Antyk - opracowanie epoki
Epokę tę nazywamy antykiem. Nazwa ta wywodzi się z języka łacińskiego, gdzie słowo „antiquus” oznaczało dawny. Dzisiaj terminu antyk używamy dla określenia starożytnej cywilizacji i kultury grecko- rzymskiej. Drugim, równorzędnym określeniem tych czasów jest pojęcie starożytność. Najpierw była to ustna opowieść ludzi o zdarzeniach mitycznych i historycznych, były to pieśni sławiące herosów, hymny wysławiające bóstwa.
Antyk (inaczej starożytność) to epoka, która obejmuje piśmiennictwo od czasów najdawniejszych (początki piśmiennictwa ok. XIII w p.n.e.) do V w n.e. Umowna data końca epoki starożytnej to 476 r. - data upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
Kultura:
Kultura grecka wywarła duży wpływ na kulturę europejską szczególnie w zakresie filozofii, myśli politycznej, prawa, sztuki, literatury i kanonów piękna. Kultura grecka była bardzo uporządkowana, panował ład i harmonia tzw. styl klasyczny. Przedstawiony był wyidealizowany obraz człowieka jako jednostki przedstawionej jako kanon piękna, czyli wzór piękna wyróżniający się harmonią i prostotą. Cechowała prostota budowli, powtarzalność geometryczna kształtów, subtelność, zwracanie uwagi na formę, rytmiczność sztuki, dopracowanie formy, równowaga. Budowanie wg tych cech wspaniałych budowli, posągów, płaskorzeźb. Realistyczne pokazanie ciała ludzkiego. Te cechy tej kultury ukształtowały i częściowo stworzyły kulturę europejską, czyli śródziemnomorską.
Teatr:
Powstanie i rozwój teatru w starożytnej Grecji: Teatr wywodzi się z obrzędu Dionizosa- boga wina. Śpiewano dytyramby (pieśni poświęcone Dionizosowi) przez chór mężczyzn. Stąd powstała tragedia. Pierwszy aktor wziął się od Koryfeusza (był to przewodnik chóru, najważniejsza osoba w chórze). Aktorzy używali masek, by byli widoczni z daleka amfiteatru, wywodzi się to z obrzędów religijnych. Aktor zmieniając maskę mógł odtwarzać różne postacie nawet kobiece. Skonwencjonalizowany kostium i maska były odpowiednie do każdej postaci. Teatr był podzielony na trzy gatunki: - tragedia - powstała z Wielkich Dionizji i była wystawiana w wielkich miastach. Komedia - powstała z Małych Dionizji, lżejsza od tragedii, bez skomplikowanej formuły, wystawiana na wsiach- teatr jarmarczny, czyli farsa. Przedstawienia teatralna były świętem, odbywały się rzadko- raz do roku (przez trzy kolejne dni). Teatr grecki to amfiteatr, traktowany był jako „zbiorowe oczyszczanie dusz”.
Literatura:
W antyku powstaje pojęcie literatury tyrtejskiej, które pojawia się w wielu następnych epokach literackich. Są to dzieła literackie opiewające patriotyzm, nawołujące do walki w obronie ojczyzny, nazwana tak została od imienia spartańskiego poety z VII wieku p. n. e. Tyrtajosa (Tyrteusza). Lirykę tyrtejską nazywa się również liryką apelu. Obserwujemy zwrot bezpośredni do adresata, podmiot liryczny stawia się na pozycji autorytetu moralnego, który zwraca się do grupy odbiorców, podkreśla swoje doświadczenie. Pokazuje postawę niegodną naśladowania, wzorzec negatywny (tzw. antyprzykład). Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny.
Rozkwit literatury antycznej przypada na okres świetności starożytnej Grecji i Rzymu (tzn. VIII w p.n.e. - II w n.e.). Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich późniejszych prądów artystycznych i na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Klasycyzm narodził się w Grecji, zaś Rzym przejął i odpowiednio przekształcił ten wzorzec.
Literaturę grecką można podzielić na cztery okresy, biorąc pod uwagę gatunek literacki dominujący w danym czasie:
epika (VIII wiek p.n.e.)
liryka (VII-VI wiek p.n.e.)
dramat (V wiek p.n.e.)
epigramat (III wiek p.n.e.)
Podziału literatury dokonał Arystoteles wyróżniając w niej:
epikę
dramat
lirykę
Greccy dramatopisarze:
a) Ajschylos,
b) Sofokles,
c) Eurypides.
Reguły kompozycji tragedii greckiej:
jedność czasu (cała akcja nie mogła trwać dłużej niż 24 godziny),
jedność miejsca (cała akcja musiała się rozegrać w jednym miejscu),
jedność akcji ( była to tragedia jednowątkowa).
Epos (epopeja) zaliczany jest do gatunków epickich, charakteryzuje się przede wszystkim dużymi rozmiarami, jest pisany wierszem, ukazuje losy wybranej grupy społecznej na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu. Epos homerycki jakim jest Iliada jest heksametrem.
W Iliadzie powstaje kolejne pojęcie, a mianowicie „porównanie homeryckie”. Jest to porównanie, którego człon określający jest ogromnie rozbudowany w porównaniu z krótkim członem określanym. Iliada jest opisem jednego z epizodów ostatniego roku trwającej dziesięć lat wojny o Troję. Gniew Achillesa, który został obrażony przez wodza Greków, Agamemnona. Zabrał on Achillesowi brankę wojenną, Bryzeidę, co doprowadziło do wycofania się herosa z udziału w walkach. Trojanie uzyskali w ten sposób przewagę. Patrokles chciał dodać Grekom otuchy i włożył zbroję Achillesa, a następnie ruszył na czele wojsk greckich przeciwko Trojanom. Patrokles został zabity i dopiero ten incydent spowodował, że Achilles zdecydował się wrócić do walki. Księgi Iliady wypełniają bohaterskie czyny wojowników o Troję, zarówno Greków, jak i Troja. Bogowie bezustannie mieszają się do walki. Przedstawicielami Greków są m. in. Achilles, Agamemnon, Menelaos, Odyseusz i Nestor. Trojan zaś: Hektor, Parys, Priam i Eneasz. Świat boski i świat ludzki przeplatają się w utworze, bogowie biorą udział w potyczkach.
Kontynuacją Iliady jest Odyseja, w której opowiadana jest historia powrotu jednego z bohaterów wojny trojańskiej, Odyseusza, do domu rodzinnej Itaki. Odyseusz był najprzebieglejszym wodzem greckim, to właśnie dzięki jego fortelowi zdobyto w końcu Troję. Nieprzychylni mu bogowie, mszcząc się za zagładę ich ulubionego miasta, spowodowali, że Odyseusz tułał się po morzach przez dziesięć lat, zanim było mu dane wrócić do domu.
