A

a łun - o tam; zwrot wypowiadany zazwyczaj jednocześnie z wykonaniem ręką lub głową wskazującego gestu; 'Widzisz, a łun idzie Franek'.

B

batarejka - latarka ręczna; wyr. poch. od rzecz. bateria, urobionego w następujący sposób: bateria    bateryjka    batarejka; zależność etymologiczna oczywista - bateria stanowi część latarki; 'Weź ze sobą batarejkę, bo robi się ciemno'.

bebłać (się) - 1) mieszać jakiś płyn, np. wodę; 2) gotować coś płynnego, np. zupę; 3) bawić się jakimś płynem, mocząc się w nim i brudząc; wyr. o zabarwieniu pejoratywnym; dźwiękonaśladowczy - przypominający bulgotanie np. wody; 1) 'Muszę cały czas bebłać ten sos, żeby się nie przypalił'; 2) 'Hanka ubebłała dziś na obiad jakąś marną zupę'; 3) 'Nie bebłaj się w tym błocie, bo się cały usmarujesz'.

binokle - okulary słoneczne [a nie: okulary bez uchwytów na uszy, trzymające się na nosie za pomocą sprężynki - SJP]; 'Wczoraj było tak słonecznie, że przez cały dzień musiałem chodzić w binoklach'.

blin - placek ziemniaczany [a nie: rodzaj placka z ciasta drożdżowego, z mąki gryczanej, żytniej lub pszennej - SJP]; wyr. poch. ros.: блин; najczęściej w l.mn.; 'Natrzyj Kasiu kartofli, to zrobimy na kolację bliny'.

brzechtać się - taplać się w jakimś płynie, najczęściej wodzie; wyr. wywodzi się z XVIII-wiecznej gwary mazowieckiej, jednak zdaje się nie mieć ze źródłowym regionalizmem żadnego związku [mazowieckie brzechtać to: szczekać, chrapać, kaszleć, wydawać ostre, nieprzyjemne tony - ESJP]; 'Nie brzechtaj się już w tej wodzie, bo się zaziębisz'.

buchta - punkt skupu żywca [a nie: miejsce zryte przez dziki szukające żeru; buchtowisko - SJP; choć źródłosłów zapewne ten sam]; wyr. poch. niem.: Buchte - tu: klatka dla zwierząt, kojec, przegroda w oborze; 'Józek sprzedał dziś na buchcie dwa cielaki'.

bukwel - piłka do cięcia metalu wraz z uchwytem; wyr. poch. niem.: Buckel - garb, wypukłość; wyr. bukwel nawiązuje do przypominającego garb kształtu uchwytu do piłki do metalu; 'Franek, przynieś mi z warsztatu bukwel'.

bułka - tu w zn. bochenek; wyr. w tym zn. używany wyłącznie w złożeniu bułka chleba; 'Kupiłem cukier i dwie bułki chleba'.

bunować - szukać czegoś, zaglądając w różne miejsca, myszkować; 'Nie bunuj w tej szafie, bo powywracasz wszystkie ubrania'.

bunownik - łobuz, psotnik; 'Uspokoisz się, ty bunowniku jeden?'.

bziubziać - pisać coś niewyraźnie; 'Nabziubziałeś tak, że nie można odczytać'.

C

cempieć - ślęczeć, czuwać; `Dziecko było chore, cempiałem więc nad nim całą noc'.

cerepa - puszka po konserwie; wyr. poch. od rzecz. czerep [skorupa rozbitego naczynia - SJP], poddanego procesowi mazurzenia oraz zmianie rodzaju gramatycznego; widoczne podobieństwo znaczeń wyr. cerepa i czerep; 'Wyrzuć tę cerepę na śmietnik'.

chadziaj - bogaty, prężny gospodarz; wyr. poch. ros.: хозяин; 'Bronek to jest dopiero chadziaj!'.

chamera - brzydka, deszczowo-wietrzna pogoda, plucha; wyr. poch. zapewne od rzecz. chmura; `Nie wychodzę z domu, bo dziś jest straszna chamera'.

chrzabak - 1) robak; 2) mała, niepozorna osoba; wyr. powstał najprawdopodobniej w wyniku kontaminacji rzecz. chrabąszcz i robak; 1) 'O, jakiś chrzabak idzie po stole!'; 2) 'Patrz, jak ten chrzabak ciężko pracuje'.

chudak - poczciwina, biedaczysko, osoba wzbudzająca sympatię wraz z politowaniem; wyr. wyraźnie nawiązuje do przym. chudy jako jednego z atrybutów osoby posiadającej ww. cechy; 'Chodź chudaku, dam ci coś zjeść'.

ciapy - kapcie; wyr. ma zapewne związek z czas. ciapać [iść powoli, powodując charakterystyczny odgłos, człapać - SJP]; 'Nie chodź po domu w butach, załóż ciapy'.

ciuma - osoba nierozgarnięta, nieporadna; 'Nie wiem, jak Baśka poradzi sobie w mieście, przecież to taka ciuma!'.

