśli porównywane są wielkości bodźców, na naszą percepcję oddziałuje nie arytmetyczna różnica pomiędzy nimi, lecz stosunek porównywanych wielkości

• Zmiana reakcji układu biologicznego jest proporcjonalna do względnej zmiany bodźca

Ostatecznie prawo Webera–Fechnera wyraża równanie:

w – wrażenie zmysłowe

ln – logarytm naturalny

B – natężenie bodźca

Bo – wartość początkowa natężenia danego bodźca.

Potęgowe prawo Stevensa – prawo psychofizyczne, według którego siła (intensywność) odczuwanego wrażenia zmysłowego jest wprost proporcjonalna do wielkości bodźca, podniesionej do potęgi "a" (stała empiryczna).

Równanie Stevensa jest znane w postaci:

gdzie:

I – wielkość bodźca wywołującego wrażenie

ψ(I) – psychofizyczna funkcja, opisująca zależność subiektywnie odbieranej siły wrażenia od wielkości bodźca

a – wykładnik potęgowy, różny dla różnych zmysłów

k - współczynnik proporcjonalności, zależny od rodzaju bodźców i stosowanych jednostek miar.

Według S.S. Stevensa równanie potęgowe powinno zastąpić sformułowane sto lat wcześniej logarytmiczne prawo Webera-Fechnera.

Synestezja - W psychologii stan lub zdolność, w której doświadczenia jednego zmysłu (np. wzroku) wywołują również doświadczenia, charakterystyczne dla innych zmysłów. Na przykład odbieranie niskich dźwięków wywołuje wrażenie miękkości, barwa niebieska odczuwana jest jako chłodna, obraz litery lub cyfry budzi skojarzenia kolorystyczne itp.

Istnieją dwie teorie tłumaczące owo zjawisko. Według teorii Simona Baron-Cohena u osób doświadczających synestezji mogą występować dodatkowe połączenia w mózgu, które łączą obszary normalnie ze sobą nie połączone. Druga teoria mówi, że ilość połączeń synaptycznych jest taka sama, a mieszanie się odbieranych doświadczeń wynika z tego iż zachwiana jest równowaga pomiędzy hamowaniem i wyciszaniem docierających impulsów w mózgu.

Stosunkowo najczęściej spotykane jest "barwne słyszenie", które polega na tym, że dźwięki lub współbrzmienia wywołują wrażenia barwne, bądź barwy - dźwięki.

59. Odruch jako jednostka czynnościowa układu nerwowego; anatomiczne podłoże i klasyfikacja odruchów; procedury wytwarzania odruchów; wygasanie odruchów.¹⁰¹¹

Reagowanie - aktywna, tj. przebiegająca z wydatkowaniem energii, zmiana stanu organizmu w granicach zmian odwracalnych, zapobiegająca zmianom nieodwracalnym.

Reakcje:

•metaboliczne-chemoefektywne (np. lipoliza w tk. tłuszczowej, bioluminescencja, produkcja barwników, wydzielin, itp.),

•wegetatywne lub trzewne, m.in.: wydzielnicze (np. pot, feromony, ślina, sok żołądkowy), naczynioruchowe (np. blednięcie, zarumienienie),

•somatyczne lub ruchowe, w tym: taksje, odruchy, instynkty, zachowanie inteligentne

Każda reakcja polega na zmianie metabolizmu (np. rozpad ATP, ... ). Podczas każdej reakcji dochodzi do kaskadowego wzmocnienia bodźca środowiska także na poziomie komórki wykonawczej (drugi przekaźnik ...)

Reakcje kontrolowane są na drodze nerwowej lub / i hormonalnej.

Odruch – w fizjologii automatyczna reakcja na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego.

Droga nerwowa od receptora, będącego źródłem odruchu, do narządu wykonawczego (efektora) nosi nazwę łuku odruchowego. Łuk odruchowy od receptora biegnie neuronem czuciowym (aferentnym) do ośrodkowego układu nerwowego, stamtąd neuronem ruchowym (eferentnym) biegnie do efektora. Najprostsze odruchy składają się tylko z dwóch neuronów, połączonych jedną synapsą (odruch monosynaptyczny), ale przeważnie składają się z większej liczby neuronów. Te dodatkowe neurony nazywają się pośredniczymi (interneuronami). Wyróżnia się odruchy proste, np. kolanowe i bardziej złożone, np. kończyny górnej albo ruch źrenicy.

W psychologii to nieświadoma reakcja psychiczna.

