baba `dojrzała kobieta; żona': Baba góralsko nie bito, a kosa nie klepano, jednego diabła worcom. (Pit.)
baca `starszy pasterz owiec, owczarz; zwierzchnik juhasów dozorujących stada owiec': Na przodku krocoł baca z juhasami po bokak. (Pit.) Juhasicek z bacom na owiecki płacom. Sera nie wydali, bo sie zalecali. (HRK); <węg. batya, bacsa>
bacować `być bacą, pełnić funkcję bacy': Długie roki bacował na Ornoku. (Pit.) Baca nas, baca nas, ty nam źle bacujes. (Koś.)
bacówka `chatka pasterska w górach, w której nocują pasterze, wyrabiają ser i żętycę': Kuba siedzi na bacówce. (Zak.)
basy `smyczkowy instrument pasterski, rodzaj wiolonczeli z trzema strunami': Jo se wyzdajem do basów drugi posek i przyprawiem na grzybiet. (Pit.)
bockować `tańczyć bokiem: w tańcu góralskim tancerka „bockuje” tancerzowi, czyli tańczy u jego boku': Kie mu piyknie bockuje, to jej przyśpiywo. (Pit.)
bryndza `ser owczy solony': Umieli odwarzyć zyntyce, robić oscypki i bryndze. (Pit.)
brzezowicko `krok w tańcu góralskim: tancerz rozsuwa nogi w miejscu, tańczy całą postacią, podczas gdy partnerka przytupuje, kołysząc się w biodrach': Muzyka grała brzezowickom, jaze giełcało. (Zak.)
cepić `w ludowym obrzędzie weselnym czynność polegająca na nałożeniu pannie młodej na głowę tiulowego czepka, noszonego przez kobiety zamężne': Hej cepcies jom ta, cepcie, ale nie na uchu. Hej cepi jom wójcino w cerwonym kozuchu. (HRK)
cepek, cepiec `nakrycie głowy nakładane pannie młodej po ściągnięciu wianka na znak przyjęcia przez nią obowiązków mężatki i gospodyni; czepek, czepiec': Weselnicy dajom dutki na cepiec. (Zak.) Starościny sodzajom młodom na stołku, odpinajom wionek, zakładajom cepek. (Pit.) Hej druzbowie, druzbowie, miejcies litość w sercu. Hej domy wom Jagniesie w bielusieńkim cepcu.(HRK)
cepowiny blp `część obrzędu weselnego, gdy panna młoda przyjmuje czepiec mężatki; oczepiny': Kie sie zmrocy, zacynajom sie cepowiny. (Pit.)
cepowińska polka `taniec kończący obrzęd oczepin, przy którym bawią się wszyscy goście': Młodzi i muzyka pyto syćkich do cepowiańskiej polki. (K.)
chodzony `krok w tańcu góralskim polegający na tym, że dziew-czyna zabiega koło tancerza na końcach palców, patrząc na jego nogi': Syćka tońcom chodzonego. (K.)
ciupaga `góralska laska z toporkiem o trzonku nabijanym niekiedy mosiężnymi gwoździkami z poprzyczepianymi do nich rucho-mymi kółeczkami': Zbójnicka ciupaga. Baca podpieroł sie ciupagom. (Pit.)
cucha `krótka narzutka noszona przez górali, okrywająca plecy i ramiona, wyrabiana z białego lub ciemnego sukna, spinana łańcuszkiem i wiązana wstążką; gunia, sukmana': Gazda odziywoł cornom cuche, broł owies do rękawice i soł podsioć spólnika. (Pit.); <węg. csuha>
dowiady blp `dawniej pierwsza wizyta u przyszłej panny młodej mająca na celu ożenek': Idem w dowiady.(Zak.)
drobić `tańczyć góralskiego; stawiać w tańcu drobne kroki, zręcznie przebierać w tańcu nogami': Całom nocke tońcem i nogami drobiem. (Pit.)
drobny, drobiony `kroki w ludowym tańcu podhalańskim o szybkim tempie': Tońcy sie figury rózne: ozwodnom, bokem, zwyrtanom, wiecnom, drobnom, po dylu, obijanom, grzybowom, po razie, po dwa, po śtyry... Jako fto kce. (Pit.) Dziywcynta na weselu tońcom drobionego koło swoik chłopców. (K.)
druzcka `młoda dziewczyna, zwykle rówieśnica panny młodej, towarzysząca jej do ślubu; druhna': Druzcki jadom do kościoła z młodym. (Zak.) Po jednym głębsym druzcki siadajom w powóz (abo sonki) i jadom po młodego.(Pit.)