Ć

ćlamać - mlaskać podczas jedzenia; wyr. dźwiękonaśladowczy; 'Nie ćlam tak, bo nie mogę tego słuchać!'.

D

diabełek - roztrząsacz do siana; wyr. metaforyczny - i ww. urządzenie i zły duch robią dużo zamętu; 'Idę pożyczyć od Franka diabełka'.

duca - 1) nadmiernie wysoka osoba, najczęściej kobieta; 2) wysoki, pozbawiony architektonicznych ozdób, brzydki budynek; 1) 'Takiej ducy jak Anka nie będzie łatwo znaleźć chłopaka'; 2) 'Jak on mógł wybudować sobie taką ducę?'.

dymnik - komin [a nie: przewód wentylacyjny wykonany z desek, wystający ponad dachem, mający nad wylotem dwuspadowy daszek - SJP]; zn. gwarowe bliższe rzeczywistości niż w przypadku wyr. z jęz. ogólnego; 'Muszę zawołać kominiarza, bo się dymnik zatkał'.

dziukać - zabawiać dziecko, wdzięczyć się do niego, mówić do niego, strojąc różne przyjazne miny; 'Kasia bardzo lubi swojego młodszego brata, dziuka do niego godzinami'.

dźgać - pić dużo i łapczywie [a nie: uderzać czymś ostrym, kłuć - SJP]; 'Grześ wydźgał za jednym zamachem całą butelkę oranżady'.

F

fagas - facet, podstarzały amant [a nie: służący, lokaj, lizus, pochlebca - SJP]; 'Nie rozumiem, dlaczego Jolka zadaje się z takim fagasem'.

fifc - człowiek niepoważny, niestały, elegancik, bawidamek; `Taki fifc jak Zenek to się pewnie jeszcze długo nie ożeni'.

fiuk - gwizdek; wyr. pochodzący od czas. fiukać [gwizdać - SJP]; 'Jaś kupił sobie na straganie fiuk i dwa balony'.

fiuki - 1) drobiazgi, różne mało znaczące rzeczy; 2) sprawy nieistotne, głupstwa; tylko w l.mn.; 1) 'Irka, jak pojedzie do miasta, to zawsze nakupi jakichś fiuków'; 2) 'Tobie tylko fiuki w głowie!'.

flaga - niepogoda [a nie: sztandar - SJP]; 'Trzeba jechać po siano, bo flaga idzie'.

flażyć się - chmurzyć się, zbierać się na niepogodę; 'Tak się zaflażyło, że będzie padać chyba przez dwa dni'.

fluk - 1) smark, gil; 2) smarkacz; 1) 'Wytrzyj nos, bo ci fluk wypadnie'; 2) Uspokój się, fluku jeden!'.

flukać - smarkać, pociągać nosem; 'Kup sobie chusteczki i się wyflukaj'.

G

gągać - pić dużo i łapczywie; 'Nie gągaj tak, bo się zakrztusisz'.

gęga - duży zwitek, paczka, rulon banknotów; 'Jurek wyszedł z banku z ogromną gęgą pieniędzy'.

gieroj - silna, zwalista, dzielna osoba; wyr. poch. ros.: герой - bohater; nieodm.; 'Józek to taki gieroj, ze wszystkim umie sobie poradzić'.

glibać - żuć coś długo i powoli; 'Nie smakują ci te placki, że je tak glibiesz już od godziny?'.

gloria - rosła, wysoka osoba, najczęściej kobieta [a nie: chwała, sława - SJP]; 'Z taką glorią jak Jadźka nikt nie chce zadzierać'.

glut - 1) bryłka odchodów, jakiejś substancji stałej; 2) smarkacz, niedorostek [a nie: wydzielina z nosa, smark - SJP]; 1) 'Trzeba ostrzyc owcę, bo się jej porobiły gluty na wełnie'; 2) 'Nie bój się go, to przecież jeszcze taki glut".

golba - noga; 'Weź stąd te golby!'.

gzygać - podszczypywać, zaczepiać kogoś; 'Nie gzygaj go, bo tego nie lubi!'.