Biblia, inaczej Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, to zbiór siedemdziesięciu trzech ksiąg religijnych judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego. Jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na około tysiąc dwieście języków i funkcjonuje już ponad trzy tysiące lat. Stary Testament składa się z czterdziestu sześciu ksiąg. Powstał między XII a II wiekiem p. n. e. w języku hebrajskim i aramejskim. Tekst oryginalny zaginął. Stary Testament zawiera tzw. Pięcioksiąg, tzn. pięć ksiąg: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri i Deuteronomium. Nowy Testament zawiera dwadzieścia siedem ksiąg. Powstał między I a III wiekiem n. e. zachowany w języku greckim. Oryginały zaginęły. Biblia zawiera w N. T. księgi: mądrości, historyczne i prorockie. W N. T. zawarte są cztery Ewangelie: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; Dzieje Apostolskie, Listy apostolskie i Apokalipsę św. Jana. Tekst Biblii jest bardzo zbliżony do tekstów mitów, powtarzają się w niej tematy znane już z innych religii i mitów. Np. najstarsze dzieło literackie „Opowieść o Gilgameszu” bardzo jest podobne do biblijnego potopu, tylko tu Utnapisztin został zastąpiony Noem
Tłumaczenia Biblii:
Septuaginta ( na język grecki)
Wolugata ( na język łaciński)
Sens cierpienia w Biblii wg Księgi Hioba: Hiob był ideałem pobożności, był sprawiedliwy. Został doświadczony przez Boga, który został przekonany na to przez szatana. Hiob stracił rodzinę, zdrowie, majątek, poważanie wśród ludzi, gdyż myśleli oni, że Hiob zgrzeszył przeciwko Bogu i On go doświadczył. Jednak upokorzony Hiob nie traci wiary i nie odwraca się od Boga, przyjmuje Jego decyzje. Hiob jest postacią heroiczną (bohaterską). Znosi bez słowa doświadczenia życia codziennego. Pozostaje moralny do końca. Jest to heroizm etyczny (moralny). Wizja Boga w S. T. odbiega od wizji teraźniejszej. Bóg nie tylko jest dobry, ale i okrutny. Księga Hioba jest księgą dydaktyczną. W Biblii, N. T., widzimy dydaktyczne przypowieści, których zrozumienie wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do alegorycznego lub symbolicznego. Przypowieść o chwaście wg św. Mateusza:
Motywy biblijne w innych utworach:
Muzyka - psalmy Mikołaja Gomółki; J.S. Bach; Krzysztof Penderecki; Pieśni (kolędy)
Literatura - J. Kochanowski; P. Skarga; D. Naborowski.
Milton - Raj utracony
Franciszek Karpiński - Kolędy
M. Sęp Sarzyński, I. Krasicki, Norwid, J. Słowacki, J. Kasprowicz, I. Konwicki - Mała Apokalipsa
Dobraczyński - Listy Nikodema
U. Eco - Imię Róży
Bułchakow - Mistrz i Małgorzata
Mitologia- narracyjna opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności. Mity zawierają wiadomości o początkach istnienia rodzaju ludzkiego, a także wyjaśnienia, po co stworzono świat i kto go stworzył. Można w nich znaleźć informacje o bogach, którzy tym światem mieliby rządzić. Mity możemy podzielić na cztery grupy: teogoniczne- mity o powstaniu i naturze bogów; kosmogoniczne- o powstaniu i początkach świata; antropogeniczne- traktujące o powstaniu człowieka; genealogiczne- o historii pokoleń ludzkich, o pokoleniach bohaterów. Trzy podstawowe funkcje mitu: poznawcza- dzięki mitom próbowano uzasadniać i interpretować różne niezrozumiałe dla człowieka zjawiska przyrody; światopoglądowe- mity w tym ujęciu stanowiły podstawę wierzeń religijnych; sakralna- mity wprowadzały do życia społeczeństwa kulty różnych bóstw oraz hierarchizowały rytualne obrzędy, podczas których składano bóstwom hołd. Antropomorfizm- bogowie są przedstawiani jako ludzie, mają te same przywary, cieleśnie są lepsi, ale duchowo tacy sami.
Filozofia:
I. Starożytność jako źródło pomysłów dla przyszłych pokoleń
1. Epikureizm - Epikur głosił, że szczęście wiąże się z dążeniem do przyjemności, dawaniem wiary zmysłom i nie poddawaniu się siłom natury; trzeba korzystać z życia i unikać bólu
A. Jan Kochanowski (renesans)
2. Stoicyzm - Zenona z Kition nawoływał do wyzbycia się wszystkich namiętności, zachowania obojętności wobec zmian losu, a przez to utrzymanie harmonii wewnętrznej; z tym właśnie stoicy wiązali prawdziwe szczęście
A. Jan Kochanowski (renesans)
3. Idealizm obiektywny - Platona zakładał dwupłaszczyznowość świata idei i świata materialnego, będącego odbiciem - cieniem tego pierwszego
4. Nauki Sokratesa - Sokrates nad dobra materialne cenił wyżej dobra moralne; stworzył logikę i etykę wyrażającą się nierozłącznością cnoty, rozumu i szczęścia
Religia:
W świecie starożytnym panował przeważnie politeizm (wielobóstwo), z wyjątkiem monoteistycznej (wyznającej jednego Boga) religii judaistycznej. Podstawą wierzeń starożytnych Greków i Rzymian była mitologia, zaś Żydów - Biblia.
Największymi filozofami starożytności byli Grecy: Platon i Arystoteles, którzy żyli w V w. p.n.e. w Atenach. Stworzone przez nich systemy filozoficzne - platonizm i arystotelizm - po przekształceniach funkcjonowały w ciągu kolejnych epok. Również epikureizm i stoicyzm odgrywały później znaczącą rolę, zwłaszcza w renesansie.
Literatura antyczna dała początek literaturze. Wywarła duży wpływ na kulturę europejską. Stworzyła filozofię życiową, dzięki Horacemu poprzez zasadę „złotego środka”. Antyk jest „exegi monumentum” dla twórców kolejnych epok, stworzył jakże dziś popularny teatr, sformułował zasady religii chrześcijańskiej. Kształtowanie to trwało od dwóch tysięcy lat p. n. e. do upadku cesarstwa rzymskiego w 476 roku n. e. Nawet dzisiaj możemy się spotkać z określeniami antycznymi. Przeglądając późniejsze epoki widzimy nawiązanie do estetycznych kanonów piękna oraz wzorców literackich antyku, stawianie sobie za wzór model antyczny i staranie do jego realizacji. Wpływy antyku widoczne są praktyczne w każdej epoce.
Postawy i uczuci antyczne:
miłość macierzyńska (bogini Reja),
bunt (Antygona)
patriotyzm: „słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”,
nienawiść (Herkules i Hera),
cierpienie (Hiob, Chrystus, Prometeusz),
ciekawość (Adam i Ewa, Eros i Psyche),
kłamstwo (Ewa),
odwaga (Antygona),
męstwo (Odyseusz),
poświęcenie (Antygona),
pożądanie (Ewa),
miłość (Eros i Psyche),
fatum ( „Wojna trojańska” ),
śmierć (Antygona, Hektor, Herkules, Achilles),
życie pojmowane było jako wędrówka.
1. Ramy czasowe
Początek: VIII w p.n.e. - Homer
Koniec: IV w n.e. - upadek imperium Rzymskiego
2. Typowe cechy sztuki Greckiej, Helleńskiej i Rzymskiej
1. Domy, w których Grecy były budowane z umiarem, wszyscy prowadzili podobny tryb życia nacechowany umiarem.
2. Bogom natomiast wznosili jak najwspanialsze świątynie.
3. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.
4. Do połowy IV w p.n.e. powstała sztuka nie służąca Bogom, na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający Hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich.
5. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
6. Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V w p.n.e. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: Dyskobol - Myrona
7. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w Dyfosie zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowane godnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść.
8. Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.
9. Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy
10. W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej Rzymianie dokonali więcej.
11. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na stosowanie półokrągłych sklepień zamiast płaskich stropów.
12. W rzeźbiarstwie także osiągnęli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności.
13. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często będących dziełami sztuki.