druzba `mężczyzna, zwykle rówieśnik pana młodego, towarzyszący mu do ślubu; drużba': Hej druzbowie, druzbowie, co zeście zrobili, zeście za wionecek tak malutko wzieni. (HRK) Teroz druzbowie upominajom sie o wykup: o wino, oscypek, gorzołke i co im ta jesce do głowy przydzie. (Pit.)
drzewko `choinka przystrojona tradycyjnie na okres świąt Bożego Narodzenia; zwana na Podhalu także smrecek': Drzewko trza ubrać. Bedziecie mieli drzewko? (Zak.)
dwoić `zwracać się do kogoś (zwykle osoby starszej wiekiem), używając zaimka „wy” zamiast „pan, pani” lub „ty”': Ja ta dwojem kazdemu, choć jak młodemu pachołkowi, to mu dwojem. (Dem.); żart. wykać.
fasiong `wóz góralski z wikliny (z ławkami po bokach), którym zwykle podczas wesela jedzie kapela albo druhny z drużbami': Jadom fasiongi jeden za drugim. Jechołek fasiongiem do Zakopanego. (Zak.)
gazda 1.'właściciel gospodarstwa wiejskiego na Podhalu; gospodarz': Płony gazda. U chrubego gazdy zratuje sie kozdy, u chudzioka nie uchowos ani strasoka. (HRK); przysł. Tyś jes taki gazda, jak sroka na kuliku (o biednym chłopie); Gdzie nima gazdy, tam je głupi kazdy. (Dem.)
2.'wyraz używany najczęściej w znaczeniu pochlebnym w odniesieniu do gospodarza żyjącego w dostatku albo dla dodania powagi': To je gazda, nie dziad. Dziadula! Kciałaby sie wydać za gazdowskiego syna. (Dem.); Gazdo, daleko tu jesce do Poronina? (Pit.); <węg.>
gazdostwo `gospodarstwo wiejskie; majątek': Tam gazdostwo nie było hrube, oni dopiro z iskry ognia ozduhowali (o ludziach na dorobku). (Dem.); Dobrze sie robi na swoim gazdostwie. (Zak.)
gazdować `gospodarować, być gazdą': Cobyście dobrze gazdowali i godny kyrdel dzieci wychowali. (Pit.) Nie bedziemy leniuchować, ba bedziemy dziś gazdować. (Zak.)
gazdowanie rzecz. od gazdować `gospodarowanie': Grzęda to kur grzebanie, nom by sie przydało serse gazdowanie. (HRK)
gazdówka `gospodarstwo; gazdowanie, gospodarowanie': Kozdo baba góralsko mo telo uganiacki i zwyrtacki z gazdówkom, chałupom, dziecyskami, co nimo casu nawet pomyśleć o ozwodzie. (Pit.)
gaździna 1.'gospodyni, żona gazdy': Kie fto przyseł w porze obiedniej, gaździno zaprosała. (Pit.); przysł. Gaździna trzy węgły trzyma w chałupie, a gazda ino cwarty, bo co chłop do chałupy przywiezie, to baba hnet w podołku wyniesie. (Dem.)
2.'wyraz używany często w znaczeniu pochlebnym': To je gaździna, ona robocie kazdej w chałupie rozumie, wie sie ze statkiem zaobchodzić, choćkie na jarmarku, na pieniądzach sie nie pokłamie i skodom sie nika nie ostanie. (Dem.) Kaście to była, gaździnko? (Zak.)
gęśle `pasterski instrument smyczkowy podobny do skrzypiec': Gęśle włozycie do plecoka. (Pit.) Hej, umar nom Sabała, dej mu Boze niebo. Hej, fto se bedziy grował na gęsiołkak jego. (Pit.)
gody a. godne świynto `Boże Narodzenie (wyraz rzadko już dziś używany)': Kie minieny Godnie Świenta, jegomość przepedzioł z kozanice, ze pódzie po wsi z kolendom. (Pit.) Nade syćko zycymy opieki Narodzonego Jezuska na te Godne Świynta. (Zak.) A na godni cas zycymy wom na scęście, na zdrowie, na to Boze Narodzenie... (Zak.)
gorset `kaftanik bez rękawów, barwnie wyszywany bądź bogato zdobiony cekinami, noszony na bluzce, będący częścią stroju góralskiego kobiet': Co paradniejse dziywki ubierały gorsety, przypinały kórole i kulcyki. (Pit.)