H

hopać - skakać na coś lub na kogoś; wym. h wył. dźw.; wyr. pochodzi od wykrzyknika hop [zachęta do skoku - SJP]; 'Tak na mnie hopnął, że niemal mi żebra połamał'.

hopka - niewysoka, przysadzista osoba, najczęściej kobieta; wym. h wył. dźw.; 'Franek wziął sobie za żonę taką hopkę'.

horować (się) - 1) brudzić coś, najczęściej ubranie; 2) drapać się; wym. h wył. dźw.; 1) 'Ale zahorowałeś tę bluzkę!'; 2) 'Nie horuj się tak mocno, bo sobie krzywdę zrobisz!'.

huk - osoba nieprzyjemna w odbiorze, gbur [a nie: silny odgłos - SJP]; wym. h wył. dźw.; wyr. pochodzi od czas. huczeć: huk to ktoś, kto huczy, a nie mówi; 'Nie lubię Heńka, bo to taki huk".

hultać - skakać na coś lub na kogoś, podskakiwać; wym. h wył. dźw.; wyr. ma związek z rzecz. hultaj [nicpoń, łobuz - SJP], jednak bardziej etymologiczny niż znaczeniowy; 'Nie hultaj tak, bo sobie nogę złamiesz'.

hykać - wydawać dźwięk podczas czkawki, mieć czkawkę; wym. h wył. dźw.; wyr. dźwiękonaśladowczy; 'Nie wiem, dlaczego tak często dzisiaj hykam'.

hyl - 1) bardzo wietrzna pogoda; 2) miejsce, w którym są przeciągi; wym. h wył. dźw.; wyr. o XVII-wiecznym rodowodzie [dawny termin młynarski: wzgórze zdatne pod wiatrak, wyr. poch. hol. lub dolnoniem.: hil - wzgórze; por. ang.: hill - wzgórze - ESJP]; 1) 'Taki hyl dzisiaj, że z domu nie da się wyjść'; 2) 'Nie siedź na hylu, bo się przeziębisz'.

hyrtać - 1) podskakiwać na dołkach i nierównościach; 2) potrząsać czymś; wym. h wył. dźw.; 1) 'Tak ten wóz hyrtał, że aż mi się niedobrze robiło'; 2) 'Nie hyrtaj tą skrzynką, bo wszystkie jabłka powypadają'.

I

inteligentny - grzeczny, kulturalny [a nie: rozumny, zdolny, pojętny - SJP]; wyr. zyskał swe zn. gwarowe w wyniku wyizolowania cechy charakterystycznej dla osób inteligentnych, czyli kultury osobistej; 'Jan jest taki inteligentny, zawsze mówi "proszę" i "przepraszam"'.

K

kaleń - kałuża; wyr. poch. z jęz. staropolskiego [miejsce bagniste - ESJP]; obecnie występuje w nazwach wielu miejscowości w Polsce; 'Omijaj kalenie, bo się ubłocisz'.

kierownik - 1) część wozu konnego łącząca nieruchomą skrzynię ze skręcającą przednią osią; 2) kierownica w rowerze [a nie tylko: osoba kierująca, zarządzająca czymś - SJP]; 1) 'Ten kierownik nadaje się już do wymiany'; 2) 'Trzymaj kierownik, bo się wywrócisz'.

kizdrać - mieszać różne składniki, uzyskując z nich jednorodną masę, robić papkę; 'Grześ, zanim zje obiad, zawsze go kizdra'.

klepak - moneta [a nie: młot do klepania blachy - SJP]; wyr. nawiązuje do czas. klepać [w znacz. rozpłaszczać - SJP]; 'Mam w portfelu parę klepaków'.

knypek - niedorostek, osoba bardzo niska, najczęściej mężczyzna; wyr. poch. zapewne od rzecz. knyp [krzywy, krótki nóż szewski, spiczasto zakończony - SJP]; 'Bartka to chyba nie wezmą do wojska, bo to taki knypek'.

kociuba - 1) narzędzie do zrzucania z wozu obornika; 2) wyjątkowo brzydka osoba, najczęściej kobieta [a nie: narzędzie do wygarniania węgli z pieca chlebowego - SJP]; 1) 'Weź kociubę, bo jedziemy na pole z obornikiem'; 2) 'Takiej kociuby jak Jadźka to jeszcze nie widziałem'.

kociubić się - chmurzyć się, zbierać się na niepogodę; 'Niebo się zakociubiło, chyba będzie padać'.

