• A

abo - albo
aby - tylko, jedynie
adyć - przecież
ajntop, ańtop - posiłek jednogarnkowy
ajw, ajwoj - tu, tam (ze wskazaniem)
ambona - platforma myśliwska do obserwacji zwierzyny
amnieli - aniołowie
ancug - ubranie
ancusek - ubranie dla chłopca
any - jak (Przysłowie: "Bazy sie any zaba" - nadyma się jak żaba)
apfelkuch - jabłecznik
asza - popiół
azazem - czyż (pytanie: azazem nie była - czyż nie byłam?)

 

• B

bacherek - kufel
bachor - dzieciak
bacyć, baczyć - pamiętać
bałka - belka
bałek,bałki (rodz. męski) - belka
bala - piłka (do gry)
balja - balia
bana - dworzec kolejowy, pociąg
banie - dynie
barć - ul pszczół w drzewie
barłóg - nędzne posłanie
bary - plecy
bar-zo - bardzo
bata - łódź
batog - bat
bażyć się - nadymać się, mieć ochotę
bebech - brzuch
bedki - grzyby nieprawdziwe (bedłki)
bełch - brzuch
bełk, bełcek - brzuch, brzuszek
berklejdy - muzykanci
bety - pościel (także osobiste drobiazgi, rzeczy; np. leżeć w betach)
best - bez
bez - przez
bez wsego wątpienia - niewątpliwie
białka, bziałka - niewiasta, żona
bialica - kobieta
bigiel - wieszak
biwaty - weselne żartobliwe uwagi, często wierszowane
bleceć - beczeć
bleje - leszcze
Błędne Góry - góry koło Nidzicy, zwane też "Majnagory", po niem. Irrberge
boczyczki - trzewiki
boczyta? - pamiętacie?
boić, bojeć - bać się
bojowka - spódnica
bojtel - tobołek, worek
bombony - cukierki
bony - fasola
borgować - pożyczać
bota, bot - łódka
boterfaska, poterfaska - maselnica
brecha - łom
bredy - zmyślenia, brednie
breja, brejka - zacierka, zupa mączna
brewerować - dokazywać
bronak, brunak - koń maści brunatnej, kasztan
brukować - potrzebować
brutka - panna młoda
brutkan - pan młody
brutny taniec - taniec weselny panny młodej
bryfkorz - listonosz
bryle, br ële - okulary
brytfana - panewka do pieczenia
brznieć - brzmieć, grać
brzydak - brzydal, osoba nie ładna
bór - las
buber - bób
buchta, buchtozisko - miejsce żerowania dzikich zwierząt, zwłaszcza dzików
bukać - pukać
buksy - spodnie
buł - był
bury - szary
byksa - puszka
byldowany - kształcony, nauczony
bziałka - niewiasta, żona
bziały - biały

 

• C

cale - całkowicie, w całości
cale nie - wcale nie, w ogóle nie, całkiem inaczej
cary - czary
cejtung, cejtunk, cejtunek - gazeta
cekata - czekacie
cemkolwiek - czymkolwiek
centryfuga - wirówka (do odtłuszczania mleka)
cepić, ocepsiny - oczepiny panny młodej
cepsiec - czepek, nakrycie głowy dla mężatek
cernina - czernina (zupa z krwi kaczek)
cerzenić się - rumienić się
chezie - budynki w zagrodzie, zabudowania gospodarcze
chodzić po smaganiu - zwyczaj mazurski w poniedziałek wielkanocny
choinka - świerk, jodła (drzewko na Boże Narodzenie)
chojka - sosna
chojniak - młody las iglasty, zwykle sosnowy
chojoki - drzewa
chorągzia - chorągiew
chorzeć (w odmianie: ja chorzeję) - chorować
chrost - chrust
chto - kto
chtóren, chtórny - który
chtórendy - którędy
chudźko - szybko
chwalba - chwalenie się
cielisko - cielsko
ciemiężyć - trapić
ciskać - rzucać
cłek, cłoziek - człowiek
cny - zacny
codzka - cedzidło do mleka
co jęksego - co innego
cołno - łódź
cołnusek - łódka
cóstka - cząstka, część
cug - pociąg
cug - ciąg w kominku, w piecu
cybula - cebula
cygareta - papieros
cyment - cement
cytrona - cytryna
czerstwy - krzepki
czesność - cnotliwość, obyczajność
czornina, cernina - zupa z krwi kaczek
czorny, corny - brudny
czorostwo - czary

 

• Ć

ćma, ćmok - ciemność

 

• D

dalnica - pole daleko od zagrody
dać baczność - uważać, pilnować
dać baczenie - uważać, pilnować
dać gęby - pocałować
deka - duża narzuta, obrus
dekielek - pokrywka do naczyń kuchennych
dekowanie - krycie dachów
demferkuchnia - pomieszczenie gospodarcze z parnikiem
deszczek - deszczyk
deptanie - okres godowy ptaków domowych (gęsi, kaczek)
diabuł, dziabuł - diabeł
dycht - zupełnie, całkowicie
dobrota - dobroć
doglądać - opiekować się kimś, pilnować
doma - w domu
dopsiec - dokuczyć
dopsieru - dopiero
dopsieruchno - dopiero co
dómb, w dembzie - dąb, w dębie
dóra - dziura
dorzeniały - dojrzały
dorzenieć - dojrzewać
drabnik - wóz drabiniasty
drabki - drabinka
drapaka - miotła (najczęściej z gałązek brzozowych)
draszba - młocka
draszować - młócić
drejsztul - zydel
druzban - drużba weselny
drygant - ogier
dybać - czyhać
dybzak - kieszeń
dybzak - sito do przesiewania mąki
dyle - podłoga
dynko - dno, denko
dyszlo - dyszel
dubeltowy - podwójny
duchota - zaduch
duchowna niwa - duchowa niwa (W rękopisie M. Kajki: "Z duchownej mej niwy...")
dumac, dumacz - człowiek rozmyślający ["Dumac" - tak nazywano też poetę Michała Kajkę]
durszlak, durchszlak - cedzak
dusa - dusza
dziatki - dzieci
dział - część, udział
dziczka - drzewo owocowe wyrosłe z nasienia
dzieciaty - mający dzieci
dzieciuch - dziecko
dziewcak - dziewczyna
dzieżka - gliniany dzbanek do przechowywania mleka; donica
dzięka, podzięka - podziękowanie
dziwować się - dziwić się
dżożdżka - drzazga
dźwierze - drzwi

