Przyczyny zaburzeń psychicznych o poglądy na psychologię zaburzeń

Przyczyny i czynniki ryzyka wystąpienia zaburzonego zachowania

Dlaczego znajomość przyczyn jest ważna?

• Pozwala zapobiec występowaniu nieprawidłowości, a także czasami odwrócić toczące się już procesy

• Pozwala lepiej klasyfikować i diagnozować, zamiast poprzestawać na selekcjonowaniu objawów

Analiza czynników sprawczych zaburzonych zachowań

Terminy użyteczne dla określenia roli danego czynnika w etiologii lub wzorcu przyczynowym zaburzonego zachowania:

• Warunki:

• Konieczne - warunek niezbędny dla wystąpienia zaburzenia; nie zawsze warunek konieczny jest warunkiem wystarczającym - to znaczy oprócz warunku koniecznego muszą być spełnione jeszcze inne warunki, np.: w schizofrenii określona mutacja genetyczna może być warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym do wystąpienia tego zaburzenia

• Wystarczające - jeśli ten warunek zostanie spełniony, to można zawsze mówić o wystąpieniu zaburzenia; nie zawsze warunek wystarczający jest warunkiem koniecznym, np.: wylew krwi do mózgu jest zwykle wystarczającym warunkiem dla wystąpienia przynajmniej krótkotrwałej afazji, choć sama afazja może też być spowodowana innymi czynnikami

• Znaczące - warunek zwiększający prawdopodobieństwo rozwoju zaburzenia, choć sam nie jest ani konieczny ani wystarczający, np.: odrzucenie przez rodziców może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia u dziecka trudności w bliskich kontaktach z innymi, choć nie musi

• Przyczyny:

• Dalsze - występujące czasowo odlegle od wystąpienia zaburzenia - np.: trauma w dzieciństwie może zwiększać prawdopodobieństwo depresji w życiu dorosłym

• Bliższe - występujące czasowo blisko od wystąpienia zaburzenia - np.: utrata bliskiej osoby może rozpocząć epizod depresyjny

• Wzmacniające - przyczyna podtrzymująca dane zaburzenie - np.: wzmożone zainteresowanie otoczenia może być na tyle gratyfikujące, że może podtrzymywać zachowania agresywne dziecka

Wzorzec przyczynowy - sytuacja w której występuje więcej czynników sprawczych, np.: A, B i C prowadzą do X

Sprzężenie zwrotne - w naukach badających zachowania często mamy do czynienia z sytuacją, w której trudno jest odróżnić przyczyny od skutków, np.: sytuacja w której problemy małżeńskie wynikają z alkoholizmu jednego ze współmałżonków, a alkoholizm jednego ze współmałżonków wynika z problemów małżeńskich; zjawiska takie najczęściej tłumaczy się sprzężeniem zwrotnym i mechanizmem samonapędzających się zaburzonych zachowań, czyli że środowisko wpływa na osobę patogennie, ale też osoba z zaburzeniem wpływa na środowisko w taki sposób, że zwrotnie oddziałuje ono na nią pogłębiając zaburzenie

Model podatność - stres

Model podatność - stres:

• Podatność - w psychologii zaburzeń termin równoznaczny z predyspozycją do rozwoju zaburzenia; w zaburzeniach jest przyczyną dalszą, warunkiem koniecznym lub znaczącym, ale nie wystarczającym

• Stresor - w zaburzeniach jest przyczyną bliższą, warunkiem koniecznym lub znaczącym, ale nie wystarczającym

Stres - reakcja jednostki na wymagania, które postrzega ona jako wyczerpujące jej osobiste zasoby

Diateza/skaza - odchylenie od normy prowadzące do nieprawidłowych reakcji; inaczej wrodzona lub nabyta skłonność do zapadania na schorzenia określonego typu; jej istnienie zakłada się często jedynie na skutek wystąpienia okoliczności stresowych, które spowodowały niewłaściwe zachowania