Gorzkie Zole `nabożeństwo wielkopostne; Gorzkie żale': Jak bede mioł 60 roków, to zacne chodzić na Gorzkie Zole. (Zak.)
gunia `krótka cucha; wierzchnie okrycie męskie z grubego sukna zdobione haftami i obszyciami, noszone przez górali podczas uroczystości rodzinnych i świąt kościelnych': Ponieftórzy do portek odziywali góralskom gunie. (Zak.) Młody na weselu był ubrany w cuche, co pany nazywajom guniom. (K.)
hola `pastwisko górskie położone powyżej granicy lasu': Posło bydło do hal. (Dem.) Na halach owce sie pasom. (Dem.) Józek s wami po halach gonił nie bedzie. (Dem.) W downyk wiekak wędrowali se ze swojemi stadami i redykali sie w hole. (Pit.) Ludzie chodzom po tyk holak jak błyndne owce. (Pit.)
juhas `młodszy pasterz owiec w Tatrach i Karpatach; owczarz, pomocnik bacy': Juhasów jedna i wypłaca baca, bo je gazdom na hali. (Dem.) Becały owiecki, kie sie redykały, juhasicek płakał, nozki go bolały. (HRK) Juz z daleka słychno było zwonki, gwizdanie i pokrzykiwanie juhasów. (Pit.); <węg. juhasz>
juhasić a. juhasować `być juhasem, paść owce w górach': Bez ćtyry roki juhasiłek na Orawinach. (Dem.) Jej chłop nie juhasi, jeno poseł na kośbe. (Kryń.)
kabot a. katana `wierzchnia część stroju ludowego: czarna bądź granatowa marynarka': Starse gaździny miały na sobiy długie spodnice i katanki wcinane w pasie. (Pit.); kabot <słow., czes.>; katana <węg.>
kapec lm. kapce `zimowe obuwie z cholewami wykonane z sukna': Kapce chłopskie sukniane. (Zak.) W zimie chodziyło sie w papuciak abo kapcak, a po izbie boskom. (Pit.)
kapelus a. kłabuk `kapelusz; męskie nakrycie głowy ozdobione kostkami (drobnymi muszelkami) i niekiedy piórkiem': Młody oddaje tez cuche i kłabuk z piórkiem. (Pit.) A kaz mos kapelus, dziadu jeden, pijoku zatracony? (Pit.); kłabuk <słow. klobuk>
kierdel `stado owiec, rzadziej kozic': Kozy chodzom w kierdelu. (Dem.); <czes., słow.>
kołoc 1.'placek z mąki kukurydzianej o kolistym kształcie; obrzędowe pieczywo weselne lub świąteczne': Sięgnijcie do pieca, wyjmiecie kołoca. (HRK) 2. w lm. kołoce `ciasto'.
korboc (Zak), korbac (GG) `spleciony z rzemyków batog, bicz, który pytace prowadzący orszak weselny i pilnujący porządku podczas wesela trzymają w ręku': Jak się zaroz nie uspokois, to ci wciągne korbocem. (Zak.) Pytace poganiajom konie korbocem. (K.)
kostka, lm. kostki `oszlifowane drobne muszelki naszyte na rzemyk, noszone jako ozdoba na kapeluszu góralskim': Młody na weselu był noparadniej ubrany: w portki góralskie, kyrpce, kapelus z prowdziwymi kostkami i cuche. (K.)
kozuk `wierzchnie odzienie ze skóry owczej': Kozuk babski. (Zak.) W zimowy cas ubieramy kozuchy. (K.) Kozuk zawse modny u nos na Podholu. (K.)
koza a. dudy a. gajdy `pasterski instrument dęty składający się z piszczałek i miecha z koźlej skóry'. Gajdy <tur.>
krzciny blp 1. `obrzęd przyjęcia chrzczonego do grona wyznawców kościoła oraz nadanie mu imienia'.
2.'przyjęcie wydane w związku z nadaniem imienia chrzczonemu i przyjęciem go do grona wyznawców kościoła': Na krzcinak growała muzyka góralsko. (Pit.)
krzesać `tańczyć krzesanenego, uderzając jedną nogą o drugą, która posuwa się w różnych kierunkach i nie unosi się do góry': Druzba zacon ostro krzesać koło druzcki. (Pit.) Krzesoj, kohucie młody, jak jo cie krzesne, to niek cie ręka bosko chróni. (Pit.)
krzesany `krok składający się na taniec góralski; rodzaj szybkiego podhalańskiego tańca ludowego': Józek był dobrym toncerzem i rod tońcył krzesanego. (Zak.)
krzesnomatka a. krzesna 1.'matka chrzestna trzymająca dziecko do chrztu': Ka idziecie, krzesnomatko? (Zak.)