 

• E

eno, jeno - tylko
esce - jeszcze
ewangelija - ewangelia
ewanielie - ewangelie

 

• F

fafernuski - ciastko z tartych buraków w kształcie klusek
fafernuski - także: pierniczki
fajfka, fejfka - fajka
fana - patelnia
fana - chorągiew
fejn - pięknie
fejny - ładny, dobry
fejrować - bawić się, świętować
felować - brakować
feler - błąd
ferbytować - poprosić
fest - mocno
fitać - łapać, chwytać
flanca - rozsada, sadzonka
flancować - sadzić rozsadę
flince - naleśniki
folgować - ustępować, ulżyć
frasunek - kłopoty, zmartwienie
frejlenka - panienka
frenzle - frędzle
frysztyk - śniadanie
fura - wóz
furać - fruwać
futer - karma
futrować - karmić

 

• G

gadka - mowa, język
gafelek - widelec
gafle - widły do ziemniaków
gaj - lasek liściasty
gałgan - łobuziak
gardyny - firanki
garnusek - mały kubek
gbur - bogaty gospodarz
gensi - gęsi
gęba, gembulecka - usta, twarz
glaca - łysina
glaska - szklanka
gleń - kromka chleba
glonek - kromka chleba
glumza - twaróg ze śmietaną
gnot - kość
godne psieśni - kolędy
gościniec - karczma
Gody - święta (Bożego Narodzenia)
Gody - okres od Bożego Narodzenia do Trzech Króli
gomon - rozruchy
gołomb, gołembzie - gołąb, gołębie
goronc - upał
góra - strych
gorzałka - wódka
góźdź, goździe - gwóźdź, gwoździe
gracki - małe grabki
gracko - sprytnie, szybko i zręcznie
grędo, grendo - szybko, z pośpiechem
grochoziny - wyschnięte łodygi grochu
grózka - babcia
grózek - dziadek
gruntować - dochodzić do sedna
gruntować - sprawdzać głębokość w jeziorze
grynzupa - zupa jarzynowa
grys - kaszka manna
grzniota - grzmot, grzmienie, burza
gulon - indyk
gumno - klepisko w stodole
gunia - koc, derka (na konie)
guski - gąski (grzyby)
guski - młode gęsi
guzdrać się - grzebać się, ociągać się z zakończeniem czegoś
guziny - zabawy wiejskie urządzane w okresie od Bożego Narodzenia do Nowego Roku
gziazda, gziozda - gwiazda
gzizdać - gwizdać

 

• H

haka - motyka
hakać, hakować - plewić motyką
hebel - strug
heklować - szydełkować
heknadla - szydełko
hut - kapelusz
hucik - kapelusik

 

• I

 

inakszy - inny, nie ten
indor - indyk
inszy - inny
isty - rzeczywisty, istniejący naprawdę, ten sam
istność - istota, natura
izbetka - izba

 

 

• J

jadozić, jadożyć - złościć
jak to przyjdzie - czemu tak jest
jaka - sweter
jałoszka - jałówka
jarzembato (kokoszka) - pstrokata (kokoszka)
jebłonka - jabłoń
jebłusko - jabłuszko
Jedam - Adam
jegier - myśliwy, strzelec
jeglija, jeglijka - choinka na Boże Narodzenie
jegoda - jagoda
jenacy - inaczej
jenaksy - inny, nie taki sam
jeno - tylko
jepko - jabłko
jerzma - jarzmo
jeskółki - jaskółki
jestrzomb - jastrząb
jewor - jawor
ji - jej
ji - je (spożywa jedzenie)
je - jest
jo - ja (Przysłowie: Jo pon i ty pon, a kto będzie świnie pas?)
jo - tak
jojta - polowanie
jojtować - hałasować, narzekać
jom (wzioł) - jam (wziął)
jucha - krew
jutrznia - pora przed wschodem słońca, (a także misterium religijne na Mazurach w dzień Bożego Narodzenia: "Jutrznia mazurska na Gody")

 