Czynniki ochronne - wpływy modyfikujące osobiste reakcje na stresory działające w danym środowisku, które zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych konsekwencji czynników stresowych, takimi czynnikami są np.:

• Serdeczna relacja i poczucie wsparcia ze strony jednego z rodziców w dzieciństwie

• Łagodny temperament

• Wysoka samoocena

• Wysoki poziom inteligencji

• Osiągnięcia

• Wspierający małżonek

• Zdolność do proszenia dorosłych o pomoc

• Kompetencja społeczna

Efekt hartowania/zaszczepienia - czynnik stresujący, sam w sobie może okazać się czynnikiem ochronnym jeśli towarzyszy mu poczucie przezwyciężenia trudności i zwiększenia poczucia własnej wartości; zjawisko to zachodzi częściej przy umiarkowanej niż ekstremalnej sytuacji stresowej

Odporność - w psychologii zaburzeń może oznaczać:

• Dobre wyniki pomimo sytuacji wysokiego zagrożenia

• Utrzymywanie kompetencji w czasie zagrożenia

• Ozdrowienie po urazie

• Zdolność od pokonywania przeszkód

Jeśli podstawowe systemy adaptacyjne dziecka (rozwój poznawczy, rozwój inteligencji, zdolność do samoregulacji, dobra motywacja rozwoju) są dobrze rozwinięte od początku i pozostają nienaruszone przez czynniki stresowe, większość zagrażających sytuacji będzie miała niewielki wpływ na zdrowie psychiczne.

Modele i poglądy wyjaśniające zaburzone zachowania

Perspektywa biologiczna

Perspektywa biopsycholgoiczna - kompromis pomiędzy wyjaśnianiem zaburzeń tylko w kategoriach psychologicznych lub biologicznych:

• Objawy - psychologiczne

• Przyczyny - biologiczne, kategorie:

• Zaburzenie równowagi neuroprzekaźników Zaburzenia równowagi hormonów w mózgu

• Podatność genetyczna

• Skłonności organiczne/konstytucjonalne

• Dysfunkcja mózgu i plastyczność nerwowa

• Deprywacja lub uszkodzenie fizyczne

Zaburzenia równowagi neuroprzekaźników i hormonów:

• Norepinefryna/Noradrenalina - reakcje alarmowe w obliczu ostrego stresu lub niebezpiecznej sytuacji

• Dopamina - związek ze schizofrenią

• Serotonina - związek z zaburzeniami afektywnymi (lęk, depresja), wpływa na przetwarzanie informacji

• GABA (kwas gamma-aminomasłowy) - związek z zaburzeniami lękowymi

• Oś podwzgórze - przysadka mózgowa - kora nadnerczy - oś odpowiedzialna za wprowadzanie organizmu w stan gotowości i reakcję stresową (poprzez adrenalinę i kortyzol), jej rozregulowanie lub uszkodzenie jest obecne w wielu zaburzeniach psychicznych

Podatność genetyczna:

• Genetyczne źródło podatności objawia się z reguły w okresie dorastania i w życiu dorosłym

• Dziedziczność nie determinuje specyfiku ludzkiego zachowania ale raczej zakres, w którym charakterystyczne zachowanie może się zmieniać pod wpływem środowiska lub doświadczeń

• Nieprawidłowości chromosomalne - nieregularności w strukturze chromosomowej, przykładem jest zespół Downa, w którym występuje trysomia - zestaw trzech, a nie dwóch chromosomów 21

• Korelacja genotypowo-środowiskowa - sytuacja w którym predyspozycja genetyczna i środowisko wpływają wzajemnie na siebie, wyróżnia się typy:

• Wpływ bierny - wynikający z podobieństwa genetycznego rodziców i dzieci - inteligentni rodzice będą stwarzać dziecku lepsze warunki rozwoju, które będzie z kolei sprzyjało wykształceniu się wyższej inteligencji