kołpak - kaptur [a nie: wysoka czapka w kształcie cylindra lub stożka, popularna w Polsce do XIX w. - SJP]; 'Załóż kołpak, bo deszcz pada'.

kopianka - kopa siana; 'Zrobiliśmy dziś sześćdziesiąt kopianek'.

kosior - narzędzie do wygarniania węgli z pieca chlebowego; 'Podaj mi kosior, bo piec się już nagrzał'.

kotłówka - zawieja śnieżna, silny wiatr towarzyszący niepogodzie; 'Nie wychodź z domu, bo jest straszna kotłówka'.

kółko - kołowrotek; 'Siadaj do kółka i prządź!'.

krajzega - piła tarczowa; wyr. poch. niem.: Kreissäge; 'Włącz krajzegę, bo muszę przeciąć dwie deski'.

kruk - pogrzebacz [a nie tylko: ptak z rodziny krukowatych - SJP]; wyr. poch. niem.: Krücke; 'Weź kruk i popraw te wypadające węgle'.

kryjak - 1) pisklę wylęgłe z jajka potajemnie złożonego przez kurę w krzakach; 2) osoba unikająca kontaktu z ludźmi; 1) 'Znalazłem dziś w ogrodzie pięć kryjaków'; 2) 'Adam to kryjak, na pewno nie przyjdzie'.

kucyć się - przykrzyć się; 'Kucy się mi bez ciebie'.

kukrzysko - stare, opuszczone siedlisko, miejsce zarośnięte zielskiem, krzakami, zagracone; `Franek mógłby wreszcie uprzątnąć to kukrzysko i coś na nim pobudować'.

kulaska - laska do podpierania się; 'Stary już jestem i bez kulaski nie mogę zrobić nawet kilku kroków'.

kusaki - zapusty, ostatki, dzień poprzedzający środę popielcową [a nie: chrząszcze lub ptaki - SJP]; tylko w l.mn.; wyr. o XVI-wiecznym rodowodzie, nawiązujący do zabawowego charakteru ostatnich dni karnawału [kus - figiel, psota - ESJP]; 'Muszę nasmażyć pączków, bo jutro kusaki'.

kusyt - osoba unikająca kontaktu z ludźmi; wyr. poch. od rzecz. chusyt [inaczej chasyd, czyli wyznawca chasydyzmu, żydowskiego ruchu religijnego, kojarzony z tradycyjnym Żydem w chałacie i jarmułce; w kulturze tradycyjnej - ktoś obcy, inny, dziwny, odmieniec]; 'Ten kusyt nie przychodzi na żadne zebrania'.

kuśtyra - łamaga, niezdara; wyr. pochodzi zapewne od czas. kuśtykać [chodzić niezdarnie - SJP]; 'Nie chcę mieć więcej nic do czynienia z tą kuśtyrą!'.

L

lebioda - człowiek niezaradny, powolny, nierozgarnięty [a nie: gatunek chwastu, dawniej jadalnego - SJP]; 'Pośpiesz się, lebiodo jedna!'.

ligi - rodzaj platformy zakładanej na wóz konny, służącej do zwożenia siana i słomy; wyr. poch. niem.: liegen - leżeć, być położonym; 'Zakładaj ligi, bo jedziemy po siano'.

lonek - metalowy pręt służący do łączenia np. przyczepy z traktorem, wkładany w oczko wysięgnika przyczepy i uchwyt ciągnika; `Przynieś inny lonek, bo ten nie pasuje do naszej przyczepy'.

longać się - poruszać się lub robić coś bardzo powoli; wyr. poch. niem.: längen - przedłużać; 'Nie longaj się, bo się spóźnisz do szkoły'.

Ł

ług - sadzawka, bajoro, podmokła łąka [a nie: roztwór wodorotlenku sodowego lub potasowego - SJP]; wyr. poch. ros.: луг - łąka; 'Chodź, wykąpiemy się w ługu'.

M

machrać - niszczyć ubranie; 'Ale zmachrałeś ten sweter!'.

macina - uschnięte badyle ziemniaka, po wykopkach zbierane na polu w stosy i palone; 'Zapach palącej się maciny zawsze przypomina mi jesień'.

malik - kark, styk głowy i szyi; 'Nie lubię, jak fryzjer zostawia mi nieogolony malik'.

mańkolny - określenie osoby najczęściej w podeszłym wieku - zrzędliwej, zgorzkniałej a jednocześnie osowiałej, niekontaktowej; 'Wiesiek zrobił się ostatnio taki mańkolny'.