• K

kachel - kafel
kadyk - jałowiec
kadykowe psiwo - piwo z jałowca
kafa - kawa
kałdun - brzuch
kalmus - tatarak
kamlowanie - gręplowanie (wełny)
kamrat - kolega, przyjaciel
kamratka - koleżanka, przyjaciółka
kana, kanka - naczynie do mleka
kancynol - zbiór pieśni religijnych, kancjonał
kanień - kamień
kantor - śpiewak kościelny
kańczug - bat z kilkoma rzemieniami
kapa, kapka - przykrycie, czepiec
kara - taczka
karcować - karczować
karować - pchać, wieźć coś w taczce
karpsie, karpś - karpie, karp (ryby)
karpsie - skarpy
kasta - skrzynia
kastka - skrzynka
kazalnica - ambona (w kościele)
kazanie odwitne - kazanie pożegnalne
kaziciel gromadkowy - świecki kaznodzieja u gromadkarzy
kądziołecka - kądziel
kempa - kępa
kendy, kiendyk - którędy
kele - koło, przy
kelmer - wolny chłop (na prawie chełmińskim)
kieby, kiebym - gdyby, gdybym
kiecka - codzienna sukienka
kieby - gdyby
kiedaj - kiedyś
kiej - jak
kiejza - ser (gotowany)
kieni - gdzie
kiernoz - wieprz nietrzebiony
kierz - krzak
kieta - łańcuch
Kietka - Kasia (Käthe)
kipa - kosz wiklinowy z uchwytami, używany do przenoszenia obroku dla koni
kitel - suknia (ale i fartuch)
kiziok - źrebak
kiźlak - źrebak
klamoty - graty, drobiazgi domowe
klapa - pokrywa, przykrywka
klapsztula - kanapka (dwie kromki chleba złożone razem)
klejdzik, klejdziki - suknia, sukienki
klempa - krowa
klepsisko - klepisko
klety - plotki
klopejć, klopejcia - pejcz, krótki pleciony bicz z rączką
kluka - kwoka
klócki - kluski
klumpy - obuwie o podeszwach z drewna, chodaki
klunkry - pakuły, paździerze
kłańba - ukłon
kłobuk - demon sporzący dobytek
knefel - guzik
knozie - łodygi zboża (kłosy bez ziaren)
kodder, kodry - szmata, szmaty
kobzieta - kobieta
kokos - kura
kole - obok, przy
kołacze, kołace - wypiek z mąki pszennej
kołchoźnik - głośnik radiowy (w latach pięćdziesiątych XX w.)
komosa - lebioda
konicyna - koniczyna
koło - rower
kołpak - futrzana czapka
kopania - kopanka, niecka
koponka, kopońka - naczynie drewniane do wyrabiania ciasta
kornus - wódka żytnia
koróna - korona
kośba - koszenie zboża
kośnik - robotnik najęty do koszenia zboża
kowany - podkuty (koń)
koza - piec żeliwny
kozak mazurski - taniec, który wykonuje tylko jeden mężczyzna
kozie bobki - odchody kóz
kółko - kołowrotek
kóń - koń
kraga - kołnierz
krasa - piękność
kraśnianki - farbowane jaja wielkanocne
kreatura - twór, stworzenie
krokorzeć - gdakać
krom - oprócz, poza
kropówki - buty z cholewami
krupy - kasza
krypa - żłób, koryto; pojemnik drewniany służący do karmienia krów i koni
kruszka - gruszka
krze - krzewy
krzesiste - zsiadłe (mleko)
krzywoń - niezdara
ksiotki - kwiatki
kścieć - kwitnąć
krupy - kasza
krzyżówki - rozwidlenie dróg
księdzowa - żona duchownego ewangelickiego
ksiądz dobrodziej - duchowny ewangelicki
kubełek - wiadro
kuchy - ciasto
kucno, kuczno - nudno, przykro
kucyć się - przykrzyć się
kukawecka - kukułka
kukiełka - lalka
kulas - mocny kij
kulasy - nogi
kulnąć - potoczyć
kumst - kapusta biała
kupać - kupować
kur, psiejok - kogut
kurcacki - kurczaki
kurpsie, kurpie - chodaki plecione, obuwie z łyka, łapcie
kurzyć - palić papierosy

 

• L

labidzić - labiedzić, utyskiwać
lataniec - inna nazwa kłobuka, demona sporzącego dobytek
laterka - latarka
laternia, laternio - latarnia
latosie żniwa - tegoroczne żniwa
latoś - bieżący rok
latowanie - okres godowy krów
leberka - wątrobianka, pasztetowa (kiełbasa)
lefelek - łyżeczka
lejcyki - lejce
lekować - leczyć
lelijo - lilia
lepa - warga
lepsi - lepiej
leśnik - leśniczy
letki - lekki
licecki - policzki
licho - źle
listek - list
listkorz - listonosz
listowy - listonosz
lo - tylko
lofrować - szwędać się
lonować - opłacać się
lorbas - chłopak, urwis
loter - ktoś, kto lubi trwonić ale też coś psuć
lotrować - trwonić, psuć
Lowiza - Ludwika (wg Marcina Gerssa), ale chyba też: Luiza
lulka - jałówka
lump - włóczęga
lumpy - łachy. gałgany
lura - bardzo słaby napój (np. kawa)
luźnik - chłop bez gospodarstwa, najmujący się do pracy
lży - lżej

 

• Ł

łach - marne ubranie
łagiew - naczynie na wodę
łgi - łgarstwa, zmyślenia
łobzierać - obierać
łobżerty - pijany
łoni - zeszłego roku (Przysłowie: "Co było łoni, tego nikt nie dogoni")
łoński rok - zeszły, poprzedni rok
łopuch - łopian
łulica - ulica
łyska - łyżka
łyskać się - błyskać się

 