• Wpływ reaktywny / skutek wywołany - wynikający z tego, że środowisko inaczej reaguje na ludzi o określonym wyposażeniu genetycznym, np.: radosne dzieci będą wywoływały więcej pozytywnych reakcji niż dzieci zahamowane

• Wpływ aktywny - wynikający z wyboru określonego środowiska przez ludzi o określonych genach, np.: dzieci ekstrawertyczne będą szukać towarzystwa innych utrwalając swoje tendencje towarzyskie

• Interakcja genotypowo środowiskowa - ludzie z różnymi genotypami mogą wykazywać różną podatność i wrażliwość na swoje otoczenie, np.: ludzie z genetycznymi ryzykiem depresji wykazują większe prawdopodobieństwo reakcji depresyjnych na stresujące wydarzenia

• Metody badania wpływów genetycznych:

• Genealogiczna/historii rodzinnej - badanie korelacji między zachowaniem a stopniem pokrewieństwa poszczególnych członków rodziny

• Metody badania bliźniąt - stopień zgodności zachowania między bliźniętami monozygtycznymi i dyzogtycznymi

• Metoda adopcyjna - porównanie podobieństwa dzieci i rodziców, biologicznych i niebiologicznych

• Fałszywe przekonania:

• Silne wpływy genetyczne oznaczają, że wpływy środowiskowe powinny być bez znaczenia - nawet zachowania/cechy silnie uwarunkowanie genetyczne, mogą się nie ujawnić bez odpowiednich wpływów środowiskowych, np.: ktoś predysponowany do wysokiego wzrostu (cecha w bardzo dużej mierze zdeterminowana genetycznie), może być niski jeśli w okresie krytycznym nie otrzymał wystarczającej ilości składników odżywczych

• Wpływy genetyczne maleją z wiekiem - waga czynnika genetycznego rośnie wraz z wiekiem

Skłonności konstytucjonalne:

• Skłonność organiczna/konstytucjonalna - stosuje się do opisu każdej specyficznej cechy, która jest wrodzona lub nabyta w okresie prenatalnym i występuje z taką intensywnością, że jej funkcjonowanie przypomina skłonność genetyczną

• Niska waga urodzeniowa - najczęstsze upośledzenie fizyczne (6-7% dzieci w latach 80 w USA); wynik przedwczesnych narodzin, niedożywienia, choroby, kontaktu z promieniowaniem, leków, silnego stresu emocjonalnego lub nadużywania alkoholu i nikotyny przez matkę; programy wczesnej interwencji w takich przypadkach wydają się być skuteczne jedynie krótkoterminowo

• Temperament - obejmuje reaktywność i charakterystyczne sposoby samoregulacji, wczesny temperament jest podłożem rozwoju osobowości za równo zdrowej jak i zaburzonej

Podejście systemów rozwojowych - pogląd według którego aktywność genetyczna wpływa na aktywność neuronalną, aktywność neuronalna oddziałuje na zachowanie, a zachowanie na środowisko, a ponadto oddziaływania te są dwukierunkowe (czyli innymi słowy wszystko oddziałuje, pośrednio bądź bezpośrednio, na wszystko)

Deprywacja:

• Deprywacja snu - powoduje stopniowy wzrost problemów psychologicznych - łączenie z zaburzeniami poczucia czasu i miejsca oraz uczuciem depersonalizacji; deprywacja snu w okresie dorastania prowadzi do wzmożonej senności w ciągu dnia, która z kolei prowadzi do zwiększonej podatności na wypadki, nadużywania kofeiny oraz problemów z nastrojem i zachwoaniem

• Deprywacja pokarmowa - ograniczone racje pokarmowe prowadzą do wzmożonej irytacji, zachowań aspołecznych, zmniejszenia koncentracji, depresji, apatii, poczucia nieadekwatności, spadku zainteresowania seksem a także pogorszenia zdolności poznawczych i tendencji do przejadania się (dwa ostatnie efekty utrzymujące się długo po zaistnieniu epizodu głodu); w przypadku dzieci niedożywienie prowadzi zahamowania rozwoju mózgu, obniżenia inteligencji i deficytów uwagi