mećka - krowa; wyr. poch. od czas. muczeć: urobionego w następujący sposób: muczeć  muczka    mećka; 'Idę dać mećce jeść'.

mesel - przecinak; wyr. poch. niem.: meiβel; 'Podaj mi mój mesel'.

meśta - osoba niechlujna, o nieciekawej powierzchowności i osobowości; 'Nie zadawaj się z tą meśtą'.

miąchać - 1) poruszać lub trząść czymś energicznie i zamaszyście; 2) być rzutkim, wieść prym, dowodzić; 1) 'Władek miącha widłami jak stary!'; 2) 'Sławek miącha całą szkołą'.

miętolić - 1) miętosić, gnieść; 2) poruszać czymś bez ustanku, najczęściej językiem, czyli dużo mówić; 1) 'Waldek wymiętolił sobie w samochodzie całe spodnie'; 2) 'Wanda nieustannie miętoli językiem'.

miski - naczynia; 'Idź do kuchni i umyj miski'.

mlon - osoba wysoka, zwalista, a jednocześnie gburowata, nieprzyjemna w odbiorze, najczęściej mężczyzna; 'Jak można zadawać się z takim mlonem!'.

mozoł - osoba nadmiernie pilna, wykonująca coś zbyt dokładnie, zachłanna, uciążliwa w kontaktach; wyr. poch. od czas. mozolić się [robić coś z wielkim trudem, wysiłkiem - SJP]; 'Nie znam większego mozoła niż Witek'.

musowo - trzeba; 'Dzisiaj musowo zerwać czereśnie'.

myrza (wym. myr-za) - dziwoląg, brzydal, odmieniec; osoba mająca udziwnioną fryzurę, rozczochrana, nosząca nietypowe ubrania, wyglądająca na zaniedbaną, ogólnie "inna"; wyr. może mieć mglisty związek z używanym m.in. przez polskich Tatarów (a więc "innych", obcych) tytułem mirza (mir-za), stawianym między imieniem i nazwiskiem, określającym przynależność do danego rodu; 'Nie rozumiem, jak Tadek mógł wziąć sobie za żonę taką myrzę'.

N

naiwny - namolny [a nie: łatwowierny, prostoduszny - SJP]; 'Daj mi spokój, nie bądź taki naiwny!'.

nanic - do niczego; zbitka o charakterze wyr., bowiem wymawiana z akcentem na na; `Ten rower jest już nanic'.

naturny - uparty, krnąbrny; `Nie proś go, jest taki naturny, że na pewno cię nie posłucha'.

O

obdziadować - zniszczyć coś, uczynić brzydkim, niepełnowartościowym; 'Ten rower kupiłeś sobie niedawno a już go tak obdziadowałeś'.

obiadzik - stypa; 'Po pogrzebie Stefan zaprosił wszystkich na obiadzik'.

obladra - duża, niezgrabna, nieładna kobieta [a nie tylko: rzemienie przechodzące przez grzbiet konia, przytrzymujące postronki chroniące skórę konia od obtarcia - SWO]; 'Stefek wziął sobie za żonę taką obladrę!'.

obszczykiwać - obrywać wyrastające z ziemniaków kłącza; 'Najbardziej nie lubię siedzieć w ciemnej piwnicy i obszczykiwać ziemniaków'.

obtokiwać - obmywać, opłukiwać; wyr. ten występuje także w formie potokiwać; wywodzi się z tego samego źródła co np. rzecz. potok; 'Obtoknij, proszę, twarz i ręce'.

omiedzek - miedza; 'Gdy się zmęczyłem oraniem, siadłem sobie na omiedzku'.

P

paratnąć - powiedzieć coś niestosownego, głupiego; 'Michał tak paratnął, że aż wszystkim w pięty zaszło'.

parowaniec - pieróg z ciasta drożdżowego, poddany obróbce termicznej w parze wydobywającej się z przykrytego gazą lub sitkiem garnka; 'Uwielbiam parowańce z jagodami lub serem'.

parszczyć - gotować coś naprędce; wyr. używany z przedrostkami: 1) roz- 2) u-; 1) 'Rozparszcz szybko jakąś zupę, bo jestem głodny"; 2) 'Co dziś uparszczyłaś na obiad?'.

partolić - wyr. posiadający różne, uzależnione od przedrostków znaczenie: 1) partolić - mówić bez sensu; 2) spartolić - zepsuć jakieś przedsięwzięcie, dzieło; 3) rozpartolić - rozpocząć coś i nie skończyć; wyr. mający wspólne pochodzenie z czas. partaczyć [robić coś źle, niedbale - SJP]; 1) 'Zbyszek partolił przez pół godziny, ale go nikt nie słuchał'; 2) 'Jurek spartolił całą akcję zbierania podpisów'; 3) 'Franek rozpartolił budowę i sobie poszedł'.