• M

machlować - oszukiwać, kłamać
majątkarz - bogaty gospodarz
majętny - bogaty
majsel, mejsel - przecinak
majster tesarski - mistrz stolarski
makownik, monkuch - makowiec
malowany ogień - krótkotrwały zapał
mamidło - złuda, widziadło
manić - zmyślać, zwodzić, oszukiwać
mantel - płaszcz
mara - zmora
martsieć się - martwić się
matecka - matka
mądrzyć - mędrkować
mątewka, montewka - drewienko do mieszania substancji sypkich i płynów
mglała - mdlała
miech - worek
mniano - imię
mantel - płaszcz
maranka - sielawa
Mazur, Mazury - Mazur, Mazurzy
mlëko - mleko
mniano - imię
mocno - bardzo
modre oczy - niebieskie
mojo/moja - żona
monkuch - makowiec
Morcin - św. Marcina (11 listopada)
mostrych - musztarda
mózić - mówić
mózim - mówimy
móziuł jo - mówiłem
muchor - muchomor
mutra, muterka - nakrętka
muza - zacierka ugotowana na mleku z owocami
myca, mycka - czapka

 

• N

nabaziuł sie krzyza - nabawił się kłopotu
nelki - goździki (kwiaty)
niebyldowany - niewykształcony
nachszpejza - deser
nadle - druty (do dziania)
na górze - na poddaszu
najmilsa, najmilejsa - ukochana
najrzenie - miłość
najrzeć kogoś - lubić kogoś
naju - nas
naków - jednak, jednakowoż
nałożny - przyzwyczajony
nama - nam
namożać - umawiać
nałożny - przyzwyczajony
nałoży - przywyknie (Przysłowie: "Jak się nałoży, to i w piekle nie najgorzej")
nanieniona - przeznaczona
narody - dzieci
natretować kogoś - nadepnąć kogoś
nazad - do tyłu, z powrotem
na zawdy - na zawsze
nelki - goździki
niasto - miasto
nicht - nikt
nicegój - niczego
niebo, w niebzie - niebo, w niebie
niebziosa - niebiosa
nie brukować - nie potrzebować
niedzielok - dziecko urodzone w niedzielę
nie gada - nie mówi
nieć - mieć
niedogodny - wybredny
niedoziarek - niedowiarek
nie dziwota - nic dziwnego
niendzy - między
niensiwo - mięsiwo
nienso, nenso - mięso
nie rozumnieje - nie rozumie
niescęsliwy - nieszczęśliwy
niespogorsy - niezły, dobry
nie umkło - nie umknęło
nie umnieje - nie umie
niewcas wselaki - wszelkie niewygody
nie zidno - nie widać
nimota - niemota, człowiek małomówny
nizacz - za nic
nizamana - niekiedy, od czasu do czasu
nojdźta - znajdźcie
nota - nuta
nowolatko - specjalne ciastka noworoczne w kształcie figurek np. zwierząt
nudle - makarony
nysty - tenże, tamten

 

• O

obaceć - zobaczyć
obalić - przewrócić
obdza - łańcuch dla krów z żelaznym palikiem
obdzować - utwierdzić na łące palik z łańcuchem, do którego przywiązana jest krowa
obgadanie - obmowa
obejście - podwórze
obiedzik - obiadek
oblec się - ubrać się
obleka - ubiór, ubranie
obłócyć się - ubierać się
obora - podwórze gospodarskie z budynkami
obręby, obremby - frędzle, strzępy ( powiedzenie babci p. Leyk-Juranek; "Pani z obrembani" - w sensie pogardliwym)
obsiekiwać - kosić dookoła
obstalować - zamówić, zaprenumerować (gazetę)
obśtalunki - zamówienia
obycaj - obyczaj
obuć - nałożyć obuwie
obzarty - najedzony, ale także: upity
obzerać się - obiadać się, żreć
obzertuch - łakomczuch
obzierać - oglądać
obznajmować - oznajmiać
obzorgować - troszczyć się
ocepsiny - oczepiny (zwyczaj polegający na zdjęciu pannie młodej wianka, a założeniu czepka)
ochynąć - zanurzać się
ociec - ojciec
oddawka - oddawanie (Przysłowie: "Jaka pożyczka, taka oddawka")
oddaziny - ślub (ceremonialne oddanie panny młodej pod opiekę męża)
oddłobki - odciski
odjęcie (nogi) - amputacja
odłóg - ugór
odrobek - praca wynikająca z zobowiązania; odpracowanie
odryglować - odsunąć zasuwę
od tela - odtąd
odwitać, odzitać - żegnać się
od-zitny - pożegnalny
odżalić - przeboleć
oględy - pierwsza oficjalna wizyta młodego w domu panny młodej
okrąglak - taniec mazurski w rytmie polski (w przyspieszonym tempie)
oma, grózka - babcia
oninąć - ominąć
opa, grózek - dziadek
oparczyska - mokradła
opatrywać - chronić, opiekować się
opołka - kosz bez uchwytów do karmy
opotulny - skromny
opucowany - oczyszczony
osiara - ofiara
owsisko - pole po owsie
owój - tutaj (ze wskazaniem)
owten - tamten, drugi
oziecki - owieczki

 