Filozofie antyczne
Sokrates
469-399 r p.n.e.
był nauczycielem Platona
głosił on absolutyzm i intelektualizm etyczny
dobro, cnotę i szczęście utożsamiał z prawdą
jego dewiza to: „Poznaj samego siebie”
podkreślał świadomość własnej niewiedzy: „Wiem, że nic nie wiem”
środki poznania to: żywy dialog, zbijanie fałszywych argumentów rozmówcy, pomoc w dochodzeniu dostępnej prawdy
ideałem była doskonałość etyczna, racjonalizm i intelektualizm etyczny (utożsamianie szczęścia, dobra, cnoty z wiedzą o tym co dobre i złe)
nie uważał siebie za mędrca ani za nauczyciela mądrości. Próbując odpowiedzieć na pytanie „czym jest wiedza” rozmawiał z mieszkańcami Aten często ujawniając ich niewiedzę
Platon
427-347 r p.n.e. (Arystokles)
był uczniem i przyjacielem Sokratesa
stworzył pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu)
dualizm świata:
świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom
świat materialny
jego pisma filozoficzne to „Uczta”, „Państwo”, „Prawa”
funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach
na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa idealnego. Założył szkołę w Atenach nazwaną „Akademią od gaju Akademosa”.
Arystoteles
384-322 r p.n.e.
uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności
jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy
założył szkołę filozoficzną w Atenach
twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię
postawił tezę o zmienności bytu i wielości form ruchu
zapoczątkował empiryczne metody badań przyrodoznawczych
stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych
był rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie
zajmował się zagadnieniami etycznymi
twórca „Poetyki” - rozprawy o literaturze, prawach rządzących poszczególnymi gatunkami i rodzajami literackimi
3. Wartości starożytnej mitologii
Jak doszło do powstania mitów?
Mity powstały, ponieważ tłumaczą to co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi). Zostały spisane, aby można je było przekazywać dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowiedź, zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabułę. Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne baśnie i opowieści o bóstwach oraz półlegendarnych bohaterach (herosach), a także o życiu i wierzeniach starożytnych Greków i Rzymian. Mity były efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich.
Antropomorficzny charakter mitów
Przedstawianie w mitach sił i zjawisk przyrody pod postacią ludzką. Bogów wyobrażano sobie na podobieństwo ludzi.
Uniwersalność mitów
1. Opowieści mitologiczne mają charakter religijny
2. Mają charakter uniwersalny, tzn. Mówią o prawdach, które nie przemijają, są ponadczasowe o ogólnoludzkie
3. Mówią o sprawach człowieka, jego dążeniach, marzeniach
4. Były wielokrotnie wykorzystywane w sztuce
5. Można je przyrównać do zdarzeń mających miejsce w współczesności
Charakterystyka i dzieje niektórych bohaterów mitologicznych. Kosmogonia Mitologiczna
Początkowo istniał chaos (nieskończona otchłań, wypełniona bezkształtną masą, mieszaniną powietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powstał dzień, a wraz z nim Jasność i wszelka radość. Wyłoniła się Ziemia (Gaja) i otaczający ją Eter. Powstało niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa świata. Uranos dał deszcz, a Gaja wszelką roślinność. Ziemia wypełniła się żywymi istotami. Pojawiły się dalekie gwiazdy i blade słońce. Z chaosu zrodzony został też bóg miłości Eros. Dzięki niemu świat się nieustannie odradzał i odnawiał. Eros łączył ludzkie serca. Uranos i Gaja spłodzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na świat Cyklopi -bóstwa związane z piorunami, błyskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali także na świat sześć Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sześć Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos bał się tytanów, więc strącił ich do
podziemnego świata Tartaru. Gaja zbuntowała za to najmłodszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodził ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapłodniła Gaję ponownie. Wówczas przyszły na świat boginie zemsty Erynie. Pojawiły się też nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli władzy Uranosa. Rządzący Kronos obawiał się o swoje panowanie, więc pozbył się cyklopów i Gaja zbuntowała się przeciwko niemu. Żoną Kronosa była Rea, z którą miał potomstwo. Kronos przypomniał sobie słowa Uranosa, że jego własny potomek pozbawi go władzy, więc połykał swoje dzieci. Rea uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pałac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wokół stołu Zeusa zasiadała jego rodzina: żona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini miłości, Hefajstos (bóg ognia), boski posłaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bóg morza), czwórka dzieci władcy nieba: Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg światła i muzyki), Atrenida (bogini lasów, łowów i pól), Dionizos (bóg winorośli, nigdy nieopuszczający pucharu z ręki). W kuchni panowała opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywał bóg ciemności Hades z żoną Persefoną. Wszyscy bogowie starali się uporządkować świat, aby Ziemia stała się rajem. Chociaż między bogami toczyły się zacięte boje ludzie byli wolni od zła. Nie znali starości, nie musieli pracować, bo ziemia sama rodziła. Odżywiali się dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, który spływał z drzew. Była to „epoka złota”. W „epoce srebrnej” ludzie zmienili się. Pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił za nieposłuszeństwo zgładzić całą ludzkość. Nastąpiła „epoka brązowa”, ale i ci ludzie pozabijali się nawzajem, a ich dusze trafiły do Hadesu. Pozostały tylko zwierzęta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli, więc bohaterów. W „epoce bohaterów” zdarzały się wielkie czyny znane z opowieści o „Złotym panie”, czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczyła ich uprawy ziemi. Zeus poprosił Prometeusza aby uformował człowieka z czerwonej gliny i łez. Został on stworzony na podobieństwo bogów. Zeus tchnął życie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomagał im we wszystkim. Wykradł nawet z Olimpu ogień i dał człowiekowi. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała.
4. Literatura starożytnej Grecji
Epika Antyczna i najdoskonalszy jej twórca - Homer
Historia Wojny Trojańskiej i jej przebieg („Iliada”)
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjechał do Sparty i porwał żonę Menelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troi Odyseusza i Menelaosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troi. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.
Wędrówki Odysa („Odyseja”)
Tematem „Odysei” są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszo-osobową narracją. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego
1. Liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe
2. Obiektywizm
3. Obecność inwokacji
4. Ingerowanie bogów w świat ludzki
5. Styl utworu podniosły i uroczysty, chwilami patetyczny
6. Specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja
7. Regularność występowania mów bohaterów
8. Wiersz rytmiczny (heksametr)
9. Porównania homeryckie
10. Rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń
11. Psychologiczne charakterystyki bohaterów
Walory formy i stylu „Iliady”
Narrator nie narzuca się słuchaczom. Na początku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada treść utworu. Paralelizm akcji (dwa ciągi wydarzeń, równocześnie z ludźmi działali bogowie). O przebiegu akcji w dwóch płaszczyznach decydowało przeznaczenie, nad czym czuwało fatum, bóstwo losu, któremu podlegali nie tylko ludzie, ale też bogowie. Kompozycja ma charakter epizodyczny. „Iliada” zawiera rozbudowane porównania homeryckie. Styl narracji jest podniosły i uroczysty, pełen szczegółowych i wyrazistych opisów zwalniających akcję. Jest to dzieło oparte na iloczasie (istnienie samogłosek długich i krótkich). Podstawy rytmiczności: oprócz akcentu jedna zgłoska może być długa, inna krótka. Akcent pada tylko na zgłoski długie. Jeżeli dodamy do niej jedną lub kilka, krótkich nieakcentowanych, powstanie stopa rytmiczna. W każdym wersie powtarza się jednakowy układ stóp.
Lirycy starożytnej Hellady
Tematyka wierszy Tyrteusza (Liryka Tyrtejska)
Tworzył w VII w p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. Napisał np.: „Rzecz to piękna”.
Subtelność analizy uczuć - Safona
Tworzyła na przełomie VII i VI w p.n.e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. Źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę.
Anakreont - Autor utworów biesiadnych
Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życia i urok beztroskich zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie.
Anakreontyk charakteryzuje:
1. Postawa żartobliwego dystansu
2. Konwencjonalna gra miłosna
3. Flirt
4. Charakterystyczny obraz, motyw
Dorobek literacki Symonidesa
W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. Odradza nadmierną troskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.: „Los”.
