Starożytny Izrael. podr., s. 48 - 50, 54 - 55 Oprac. RM
I. Religia żydowska - judaizm
Najbardziej charakterystyczne cechy religii starożytnego Izraela (judaizmu)
rygorystyczny monoteizm (wiara w jednego Boga Jahwe)
rola proroków (pośredniczą między Bogiem a „narodem wybranym”)
wiara w przybycie Mesjasza
Biblia jako święta księga (judaizm uznaje tylko księgi Starego Testamentu)
Jerozolima jako centrum życia religijnego (rola świątyni w Jerozolimie - jedyne miejsce składania Bogu ofiar; synagoga nie jest więc świątynią ale miejscem modlitwy i czytania Biblii)
synagogi: miejsca modlitw i czytania Biblii
Pojęcia: Biblia, Tora - Prawo (Pięcioksiąg), Arka Przymierza, diaspora, Septuaginta, Talmud, Pascha, szabat, Jom Kippur, Ściana Płaczu, Wulgata
szabat - siódmy dzień tygodnia, dzień świąteczny
Pascha, Jom Kippur - najważniejsze święta żydowskie
Septuaginta - najstarsze tłumaczenie Starego Testamentu na język grecki, dokonane w gminie żydowskiej w egipskiej Aleksandrii w okresie hellenistycznym (od III w. pne), tradycja głosi ,że tłumaczenia dokonało 72 mędrców w ciągu 72 dni, na polecenie kapłana Eleazara
Talmud - zbiór przepisów i rytuałów regulujących różne sfery życia codziennego i społecznego Żydów (redagowany od III do VI w. n.e.); dwie wersje Talmudu: tzw. babiloński i palestyński
Ściana Płaczu w Jerozolimie - pozostałość po świątyni jerozolimskiej (zburzonej przez Rzymian w 70 r. ne), miejsce o szczególnym znaczeniu dla judaizmu
Diaspora - osiedlanie się Zydów poza Palestyną, przyczyny diaspory: „niewola babilońska Żydów”, przyrost naturalny w Palestynie w okresie hellenistycznym, prześladowania religijne w Palestynie pod rządami Seleukidów, wysiedlenia z Palestyny ludności żydowskiej dokonywane przez Rzymian po stłumieniu dwóch kolejnych powstań z lat 66 - 73, 131 - 134
II. Periodyzacja dziejów starożytnego Izraela (najważniejsze aspekty)
1.Epoka patriarchów i ich osadnictwo w ziemi Kanaan (Palestyna) w I poł. III tys. p.n.e.
(w tzw. średniej epoce brązu).
Abraham z Ur, XX (?) - XVIII (?) w. p.n.e. , (domniemana data narodzin - 1996 p.n.e.)
synowie Abrahama: Izaak (od niego wywodzą się Żydzi), Ismael (od niego wywodzą się Arabowie), Jakub (syn Izaaka)
Józef i jego dwunastu braci (protoplaści 12 plemion Hebrajczyków), domniemana data przybycia Józefa do Egiptu - 1728 r. p.n.e./?/, lub następne stulecie /?/ .
(o skomplikowanej kwestii datacji epoki patriarchów, J. Bright, Historia Izraela, W. 1994, s. 83 - 85)
2. Czasy Mojżesza (XIII w. p.n.e., czyli epoka Nowego Państwa w Egipcie) - wyjście Izraelitów z Egiptu
ok. 1280 r. p.n.e. (?), kwestia datacji - zob. Bright, s. 488.
3. Osiedlenie się Izraelitów w Palestynie (ok.1250-1200, zob. Bright, s. 488) i konfederacja
ich 12 plemion w Palestynie od pocz. XII w. pne (ok.1200 p.n.e. rozpoczyna się w Palestynie epoka
żelaza).
- epoka Sędziów (ok. 1200-1020 r. p.n.e. - np. Samson,), zob. mapa w podr. Operonu s.59.