• P

papa - tata
pachciarz - dzierżawca
pachta - dzierżawa
pachtowanie - dzierżawienie
pacie - łapcie, rodzaj obuwia
pachołek - chłopiec na służbie, czeladnik
pacyny - wiosła
paj - jabłkowy placek
palinocka - sobótka (dzień św. Jana)
parciany - wyrób z grubego płótna
parcieć - butwieć
parka - podwójny kłos żyta
parowa, śluchta - wąwóz
part - grube płótno lniane
partezie - nieużytki zarosłe chaszczami
pastwa - pasza, pokarm dla zwierząt
pazdry - rzeźby na zwieńczeniu szczytu mazurskiej chałupy
pejpusz - sieja (gatunek ryby)
petrolka - nafta
pienie - śpiew
pilnie - starannie
pieścionek - pierścionek
plince - placki ziemniaczane
palinocka - noc świętojańska
pępek - ostatnia garść zboża rosnąca na polu
pępki - maślaki (grzyby)
pieczonka - pieczeń
pienie - śpiew
plon - wieniec dożynkowy, dożynki
plotuski - wstążki
płociczka - płotka (gatunek ryby)
pochówek - pogrzeb
podle - obok, koło
podobziadek - drugie śniadanie
podogonie - część uprzęży końskiej
podole - nizina, dolina
pod-zieczorek - podwieczorek
pod-ziózać - podwiązać
podzióska - podwiązka
podziwować ziele - dziwić się bardzo
pofajdany - pobrudzony
pofajdok - młodzieniec zafajdany
pofajdok - taniec
pojadzies - pojedziesz
pojmanie - niewola
pojmany - wzięty do niewoli
pokoleju - po kolei, kolejno
pokrzepka - mazurski napój alkoholowy (miód ze spirytusem)
pokup - pokupność
policzek - polny grzyb
pomaska - masło
pomierne ceny - niskie ceny
poniarkować - zorientować się
poredzić - poradzić
poredzić - dać radę wykonać coś
poretować kogoś w czymś - pomóc komuś
portki - spodnie
posanować - uszanować
posiedziciel - właściciel posiadłości
pospołu - razem
postylla - zbiór kazań
poszorek - uprząż
posztrejować -zmienić podściółkę zwierzętom
potkać - spotkać
poterany - stracony, zatracony
pożywać - jeść, spożywać
pouza - przerwa
poziedać - opowiadać, mówić
puścian - cień
poredzić - uradzić
poredzić - dawać radę
poretować - pomóc komuś
portki, pory - spodnie
pozbaźć - przejrzeć, odkryć słabe punkty
pozywać - jeść, spożywać
prask - wzięcie ("Ta dziewczyna ma wielki prask".)
prawy - borowik
prawdziwy - grzyb prawdziwek
prosioki - prosiaki
prośnionki, prośnianki - zielonki (grzyby)
prowósło - powrósło
prowóz - powróz
pryndzy, prëndzy - prędzej
przaśnica - chleb nie kwaszony
przecierzpieć - ścierpieć
przedać - sprzedać
przedawają - sprzedają
przednio izba - najlepsze pomieszczenie w domu
przeńdzieta - przejdziecie
przeproszka, przeproska - zaproszenie (na wesele)
przóść - prząść
przybacyć się - przypomnieć się komuś
przyboczyć - przypomnieć< br> przyjmać - przyjmować
przyndzie - przędzie
przyńdzie - przyjdzie (Przysłowie: "Przyńdzie ktoś, pozie noma coś")
przypoziastka - opowiastka
przywąkrojeć się - przyjść, ale nie być mile oczekiwanym
psieśnia, psieśń - pieśń
psientka - okrajek, skrajka chleba
psić - pić
psiekło - piekło
psies - pies
psiejak - kogut
psierniki, psiernicki - pierniki, pierniczki
psijanice - jagody rosnące w zaroślach torfowych, łochynie
psijawki - pijawki
psiorko - piórko
psisanie - pisanie
psismo, w Pśiśnie - pismo, Pismo św.
prync - książę
ptastwo - ptactwo
pucować - czyścić
pukiel - garb
pupa - lalka
pusta noc - noc czuwania przy zmarłym
puścian - cień
puta - indyczka
putraw - siano z drugiego pokosu
pycie - pończochy
pydy, pedy - nosidła do noszenia wiader z wodą
pyle - pigułki

 

• R

racuł - raczył
radiski - rzodkiewki
rado - chętnie
rajby - swaty
rajek - swat
raniej - wcześniej
rąkle - buraki
reda - rada
redło - radło
rejbaska - tarka
rejza - podróż
rejzować - podróżować
rektór, rechtor - kierownik szkoły
reno - rano, rankiem
rentozina - wołowina
rerać - śpiewać (o skowronku)
richtik, rychtyk - słusznie
rechtor - kierownik szkoły
robactwo - ptactwo domowe
robociądz - pracownik, robotnik
robzić muzykę - grać
rogal - szafka kuchenna (z półkami na naczynia)
rojma - reumatyzm
rozbredzić się - rozgadać się
rozjadozić - rozgniewać się
rozkścieć - rozkwitnąć
rozmaite - różne
rozumnieje - rozumie
rozziercić - rozwiercić
rókle - buraki
róza - róża
ruchelka - bukiet kwiatów
rukzak - plecak
rumny - wysprzątany, przestronny
rumować - wynosić z pomieszczenia, uprzątać
Ruski - Rosjanie
rybaczyć - łowić ryby
rychło - prędko, wcześnie
rychtyk - tak, właśnie tak
rydzki - rydze
rzenieć - dojrzewać
rżanka - słoma żytnia

 