Historia teatru antycznego (Etap rozwoju, twórcy, dzieła)
Początki teatru antycznego są związane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę, aby symbolizować leśnych przyjaciół boga Dionizosa. Śpiewali pieśń pochwalną, opowiadającą o nim, zwaną Dytyrambą. Po dojściu korowodu do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawił się legendarny człowiek Tespis. Swoją obecnością uświetniał Wielki Dionizje i opowiadał o Dionizosie. Towarzyszył mu chór. Wprowadzało to element dramatyczny. Pierwszym twórcą, który dokonał rozwoju teatru był Trynichos. Zapoczątkował on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrócenie do innych mitów. Aby więcej ludzi mogło oglądać przedstawienie wykorzystywano naturalną powierzchnię. Na miejscu ołtarza Dionizosa była scena - orchestra. Na niej był budynek będący tłem przedstawień - skene. Miejsce dla widowni wykute było w skale - theatron. Wejście z obu stron prowadzące na scenę to parodos. Kolejny twórca to Ajschylos. Wprowadził on na scenę drugiego bohatera. Następny, Sofokles, wprowadził trzeciego aktora. Eurypides wprowadził czwartego i piątego. Powstawały tragedie i komedie. Twórcą komedii był Arystofanes Aktorzy występowali w specjalnych maskach. Miały one wskazywać na płeć, wiek i intencje bohaterów. Maska miała też wzmacniać siłę głosu bohatera. Aktorzy występowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowało bohaterów.
„Antygona” Sofoklesa jako najdoskonalszy przykład tragedii antycznej
Dzieje domu Edypa
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który ożeni się ze swoją matką. Rodzice przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami, związali i porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali się pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej - Polibosowi i Moropie. Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. W młodości dowiedział się, że jest przybranym synem króla. Udał się, więc do wyroczni aby to wyjaśnić. Dowiedział się, że zabije swojego ojca i ożeni się z jego żoną. Myśląc, że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kraju. Opuścił więc dom. Podczas podróży spotkał króla Teb i jego podwładnych. Odmówiwszy ustąpienia drogi, wywiązała się pomiędzy nimi walka, w której zginęli król i jego dworzanie. Rządy w Tebach objął szwagier króla - Kreon. W tym czasie pojawił się także sfinks. Potwór nękał podróżnych wędrujących do Teb. Kreon oświadczył, że odda rękę córki i swój tron temu, kto rozwiąże zagadkę sfinksa, który wtedy przestanie porywać podróżnych. Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. Bohater ożenił się z córką Kreona i objął panowanie. Miał czworo dzieci, synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę. Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedziła zaraza. Wyrocznia powiedziała, że jest to kara za to, że mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedział się wtedy, że zabitym rycerzem był jego ojciec, a żona jest jego matką. Jakasta z rozpaczy odebrała sobie życie, a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. Władzę przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Na tronie zasiadł brat Jakasty - Kreon.
Charakterystyka postaw bohaterów tragedii
Konfrontacja Antygona - Ismena
Obie siostry są zupełnie różne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwieństwie do swej siostry. Jest odważna i energiczna. Chce uczcić śmierć brata, chowając go. Ale aby to uczynić, musiałaby złamać zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia się o swoje życie i nie chce złamać zakazu króla. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistką. Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi się na śmierć. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. Okazałaby się wówczas słabą i przeciętną osobą.
Konfrontacja Kreon - Hajmon
Kreon jest prawowitym władcą Teb. Jego decyzja spowodowana była chęcią udowodnienia poddanym, że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Podejrzewając, iż poddani mogliby lekceważyć jego władzę, kazał stosować wobec nich terror, jako środek zapobiegawczy. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rządny władzy. Chce umocnić ją i swój autorytet. Bezwzględny dla wrogów i zdrajców. Jest tyranem, którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsądkiem.
Hajmon pragnie zrzucić zasłonę gniewu, chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Uważa, że Kreon jest władcą dla własnych korzyści. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw boskich, które są ważniejsze od niego. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć. Chce by spojrzał na to jak zwykły człowiek, a nie król. Wycofanie się z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym, człowiekiem, a nie potworem. Mimo, że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie, jego ojciec go nie słucha. Kreon uważa się za nieomylnego. Nie zważa na wskazówki syna, który jest młodszy od niego. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze
Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej łączy się z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec konieczności wyboru wartości przeciwstawnych, ale jednakowo ważnych. Działania bohatera są z góry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, niezależnie od tego, które z wartości zostanie wybrana musi doprowadzić do katastrofy.
W „Antygonie”, oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
1. Antygona
Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
2. Kreon
Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.
„Antygona” jako utwór o państwie i władzy
Kreon reprezentując losy państwa wydał zakaz pochowania Polinejkesa. Chciał pokazać, że jest władcą bezwzględnym dla innych. Kreon występował jako władca, który chciał przestrzec innych władców przed jakąkolwiek formą przeciwstawiania się władzy. Kreon nie zmienił decyzji za namową ludu, gdyż nie chciał pokazać, że jest człowiekiem, który łatwo, za namową innych zmienia zdanie. Boi się ludu. Chce pokazać, że on jest władcą i panem. Podporządkowuje sobie całe państwo zamiast się nim opiekować. Hajman uważa natomiast, że Kreon nadużył swojej władzy, oraz że wycofanie się z tej decyzji mogłoby podnieść autorytet władzy.
Ogólnoludzkie prawdy w Stasimonach „ Antygony”
Stasimon pierwszy
Pochwała rozumu ludzkiego i państwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw.
Stasimon drugi
To pieśń o winie i karze. Chór wskazuje, że wina jest źródłem cierpienia, ale została ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci
Jest pieśnią o potędze miłości. Nikt się przed miłością nie uchroni, ani bogowie, ani śmiertelnicy. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem.
„Szczęśliwi, których życie nie zna cierpienia”
„Niezwyciężona twoja moc, Herosie”
„Wiele jest mocy natury, lecz nie ma większej nad człowieka”
Formalne wyznaczniki dramatu antycznego
Elementy budowy dramatu antycznego:
1. Parodos - pieśń na wejście chóru
2. Sksodos - pieśń na zejście chóru
3. Komos - scena lamentu i żalu
4. Stasimon - pieśń chóru
5. Epejsodion - dialogi bohaterów
Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.
Kompozycja tragedii antycznej:
1. Prolog - wprowadzenie akcji i problematyki utworu
2. Rozwinięcie akcji - wszystkie wydarzenia w utworze
a) perypetie - punkt kulminacyjny
b) katastrofa - śmierć głównego bohatera
3. Epilog - ogólne rozwiązanie akcji
Chór spełnia rolę opinii publicznej w utworze i pełni następujące funkcje:
1. Wypowiadanie ogólnych refleksji
2. Komentowanie wydarzeń akcji
3. Zapowiada pojawienie się bohatera na scenie
Za czasów Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie było tylko trzech aktorów. Scen zbiorowych nie było, a o zdarzeniach, w których bierze udział wiele osób opowiadała specjalnie do tego przeznaczona osoba.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:
1. Jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę)
2. Jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu)
3. Jedność akcji (jest tylko jedna akcja)
Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu, zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej.
Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.
5. Literatura starożytnego Rzymu
Horacy - Liryk antyczny
Utwory Horacego - Charakterystyka
Horacy był twórcą gatunku literackiego - satyry i ody. Tematyka jego utworów była różnorodna. Przedstawiał swoją filozofię życiową. Pisał pieśni poważne, patriotyczne („List do Pizona”), filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, miłosne, o sztuce poetyckiej. Filozofia Horacjanizmu
W odzie „O co poeta prosi Apollina” zaprezentował swoją postawę filozoficzną. Swoje poglądy oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu, uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem - „stoicki spokój”). W odzie tej połączył obie te ideologie. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku. Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości. W życiu najbardziej liczą się rozum, sprawny umysł, dobre zdrowie i pogodna starość. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą.