• Wzbogacone środowisko - prowadzi do wzrostu liczby synaps i dendrytów w mózgu, nadmiar bodźców może jednak uszkodzić sprawnie funkcjonowanie dorosłego

Perspektywa psychospołeczna

Perspektywy humanistyczne

Perspektywa humanistyczna:

• Główny nacisk na dobrą stronę człowieka, wartości, procesy świadome, teraźniejszość, wrodzoną zdolność każdego do odpowiedzialnego kierowania własnym życiem, złożoność natury ludzkiej, indywidualizm i samorealizację

• Struktura Ja jako czynnik jednoczący według Carla Rogersa:

• Każda jednostka istnieje we własnym świecie doświadczeń, w którym Ja jest punktem centralnym

• Najbardziej podstawowym dążeniem jednostki jest podtrzymanie, nadanie wartości i realizacji Ja

• Jednostka reaguje na różne sytuacje zgodnie ze sposobem, w jaki je postrzega, w zgodzie z własną koncepcją siebie i świata

• Dostrzeżone zagrożenie dla Ja powoduje reakcję obronną - łącznie z zawężeniem percepcji i zachowań oraz uruchomieniem mechanizmów obronnych Ja

• Wewnętrzne tendencje jednostki ukierunkowane są na zdrowie i pełnię; w normalnych warunkach osoba zachowuje się w sposób racjonalny i konstruktywny, wybierają drogę osobistego rozwoju i samorealizacji

• Patologia psychiczna według ujęcia humanistycznego jest przerwaniem osobistego rozwoju i naturalnej tendencji do utrzymania organizmu w stanie zdrowia fizycznego i psychicznego

• Patologia wynika z:

• Nadmiernego używania mechanizmów obronnych ego, które pozbawiają jednostkę kontaktu z rzeczywistością

• Niekorzystnych warunków społecznych i błędów w uczeniu się

• Nadmiernego stresu

Perspektywa egzystencjalna:

• Kładzie nacisk, podobnie jak perspektywa humanistyczna, na niepowtarzalność jednostki, poszukiwanie wartości i znaczeń oraz wolności wyboru własnego kierunku rozwoju i samorealizacji

• W odróżnieniu od perspektywy humanistycznej, kładzie większy nacisk na tendencje irracjonalne i trudności wpisane w drogę do samospełnienia

• Podstawowe hasła perspektywy egzystencjalnej:

• Esencja i egzystencja - podstawowa myśl egzystencjalizmu głosi, że nasza egzystencja jest nam dana, ale to co z nią zrobimy - nasza esencja - zależy od nas; innymi słowy to jacy się urodziliśmy, nie zależy od nas, ale od nas zależy to co z tym faktem zrobimy

• Wybór, wolność i odwaga - esencję kreujemy poprzez nasze wybory, ponieważ wybory odzwierciedlają nasze wartości, na których opieramy i porządkujemy nasze życie

• Znaczenie, wartości i obowiązek - w centrum zainteresowań perspektywy egzystencjalnej stoi wola dawania znaczeń, czyli innymi słowy znajdowanie zadowalających wartości i sterowanie własnym życiem odwołując się do nich

• Lęk egzystencjalny i spotkanie z nicością - świadomość nieuniknionej śmierci i jej znaczenia dla naszego życia może budzić lęk egzystencjalny - głęboką troskę o życie, które powinno być pełne znaczenia i spełnienia

Perspektywa psychodynamiczna

Perspektywa psychodynamiczna:

• Id - kieruje się zasadą przyjemności, angażując się całkowicie w zachowania samolubne i zorientowane na natychmiastową przyjemność

• Procesy pierwotnego myślenia - powoływanie do istnienia obrazów umysłowych i fantazji życzeniowych