• S

samośny - sam
sądowy - sędzia
scaw, scaź - szczaw
scery - czysty
sceście, sczeście - szczęście
scękać - pyskować
scubły - szczupaki
sczubeł - szczupak
seroka - sroka
siadywać - przesiadywać
siara - pierwsze mleko krowy (przed ocieleniem)
siastuch, siastuszek - fartuch, fartuszek
siececki (klepa) - sieci rybackie
siejba - siew
sierzp - sierp
sierżpień - sierpień
siła - moc
siła - wiele, mnóstwo
sio! - okrzyk na ptaki
siurki, szurki - młodzieńcy (młodzi chłopcy)
skibka chleba - kromka chleba
skiela - skąd
sklep - piwnica
skorzej - szybciej
skorzenki - buciki ze skóry
skórznie - buty długie, z podkówkami
skrajka - piętka chleba
skrobać - obierać ziemniaki
skrzecki - skwarki ze słoniny
słodziny - wytłoki
smaganie - zwyczaj mazurski: chodzenie po smaganiu w poniedziałek wielkanocny
smaka - smak
smary - lanie
smęcić się - smucić się
smyntorz - cmentarz
snapsik, sznapsik - kieliszek wódki
snoptusek - chusteczka do nosa
somsiod, sosiad - sąsiad
spaśny - tłusty
spik - skroń
spółdzielnia, spódzielnia - sklep
spólniok - dwojak gliniany
spsi - śpi
spsiewać - śpiewać
spuścić się - zdać się na kogoś, polegać na czyjejś opinii
sromotecka - wstyd
stacyjo - stacja (kolejowa)
stamtela - stamtąd
statki - narzędzia i urządzenia w gospodarstwie
statecne lata - poważny okres życia
stazic się - przybyć
stecka, steczka - ścieżka
stokonić sie, stokonieć sie - zbyt ciężko pracować
stołusek - stołek
strawa - potrawa, pokarm
strona - struna
strych - stary dziad
strunień - strumień
struga - rzeczka, strumyk
sturbowany - zmęczony
subhasta - przymusowa licytacja majątku
sukman, sukmana - długi surdut chłopski
syneska - synowa
synoju - synowi
swarzyć - strofować, łajać
szajerek, szauerek - komórka
szczepy, scepy - drzewa
szczerząbel - przerębla
szczkać - łkać
szezlong, szezlonk - kanapa
szistko - wszystko
sziwarka, szywarka - krawcowa
szkólnik - nauczyciel
szlachtować - zabijać i oprawiać zwierzę
szlaga - poręba
szlejfa - wstążka
szlodrowane mleko - mleko odtłuszczone
szlombank - ława do spania
szlypfry - majtki
szlufy - sanie do przewozu ciężarów
szlory - stare obuwie, chodaki
szlorać się - niechlujnie chodzić, ale też włóczyć się, źle się prowadzić, szczególnie w stosunku do kobiet
szlus - koniec
szlus zrobzić - zakończyć
szmat (czasu) - wiele (czasu)
szmolec - smalec
sznoptuch - chustka do nosa
sznytka - kromka, kawałek chleba
szorować - myć (naczynia, podłogi)
szołtys - sołtys
szoruj! - odejdź!
szporować - oszczędzać
sztery - cztery
sztof - materiał
sztakować - układać siano lub słomę
sztakówki - widły o długim trzonku do przenoszenia siana lub słomy
sztof - kwarta wódki
sztrafować - karać
sztrejchholcki, sztrejholcki - zapałki
sztrepy, sztrepki - podwiązki
sztrofować - napominać, karać
sztrucla - rolada
sztyfle - buty gumowe, gumiaki
sztymuje - zgadza się
szyber - zasuwa przy kominie
szypa - łopata
szufla - łopata
szymfować - przeklinać, zawstydzać
szwam, szwamka - gąbka
szwat, śwat - świat
szwela - przycieś, podwalina
szurek - chłopiec
szurgawka - ślizgawka
szutrowa droga - droga wysypana drobnym, tłuczonym kamieniem
szymel - koń siwek

 

• Ś

ślebro - srebro
śkólnik - nauczyciel
ślizgo - ślisko
śniele - śmiało
śnoptusek - chusteczka do nosa
śpik - sen
śrubsztak - imadło
śtrefelki - pończochy
śtukane kartofle - ziemniaki rozgniecione i wymieszane na jednolitą masę
świadomo - wiadomo
świnina - wieprzowina

 

• T

tamoj - tam
taska - filiżanka
tasza - torebka
taradejka - pojazd dwukołowy
tchorz - tchórz
tej - herbata ( np. "podaj ni glaske teju, daj ni garnusek teju")
terać - tracić
tesarz - stolarz
tęgo - bardzo
tinta - atrament
tintorek - kałamarz
tlo - tylko
tniejsze - cieńsze
tobzie - tobie
toć - tak (z naciskiem)
topek - nocnik
topich, topnik - demon wodny
torfniok, torfozisko - miejsce wydobywania torfu
torfniok - bagno
trapsieć sie - martwić się
trasić - trafić
trep - chodak
trepy - schody
trusie - króliki
tulpy - tulipany
tutka - torebka ze zwiniętego papieru
tygiel - duży gar, kocioł
tylo - tyle
tyna - drewniana balia

 

• U

uchować - ustrzec, upilnować
ucierzpieć - cierpieć
uciesne opoziedania - ucieszne opowiadania, humoreski
uciesny - wesoły, radosny
uczba - nauka
udać się komuś - podobać się komuś
ujuszyć się - zakrwawić
umatrsienie - zmartwienie
umerł - zdechł
umiejeć - umieć
unterózki, unterózy (z niem. Unterhosen) - kalesony
urwaniec - urwis, łobuz
usłane stoły - stoły nakryte obrusami
utrapsienie - zmartwienie
użalić się - zlitować się

 