2.'zwrot grzecznościowy używany zamiast „proszę pani”, wyrażający szacunek': Kie sie urodzało ze starszym, choć był nieznajomy, godało sie: krzesny, krzesnomatko. (Pit.)
krzesnoociec a. krzesny 1.'ojciec chrzestny trzymający dziecko do chrztu': Broł ku sobie statecnego chłopa, cęsto krzesnoojca, co umioł sprawe nolepiej wyonacyć. (Pit.) Na komunije dostołek od krzesnego rower. (Zak.)
2.'zwrot grzecznościowy używany zamiast „proszę pana”, wyrażający szacunek': Powiedzcie mi, krzesnoojce...(Zak.) Skądeście krzesny? (Zak.)
kumoska `matka chrzestna w stosunku do ojca chrzestnego i do rodziców dziecka; kuma': Moja baba bedzie kumoskom na krzcinak. (Zak.)
kumoter `ojciec chrzestny w stosunku do matki chrzestnej i do rodziców dziecka': Nawarzyła, napiekła, dla kumotra, dla Pietra, ani Pietra, ani nic, skoda moik parzenic. (Dem.) Kumoter sie opił i ciężko mu było trzymać dziecko do krztu. (Zak.)
kumoterki blp `zaprzęgowe ozdobne sanki': W sonkak - kumoterkak jechała Brońcia razem z druzbami w biołyk cuchak. (Pit.)
kyrpec, lm. kyrpce `trzewiki góralskie wykonane z jednego kawałka skóry, wiązane rzemykami': Za górecke zasła, kierpciskami prasła. (Koś.) Baca ubrany był paradnie w nowe portki, cuche, oposek i kyrpce. (Pit.)
lańdo (Zak), lando (GG) `elegancki czteroosobowy powóz z opuszczaną budą, o dwóch jednakowych siedzeniach naprzeciwko siebie': Lańdo wiezie młodyk do ślubu. (K.); <fr. z niem.>
młodo pani a. młodo `panna młoda; kobieta w dniu swego ślubu': Kiedy młodo pani druzbów wysyłała, jedwabnom chusteckom ocka wycierała. (HRK) Druzbowie bierom ku sobie młodom i targujom sie ze starościnami. (Pit.)
moskol `placek owsiany albo ziemniaczany (grulany) okrągły i płaski, pieczony na blasze': Nie płac, przydzie matusia z pola, przyniesie ci moskola. (Koś.) Zamiast chleba piekło sie moskole z mąki ozrobionej z grulami na blachak abo sabaśniku. Piekło sie tyz moskole z tartyk grul. (Pit.)
muzyka `kapela; zespół muzykantów': Przychodziyła tyz muzyka i dziywcęta. (Pit.) Chłopcyska jeden bez drugiego wyskakowali przed muzyke. (Pit.)
miysopust a. niesopust `karnawał; okres po Bożym Narodzeniu do Środy Popielcowej, w którym często są urządzane zabawy': Kie przyseł miysopust, wziyni sie młodzi do zyniacki. (Pit.)
niespory blp `nabożeństwo wieczorne odprawiane zwykle w niedziele i dni świąteczne': W nasym kościele niespory som o 18.00. (Zak.); <czes.>
nomowiać `radzić komuś małżeństwo z kimś; polecać komuś kandydata na męża, ustalając jednocześnie posag': Młody biere ku sobie swoka, flaske z gorzałkom i hebaj nomowiać. (Pit.) Choćby insi przyśli, namowialiby cie, nie daj sie uwodzić, boś nie małe dzicie. (HRK)
nomówiny blp `wizyta kawalera wraz ze swatami w domu przyszłej panny młodej w celu złożenia propozycji małżeńskiej i ustalenia posagu oraz daty ślubu (jest to, po zazierunkach, pierwszy oficjalny krok do małżeństwa)': Kie sie ftoremu dziywka nadała, sed na nomówiny. (Pit.)
nomównik `ten, kto pośredniczy w zawieraniu małżeństwa; swat': Hanka, nie śpij, bo nomównicy przyjechali. (Pit.) Zastanów sie, nim namówników wyśles. (HRK)
nuta `krótka, zwykle solowa piosenka ludowa, śpiewana przy akompaniamencie na zabawach lub w czasie obrzędów; przyśpiewka': Muzykanci ozwodnom nucicke zagrali u wejścia. (HRK) Muzyka gro rzewnom nute. (Pit.)