Podsumowanie:
1. Afirmacja życia
2. Należy cieszyć się wszystkim
3. Zdrowie psychiczne
4. Nie pragnienie bogactwa
5. Aktywność
„Exegi monumentum...”
Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów. Stwierdza, że jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid, ponieważ poezja jest niematerialna. „Nie wszystek umrę” - będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników. „Do mecenasa”
Charakterystyka duszy poety. Jest na dwoista. Gdy poeta tworzy, jego dusza niczym ptak odrywa się od ziemi i widzi więcej niż zwykli ludzie.
Wergiliusz - Epik starorzymski
Wergiliusz to poeta rzymski, autor eposu „Eneida”, w którym przedstawił przygody Eneosa i jego tułaczkę. Według „Eneidy” był on protoplastą cesarzy rzymskich. Napisał sielanki „Bukoliki” ukazujące wyidealizowane życie pasterzy, którzy doglądają owiec prowadzą miłosne rozmowy ze swymi ukochanymi lub dyskutują o poezji. Napisał też „Georgiki” (poemat o rolnictwie) omawiając kolejno uprawę roli, naukę o drzewach, hodowlę bydła i bartnictwo. W opisy zajęć wiejskich wplótł refleksje filozoficzne. Zajmował się też problematyką wojny i powstania państwa. Pisał on także o patriotyzmie
6. Biblia - jeden z najdawniejszych zabytków językowych, literackich, religijnych
Biblia:
1. Ukazuje dzieje narodu izraelskiego
2. Zawiera pouczenia - ma charakter dydaktyczny
3. Wprowadza pojęcia dobra i zła, nagrody i kary
4. Formułuje nakazy i zakazy moralne
Zawiera wiele rodzajów literackich:
• Epika
1. Poemat opisowy (ks. Rodzaju)
2. Biografia (Ewangelia)
3. Powieść obyczajowa
4. Przypowieść
5. Kroniki (ks. Kronik)
6. Epistolografia (listy apostołów)
7. Zbiór praw
• Liryka
1. Pieśń miłosna („Pieśń nad Pieśniami”)
2. Hymn („Hymn do miłości”)
3. Psalm
4. Tren
• Dramat
1. „Pieśń nad Pieśniami”
2. Księga Hioba
Treści, ich układ, cechy typowe Starego Testamentu
Biblia to zbiór ksiąg religijnych, uznanych za święte przez dwie religie: Judaizm i Chrześcijaństwo. Wszystkie księgi dzielą się na dwie części: Stary i Nowy Testament. Księgi Starego Testamentu powstawały przez ponad 100 lat (XIII w p.n.e.- I w n.e.). Na treść tego utworu składają się zagadnienia filozoficzne, etyki i prawa kultu religijnego. Księgi Starego Testamentu napisane były w języku hebrajskim, aramejskim i greckim. Dzielą się na księgi dydaktyczne, prorocze i historyczne.
Kosmogonia Biblijna
Badacze twierdzą, że opis stworzenia świata jest poematem, a nie kroniką wydarzeń. Sześć dni stworzenia świata to jakby sześć strof swoistej pieśni z refrenem. W początkowych trzech strofach jest mowa o oddzieleniu światła od ciemności, mórz od lądów i o pojawieniu się roślinności. Kolejne trzy zwrotki mówią o stworzeniu nieba ze słońcem, księżycem, gwiazdami, w wodzie ryb, w powietrzu ptaków, na ziemi stworzenie zwierząt i człowieka. W siódmym dniu Bóg odpoczywał.
Wizja człowieka i świata w:Księdze Koheleta”
Treścią tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa „Wszystko jest marnością”. Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć. Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka.
Księga psalmów - tematyka, walory, formy
Psalmy to utwory do śpiewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmów jest 150. Twórcy to Dawid, Mojżesz, Salomon, Asaf, Karachit, Ezramit.
Dzielimy je na:
1. Pochwalne
2. Błagalne
3. Dziękczynne
4. Mądrościowe
5. Pokutne
Charakter psalmów:
1. Pieśni liryczne mówiące o kondycji ludzkiej
2. O miłości człowieka wobec Boga
3. Zwierają świadomość przemijania i przekonanie, że grzech i cierpienie to nieodłączne atrybuty ludzkiej natury
4. Mają charakter modlitwy
Psalmy:
1. Mają wielką siłę ekspresji
2. Zawierają wiedzę o człowieku
3. Sposób obrazowania to: porównania, epitety, itp.
Wizja człowieka jest tutaj inna niż w księdze Koheleta. Człowiek to istota potężna. Umiłowany przez Boga, który oddaje mu pod władanie cały świat.
Ważne wskazania moralne w historiach biblijnych
„Kain i Abel”
Adam i Ewa mieli dwóch synów, Kaina i Abla. Podczas składania ofiary Bogu Kain zabija brata, ponieważ jego ofiara nie była przyjęta bo została złożona z owoców, a nie ze zwierząt, tak jak chciał Bóg. Za swój czyn zostaje przeklęty i musi uciekać. Bóg daje Kainowi znamię i mówi, że jeżeli go ktoś zabije to poniesie siedmiokrotną karę. Chodzi tu o to, że zabójstwo jest największą zbrodnią. Zazdrość i zawiść to ludzkie uczucia (negatywne), prowadzące do różnych przewinień. Bóg jest wszechwiedzący, sprawiedliwy i miłosierny. Reakcją na zło może być przebaczenie, trzeba umieć znieść porażkę. Człowiek ma szansę wrócić na dobrą drogę.
„Samson”
Anioł objawia się bezpłodnej kobiecie i mówi jej, że powije syna. Tak też się staje. Syn miał długie włosy, w których tkwiła jego siła. Włosy obcięła mu jego kochanka, a jej sprzymierzeńcy wypalili mu włosy. Po jakimś czasie włosy odrastają mu i Samson mści się. Miłość prowadzi do zguby, nie należy każdemu ufać, zło jest zawsze ukarane, zazdrość i zawiść prowadzą do zguby, uczy szacunku dla pokonanych i słabych, mówi o godnej śmierci, z siły należy korzystać w ostateczności.
„Hiob”
Hiob był bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namową diabła spadły na niego nieszczęścia, aż stał się biedny. Stracił dzieci. Ogolił wtedy głowę, podarł szaty, ale nadal pozostał silnie wierzącym. Diabeł sprawił, że Hiob zachorował i został okaleczony. Hiob jednak nadal wierzył. Z pomocą spieszyli mu przyjaciele, aby znaleźć przyczynę nieszczęść. Dołączył do nich człowiek, który powiedział, że Bóg często wystawia człowieka na próby. Hiob wytrwał w wierze i jego dobra zostały mu zwrócone. Wiara i lojalność zostają nagrodzone. Każda przyjaźń przechodzi próbę. Należy posiadać silną wolę, wytrwałość. Każde postępowanie zostanie później osądzone.
Treść i znaczenie Nowego Testamentu
Nowy Testament to zbór pism chrześcijańskich. Składa się z 27 ksiąg (historyczne, dydaktyczne, prorocze). Nowy Testament przedstawia dzieje Jezusa Chrystusa (ewangelie), historie pierwszych gmin chrześcijańskich. Przedstawione są tam zasady moralności, kultu, poglądy filozoficzne. Myślą przewodnią jest to, że miłość Boga obejmuje wszystkich ludzi, którzy w niego wierzą.
