RECEPTORY I NARZĄDY ZMYSŁÓW

1. Rodzaje receptorów:

a) eksteroreceptory - położone są w powłokach współczulnych, odpowiadają za czucie powierzchowne:

dotyk:

• łąkotki dotykowe - odbierają czucie dotykowe, są to tzw. ciałka Merkla, które są położone w naskórku lub w torebce włosa

• ciałka dotykowe - tzw. ciałka Meissnera, położone są w brodawkach skóry właściwej

ból:

• odbierają zakończenia nerwowe skóry, tzw. nagie zakończenia nerwowe

ciepło:

• odbierają ciałka zmysłowe - tzw. ciałka Ruffiniego

zimno:

• odbierają kolby końcowe - tzw. kolby Krausego

smak:

• zalicza się go do czucia eksteroreceptorowego

b) proprioreceptory - odbierają czucie głębokie, położone są w ścięgnach mięśniowych i torebkach stawowych, ich zadanie to określenie rodzaju przedmiotu, jego kształtu i twardości, są to m.in.:

• ciałka blaszkowate - tzw. ciałka Vater-Pacciniego

• wrzecionka nerwowo-mięśniowe

• wrzecionka nerwowo-ścięgnowe

c) interoreceptory - znajdują się w narządach i jamach ciała, odbierają czucie bólu, wypełniania narządów jamy brzusznej oraz ciśnienie krwi np. kolka nerkowa

d) telereceptory - wzrok, powonienie, ucho wewnętrzne (narząd przedsionkowo-ślimakowy), odbierają wrażenia zewnętrzne na odległość

2. Rodzaje zmysłów:

• narząd powonienia

• narząd wzroku

• narząd przedsionkowo-ślimakowy

• narząd smaku

3. Narząd powonienia:

• narząd węchu mieści się w okolicy węchowej błony śluzowej nosa

• receptory są komórkami nerwowymi - tzw. zmysły węchowe tworzące nabłonek zmysłowy

• okolica węchowa znajduje się na małżowinie nosowej górnej i na odpowiadającej jej większej części przegrody nosa

• przestrzeń jaką zajmuje okolica węchowa u człowieka wynosi po obu stronach jamy nosowej ok. 4-5 cm²

• nabłonek zmysłowy zbudowany jest z:

• komórek zmysłowych

• komórek węchowych

• komórek zrębowych

• komórek zastępczych

• droga przewodzenia wrażeń węchowych:

• komórki nerwowo-zmysłowe (1 neuron)

• nici węchowe

• komórki mitralne (2 neuron)

• węchomózg (3 neuron)

4. Narząd wzroku:

• składa się z oka i narządów dodatkowych oka

• w skład oka wchodzi nerw wzrokowy i gałka oczna

• ściany gałki ocznej stanowią błony:

• błona włókienna - najbardziej zewnętrzna, składa się z przeźroczystej rogówki i nieprzeźroczystej twardówki

• błona naczyniowa - składa się z tęczówki, ciałka rzęskowego i naczyniówki

• błona wewnętrzna - składa się z części tęczówkowej, rzęskowej i wzrokowej (siatkówka)

• najważniejszą częścią wzroku jest siatkówka - odbiera ona wrażenia świetlne, zajmuje ona 2/3 tylnego obwodu oka

• najbardziej wrażliwą częścią oka jest plamka żółta

• droga przewodzenia bodźców świetlnych:

• istotą siatkówki są komórki światłoczułe, pręciki (125 mln) i czopki (7 mln), które odbierają obrazy barwne

• wypustki dośrodkowe tworzące nerw wzrokowy

• komórki dwubiegunowe siatkówki (1 neuron)

• komórki wzrokowo-zmysłowe (2 neuron)

• korowe ośrodki w płacie potylicznym

• komora przednia gałki ocznej jest zawarta pomiędzy rogówką, tęczówką i soczewką

• komora tylna gałki ocznej jest ograniczona tęczówka i ciałem rzęskowym od przodu oraz soczewką i ciałem szklistym od tyłu

• komory łączą się poprzez źrenice

• soczewka ma średnicę ok. 9mm, grubość ok. 4 mm, zmienia swoją krzywiznę - tzw. proces akomodacji