opowiedź (Zak.) zapowiedź (GG) `ogłoszenie w kościele z ambony o zamiarze wstąpienia określonych osób w związek małżeński': (Za)pisać opowiedzi. (Zak.) Kie jegomość wycytoł z jambony zopowiedzi, ftej już cało wieś hucała. (Pit.); żart. spaść z jambony (a. z kozanice) `ogłosić zapowiedzi'.
oscypek `serek owczy wędzony w formie osełki, wyrabiany na Podhalu; oszczypek': Co honorniejsi bacowie dawali dziecyskom po plosterku oscypka. (Pit.)
palenka `dawniej bardzo mocna wódka paląca w gardło; gorzałka': Daj palenki, zydu, dobre chłopcy idu. (Dem.) Naloli muzykantom palenki i tońcyli hyrnie do biołego rania. (Pit.); <słow.>
pastersko (Zak.), pasterka (GG) a. msza pastersko `msza odprawiana w noc Bożego Narodzenia, upamiętniająca przybycie pasterzy do Betlejem': Idziemy na pasterskom. (Zak.) Młodzi chodzali na podłazy po Pasterskoj, kozdy podsioć swojom dziywcyne. (Pit.)
podłazić `iść do czyjegoś domu w noc wigilijną z życzeniami': pot. Dobrześ me podlaz `przyniosłeś mi szczęście'. (Dem.)
podłazy blp `zwyczaj podhalański polegający na składaniu życzeń w noc wigilijną (najczęściej po pasterce składa się wizytę w wybranym domu, podsypuje owsem mówiąc: Na scęście, na zdrowie, na to Boze Narodzenie, coby sie wom darzyło, syćko dobrze rodziło, kielo w lesie jedlicek, coby było telo cielicek, kielo na dachu kołków, coby było telo wołków, kielo w płocie kulicków, coby było telo konicków w kumorze, w oborze, w kazdym kątku po dziesiątku. (HRK) )': We Wilijom wiecór było we zwycaju chodzić na podłazy. (Pit.)
podłaźnik 1.`ten, kto idzie na podłazy z powinszowaniem w noc wigilijną'.
2.'gałązka jodłowa, którą podczas świąt Bożego Narodzenia wsadza się za futrynę drzwi wejściowych'.
po dwa razy, po śtyry razy `kroki w tańcu góralskim polegające na uderzaniu jednej nogi o drugą po dwa lub cztery razy': patrz: drobny, drobiony.
pogrzebowiny blp `poczęstunek po pogrzebie, uczta pogrzebowa; stypa'.
polewacka (Zak.), polywacka (K.) `zwyczaj polegający na oblewaniu się wodą w poniedziałek wielkanocny; śmigus - dyngus': Po góralsku „polywacka”, a po pańsku „śmigus-dyngus”. Jedni lejom się wiadrami, inni znowu perfumami. (K.)
poprawiny blp `powtórna uczta po weselu': Ftory naleje za duzo do zadku- to śpi. Jak sie przesumie, to zacyno poprawiać. Po to sie wej robi poprawiny. (Pit.)
porówka `dwukonny zaprzęg': Porówka koni wiezie lańdo z młodymi do ślubu. (K.)
posiady `odwiedziny; przybycie do kogoś w celach towarzyskich': Przysełek do was na posiady. (Dem.) Chłopcyska zbiyrali sie w gromady i śli na posiady ku dziywkom. (Pit.); przysł. Za jednym posiadem śniadanie z obiadem. (Dem.)
posiadnik `ten, kto przychodzi w odwiedziny': Ka były fajne dziywcęta, tam i posiadników nie brakło. (Pit.)