ŁUK ODRUCHOWY:

Receptor → Droga dośrodkowa → Ośrodek odruchu → droga odśrodkowa → efektor

EFEKTOR: komórka lub narząd, który jest pobudzany przez nerw. Efektory umożliwiają organizmowi zwierzęcia odpowiedź na stymulację z układu nerwowego. U kręgowców najważniejszymi efektorami są mięśnie.

KLASYFIKACJA ODRUCHÓW:

• w zależności od ilości neuronów przewodzących impuls od receptora do efektora:

  - odruchy proste/monosynaptyczne/jednosynaptyczne (u człowieka to tylko odruch na rozciąganie mięśnia szkieletowego)

  - odruchy złożone/wielosynaptyczne/polisynaptyczne (to odruchy rdzeniowe oraz odruchy z poziomu mózgowia. Receptor i efektor znajdują się wtedy w różnych narządach. np. odruch zginania)

  - Odruchy włókienkowe - grupa odruchów zamykających się w obrębie jednego aksonu bez udziału ciała komórki, np. naczynioskurczowe odruchy włókienkowe

  - odruchy rdzeniowe (bezwarunkowe) – odruchy wywołujące napięcie mięśniowe, odruchy zginania, skoordynowanie kończyn, - głównie odruchy proste

  - odruchy mózgowe (motywowane) – odruchy warunkowe o charakterze motywacyjnym, których łuki odruchowe zamykają się w mózgowiu

  - odruchy bez wyboru, z wyborem wielokrotnym, z wyborem i zaniechaniem, kojarzeniowe¹²

  - Odruchy ochronne to odruchy wywoływane działaniem czynników szkodliwych. Ich przykładami są: odruchy refrakcyjne (usuwanie się spod działania czynnika), repulsyjne (oddalanie czynnika od organizmu) i ofensywne (unieszkodliwienie czynnika).

  - Odruchy zachowawcze to odruchy niezbędne do przeżycia organizmu oraz utrzymania gatunku. Są one związane z kopulacją, snem, oddawaniem moczu czy oddychaniem i jedzeniem.

  - Odruchy fazowe są krótkotrwałą reakcją organizmu na bodźce.

  - Odruchy toniczne trwają długo. Są one związane np. ze zmianą napięcia mięśni związaną z postawą ciała.

  - Odruchy nerwowo-hormonalne to odruchy, których bodziec oddziałuje na podwzgórze, a to z kolei za pośrednictwem przysadki powoduje wydzielanie hormonów do organizmu.
  - Odruchy somatyczne są związane z postawą ciała. Odruchy postawne służą odpowiedniemu rozłożeniu napięcia mięśniowego i dostosowanie tego napięcia do postawy ciała. Zły rozkład napięć prowadzi do wad postawy. (odruchy statyczne i poprawcze)

  - Odruch orientacyjny jest mechanizmem uwagi, którego funkcja polega na otwarciu systemu poznawczego na zmianę lub nowy bodziec. Polega na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji, czemu towarzyszy aktywność motoryczna, ułatwiająca jej odebranie. Reakcja orientacyjna wygasa po kilku wystąpieniach jednakowego bodźca (następuje habituacja), a liczba potrzebnych do tego powtórzeń zależy od skomplikowania sygnału. Zmiana jakiegoś elementu powoduje jej dyshabituację.

  - Odruch lokomocyjny – np. obroty, pełzanie.

  - Odruch manipulacyjny – np. chwytanie.

  - Odruch bezwarunkowy – reakcja wrodzona (odruch), automatyczna, zachodzi przez pobudzenie odpowiednich receptorów, zakończeń nerwowych, nerwów czuciowych oraz pobudzenie organów efektorowych (głównie mięśni) poprzez nerwy ruchowe lub autonomiczne. Reakcja odruchowa przebiega bez uświadomienia, to znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przed powiadomieniem mózgu. np. odruch akomodacji oka, odruch krztuśny, odruch nurkowania, odruch przedsionkowo-oczny, odruch ścięgna Achillesa, odruch rzepkowy, inaczej odruch kolanowy, odruch źreniczny, odruch wymiotny

  - Odruch warunkowy inaczej nabyty – odpowiedź na bodziec powstająca dzięki nowym połączeniom nerwowym między rożnymi ośrodkami. Powstaje podczas życia osobnika. Powstaje poprzez powtarzanie pewnych czynności, które po analizie w ośrodku kojarzeniowym zostają utrwalone i stają się nawykową reakcją warunkową.

bodziec bezwarunkowy -zmienia stan organizmu, zaburza homeostazę, -jest bodźcem NIEOBOJETNYM: karą lub nagrodą, bez dodatkowych warunków wymusza reakcję.

bodziec warunkowy -nie zmienia stanu organizmu, może być zapowiedzią bodźca bezwarunkowego - jest bodźcem OBOJĘTNYM, jest zazwyczaj habituowany, reakcja na bodziec warunkowy zachodzi pod pewnymi warunkami.