• Ego - kieruje się zasadą rzeczywistości, wykorzystuje realne możliwości do zaspokojenia celów id

• Superego - jest wynikiem uwewnętrznienia wszelkim tabu i moralnych wartości danego społeczeństwa

• Według Freuda, lęk jest uniwersalnym objawem zaburzeń neurotycznych i odgrywa najważniejszą rolę sprawcza w większości form psychopatologii

• Typy lęku:

• Rzeczywisty - wynikający z realnych zagrożeń świata zewnętrznego

• Neurotyczny - wywołany impulsami id, które grożą przełamaniem kontroli ego i zachowaniami, które zostaną ukarane

• Moralny - wynikający z rzeczywistych lub wyobrażonych działań pozostających w konflikcie z indywidualnym superego, które budzą poczucie winy

Mechanizmy obronne ego według koncepcji psychodynamicznych:

• Wybuch - zachowania antyspołeczne lub przesadzone bez brania pod uwagę ich negatywnych konsekwencji, jako sposób radzenia sobie ze stresem emocjonalnym

• Zaprzeczanie - obrona ego przed nieprzyjemną rzeczywistością poprzez odmowę zauważania lub zmierzenia się z nią

• Przemieszczenie - skierowanie powstrzymywanych uczuć, często wrogich, na obiekty mniej niebezpieczne od tych, które je wzbudziły

• Fiksacja - przywiązanie się do kogoś w sposób nieuzasadniony lub przesadzony bądź też zatrzymanie rozwoju emocjonalnego na poziomie dzieciństwa lub okresu dojrzewania

• Projekcja - przypisywanie innym własnych nieakceptowanych motywów lub cech

• Racjonalizacja - wymyślanie „wyjaśnień” w celu ukrycia lub zamaskowania bezwartościowych motywów swego zachowania

• Reakcja upozorowana - zapobieganie świadomej ekspresji nieakceptowanych pragnień poprzez nadmierne przejawy pozornie przeciwnych zachowań

• Regresja - wycofanie się do wcześniejszej fazy rozwojowej cechującej się mniejsza dojrzałością zachowań i odpowiedzialności

• Wyparcie - zapobieganie przeniknięciu do świadomości bolesnych i niebezpiecznych myśli

• Sublimacja - przeniesienie sfrustrowanej energii seksualnej na działania zastępcze

• Anulowanie - pokutowanie lub magiczne próby odczynienia nieakceptowanych pragnień lub działań

Seksualne stadia rozwoju:

• Stadium oralne - usta strefą erogenną

• Stadium analne - odbyt strefą erogenną

• Stadium falliczne - genitalia strefą erogenną

• Stadium latencji - rozwijanie umiejętności i inne działania

• Stadium genitalne - relacje seksualne z innymi

Kompleks Edypa - każdy chłopiec zdaniem Freuda odczuwa seksualna tęsknotę za matką i postrzega ojca jako znienawidzonego rywala , jednak lęka się przy tym ojca i jego zemsty, czyli obcięcia penisa; ten lęk kastracyjny zmusza chłopca do stłumienia seksualnego pragnienia w stosunku do matki i wrogości wobec ojca

Kompleks Elektry - każda dziewczynka pragnie posiąść swego ojca i zająć miejsce matki, na tym etapie każda dziewczynka odczuwa zazdrość o penisa pragnąc dorównać ojcu i braciom; u kobiet konflikt wynikający z kompleksu Elektry jest łagodniejszy, ponieważ kobiety zadowalają się obietnicą, ze pewnego dnia będą miały swojego mężczyznę, co podświadomie ma stanowić substytut penisa

Introjekcja - proces wewnętrzny, w którym niemowlę lub dziecko symboliczne włącza poprzez obrazy i wspomnienia ważne osoby w swoim życiu

Interpersonalna akomodacja - proces w którym dwoje ludzi wytwarzania wzorzec komunikacji i interakcji pozwalający im osiągnąć wspólne cele, zaspokajać wzajemne potrzeby i budować satysfakcjonujący związek