pąchać - chuchać, wydmuchując powietrze przez przymknięte usta; wyr. dźwiękonaśladowczy; 'Nie pąchaj mi w twarz!'.

pech - tu w zn. traf; 'Pech chciał, że wygrałem na loterii'.

pepłać - wyr. posiadający różne, uzależnione od przedrostków znaczenie: 1) pepłać - mówić bez sensu; 2) upepłać coś - zrobić coś niewyszukanego, np. jakąś potrawę; 3) upepłać się - ubrudzić się; 4) rozpepłać - rozpocząć coś i nie skończyć; wyr. pochodzi zapewne od czas. paplać [mówić dużo i bez potrzeby - SJP]; 1) 'Przestań pepłać takie głupoty!'; 2) 'Zośka upepłała na obiad jakąś zupę'; 3) 'Nie dotykaj smaru, bo się upepłasz!'; 4) 'Jurek rozpepłał budowę i się ulotnił'.

podczos - potrawa z posiekanych i ugotowanych liści młodej, nie zwiniętej jeszcze w główki kapusty; 'Dziś na obiad będzie podczos'.

poddanica - zrobiona z desek "podłoga" w wozie konnym; 'Spróchniała mi prawie cała poddanica'.

pomosta - zrobiona z desek "burta" w wozie konnym, rozchylająca się na zewnątrz i tworząca razem z poddanicą oraz drugą pomostą konstrukcję w kształcie ściętej u dołu litery v; wyr. używany najczęściej w l.mn.; 'Zakładaj pomosty, bo jedziemy na pole'.

pośnik - wieczerza wigilijna; wyr. nawiązuje do postnego charakteru wieczerzy; 'Gdy zabłysła pierwsza gwiazdka, wszyscy zasiedli do pośniku'.

powązka - gaza służąca do przecedzania mleka; 'Załóż powązkę na bańkę'.

prożyć - gotować mleko; 'Uproż mleko, to zrobimy sobie kakao'.

przesiępnąć się - nadmiernie się zmęczyć, napracować się ponad siły; wyr. może mieć związek z czas. siepać [ciągnąć coś gwałtownie, szarpać, targać - SJP]; 'Przesiepnąłem się przy tej budowie'.

przewody - Śmigus-Dyngus, trwający jednak przez cały tydzień po Wielkanocy, aż do niedzieli zwanej "przewodnią" włącznie; 'Piotrek kupił sobie na przewody nowy pistolet na wodę'.

pucek - osoba pucołowata; 'Nie chciałbym być takim puckiem jak Michał'.

pucka - opuszka palca; wyr. wywodzi się z tego samego źródła co przym. pucołowaty; 'Ukłułem się igłą w puckę'.

pultać się - stawiać się, rzucać się, być zadziornym; 'Nie pultaj się, bo ci przytrę nosa!'.

R

rajzer - łobuz, łajza, włóczęga; wyr. może być poch. niem.: Reisende - podróżnik; 'Idź stąd, rajzerze jeden!'.

rapówka - podkładowa warstwa zaprawy, na którą nakładany jest właściwy tynk; 'Najpierw położymy rapówkę, a za miesiąc czy dwa cały dom otynkujemy'.

roić się - wiercić się [a nie: wylatywać gromadnie z ula lub mrowiska - SJP]; wyr. obrazuje ruchy wykonywane przez rój pszczół: 'Dlaczego cały czas się roisz?'.

równianka - rodzaj palmy z kłosów zbóż i kwiatów, niesionej do kościoła po zakończeniu żniw, symbolizującej obfite plony; 'Jaka piękną równiankę zrobiłaś w tym roku!'.

rup - rupieć, najczęściej stary samochód; 'Ale rupa sobie kupiłeś!'.

rychtyk - w porządku, dobrze; wyr. poch. niem.: richtig - prawidłowy, właściwy, należyty; 'To jest zrobione naprawdę rychtyk!'.

rzęch - stare ubranie lub zdezelowany przedmiot; 'Nie ubieraj się więcej w te rzęchy!'.