• W

wachować - stróżować
wachtarz - stróż, strażnik
wana, wanka - wanna
wama, woju - wam
Warnijok, Warnijo - Warmiak, Warmia
warować - pilnować
warzyć - gotować
waserwaga - poziomica
waście - panowie
waszkycha - pralnia (pomieszczenie gospodarcze)
waszlap, waszlapa - ścierka, ścierka do zmywania
wądół - dół
wcale nieomylnie - z całą pewnością, na pewno
welunek - głosowanie
weno wej! weno-wej go! - patrz-no! (zwrot zwracający uwagę)
westka - kamizelka
wiecór, wiecorem - wieczór, wieczorem
wierzaj! - wierz!
wistek, wistecek - kamizelka zapinana z tyłu jako część bielizny
wnetki - wnet
wprzodku - na przedzie
wsio - wszystko
wspomożenie - wsparcie
wszędy - wszędzie
wós - wąs
wrota - brama
wrukiew - brukiew
wspomoga - wsparcie
wyborgować - wypożyczyć
wybudowanie - zagroda poza wsią
wychodek - ubikacja (na zewnątrz domu)
wydraszowane - wymłócone
wygodzić - dogodzić
wyjednać - załatwić
wyluftować - wywietrzyć
wyngorz - węgorz
wypęcić - wypiąć
wyry - łóźko
wyrychtować - przygotować
wyszykować - przygotować
w pół zmierzchu - wieczorem
wurszty z krupów - kaszanka
wzad - z powrotem
wzielce - bardzo
wzięcie - powodzenie

 

• Z

zabacyć, zaboczyć - zapomnieć
zachorzeć (w odmianie: ja zachorzałem) - zachorować
zafajdać - zanieczyścić
zaft - sok
zaga - piła
zagodać - rozpocząć rozmowę
zagadywka, zagodywka - zagadka
zagować - piłować
zajmać - zabierać, zaganiać
zajonc - zając
zaklepajka - zasmażka z mąki i masła
zakon - prawo
zakście - zakwitnie
zal - żal
zaletki - zalecanki
zamówienie, zamowy - odczynienie choroby
zaneszć - zanieść
zaperty - zamknięty
zaproska, zaproszka - zaproszenie (na wesele)
zaś - znów
zawarty - zamknięty
zawdy - zawsze
zawszedy - zawsze
zawżdy - zawsze
zazitać - zawitać, odwiedzić
zażegnać - odczynić chorobę
zban - dzban
zbanek - dzbanek
zbazienny dzień - dzień zbawienia
zdawiny - zaręczyny
zdechnąć - umrzeć
zdoktorować - wyleczyć się
zgło - całun pogrzebowy
zebuć - zdjąć (obuwie)
ze wszem - ze wszystkim
ziadomoscie - wiadomości
zianek, zianusek - wianek
ziatr, ziater - wiatr
zić, ziła - wić, wiła
zidły - widły
zidzieć - widzieć
zie - wie
ziecierza - kolacja
ziecny - wieczny
ziecór - wieczór
Zielganoc - Wielkanoc
Zielgi Piątek - Wielki Piątek
zielgi - wielki
Zielgi Wóz - Wielki Wóz
zielisko - zielsko
zielosko z duszą - żelazko, do którego wkłada się rozżarzoną formę metalową
ziency, zięcy - więcej
zieniec - wieniec
zierzchem - wierzchem ziewa, zieta - wiemy, wiecie
ziewa - ziewa
ziezie - wiezie
zidzieć - widzieć
zilija - wigilia
zilk - wilk
zino - wino
ziosna - wiosna
ziśnie - wiśnie
zitojta - witajcie
zlotrować - zepsuć
złe - złe siły, zły duch
Złote Abecadło - pieśń z Kancjonału Pruskiego (I wyd. 1741, nr 878)
Złote Góry pod Niborkiem - góry żółte (od piasku) pod Nidzicą
zły (diabuł, kłobuk, lataniec, ślach) - diabeł
zmorzyć - spowodować sen, uśpić
znijdą - zejdą
zniłowanie - zmiłowanie
znowuj - znowu
zofa - kanapa
zoga - piła
zogować - piłować
zoki - skarpety
zołendek - żołądek
zousa - sos
zorgować - naskładać, np. nazorgować drewna na opał
zowzie się - zwie się, nazywa się
zórazie - żurawie
zóraziny - żurawiny
zrajenie - wyswatanie
zrena - rankiem
zrzodło - źródło
zsiadłe mlëko - kwaśne mleko
zsiec - zżąć
ztmieniać - zmieniać
z tela - stąd
zydlungi - kolonie
zylca - zimne nóżki
zwón - dzwon

 

• Ż

żabka - rodzaj ludowego tańca mazurskiego
żandar - żandarm
żeniaty - żonaty
żnijo - żmija
żolnierz - żołnierz
żóna - żona
żuraziny - żurawiny
żywioła - bydło
żywkiem - żywo
żywota pozbawić - uśmiercić
żywota się pozbyć - umrzeć

 al.-węgorz

amnieli-aniołowie

b

bagielki-kruche ciasteczka

barć-ul pszczół w drzewie

bedłki-grzyby nieprawdziwe

berklejdy-muzykanci

bialica-kobieta

bildowany-kształcony

bleceć-beczeć

bleje-leszcze

boczyczki-trzewiki

bogoborca-bezbożnik

bombony-cukierki

brutka-panna młoda

brutkan-pan młody

brutny taniec-taniec weselny panny młodej

                     brzebrzelić-świergotać

brzydak-brzydal, osoba nie ładna

buksy-spodnie

bulby, gulby-kartofle

bziałka-niewiasta, żona

bziały-biały

c

cepić, ocepsiny-oczepiny panny młodej

cerm-stypa (uczta pogrzebowa)