porzekadło a. przymowa `utarte powiedzenie, przysłowie; krótkie zdanie utrwalone w tradycji ustnej, wyrażające jakąś myśl ogólną (sentencję, wskazówkę, przestrogę)': 1) Na całem dziury nie sukaj; 2) Na twarde zbiorki djabli syjom worki; 3) Ty po cudze z rącko, a djaboł po cie z wozem; 4) Śmieje sie jak głupi do syra; 5) A ón ta dobrze zyje, bo mu pomogły wójtowe kije; 6) Z ładny miski bida jeść, kie je prózna; 7) Pojednemu motyka goli, a drugiemu i brzytwa nie kce; 8) Z płacącymi płac, ze śmiejącymi sie śmiej; 9) Nie ten majster, co zacnie, ba ten, co skońcy; 10) U skąpego zawse po obiedzie; 11) U skąpego po obiedzie, u leniwego po robocie;12) Każdy ptak gałgan, co do swego gniazda paskudzi; 13) Raniejsy desc a babski płac na jedno wyńdzie; 14) Nie tego ptaski, co ik wie, a tego, co ik zje; 15) Przy prawdzie nadali zajedzies; 16) Na obłudzie nic daleko nie pódzie; 17) Ten, co nie opatrzy, a kupi, do śmierzci je głupi; 18) Nie była nigdy ze psa baranina, ino zawse psina; 19) Równy z równym, gówno z gównem; 20) Drobno orz, gesto siej, rzadko jedz, a bedzies gazdom; 21) Skąpy ma pełne kąty, a scodry ma prózne torby; 22) Wtedy chłopcy podskakujom, kie na kotle mieso cujom; 23) Kogo Pan Bóg stworzy, tego i nie umorzy; 24) Jaki kij wzioneś, takim sie podpiraj; 25) Wola tego, co świat jego; 26) Lepi być wilkołakiem, niźli nieborakiem; 27) Lepi w marcu wilka uwidzieć, jako chłopa bez odzienia; 28) Dajze komu zone, sam obłapiaj słome; 29) Komu sie nie leni, to mu sie zieleni; 30) Kie ja mam, to zjem sam, kie ty mas, to zjedzmy wraz; 31) Pies sie chyci psiny, kie nima baraniny; 32) Zawdy Pan Bóg złący leniwego z rącym; 33) Niedaleko ciotke mamy, pódźmy do nij, pośniadamy, jak nam bedzie ciotka rada, pocekamy i obiada; 34) Ślepemu dość jedno oko; 35) Mądry obiecuje, głupi sie raduje; 36) Z głupim sie nie dogadas, a ze smarkatym sie nie najes; 37) Nadzieja w Bogu, w torbie chleb; 38) Nie za nas świat nastał, nie za nas sie skońcy; 39) Dobrego karcma nie zepsuje, a złego kościół nie naprawi; 40) Kie ja do tobie nie pijem, to ty do mnie nie zdrówkaj; 41) Nagorsy z dziada pan; 42) Przygania motyka gracy, a tu som oba jednacy; 43) Nie ten chłop, co do garzci pluje, ba ten, co na sucho bije; 44) Choć słomiany ociec, kie ociec, to go sanuj; 45) Co po honorze, kie pusto w kómorze; 46) Naprzód nie wychodź, na zadku nie ostawaj i do środka sie nie pchaj; 47) Lepi starego dźwigać, jako młodego ścigać; (Dem.) 48) Lepsa cnota w błocie, jak niecnota w złocie; 49) Jakiegoś mnie Panie Boze stworzył, takiego mnie mas; 50) Wyzeń ze siebie smutek, to ci i zycie bedzie milse; 51) Czego panowie nawarzom, tem sie chłopi poparzom; 52) Co głupiemu po rozumie, kie go nima; 53) Dobrze temu, co nic nima, bo sie wyśpi, nie wydrzyma; 54) Zycie cłeka dobre, godne, ale niewygodne; co fto temu winy, ze zyć musi; 55) Lepi z brzyćkim pod pierzynom, jako z ładnym pod jedlinom. (Smól.)
przyśpiywka `krótka piosenka ludowa wykonywana przy akompaniamencie, śpiewana na zabawach lub w czasie obrzędów; przyśpiewka': Toniec przerywany jest przyśpiywkami. (Pit.)
przyzenić sie `ożenić się z kimś, kto posiada majątek; stać się dzięki ożenkowi współwłaścicielem gruntu, majątku': Wojtek wscyp (nowy właściciel) na Karpielówce, on sie hań dopiro przyzenił. (Dem.)
pytac `weselny drużba (młody człowiek, niekoniecznie kawaler), który m.in. prosi gości na wesele, prowadzi orszak do ślubu, pilnuje porządku': Przed ślubem chodzom pytace pytać na wesele. (Koś.) Pytace siadajom na kónie i jadom piyrsi. (Pit.)
pytackie stąski `trzykolorowe wstęgi (białe, czerwone, niebieskie), które pytace zakładają w poprzek piersi i spinają pod pachą': Na przodku jechali pytace na kóniak, przepasani pytackimi stąskami. (Zak.)
pytać ` prosić; w grzecznej formie zwracać się do kogoś, by go do czegoś nakłonić': Moi ślicni, przyślimy wos pytać na wesele Jagniesi Obrochtowej i Jaśkowi Rojowi. (HRK) Ftos ta wiy, cy nos bedom pytać, bo to u nik przecie honóry. (Pit.)
pytanie `prośba; skierowanie do kogoś jakiegoś życzenia i naleganie na jego spełnienie, proszenie': Pytanie na wesele. (Zak.); fraz. Chodzić po pytaniu `żebrać'.
