STRACH I LĘK
Trzy aspekty lęku i strachu :
doświadczenie subiektywne wyrażane w reakcjach werbalnych
reakcje fizjologiczne
unikanie
Lęk – trwożne przewidywanie przyszłych wydarzeń i zagrożeń, któremu towarzyszą uczucia dysforyczne lub somatyczne objawy napięcia; ma charakter przedbodźcowy; stan nieukierunkowanego pobudzenia następujący po spostrzeżeniu zagrożenia
Strach – wywołany rozpoznawalnym bodźcem ; ma charakter podbodźcowy; prowadzi do zachowań zaradczych w postaci unikania i ucieczki, kiedy te próby zawodzą może przerodzić się w lęk
Strach/Lęk jako cecha osobowości – typowa dla jednostki niezależnie od kontekstu i sytuacji
Strach/Lęk jako stan emocjonalny – jest wywoływany w konkretnym kontekście ma ograniczony czas trwania
Rodzaje Lęku/Strachu:
Koncentrujący się na źródłach zewnętrznych – fobia
Nie dotyczący żadnej konkretnej sytuacji – lęk uogólniony
Występujący w formie epizodycznych ataków paniki (Klein) – nagłe przypływy emocji zdominowane przez objawy fizyczne, związane z bodźcem wyzwalającym lub nie
Występujący jako stałe psychiczne zaabsorbowanie mniej lub bardziej realnym zagrożeniem
Strach/Niepokój kliniczny – nawracający i uporczywy, jego natężenie jest nieadekwatne do realnego zagrożenia, powoduje bezradność, upośledza funkcjonowanie psychospołeczne/fizjologiczne
Somatyczna hiperaktywność – pocenie się, płytki oddech, rumień, kołatanie serca itp.
Lęk poznawczy/psychiczny – natrętne myśli, niepokój, nadmierne napięcie mięśniowe
PTSD – zespół stresu pourazowego – wciąż przeżywanie na nowo traumatycznej sytuacji, unikanie bodźców związanych z wydarzeniem, odrętwienie emocjonalne
Objawy PTSD – zaburzenia snu/koncentracji, rozdrażnienie/ataki złości, nadmierna czujność/nerwowość
Struktura czynników lękowych/fobicznych (Arrindell):
Lęki dotyczące wydarzeń lub sytuacji interpersonalnych.
Lęki związane ze śmiercią, obrażeniami cielesnymi, chorobami, krwią i zabiegami chirurgicznymi.
Fobie na punkcie zwierząt.
Lęki agorafobiczne.
Te czynniki opisują sytuacje ważne dla ewolucji człowieka. Można je traktować jako odzwierciedlenie podstawowych systemów behawioralnych, ukształtowanych w procesie ewolucji.
Cztery główne typy fobii:
Fobia społeczna – wypływa z systemu dominacji-podporządkowania (porządek społeczny)
Hematofobia
Zoofobia – strach ssaków przed gadami
Agorafobia
Seligman – mamy skłonność do kojarzenia strachu z sytuacjami, które stanowiły zagrożenie dla naszych przodków – genetycznie uwarunkowana zmienność w fobii (niektórzy ludzie mają większe predyspozycje do przyswajania określonych fobii), ewentualne rozwinięcie się fobii zależy od ekspozycji środowiskowej.
Eksperymenty z warunkowaniem autonomicznym – reakcje warunkowe na bodźce potencjalnie fobiczne wykazywały większą odporność na wygaszanie niż reakcje na bodźce neutralne
Klein, Sheehan (biologicznie zorientowani autorzy teorii paniki) – napady paniki są spontaniczne lub mają pochodzenie endogenne – podstawową cechą paniki jest brak bodźca wywołującego
Naturalnie występujące ataki paniki są wyzwalane z reguły przez wydarzenia lub wyobrażanie sobie strachu i zagrożenia, może być też wywoływana przez bodźce wewnętrzne.
Clark – panika pojawia się dopiero, gdy stymulacja somatyczna zostanie połączona z katastroficzną interpretacją poznawczą (błędne koło)
Panika bez strachu – brak katastroficznych interpretacji
Pacjentów cierpiących na napady paniki od pacjentów cierpiących na inne rodzaje zaburzeń lękowych różnicują nie objawy, a ich interpretacja.
Nie sama reakcja strachu/lęku jest dysfunkcyjna i nieprzystosowawcza, ale problemem jest wyzwalanie jej w dysfunkcyjnym kontekście (fobia) lub dysfunkcjonalnie niski próg jej wyzwalania (panika).
Strach/Lęk bazuje na reakcjach obronnych, które wyewoluowały jako funkcjonalne sposoby ochrony człowieka przed potencjalnie śmiertelnym zagrożeniem. Systemy percepcyjne są tendencyjnie nastawione na wykrywanie zagrożenia (fałszywe alarmy pozytywne) – ewolucyjne uzasadnienie istnienia zaburzeń lękowych.