Odruchy u noworodków:

• Odruchy wegetatywne i samozachowawcze: odruch płaczu (łzawienia), kichanie, kaszel, mruganie, ślinienie, przełykanie, wydzielanie soków trawiennych, odruch wymiotny, defekacji, mikcji (oddawania moczu), oddychania, zespół odruchów krążeniowo-oddechowych.

• odruchy: szukania i ssania, najlepiej rozwinięte odruchy noworodka. Po pogłaskaniu w policzek dziecko natychmiast odwróci główkę w jego stronę i otworzy usta w poszukiwaniu jedzenia; nawet jeśli odnajdzie tylko palec, zacznie go mocno ssać.

• odruch Moro, inaczej zwany odruchem obejmowania. Gdy gwałtownie zmienimy położenie ciała noworodka, albo też w pomieszczeniu, w którym się znajduje, rozlegnie się nagły hałas lub ostry dźwięk, dziecko zareaguje energicznym wyprostowaniem rąk i nóg. Plecy wygnie w łuk, a głowę odchyli do tyłu; następnie zaciśnie pięści, a odrzuconymi wcześniej na boki rękami wykona powolny ruch objęcia klatki piersiowej. Odruch przeciwupadkowy: wyrzut kończyn z chwytem.

• odruch chwytny (Darwina) - można zaobserwować go, wkładając palec w dłoń noworodka; zaciska on wówczas palce tak mocno, że można go nawet unieść. Dotyczy to każdego przedmiotu przyłożonego do wewnętrznej strony dłoni noworodka.

• Odruch Babińskiego - Polega na odruchowym wyprostowaniu palucha z jego zgięciem grzbietowym w trakcie drażnienia skóry boczno-dolnej powierzchni stopy.

• odruch pełzania - jeśli ułożonemu na brzuchu noworodkowi delikatnie podrażnić stopy, zacznie on nieznacznie czołgać się do przodu.

• odruch podparcia i stąpania, inaczej zwany odruchem chodu automatycznego. Jeśli chwycimy nowo narodzone dziecko pod pachy, tak aby jego stopy dotykały podłoża, zacznie ono przebierać nogami, tak jakby chciało chodzić. Odruch ten nie ma jednak nic wspólnego z właściwym chodzeniem.

• Odruch napinania szyi (w pozycji na brzuchu).

• Odruch oczu lalki (opóźnianie ruchu oczu przy biernym ruchu głowy).

• Odruch wygięcia tułowia Galanta (w stronę dotknięcia).

Powyższe odruchy charakterystyczne są tylko dla okresu noworodkowego i zanikają w miarę upływu czasu - odruch Moro po około pięciu miesiącach życia, chwytny po ok. trzech, a chodu automatycznego po ok. dwóch miesiącach.

ODRUCHY ATAWISTYCZNE – dziedziczone po przodkach: odruch chwytny.

Fizjologia czynności ruchowych

Kategorie czynności motorycznych i poziomy ich integracji:

•toniczne (napięcie podstawowe) -rdzeń; twór siatkowaty

•postawne (posturalne) statyczne (postawa w bezruchu) -jądra przedsionka

•postawne statokinetyczne (poprawcze) -jądra przedsionka; wzgórki czworacze

•lokomocyjne (przemieszczanie) -rdzeń; jądra podstawy, kora

•orientacyjne -celownicze (spostrzeganie) -wzgórki czworacze, kora

•manipulacyjne, pedipulacyjne, mandibulacyjne ... (operowanie) -jądra podstawy, kora

•ekspresyjne -komunikacyjne -jądra podstawy, kora

60. Udział odruchów w codziennej aktywności człowieka; warunkowanie w psychologii i jego mechanizmy.¹³

Warunkowanie

Podstawy warunkowania:

•bodziec warunkowy -poprzedza bezwarunkowy, po b. warunkowym reakcja uprzedzająca ewentualny bodziec bezwarunkowy, efekt reakcji wzmacnia reakcję i jest bodźcem bezwarunkowym.

•odruchy warunkowe wtórne i wyższych rzędów -wielostopniowe warunkowanie, wywodzą się z odruchów wrodzonych.