redyk `wypędzanie owiec na hale na okres letniego półrocza lub ich powrót z wypasu jesienią': Za redykem fury wiezły wseliniejaki sprzęt juhaski, prosięta i cielęta. (Pit.); <rum.>
redykać sie `wypędzać owce na hale albo powracać z hal do domu jesienią': Becały owiecki, kie sie redykały, juhasicek płakał, nozki go bolały. (HRK) Kozdej wiesny redykali sie bacowie z owcami w hole. (Pit.)
redykołka `kawałek sera owczego, czasem wyrabiane z sera figurki, którymi juhasi obdarzają spotkanych ludzi, gdy powracają do domu z redyku': Baco, dejciez redykołke. (Pit.)
rózcka `gałązki świerkowe udekorowane różnobarwnymi kwiatami z bibuły i wstążeczkami, przyczepiane do chomąt końskich na wesele': Druhny wijom rózcki, ftóre przypino sie koniom do ślubu. (K.)
sałas `szopa w górach zbudowana z okrąglaków, przeznaczona na okresowe mieszkanie dla bacy i juhasów, w którym nocują i przerabiają mleko na żętycę oraz sery; szałas': Po lasak i borcokak, kany jesce niedowno rosły borówki i grzyby, stojom sałasy. (Pit.);<węg. szallas -`mieszkanie, gospoda'>
serdak `kożuszek bez rękawów noszony na Podhalu zimą i latem': Chłopy śli w biołyk portkak, lnianyk kosulak, serdokak, kapelusak z długiemi skrzelami. (Pit.)
siuhaj `zwinny chłopak; parobek': Downiyj, kie sie siuhaj zalycoł ku dziewcynie, to musioł z jednego wiyrchu na drugi śpiywać. (Pit.)
stryk `brat ojca; stryj': Stryku, byku, połykańcu, narobiłeś dzieciom płacu. Ani miski, ani łyzki , poparzyły dzieci pyski. (Dem.); żart. Stryk zza wirchu idzie (gdy wiatr porusza drzwiami). (Dem.)
stryno `stryjenka, żona brata ojca': Baba stryka to stryno. (Pit.); <słow. stryna>
swok `mąż ciotki - siostry ojca': Swok wykwoloł zyniaca. (Pit.) Chłop ciotki to swok. (Pit.)
Syćkik Świentyk `dzień 1 listopada obchodzony w kościele katolickim dla uczczenia ogółu świętych; Wszystkich Świętych': W Amaryce na Syćkik Świentyk, zamias mówić paciorek za nieboscyków, jak Pombóg przykozoł, to malujom po oknak jakiesi diabły, przebiyrajom sie za maśkiery i góniom po chałupak, coby ludzi strasyć. (Pit.)
ślubować `złożyć przysięgę w kościele przed Bogiem, zobowiązującą do całkowitego powstrzymania się od picia alkoholu na określony czas': Chłop ślubowany. (Dem.)
śpiyw `piosenka ludowa wykonywana a capella (najczęściej przez dziewczęta), śpiewana na wysokich tonach, nie przeznaczona do tańca': Śpiywy ciągnione. (Zak.) Baby umilały se robote śpiywem. (Pit.)
świencone a. świenconka (Zak.), świencelina (GG) `tradycyjne potrawy wielkanocne poświęcone w Wielką Sobotę; święcone, świeconka': Zapachniało kielo cud świenconym na wielkanocnym stole. (K.)
toniec juhaski a. hajducki `taniec szeregowy wykonywany przez samych mężczyzn': Fto kce po juhasku tońcyć, musi sie naprzód dobrze nahipkać i naprógować, coby sie go naucyć. (Zak.)
toniec góralski `najbogatszy z tańców podhalańskich ze względu na różnorodność kroków składających się na niego, tańczony na dystans (dopiero na zakończenie następuje popis jednej pary)': Ucyłek tyz tońca i śpiywu góralskiego na róznyk kursak polonijnyk. (Pit.) Młody zacyno toniec góralski ze swojom babom ślubnom. (Pit.)
toniec „kulowski” `taniec wprowadzony przez braci Kulów, polegający na akrobatycznych figurach: krok taneczny jak w „zbójnickim”, mocno wybijany rytm piętami, wyrzucanie nóg w przód i na boki': Twarde to ludzie, ci Kule - od nik przecie powstoł tyn toniec „kulowski”. (Pit.)
toniec zbójnicki `taniec z typu tzw. gromadnych, typowo męski, przeplatany przyśpiewkami, mający charakter popisu siły i zwinności tańczących mężczyzn': Toniec zbójnicki to toniec dziki i ostry, ale piykny. (Zak.)