chojka-sosna

chto-kto

cłek, cłoziek-człowiek

co jęksego-co innego

cołnusek-łódź

cubrować-drapać się

d

dużi-duży

dzieciuki-dzieci

dziewczoki-dziewczęta

dzyndzałki-pierogi

e

eno-tylko

f

fafernuchy- pikantne ciastka (z solą i pieprzem)

flada-placek

fejny-ładny, dobrry

flince-naleśniki

fryśtik-śniadanie

g

gabel-widelec

gadka-mowa

gbur-bogaty rolnik

glonek-kromka chleba

gnaty-kości

gorziałka-wódka

gościniec-karczma

Gody-święta (Bożego Narodzenia)

gorzałka-wódka

gamajda-niedołęga

guziny-zabawy wiejskie urządzane w okresie

       od Bożego Narodzenia do Nowego Roku

j

jebrząb-wieczorne spotkania letnią porą

            dorastającej młodzieży

jeglija-  świerk, choinka

jino-     wino

jutrznia-pora przed wschodem słońca, (a także 

            misterium religijne, teatr ludowy

            w Wigilię Bożego Narodzenia)

k

kadyk-jałowiec

kalmus-tatarak

kancjonał-zbiór pieśni religijnych

kantor-śpiewak kościelny

karw-snop zboża

każdziurnisty-każdy

kele-koło

kelmer-wolny chłop

kiecka-codzienna sukienka

kierco-choinka

kiermasz-wielka gościna kończąca odpust

kieza-ser (gotowany)

klejdziki-ubtanie

klekner-dzwonnik

lumpy-buty z drewna

kładzianki-czas spania

kłańba-ukłon

kole-obok, przy

komp-szynka, udziec

kracała-niedołęga

krokorzeć-gdakać

krom-oprócz, poza

kropówki-buty z cholewami

krupy-kasza

krzesiste -zsiadłe (mleko)

krzywoń-niedara

kścić-kwitnąć

kuch-ciasto

kulnąć-potoczyć

l

lenka-napój z jagód jałowca i miodu

lo-tylko

ł

łagiew-naczynie na wodę

łoncki rok-zeszły, poprzedni rok

łyska-łyżka

m

maranka-sielawa

maszkary-przebierańcy

matlich-posiłek

miano-imię

mliko-mleko

montewka-łyżka wazowa

mózić- mówić

mózim- mówimy

muza-mąka rozmieszana z wodą

n

najrzenie-miłość

niespogorsy-niezły, dobry

nenso-mięso

nowolatko-specjalne ciastka noworoczne w

                  kształcie figurek np. zwierząt

o

obleka-ubiór

ochłodeczka-cień

odwitać -żegnać się

p

pacie- łapcie, rodzaj obuwia

pacyny-wiosła

paj-jabłkowy placek

part-grube płótno lniane

pazdry- rzeźby na zwieńczeniu szczytu

             mazurskiej chałupy

pejpusz-sieja (gatunek ryby)

pienie-śpiew

plince-placki

palinocka-noc świętojańska

pępek-ostatnia garść zboża rosnąca na polu

plazyr-rana

plon-wieniec dożynkowy

plotuski-wstążki

płociczka-płotka (gatunek ryby)

policzek-polny grzyb

pomaska-masło

popielnik-popielec

portki-spodnie

póścian-cień

pozywać-jeść, spożywać

przaśnica-chleb nie kwaszony

psić-pić

r

rajby-swaty

rajek-swat

rentozina-wołowina

rerać-śpiew skowronka

richtik-słusznie

robactwo-ptactwo domowe

rozbredzić się-rozgadać się

rozmaite-różne

rozziercić- rozwiercić

rókle-buraki

ruchelka-bukiet kwiatów

rumny-wysprzątany

s

samośny-sam

scaw-szczaw

scery-czysty

scękać-pyskować

scubły-szczupaki

siececki (klepa)-sieci rybackie

siła-dużo, wiele

siurki-młodzieńcy (młodzi chłopcy)

skorzęki-buty

skrzecki-skwarki

snapsik-kieliszek wódki

spuścić się - zdać się na kogoś, polegać na

                    czyjejś opinii

sromotecka-wstyd

strych-stary dziad

swarzyć-strofować, łajać

szczkać-łkać

szistko-wszystko

sztof-kwarta wódki

ś

śkólnik-nauczyciel

śneptusek-chusteczka do nosa

śpik-sen

śtrafelki-pończochy

t

taska-filiżanka

tinta-atrament

tintorek-kałamarz

trud-trucizna

u

uczba-nauka

ujuszyć się-zakrwawić

umerł- zdechł

urwaniec-urwis, łobuz

w

warzyć-gotować

wądół-dół

wągrów-ogród

wiluftować-wywietrzyć

w pół zmierzchu-wieczorem

wsi rok-przyszły rok

wurszt-kiełbasa

wurszty z krupów-kaszanka

wysterka-kamizelka, kurtka

z

zacerza-kolacja

zaklepajka-zasmażka z mąki i masła

zakon-prawo

zaneszć-zanieść

zdechli-umarła, zmarli

zdoktorować-wyleczyć się

zgło-całun pogrzebowy

zianek-wianek

ziecierza-kolacja

Zielganoc-Wielkanoc

ziencej-więcej

zidzieć-widzieć

zilija-wigilia

zły (diabuł, kłobuk, lataniec, ślach)-diabeł

zrajenie-wyswatanie

zuse-sos

zydlungi-kolonie

ż

żywioła-bydło

---