Uniwersalizm przypowieści Biblijnych
Cechy gatunkowe przypowieści
1. Utwór narracyjny o charakterze parabolicznym, czyli zestawiającym dwie rzeczywistości, z których pierwsza jest obrazem życia codziennego, druga zaś, jest nieuchwytna zmysłowo, ale znajduje się w sferze pojęciowej
2. Składa się z 3 trzonów: dwa pierwsze to przykłady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejś prawdy, pouczenia
3. Jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne
4. Nie ważne są osoby i wydarzenia ze względu na swoją jednostkowość, ale istotny jest moralizujący jego charakter
5. Mają zamkniętą fabułę
6. Przekazują prawdy moralne
7. Posiadają sens o ponadczasowym wymiarze
„O siewcy”
Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedno upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało zagłuszone przez ciernie, ale te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest słowo boże, a glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć, albo odrzucić, ale skutki są jednoznaczne.
„O synu marnotrawnym”
Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. Młodszy syn postanowił opuścić rodzinny dom. Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. Majątek roztrwonił jednak szybko na zabawy. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. Cierpiał głód i nędzę. Kiedy skruszony syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział, że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znów ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.
„O miłosiernym Samarytaninie”
Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. Opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Wcześniej pomocy odmówili mu duchowni, których zadaniem jest nieść pomoc innym. Przesłanie to, że ludzie powinni okazywać innym ludziom miłość i miłosierdzie.
Charakterystyka Ewangelii
Są cztery ewangelie. Wszystkie obfitują w przypowieści będące nauką Jezusa. Chciał on być zrozumiały przez wieśniaków i prostych ludzi. Musiał, więc posługiwać się obrazami a nie abstrakcyjnymi pojęciami. Przypowieści w ewangeliach są zmyślone, gdyż ważna jest w nich nauka, a nie szczegóły. Przykłady występujące w ewangeliach są dosłowne i dają przykłady postaw moralnych.
Charakterystyka i znaczenie Ewangelii Św. Jana („Apokalipsa Św. Jana”)
Jest to ostatnia księga Biblii. „Apokalipsa” znaczy objawienie, odsłonięcie. Jest to jedyne proroctwo Nowego Testamentu. Jest tam wiele znaków, symboli, alegorii oraz nawiązań do ksiąg Starego Testamentu. Wizja sądu ostatecznego. Prezentuje walkę dobra ze złem, upadek ludzkości i przywracanie ładu świata. Autor przedstawia wizję baranka, który otwiera kolejne siedem pieczęci. Potem pojawiają się cztery zwierzęta. Potem pojawiają się konie z jeźdźcami apokalipsy. Na biały koniu jeździec z łukiem, na ognistym jeździec, który zabierze pokój, na czarnym jeździec z waga w ręku, blady koń niesie na
grzbiecie śmierć. Święty Jan przewiduje przyszłe losy, pociesza i poucza.
Zawarte symbole:
• Liczb
1. 7 - Oznacza nieskończoność, nie odkryte tajemnice
2. 4 - Znak skończoności (4 pory roku, 4 strony świata)
• Kolorów
1. Biały - chwała, zwycięstwo (zwycięzcy wkraczali do zdobytych miast odziani na biało)
2. Ognisty - wojna, cierpienie
• Przedmiotów
1. Pieczęci - wyroki Boże dotyczące świata
2. Księga - słowa Boże, plany Boga wobec ludzi
3. Łuk - zwycięstwo
4. Wielki miecz - zabijanie, wojna, niszczenie ludzkiego życia
5. Waga - dzielenie, odmierzanie, głód, nędza
• Postaci
1. Baranek - Chrystus, zbawiciel
2. Śmierć - czwarty jeździec apokalipsy, przemijanie
• Zwierząt
1. Lew - zwycięstwo
2. Wół - wojna
3. Orzeł - głód
4. Zwierze z ludzką twarzą - zapowiedź śmierci
Mity jako element składowy kultury antycznej
1. Antyczna kultura grecka i rzymska jako czynnik, który na długie wieki zdeterminował europejskie kanony piękna z uwagi na to, że jej dzieła uznano za doskonałe, klasyczne, mogące służyć jako wzór do naśladowania (łac. classicus -wyuczony w klasie, doskonały).
2. Starożytna Grecja (przede wszystkim zaś jej dwie krainy Attyka i Jonia) jako ośrodek bujnie rozwijającego się życia kulturalnego w V i IV w p.n.e.; rozwinął się wówczas dramat i teatr, powstało wiele wybitnych dzieł epiki i liryki, ukształtował się utożsamiany z ideałem ustrój społeczny noszący nazwę demokracji ateńskiej.
3. Zapoczątkowanie w dobie starożytności rozwoju historiografii, czyli dziejopisarstwa, dramatu i teatru, powstanie dzieł liryki i epiki, które stały się wzorem do naśladowania dla literatów wielu następnych pokoleń, są także źródłem inspiracji twórczej w czasach nam współczesnych.
4. Szczególna popularność mitów, czyli baśni i legend o bogach i herosach w kulturze antycznej (wynikała ona z antropomorficznego, czyli uczłowieczającego sposobu pojmowania bogów przez starożytnych Greków - przypisywali im typowo ludzkie słabości i wady).
5. Najbardziej znane spośród tych mitów:
a) o Prometeuszu - mitycznym herosie, który wykradł ogień z Olimpu i dał go ludziom, za co został surowo ukarany,
b) o Heraklesie wykonawcy dwunastu niebezpiecznych prac,
c) o Dedalu i Ikarze pierwszych ludziach, którzy wznieśli się w przestworza na skrzydłach skonstruowanych przez Dedala,
d) o wojnie trojańskiej, której przyczyną było porwanie przez królewicza trojańskiego Parysa, Heleny żony króla Sparty,
e) o Niobe nieszczęśliwej matce, która utraciła wszystkie swoje dzieci.
6. Przejście z mitologii do języka potocznego wielu określeń występujących w charakterze przenośni:
a) syzyfowa praca - wysiłek długotrwały, żmudny ale daremny,
b) pięta achillesowa czyli słaby punkt, słaba strona,
c) nić Ariadny-sposób na rozwiązanie problemu,
d)koń trojański-chytry, niebezpieczny podstęp.
7. Opracowanie mitów przez polskiego pisarza Jana Parandowskiego i wydanie ich w zbiorze pod tytułem ,,Mitologia” przedstawiającym legendy, baśnie i wierzenia starożytnych greków i rzymian.
8. ,,Mitologia” J. Parandowskiego jako przykład eseju, a więc dzieła stojącego na pograniczu literatury pięknej i naukowej.
Historia wojny trojańskiej(wg ,,Mitologii” J. Parandowskiego)
1. Wesele Peleusa i Tetydy w pieczarze centaura Heirona.
2. Przybycie na wesele nieproszonej bogini Eris i rzucenie przez nią jabłka ,,dla najpiękniejszej”
3. Spór Hery, Ateny i Afrodyty o to jabłko rozstrzygnięty przez Parysa na korzyść Afrodyty.
4. Ujawnienie się królewskiego pochodzenia Parysa w czasie igrzysk sportowych..
5. Wyprawa Parysa do Sparty, porwanie przez niego pięknej Heleny żony tamtejszego króla.
6. Odprawienie z niczym posłów greckich przybyłych po Helenę.
7.Wydarzenia poprzedzające wyprawę wojenną Greków do Troi:
a) odnalezienie Achillesa ukrytego przez matkę,
b) decyzja złożenia w ofierze Ifigeni córki Agamemnona,
c) cisza morska uniemożliwiająca odpłynięcie statków,
d) wróżby dotyczące czasu trwania wojny.