Krytyka psychoanalizy:

• Perspektywa psychoanalityczna niedostatecznie określa granice nauki w odniesieniu do osobistych opisów doświadczeń jako głównej metody uzyskiwania informacji

• Nie ma naukowych dowodów na poparcie wielu wyjaśniających założeń psychoanalizy

• Nie ma naukowych dowodów na skuteczność terapii psychoanalitycznej

• Stawia przesadny nacisk na popęd płciowy, deprecjonuje kobiety, jest pesymistyczna wobec natury ludzkiej, wyolbrzymia rolę procesów nieświadomych i pomija ludzką motywację do osobistego rozwoju i spełnienia

• Nowsze koncepcje psychoanalityczne są mniej narażone na powyższe zarzuty - przede wszystkim najlepiej udokumentowaną teorią naukową o korzeniach psychoanalitycznych jest teoria przywiązania Bowlby'ego

Perspektywa behawioralna i poznawczo-behawioralna

Perspektywa behawioralna:

• Główne hasła: warunkowanie instrumentalne, warunkowanie klasyczne, wygaszanie, spontaniczne odzyskiwanie, wzmocnienia, uogólnianie, różnicowanie, wzmocnienia, kary, uczenie się przez obserwację

• Wszystkie zachowania nieprzystosowawcze wyjaśniane są:

• Niezdolnością do uczenia się zachowań przystosowawczych

• Nauczeniem się reakcji niewłaściwych / nieskutecznych.

• Dollard i Miller - interpretacja psychoanalizy w kategoriach behawiorystycznych:

• Zasada przyjemności którą kieruje się id = zasada wzmocnienia (poszukiwanie nagród, unikanie kar)

• Lęk = warunkowana reakcja strachu

• Stłumienie = warunkowane powstrzymanie myśli wzmocnionym obniżeniem lęku

• Celem terapii behawioralnej jest zmiana specyficznych zachowań i reakcji emocjonalnych - eliminoawnie tych niepożądanych i uczenie się pożądanych

Krytyka behawioryzmu:

• Skupieniu się w zaburzeniach na objawach

• Lekceważenie takich problemów jak sens życia

• Upraszczanie ludzkiego zachowania

Perspektywa poznawczo-behawioralna:

• Koncentruje się na tym, jak myśli i przetwarzanie informacji mogą zostać zakłócone, prowadząc do nieprzystosowawczych emocji i zachowań

• W przeciwieństwie do klasycznego behawioryzmu, podejście to uważa że myśli to zachowania, które można badać empirycznie i które mogą stać się przedmiotem terapii

• Nie zawsze potrzebujemy zewnętrznego wzmocnienia dla zmiany naszych zachowań; wiele problemów możemy rozwiązać wewnętrznie, dzięki zdolnościom poznawczym

• Atrybucja - sposób przypisywania przyczyn wydarzeniom

• Powiązanie specyficznych atrybucji ze specyficznymi zaburzeniami, np.: w depresji przypisywanie złych wydarzeń przyczynom wewnętrznym, stałym i o charakterze ogólnym

• Schemat - zorganizowane przedstawienie wcześniejszej wiedzy na temat pojęcia lub bodźca

• Sposób w jaki interpretujemy doświadczenia (za pomocą schematów) determinuje nasze emocjonalne reakcje na nie

Przyczyny psychospołeczne

Schematy Ja - obejmują poglądy na to kim jesteśmy, kim możemy się stać oraz co jest dla nas ważne, mogą być źródłem podatności na zaburzenia, zniekształcając obraz świata

Asymilacja - przystosowanie informacji do istniejącego schematu; bardziej naturalny sposób reakcji na nowe informacje