• 4/5 wnętrza gałki ocznej to ciało szkliste otoczone delikatną błoną

• narządy dodatkowe oka to:

• aparat ruchowy - mięśnie proste, skośne oraz mięsień oczodołowy

• aparat ochronny - ciało tłuszczowe oczodołu, powieki (tarczka, rzęsy), spojówka (worek)

• narząd łzowy - gruczoł, kanaliki, przewód nosowo-łzowy

5. Narząd przedsionkowo-slimakowy:

• składa się z narządu słuchu i narządu równowagi

• składa się z dwóch różnych czynnościowo części:

• statycznej - filogenetycznie starsza, służy do odczuwania zmian w położeniu ciała

• słuchowej - służy do odczuwania bodźców dźwiękowych

NARZĄD SŁUCHU

• ucho zewnętrzne - małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny

• ucho środkowe - jama bębenkowa (błona bębenkowa, młoteczek, kowadełko, strzemiączko), jama sutkowa (przestrzeń w wyrostku słuchowym), trąbka słuchowa (Eustachiusza-łączy jamę bębenkową z częścią nosowo-gardłową)

• ucho wewnętrzne - błędnik:

• kostny - przedsionek, trzy kanały półkoliste, ślimak

• błoniasty - leży wewnątrz błędnika kostnego

• płyn osoczopodobny (przychłonka)

• woreczek (łagiewka) - daje poczucie równowagi i przyśpieszenia

6. Narząd smaku:

• organem odbiorczym w kubkach smakowych jest pręcik smakowy

• od niego bodźce przechodzą drogę włóknami nerwów czaszkowych (siódmego, dziewiątego, dziesiątego) do:

• zwojów tych nerwów (1 neuron)

• jądra rdzenia przedłużonego (2 neuron)

• jądra wzgórza (3 neuron)

• korowych ośrodków smaku (okolica węchomózgowia)

POWŁOKA WSPÓLNA

1. Skóra:

• dzięki licznym zakończeniom nerwowym jest narządem dotyku

• jest tworem ektodermalnym, który pokrywa ciało ludzkie

• jej powierzchniowa warstwa to naskórek (rozwija się z ektodermy)

• jej warstwa głęboka rozwija się z mezodermy i zwie się skórą właściwą

• pod skórą znajduje się tkanka podskórna czyli tłuszcz

2. Skóra składa się z:

• naskórka - nabłonek wielowarstwowy płaski, melanina

• skóry właściwej - warstwa brodawkowata i siatkowata

• utkania podskórnego - kosmki włókniste i tłuszczowe

3. Twory powstałe z powłoki skórnej to:

a) włosy:

• leżą w zagłębieniu naskórka zwanym mieszkiem włosa

• ich ustawienie zależy od mięśnia przywłosowego (głównie jego skurczu)

• gruczoł łojowy uchodzi do mięśnia włosowego

• u człowieka to narząd szczątkowy

• głowa - 300 na 1 cm²

• grzbiet ręki - 10 na 1 cm²

• składają się z łodygi, korzenia i cebulki

• wyróżniamy włosy głowy, pachy, twarzy, narządu wzroku, narządów płciowych

b) paznokcie:

• ochraniają od strony grzbietu opuszki palca

• spoczywają na macierzy paznokcia z której powstają

• rosną średnio 1 mm na tydzień

• odrastają całkowicie w ciągu 160 dni

• wyróżniamy:

• brzeg wolny

• brzegi boczne

• brzeg zakryty - tzw. zatoka paznokcia

• część biaława paznokcia - tzw. obłączek

c) gruczoły skóry:

• łojowe - 0,5-1 ml, najwięcej na skórze nosa, warg i policzków, chronią naskórek przed maceracją

• potowe - 1-3 ml, najwięcej na skórze dłoni, czoła, grzbietu i pachy, wydzielanie potu ok. 700-1000 ml na dobę, mają znaczenie w termoregulacji ustroju

d) sutki:

• najważniejsze gruczoły skóry rozwijające się w okresie pokwitania

• składają się z gruczołu sutkowego oraz brodawek

• wydzielają mleko pod wpływem prolaktyny

• u mężczyzn są w stanie szczątkowym

---