8. Przybycie Greków pod Troję, pojedyncze walki staczane początkowo przez wojowników.
9. Odsunięcie się Achillesa od walki jako konsekwencja jego konfliktu z Agamemnonem.
10. Śmierć Hektora w pojedynku z Achillesem.
11. Długotrwałe walki toczone przez obie strony ze zmiennym szczęściem.
12. Pozorne wycofanie się Greków spod Troi (ich okręty ukryły się za najbliższym cyplem, pozostawienie na plaży drewnianego konia z ukrytymi wewnątrz wojownikami greckimi).
13. Wprowadzenie tego konia do Troi, która na skutek tego została zdobyta najbliższej nocy.
Arcydzieła antycznej epiki
1. Liryka, epika i dramat jako rodzaje literackie, które rozwinęły się w okresie starożytności i już wówczas osiągnęły wysoki poziom artystyczny.
2. Najwybitniejsze osiągnięcia antycznej epiki:
a) w Grecji -,,Iliada” i ,,Odyseja” Homera,
b) w Rzymie -,,Eneida” Wergiliusza.
3. Autor ,,Iliady” i ,,Odysei” jako jeden z aojdów greckich, którzy występowali na agorach czyli miejscach zgromadzeń publicznych.. W roli pieśniarzy wykonujących zarówno własne jak i cudze utwory najczęściej przy wtórze formingi (strunowego instrumentu muzycznego).
4. Brak bliższych danych o Homerze; wiadomo tylko, że żył na przełomie XI i VIII w p.n.e., o jego miejscu urodzenia spierało się aż siedem miast-państw greckich, pochodził zaś najprawdopodobniej z wyspy Chios.
5. Powstanie w XVIII w tak zwanej pluralistycznej teorii Homera w myśl założeń, której autorem ,,Iliady” i „Odysei” był nie jeden człowiek lecz wielu aojdów greckich (szczegółowe badanie pozwoliły jednakże na ostateczny wniosek, że owa teoria była bezzasadna).
6.,,Iliada” -epopeja heroiczna (bohaterska) i batalistyczna (wojenna) składająca się z 24-ech pieśni opisujących wydarzenia rozgrywające się w ciągu 50-ciu dni dziesiątego roku walk o Troję (nazywano Troję Ilionem i stąd tytuł utworu) począwszy od gniewu Achillesa, aż do pogrzebu Hektora.
7.,,Odyseja” -epopeja fantastyczna i przygodowa składająca się z 24-ech pieśni opisujących 40-ci dni z życia i niezwykłych przygód jednego z bohaterów greckich Odyseusza, który po zdobyciu Troi aż przez 10 lat błąkał się po nieznanych morzach i lądach zanim wrócił na rodzinną wyspę Itakę do oczekującej go wiernej żony Penelopy.
Prawda uczuć ludzkich w ,,Iliadzie”
1. ,,Iliada” Homera jako utwór, w którym autor przedstawił rozległą gamę uczuć ludzkich prezentując je zgodnie z zasadami realizmu psychologicznego, a więc prawdą i nasza wiedzą o reakcjach emocjonalnych człowieka na określone bodźce.
2. Realizm psychologiczny tego dzieła jako jeden z najistotniejszych wyznaczników jego ponadczasowej wartości.
3. Poprzedzenie ,,Iliady” inwokacją, w której autor zwraca się do bogini z prośbą o pomoc przy napisaniu dzieła, a jednocześnie informuje, że jego treścią będzie opis następstw gniewu Achillesa, który obrażony na Agamemnona (zabrał mu jego brankę wojenną Bryzeidę) wycofał się z działań wojennych skutkiem czego były klęski ponoszone przez Greków oraz śmierć wielu z pośród ich wojowników.
4. Inwokacja -bezpośrednie odwołanie się do Boga lub bóstwa z prośbą o pomoc przy napisaniu utworu, a jednocześnie informacja jaka będzie jego treść.
Walka Achillesa z Hektorem
1. Treść fragmentu -opis pojedynku jaki stoczył Achilles z synem trojańskiego króla Hektorem, który był sprawcą śmierci jego przyjaciela Patroklosa; walka owa zakończyła się zwycięstwem Achillesa, który sprofanował czyli znieważył ciało przeciwnika przywiązując ja do swojego rydwanu wojennego i włócząc wokół Troi.
2. Uczucia ludzkie przedstawione w tym fragmencie zgodnie z prawdą psychologiczną:
a) typowo ludzki strach przed śmiercią, jak również okolicznościami, które by ją mogły spowodować (Hektor uciekał najpierw przed Achillesem, a dopiero później zdecydował się na podjęcie z nim walki, w której zginął,
b) nienawiść i chęć zemsty w stosunku do człowieka, który pobawił życia kogoś nam bliskiego (Hektor zabił Patroklosa dlatego też przyjaciel zabitego Achilles powodowany takimi właśnie uczuciami chciał zabić samego Hektora),
c) poczucie ludzkiej godności widoczne w chęci uniknięcia profanacji ciała po śmierci (Hektor proponował Achillesowi zawarcie układu na mocy, którego zwycięzca w pojedynku miał oddać ciało pokonanego rodakom),
d) otucha jakiej doznaje człowiek pod wpływem chwilowej choć by tylko pozytywnej odmiany nie sprzyjającego losu (doznał jej Hektor, gdy udało mu się uniknąć pierwszego ciosu oszczepu Achillesa,
e) duma ze zwycięstwa odniesionego nad trudnym przeciwnikiem (wskazują na to słowa skierowane do śmiertelnie rannego Hektora),
f) rozpacz rodziców spowodowana śmiercią dziecka (stała się ona udziałem rodziców poległego Hektora obserwujących pojedynek z murów Troi).
Tarcza Achillesa
1. Niezwykle plastyczny, a jednocześnie bardzo szczegółowy opis tarczy Achillesa, jednego z elementów składowych jego zbroi wykutej przez Hefajstos na prośbę matki Hefajstosa Tetydy (tarcza owa składała się z pięciu warstw wykonanych ze złota, srebra, miedzi oraz cyny, była też kunsztownie ozdobiona różnego rodzaju płaskorzeźbami).
2. Bogactwo obrazów życia przedstawionych na tarczy Achillesa:
a) obraz ziemi, nieba i morza, wędrówki słońca i księżyca,
b) dwa miasta : w jednym z nich trwały przygotowania do uczty weselnej drugie natomiast było oblegane przez wrogie wojska, a jego mieszkańcy przygotowywali się do odparcia szturmu,
c) pole żniwne w dobrach królewskich, na którym ludzie dozorowani przez włodarza żeli i wiązali w snopy zboże,
d) winnica, w której pracowali chłopcy i dziewczęta,
e) rozległa łąka w uroczej dolinie, po której przesuwał się korowód tańczących dziewcząt i chłopców.
3. Zawarty w ,,Iliadzie” opis tarczy Achillesa jako źródło inspiracji dla poetów wielu następnych pokoleń; korzystał z niego niewątpliwie A. Mickiewicz opisując serwis w ,,Panu Tadeuszu” jak też Ignacy Krasicki przedstawiając opis sławnego pucharu w ,,Monachomachi”.
Początki rozwoju teatru i dramatu antycznego
1. Powstanie dramatu i teatru antycznego w VI w p.n.e. w starożytnej Attyce, a konkretnie w Atenach.
2. Ścisły związek jego początków z uroczystościami, ku czci boga winnej latorośli Dionizosa -były to tzw. Wielkie, czyli miejskie oraz Małe czyli wiejskie Dionizje.
3. Tzw. pieśni kozłów, czyli ludzi ubranych w koźle skóry wykonywane w czasie dionizjów jako zalążek rozwoju antycznego dramatu; stąd też wywodzi się nazwa tragedia -od gr. słów tragos -kozioł i odé -pieśń.