Akomodacja - zmiana schematu wobec nowych informacji; jest trudniejsza i budzi poczucie zagrożenia szczególnie w przypadku istotnych założeń; jest podstawowym celem terapii psychospołecznych; zdolność do skutecznego wykorzystywania nowych doświadczeń zależy od stopnia, w jakim wcześniejsze uczenie się stworzyło poznawcze struktury organizujące integrację tego, co nowe i nieoczekiwane - dlatego też podkreśla się tak często wagę doświadczeń dziecięcych w kształtowaniu głównych strategii radzenia sobie z problemami

Środowisko dziecięce:

• Warunki przewidywalne i opiekuńcze - w skrajnym nasileniu, nie pozwala na wykształcenie samokontroli i poczucia skuteczności w walce z trudnościami

• Warunki nieprzewidywalne i zagrażające - w skrajnym nasileniu, powoduje zachowania lękowe i stałe postrzeganie otoczenia jako zagrażającego

Wczesna deprywacja lub uraz:

• Deprywacja bliskiego kontaktu z rodzicami może według różnych ujęć:

• Freud - fiksacja na oralnej fazie rozwoju

• Erikson - nierozwinięcie podstawowego zaufania

• Sullivan - zatrzymanie rozwoju zdolności dziecka do wolnej od lęku wymiany czułości i bliskości z innymi

• Skinner - opóźnienie zdobycia potrzebnych umiejętności z powodu braku odpowiedniego wsparcia

• Beck - stworzenie zaburzonych schematów świata i Ja, w których związku z ludźmi są niestabilne, niegodne zaufania i pozbawione uczucia

• Późniejsza instytucjonalizacja dziecka (np.: osadzenie w sierocińcu), jeśli doświadczyło już wystarczającej więzi nie jest aż tak szkodliwa

• Zespół porażki w rozwoju - powstające na skutek odrzucenia przez rodziców poważne zaburzenie wzrostu i rozwoju częsty wymagające leczenia szpitalnego, w ostrej fazie zaburzenie to znacznie osłabia zdrowie a czasem zagraża życiu dziecka

• Wykorzystywanie dzieci - skutkuje agresywnością (wynikającą ze skłonności do przypisywania wrogich intencji innymi), problemami w rozwoju lingwistycznym, funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym, depresją, lękiem, złymi relacjami rówieśnikami, zniekształconymi wzorcami przywiązania, chaotycznymi i nielogicznymi zachowaniami wobec opiekuna, samookaleczeniami i zachowaniami samobójczymi, niższym ilorazem inteligencji; w dodatku zaburzenia te są względnie trwałe, zwłaszcza u chłopców

• 30% maltretowanych lub zaniedbywanych w dzieciństwie dorosłych zaniedbuje lub maltretuje swoje dzieci

• Czynniki ochronne są w stanie w dużej mierze zniwelować skutki zaniedbania i maltretowania

• Uraz psychiczny - pojedyncze traumatyczne doświadczenia mogą się generalizować na szereg sytuacji, np.: pojedynczy epizod topienia się może wywołać trwały lęk przed wodą

• Separacja - oddzielenie od jednego lub obojga rodziców w wieku od dwóch do pięciu lat skutkuje krótkotrwałą rozpaczą i separowaniem się od rodziców po ponownym połączeniu się z nimi, a także może mieć skutki długotrwałe w postaci wzmożonej podatności na czynniki stresowe, zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia depresji

Styl	ciepło	kontrola	dzieci
autorytatywny	dużo	wysoka	grzeczne, wysokie IQ
autorytarny	mało	wysoka	konfliktowe, podenerwowane, zmienny nastrój
przyzwalając- pobłażające	dużo	niska	rozpieszczone, samolubne, nierozważne, agresywne, łatwo wchodzą w relacje, ale są w nich egoistyczne
zaniedbująco-obojętny	mało	niska	problem z nawiązaniem relacji, niska samoocena, problemy z zachowaniem

Relacje z rodzicami:

• Depresja i alkoholizm rodziców zwiększa prawdopodobieństwo depresji i alkoholizmu u dzieci niezależnie od czynników genetycznych