S

serzenie - świeży ser, dopiero po oddzieleniu od serwatki, jeszcze rzadki, nie wyciśnięty, jedzony najczęściej z cukrem; 'Dziś na śniadanie będzie serzenie'.

skoleć - zziębnąć, zmarznąć; "Andrzej pobył pół godziny na mrozie i cały skolał'.

skódnik - łobuz, rozrabiaka; wyr. wywodzi się od rzecz. szkodnik, poddanego procesowi mazurzenia i wzdłużenia zastępczego; 'Ja ci jeszcze pokażę, skódniku jeden!'.

słychać - tu w zn. czuć; 'Słychać tu spalenizną'.

spąchnąć się - wejść z kimś w bliski kontakt, układ, dobrać się; wyr. powiązany z czas. gwarowym pąchać [rozumianym metaforycznie: być z kimś twarzą w twarz]; 'Marcin spąchnął się ostatnio z Leszkiem'.

swaniukać się - szwendać się; 'Co się tak swaniukasz po podwórku?'.

szperlać - oszczędzać, składać grosz do grosza, z wielkim trudem i poświęceniem dochodzić do czegoś; wyr. poch. niem.: sparen; `Zosia, co tylko uszperla, to zaraz oddaje dzieciom'.

szprync - spryciarz, osoba rzutka, umiejąca sobie radzić w każdej sytuacji, najczęściej mężczyzna; wyr. może poch. z niem.: Sprenz - krogulec; 'Drugiego takiego szprynca jak Andrzej nie znajdziesz'.

sztamajza - przecinak murarski; wyr. poch. niem.: Steinmeiβel; 'Przynieś mi z warsztatu sztamajzę'.

sztopa - duży kawałek ciasta, chleba, kiełbasy itp.; wyr. może pochodzić od rzecz. sztaba; może to być także wyr. stopa użyty w formie hiperpoprawnej, w wyniku antymazurzenia. W tym ostatnim przypadku nawiązywałby znaczeniowo do wyr. piętka [pierwsza odcięta z bochenka kromka, przylepka - SJP]; `Kuba zjadł na deser sztopę sernika'.

Ś

ścionki - zakamarki, zakątki; wyr. poch. od rzecz. ściana w formie zdrobniałej: ścianka; 'Gutek obszedł wszystkie ścionki, zajrzał do wszystkich pomieszczeń'.

ściubiać - zbierać coś, składać, powiększać stan posiadania; wyraz wywodzący się od czas. wścibiać [wtykać, wkładać, wsadzać - SJP]; 'Zbyszek naściubił tak szybko różnych maszyn'.

śkikać - skakać; 'Nie śkikaj tak, bo się przewrócisz'.

ślumaczyć się - długo i brzydko się goić; wyr. poch. od czas. ślimaczyć się, znaczenie jego poszerzyło się jednak o element estetyczny; 'Ale ta rana strasznie się ślumaczy!'.

ślumak - brudas, niechluj; 'Takiego ślumaka jak Kostek to jeszcze nie widziałem!'.

środopoście - dzień wyznaczający środek postu, wypadający zawsze w środę, z którym związany jest obyczaj nocnego malowania pannom okien; 'Muszę kupić farbę, bo jutro środopoście'.

śrubstak - imadło; wyr. poch. niem.: Schraubstock; 'Przymocowałem do stołu nowy śrubstak'.

T

torfiarka - wypełniony wodą dół po wybranym torfie, bagno; wyraz przyjmuje czasami również formę torfianka; 'Na mojej łące są dwie torfiarki'.

tragać - nieść, targać; wyr. poch. niem.: trägen; `Kasia przytragała sama ze sklepu dwie ciężkie siatki zakupów'.

tregiel - metalowy dźwigar, stosowany w konstrukcjach nośnych stropów; r.ż.; wyr. poch. niem.: Träger; 'Muszę kupić dziesięć tregli'.

U

udać się - 1) wdać się w kogoś; 2) urodzić się z jakąś cechą [a nie: stać się takim, jak należy - SJP]; 1) 'Syn udał się do ojca'; 2) 'Tomek udał się już taki nierozgarnięty'.

uplęgnąć się - przyjść na świat, urodzić się z jakąś cechą; wyr. poch. od czas. wylęgnąć się [wydobyć się z jaja, wykluć się - SJP], w stosunku do którego posiada szersze znaczenie; 'To cielę uplęgło się jakieś takie niemrawe'.