4. Zjednoczona monarchia Izraela
Saul, pierwszy król
Dawid (ok.1000-965/961), syn Jessego
Salomon (965/961-932/922), budowa w Jerozolimie pierwszej świątyni
5. Rozpad monarchii na dwa królestwa po śmierci Salomona (zob. mapa w podr. Operonu s.59)
królestwo Izrael na północy, ze stolicą w Samarii (podbite przez władcę Asyrii Sargona II w 721 pne)
królestwo Judy (judzkie) na południu. ze stolicą w Jerozolimie (zostało podbite przez władcę nowobabilońskiego Nebokadnezara II do 587 r. p.n.e.; wtedy też została zburzona Jerozolima oraz świątynia Salomona, zaginęła Arka Przymierza i rozpoczął się okres „niewoli babilońskiej” Żydów)
6. „Niewola babilońska” Żydów (587 - 539): od zdobycia Jerozolimy przez władcę nowobabilońskiego
Nebokadnezara II (Nabuchodonozora) do zdobycia Babilonu przez króla perskiego Cyrusa Wielkiego
(wtedy zakończył się okres niewoli babilońskiej Żydów)
7. Autonomia Żydów w imperium perskim (538-332) oraz w imperium Aleksandra Mace-
dońskiego (332 - 323)
- odbudowa Świątyni Jerozolimskiej ( 520-515 r.).
8. Żydzi w okresie hellenistycznym: od śmierci Aleksandra Macedońskiego (323 pne) do
uzależnienia Palestyny przez Rzym (63 pne)
A. Dzieje polityczne
- Palestyna pod rządami egipskich Ptolemeuszy
- Palestyna pod rządami Seleukidów z Antiochii (od 200/198 - 164 pne): prześladowania religijne
Żydów przez Seleukidów (mapa w podr., s. 117)
- powstanie Machabeuszy (168-164 r.) i odzyskanie niepodległości,
przywódca powstania - Juda Machabeusz
- rządy w Palestynie dynastii Machabeuszy (164 - 63)
B. Zjawiska społeczne i kulturowe
- coraz większa diaspora Żydów
- Septuaginta
9. Palestyna pod panowaniem rzymskim (od 63 r. p.n.e.)
- zdobycie Jerozolimy przez Pompejusza (63 r. p.n.e.)
- panowanie w Palestynie rzymskiego wasala - Heroda I (u schyłku I w. p.n.e.)
- polityczny podział Palestyny po śmierci Heroda I:
▪ dzielnica Archelaosa (Judea, Samaria, Idumea, od 6 r. n.e. prowincją rzymską
▪ dzielnica Heroda II Antypasa (Galilea)
▪ dzielnica Filipa
- antyrzymskie powstania Żydów:
▪ tzw. „I wojna żydowska” w latach 66 - 73, zdobycie i zburzenie Jerozolimy przez Tytusa w 70 r.
(zob. łuk triumfalny Tytusa w Rzymie), zdobycie Masady przez Rzymian w 73 r.
▪ tzw. „ II wojna żydowska” latach 131 -134 (przywódca: Bar Kochba), skutki: eksterminacja
Żydów z Palestyny, nie wolno było im zamieszkać w Palestynie
- Józef Flawiusz jako historyk żydowski w II poł. I w. n.e. (dzieła: „Dawne dzieje Izraela”,
„Wojna Żydowska”)
Bibliografia:
A.Świderek, Rozmowy o Biblii, Rozmów o Biblii ciąg dalszy
Z. Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, W. 1989, ks. J. Kudasiewicz, Biblia - historia - nauka
R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, Poznań 2005 /wydawnictwo Pallotinum/
J. Bright, Historia Izraela, W. 1994
Wielka historia świata, t. 2, Stary i Nowy Świat od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, pod red.
J. Sliwy, Kraków 2005 /m.in. historia starożytnego Egiptu, Mezopotamii, Persji, Izraela, Indii, Chin/
Historia powszechna, t.2, s. 466 - 515 (Biblioteka Gazety Wyborczej)
Żródła: Józef Flawiusz „Dawne dzieje Izraela”, Józef Flawiusz „Wojna Żydowska”
1