Schemat behawioralny

n x (BW → BB → R) → → BW → R

Warunkowanie ze wzmacnianiem:

pozytywnym -nagroda

negatywnym -kara

Warunkowanie według różnych ceduł (ceduła) wzmocnienia:

nieregularnie (najskuteczniejsze!)

po stałej liczbie prób

po stałym czasie

Hamowanie odruchów:

•zewnętrzne (konkurencja)

•wewnętrzne przez: wygaszanie (niewzmacnianie)

różnicowanie (istotne w badaniu zdolności percepcyjnych zwierząt)

opóźnianie

Warunkowanie klasyczne - zjawisko polegające na wielokrotnym łączeniu bodźca wywołującego reakcję emocjonalną z bodźcem obojętnym, który nie ma takiego oddziaływania do momentu, aż przejmie on emocjonalne właściwości pierwszego bodźca.

Rodzaje uczenia się:

Poprzez warunkowanie klasyczne – jest to uczenie się przewidywalnych. Jest jedną z podstawowych form uczenia się, w którym jeden bodziec czy zdarzenie pozwala przewidzieć wystąpienie innego bodźca czy zdarzenia.

Bodziec bezwarunkowy - to bodziec, który z natury wykonuje zachowania odruchowe.

Reakcja bezwarunkowa – zachowanie wywołane przez bodziec bezwarunkowy.

Bodziec warunkowy – to bodziec obojętny skojarzony z bodźcem bezwarunkowym.

Reakcja warunkowa – zachowanie odruchowe wywołane przez bodziec warunkowy.

Nabywanie – oznacza proces zachodzący na początku eksperymentu nad warunkowaniem, w wyniku którego reakcja warunkowa zostaje wywołana po raz pierwszy, a w miarę powtarzania prób jej częstość stopniowo wzrasta.

Wygaszanie – to proces zanikania, w którym wyuczona przedtem zależność nie ma żadnego znaczenia, ulega zapomnieniu.

Spontaniczne odnowienie – jest to spontaniczne, ponowne wystąpienie reakcji podczas wygaszania.

Generalizacja bodźca – automatyczne rozszerzenie reakcji warunkowej na bodźce, które nigdy nie były zestawiane z pierwotnym bodźcem bezwarunkowym. Im bardziej nowy bodziec jest podobny do bodźca warunkowego, tym silniejsza będzie reakcja.

Różnicowanie bodźców – jest procesem, którego wyniku organizm uczy się reagować na bodźce, które różnią się od bodźca warunkowego na pewnym wymiarze.

Warunkowanie instrumentalne. W wyniku tego warunkowania organizm uczy się, ze osiągniecie lub unikniecie bodźca bezwarunkowego możliwe jest dopiero po wykonaniu określonej czynności. Skinner umieścił głodnego szczura w skrzynce, w której znajdowała się dźwignia. Szczur wykonywał szereg spontanicznych ruchów. Jednym z nich naciska dźwignie. Do środka wsuwa się pokarm. Po wielu próbach szczur uczy się, że naciskanie dźwigni powoduje pojawienie się pokarmu. Naciska, więc dotąd aż będzie najedzony. Skinner wyróżnił zachowania spontaniczne i reaktywne. Zachowania reaktywne wywołane są przez określony bodziec np. wydzielanie śliny na widok pokarmu. Zachowania spontaniczne nie są wywołane przez konkretny bodziec, ale mogą stać się reakcjami instrumentalnymi. Jest to wówczas, gdy pojawianie się ich powoduje stan pozytywny lub uniknięcie stanu przykrego.

1Na podstawie: konspektów BPZ, Traczyka, Sadowskiego, Opracowań z różnych chomików i wikipedii;

2Na podstawie: wikipedii, opracowań z chomika, konspektów BPZ, Sadowskiego

3Znaczenia brak :)

4Uzupełnione o wykłady z neuro.

5Na podstawie: konspekt z neurobiologii (5), wikipedia, źródła własne, Sadowski.

6Na podstawie analizatora wzrokowego, głównie.

7Pamiętacie, z tym był problem zawsze. Piszę tak, jak ostatecznie ustaliłyśmy przed kolosem.

8Część informacji o widzeniu i percepcji wzrokowej była już w poprzednim zagadnieniu egzaminacyjnym.

9W całości na podstawie wikipedii – innych pomysłów u mnie brak.

10Na podstawie: konspektu z neuro, konspektu z BPZ, sadowskiego i wikipedii.

11Nie wiem jak daleko ma to zabrnąć: być może trzeba to uzupełnić o zachowania instynktowne, popędowe i inteligentne.

12Spisane z konspektu, rozwinąć nie umiem.

13Na podstawie konspektów z neuro i BPZ, internetu. Nie wiem co więcej napisać. :(