W

wary - fale wewnętrznego gorąca, ciśnienia, odczuwane przez człowieka; wyr. poch. niem.: warm - ciepły; zawsze w złożeniu: wary biją; 'Tak się dziś źle czuję, od rana wary mi biją'.

waserwaga - poziomica murarska; wyr. poch. niem.: Wasserwage; 'Spójrz na waserwagę - ten mur jest trochę krzywy!'.

wigać - wierzgać nogami; wyr. może być poch. niem.: wiegen - kołysać, poruszać w jedną i drugą stronę; 'Patrz, jak mała Marzenka wesoło wiga nóżkami'.

wózik - wózek dziecięcy; 'Połóż ją w wóziku, to może przestanie płakać'.

wraz - 1) mimo to; 2) znów; 3) nadal [a nie: razem, wspólnie - SJP]; 1) 'Tomek nie zdał egzaminu a wraz chodzi do szkoły'; 2) 'Choć go wypraszali dwa razy wraz przyszedł'; 3) 'Miałeś już rzucić tę robotę i wraz tam pracujesz?'.

wręby - wygięte na zewnątrz brzegi naczynia; 'Nalałem mleka po same wręby'.

wrzesać się - sięgać, wspinać się po coś; 'Nie wrzesaj się tam, bo spadniesz!'.

wycęcniały - wycieńczony, wynędzniały; wyr. powstał w wyniku kontaminacji przym. wycieńczony i wynędzniały; `Franek wrócił dziś z pola bardzo wycęcniały'.

wydolić - zdołać, dać radę, wytrzymać; 'Ja już dłużej nie wydolę w tej pracy'.

wypuknąć się - dostać przepukliny; 'Nie podnoś tego ciężaru, bo się wypukniesz!'.

Z

zabuźniak - gbur, cham, człowiek ordynarny; wyr. poch. od złożenia zza Buga; powstał być może w wyniku złych doświadczeń z osobami pochodzącymi, przesiedlanymi zza Buga; 'Nie zadawaj się z nim, bo to taki zabuźniak'.

zabylony - roztargniony, z głową w chmurach, nieobecny duchem; 'Z Wieśkiem nie można się ostatnio dogadać, bo chodzi jakiś taki zabylony'.

zamorota - kłopot, urwanie głowy; 'Zamorotę mam ostatnio z tym moim synem'.

zaplechowany - zaśniedziały, zatkany, oblepiony czymś, najczęściej pod wpływem czasu, ze starości; wyr. może w pewnej mierze poch. od rzecz. plechowce [bakterie, glony, śluzowce, grzyby i porosty - SJP]; 'Nie mogę odkręcić tej śruby, bo jest strasznie zaplechowana'.

zastodole - teren za stodołą; 'Uciekał po zastodolu aż się za nim kurzyło'.

zastygnąć - wychłodzić organizm po tym, jak był przegrzany, doprowadzając tym do choroby [a nie: stwardnieć, zakrzepnąć - SJP]; 'Ubierz się, bo zastygniesz'.

zawiązać się - zyskać, mieć coś z czegoś [a nie: zorganizować, założyć coś - SJP]; 'Nie będę się starał, bo i tak mi się nic z tego nie zawiąże'.

zawrzesić - zdobyć coś z niejakim trudem, dojść do czegoś, stać się właścicielem czegoś; 'Udało mu się wreszcie zawrzesić jakiś samochód'.

zbrodnia - czyn niemoralny, budzący zgorszenie [a nie: przestępstwo kryminalne, zabójstwo - SJP]; 'Jadźka wyprawiała takie zbrodnie, że aż nie dało się patrzeć'.

zgana - kara, upomnienie, krytyka; wyr. poch. od czas. zganić; 'Że też nie ma na to żadnej zgany'.

zgrązki - pozostałe na dnie naczynia gęste resztki płynu, pływające w nich kawałki czegoś, okruchy, fusy; wyr. poch. od czas. pogrążać; 'Wylej te zgrązki i umyj garnek'.

zielepawy - niedojrzały; wyr. poch. od przym. zielonawy; 'Te jabłka są jeszcze zielepawe'.

zlisić się - wycofać się z jakiegoś przedsięwzięcia, przestraszyć się zadania, skrewić; 'Bronek miał ze mną zakładać sklep, ale zlisił się'.

zmożny - potężny, silny, dobrze zbudowany; wyr. poch. od czas. móc; 'Adam da sobie radę, jest przecież taki zmożny!'.

znajduk - dziecko z nieprawego łoża, pasierb; wyr. o silnym zabarwieniu pejoratywnym; 'Ożenił się z tą Lidką i musi teraz wychowywać tego jej znajduka'.

zsiekać się - o ustach: wysychać i pękać na wietrze [a nie: strzelając z broni palnej lub tnąc bronią białą poranić, podziurawić coś - SJP]; wyr. poch. od czas. posiekać; 'Posmaruj usta, bo ci się zsiekną'.

---