trombita `pasterski instrument dęty w kształcie długiej rury z kory drewnianej, rozpowszechniony na Podhalu': <węg.>
ujek `wuj; brat matki': Wyciecke prowadziył ujek Krzeptowski, a jo poseł śnim za pachołka. (Pit.)
ujno `wujenka; żona brata matki - wuja': Baba ujka to ujno. (Pit.)
watra `ognisko na Podhalu': Kuba dźwignon głowe znad watry. (Pit.)
wiecerza `posiłek wieczorny, kolacja; wyraz używany głównie w znaczeniu: wieczerza wigilijna': Od połednia gotuje sie wiecerzom (potrawy wigilijne). (HRK)
wiecerzać `jeść kolację; spożywać potrawy wigilijne': Wilki, wilki, pocie snami wiecerzać! (HRK)
wilio 1.'Wigilia; dzień poprzedzający święto Bożego Narodzenia': We wilijom, kiedy sie Dziecie Boskie rodzi, kazdo stwora może ludzkim głosem przeradzić. (HRK)
2.'tradycyjna uroczysta wieczerza w przeddzień święta Bożego Narodzenia': We wilije to sie kozdom stwore boskom do stołu zaproso i nikomu strowy nie odmowio. (HRK)
3.'dzień poprzedzający inny dzień, zwłaszcza święto': Mozno ik (dutki) naleźć we wilijom świętego Jana. (Pit.); żart. Wilio dzieci do dachu przybijo. (HRK)
w tył cofany `krok w tańcu zbójnickim polegający na tym, że tancerze zataczają tyłem koło, zacinając nogą za nogę i wybijając mocno rytm': patrz: drobny drobiony.
wydać sie `wyjść za mąż; zawrzeć małżeństwo': Nie płac frajerecko, o co byś płakała, ja sie nie ozenił, ty sie nie wydała. (Kryń.) Radaby sie wydać. (Dem.) Dziewki sie moje sytkie pozwydawały. (Dem.)
wypytowiny blp 'mowa ślubna starosty weselnego albo kogoś, kto jest dobrym mówcą, wygłaszana przed ślubem do młodej pary': Wypytowiny to mowa starosty weselnego do młodyk przed ślubem, ftóre końcom sie błogosławieństwem ojców. (K.)
zazierunki blp `pierwsze odwiedziny zaufanej osoby (wysłanej przez kawalera) u przyszłej panny młodej, mające na celu obserwację, zebranie określonych informacji; przeszpiegi': Ojcowie młodego przyśli na zazierunki do młodej. (K.)
zdrówkać `pozdrawiać, wymawiać formułkę powitalną; pozdrawiać się': Co pobozniejsi zdrówkali: -Nieg bee pokwolony. (Pit.) Wchodzęcy do izby, trza było pozdrówkać. (Pit.)
złupcoki `małe gęśle, pasterski instrument smyczkowy przypominający skrzypce'.
Zoduski a. Dzień Zodusny `dzień poświęcony pamięci zmarłych, przypadający 2 listopada; Zaduszki, Dzień Zaduszny': W Dzień Zodusny syćka idom sie modlić do kościoła. (Zak.) Dzisiok, chłopy, Zoduski - trzaby zmówić pociórek za tyk, co tu w holak ostali. (Pit.)
zwyk `zwyczaj, obyczaj uświęcony tradycją': Poloniarze trzymali sie downego zwyku. (Pit.)
zwyrt `obrót w tańcu': Toniec kóńcy sie zwyrtem. (Zak.)
zwyrtać sie `obracać się w tańcu': Jo ide tońcyć, a ty mi wyzwyrtoj tom abo tom babe. (Pit.) Toniecnik chyto swojom toniecnice i zwyrto sie śniom wkoło. (Pit.)
zwyrtany `krok składający się na taniec góralski; wyprowadzenie tancerki przez kilka dziewcząt i kołowanie jej w prawo i w lewo przy lekkim przytupywaniu nogami': patrz: drobny, drobiony.
zyniac ` młody chłopiec, młodzieniec; kawaler': Posła po wsi nowina, jacy to zyniace byli u Hanki. (Pit.)
zynić sie `zawierać związek małżeński (o mężczyźnie)': Starsi gazdowie wspominajom, jako to bywało, kie oni sie zenili. (HRK) Słysałyście, sąsiadko, ze sie Jasiek Kirynia zyni. (Pit.)
zyntyca `żętyca, serwatka z mleka owczego, będąca popularnym napojem wśród ludności na Podhalu': Na bacówce baca cynstuje ceprów zyntycom. (K.)