• Konflikt między rodzicami nie musi być wyniszczający dla dziecka, jeśli ma ono dobre kontakty z rówieśnikami i chociaż jeden z rodziców jest wobec niego ciepły, skłonny do wyrażania pochwał i aprobaty oraz zdolny do powstrzymywania się od odrzucających zachowań; generalnie jednak konflikt sprawia, że dzieci są skazane na psychologicznie szkodliwe oraz irracjonalne otoczenie i w miarę dorastania może być im trudno nawiązać i utrzymać bliskie związki z innymi osobami

• Rodzice rozwiedzieni mają tendencje do rozpieszczania dzieci w ramach rekompensaty

• Dzieci z rodzin rozbitych mają w życiu dorosłym słabsze osiągnięcia w nauce, niższe dochody, mniejszą satysfakcję z życia, większe prawdopodobieństwo korzystania z opieki społecznej, rozwodu i posiadania nieślubnych dzieci - generalnie jednak przy kontroli czynników społecznych (akceptacja dla rozwodów) efekt negatywnego oddziaływania rozwodu na dzieci bardzo maleje i częste są sytuacje gdy rozwód jest nawet korzystny dla dzieci

• Dzieci z przybranym rodzicem nie rozwijają się lepiej niż dzieci z pojedynczym biologicznymi rodzicem

Relacje z rówieśnikami:

• Najbardziej lubiane są dzieci które są przyjaźnie nastawione, inteligentne, atrakcyjne fizycznie i które wychodzą naprzeciw rówieśnikom

• Najbardziej nielubiane są dzieci roszczeniowe, skłonne do obrażania się, agresywne, wycofane lub nieasertywne

• Pozycja dziecka w grupę ma tendencje do utrzymywania się przez dużą część edukacji

• Agresja we wczesnym wieku szkolnym koreluje z późniejszym zaangażowaniem się w działalność przestępczą, porzuceniem szkoły i izolacją psołeczną

Perspektywa społęczno-kulturowa

Wpływ czynników społeczno-kulturowych:

• Wiele zaburzeń jak schizofrenia okazało się być uniwersalnych kulturowo

• Depresja kultur zachodu - indywidualny stres, poczucie winy

• Depresja kultur wschodu - zmęczenie i osłabienie

• Zaburzenia specyficzne kulturowo:

• Amok - Malezja - nieoczekiwane, gwałtowny wybuch agresji w którym moment furii podlega amnezji

• Latah - Malezja i Indonezja - nadwrażliwość na bodźce wywołujące nagłe przerażenie jak wąż czy łaskotanie, charakteryzujące się echolalią (powtarzanie słów i zdań wypowiadanych przez innych) i echopraksją (powtarzanie czynności innych)

• Koro - Azja Południowo Wschodnia i Chiny - lęk przed zniknięciem penisa, powstający często w wyniku nadmiernej przyjemności seksualnej

• Windigo - plemię indian Algonquin - strach przed zamianą w kanibala

• Kitsunetsuki - Japonia - wiara że zostało się opętanym przez lisy, mająca często postać zbiorowej histerii

• Taijin kyofusho - Japonai - strach przed urażeniem lub zranieniem innych z powodu swej niezdarności albo wyobrażonego defektu fizycznego

• Zar - Afryka północna - wiara że jest się opętanym, wycofanie, odrzucenie pokarmów i niechęć do pracy

• Patogenne wpływy społeczne:

• Niski status społeczno-ekonomiczny - wiąże się z trzykrotnie częstszym występowaniem antyspołecznego zaburzenia osobowości i tylko 50% częstszym występowaniem zaburzeń depresyjnych

• Trwałe ubóstwo wywiera najsilniejsze skutki do piątek roku życia i skutkuje zmniejszonymi zdolnościami poznawczymi - choć najlepszym predyktorem dla nich jest jednak inteligencja

---