4. Wyodrębnienie z tego chóru pierwszego aktora przez greckiego poetę Tespisa, drugiego Ajschylosa, a trzeciego przez Sofoklesa; tragedia antyczna zatrzymała się na tym etapie rozwoju, gdyż trzeci z wybitnych tragediopisarzy nie wprowadził już żadnych zmian.
5. Umiejscowienie antycznych teatrów najczęściej u stóp skalistego wzgórza (pierwszy usytuowano u podnóża Akropolu).
6. Budowa starożytnego teatru:
a) wykute w skalistym wzniesieniu, amfiteatralne ułożenie miejsc dla widzów noszące nazwę theatron (stąd pochodzi dzisiejsza nazwa teatr,
b) znajdujący się u podnóża okrągły plac zwany orchestrą czyli tanecznią (występował na nim chór i aktorzy),
c)położona na przeciwległej stronie tzw. skéné; początkowo był to tzw. wóz Tespisa, w którym przebierali się aktorzy i przechowywano teatralne rekwizyty, później natomiast była to dekoracja przedstawiająca fronton pałacu królewskiego.
7. Aktorzy w teatrze antycznym:
a) byli nimi wyłącznie mężczyźni, w rolach kobiecych występowali chłopcy przed mutacją głosu,
b) występowali w maskach tragicznych lub komicznych zwanych hipokrytos (stąd pochodzi dzisiejsze określenie stosowane w odniesieniu do człowieka obłudnego mającego ,,dwie twarze”) na podwyższonym obuwiu czyli tzw. koturnach (po to żeby mogli być lepiej widzialni z najwyższych rzędów) w szatach, których kolor był symboliczny (np.: purpura oznaczała dostojeństwo).
8. Ścisły związek tematyki antycznych tragedii z mitami, których treść była grekom doskonale znana; przychodzili do teatru więc nie po to aby śledzić tok wydarzeń stanowiących akcję, lecz w tym celu aby wraz z bohaterami sztuki przeżyć psychiczny wstrząs, doznać moralnego oczyszczenia, które określali mianem katarsis.
9. Rodzaje antycznego dramatu:
a) tragedia powstała z podniosłych, pochwalnych hymnów zwanych dytyrambami,
b) komedia -od greckiego słowa kommos- wesoły orszak,
c) dramat satyrowy.
Sofokles -jeden z najwybitniejszych pisarzy greckich
1. Przynależność Sofoklesa do grupy trzech najwybitniejszych tragediopisarzy greckich, w skład której wchodzili także Ajschylos i Eurypides.
2. Sofokles (496-406 p.n.e.) ur. W Kolonos na przedmieściu Aten jako człowiek, który pełnił wiele ważnych funkcji w państwie ateńskim, w okresie jego rozkwitu za panowania Peryklesa.
3. Szczególne zasługi tego autora dla rozwoju dramatu i teatru antycznego -wprowadził trzeciego aktora, zerwał z zasadą tetralogii.
4. Uznanie przez współczesnych szczególnych uzdolnień i talentu tego autora (aż 18 razy był nagradzany laurem olimpijskim, odniósł zwycięstwo nawet nad Ajschylosem, właściwym twórcą antycznej tragedii).
5. Napisanie przez Sofoklesa ok.120 utworów, z których do naszych czasów przetrwało 7 tragedii (,,Antygona”, ,,Elektra”, ,,Król Edyp”, ,,Edyp z Kolonos”, ,,Ajas”, ,,Trachinki”, ,,Filoktet”) oraz dramat satyrowy pod tytułem ,,Tropiciele”.
6. Początek wydarzeń stanowiących akcję ,,Antygony”, a nawiązujących do treści mitu o dziejach domu Edypa wywodzącego się z rodu Labdakidów - przeciwstawienie się przez Antygonę jedną z córek Edypa zakazowi pogrzebania zwłok Polinejkesa jej brata; przyłapana przez strażników na łamaniu królewskiego zakazu została skazana na zamurowanie żywcem w grocie skalnej, gdzie popełniła samobójstwo, które pociągnęło za sobą śmierć dwóch osób najbliższych Kreonowi czyli władcy, który ów zakaz wydał (jego syna Hajmona i żony Eurydyki).
Istota tragicznego konfliktu w ,,Antygonie”
1.Konflikt tragiczny -taki, w którym dochodzi do starcia dwóch słusznych, a jednocześnie sprzecznych względem siebie praw czy racji; zwycięstwo jednych z nich powoduje klęskę drugich równie słusznych (jest ot więc konflikt nie do rozwiązania i taki właśnie stanowi oś rozwoju akcji wszystkich antycznych tragedii).
2. Przyczyna tragicznego konfliktu w ,,Antygonie”- wydanie przez Kreona zakazu pogrzebania zwłok Polinejkesa jako tego, który okazał się zdrajcą ojczyzny i złamanie tego zakazu przez Antygonę, siostry poległego.
3. Motywy, którymi kierował się Kreon wydając rozkaz:
a) prawo państwowe nakazujące odróżniać zdrajców ojczyzny zasługujących na karę od jej obrońców mogących liczyć na szacunek i nagrodę,
b) prawo władcy domagającego się od poddanych respektowania wydawanych rozkazów lub nakazów,
c) prawo ludzkie do różnicowania poszczególnych jednostek wchodzących w skład danego społeczeństwa czy narodu.
4. Racje, którymi kierowała się Antygona usiłująca pogrzebać zwłoki brata wbrew zakazowi królewskiemu:
a) siostrzana miłość i wynikająca z niej chęć zaoszczędzenia bratu pośmiertnych cierpień,
b) nakazy religii, prawa boskie w myśl, których należało grzebać zmarłych,
c) prawo jednostki do kierowania się w swoim postępowaniu indywidualnymi, najsłuszniejszymi z jej punktu widzenia racjami.
5. Słuszność a jednocześnie wzajemna sprzeczność racji Antygony i Kreona; prawa boskie kolidują bowiem z prawami ludzkimi, racje państwowe z jednostkowymi zaś nakazy uczucia z rozumem (był to więc konflikt nie do rozwiązania, konflikt tragiczny, w wyniku, którego śmierć poniosły aż trzy osoby: Antygona, jej narzeczony Hajmon, a także Eurydyka.
Ideowe walory ,,Antygony” Sofoklesa
1. Wymowa ideowa utworu - jego myśl przewodnia, poglądy i przekonania autora, które chce przekazać czytelnikowi za pośrednictwem sposobu wartościowania postaci i doboru sytuacji.
2. Poglądy Sofoklesa wyrażone w ,,Antygonie” i stanowiące wymowę ideową tego utworu:
a) zdecydowanie negatywna ocena despotyzmu i tyranii w sposobie sprawowania władzy widoczna w prezentacji Kreona, który nie uwzględnił opinii tebańskiego ludu domagającego się złagodzenia wyroku wydanego na Antygonę, nie przychylił się do próśb własnego syna jej narzeczonego i poniósł ostatecznie klęskę moralną; powodowany obawą przed spełnienie się przepowiedni wieszczka Tejrezjasza zmienił swoje stanowisko w sprawie Antygony, a później musiał żyć z ciążącą mu niewątpliwie świadomością, że stał się przyczyną śmierci trzech bliskich sobie osób,
b) wskazanie na bardzo ważną rolę uczuć rodzinnych i religijnych jako tych, w których człowiek znajduje duchowe oparcie, i które nadają sens jego życiu (wierna tym uczuciom Antygona poświęciła dla nich nawet swoje młode życie), c) pochwała właściwie rozumianego poczucia ludzkiej godności widoczna w pozytywnej ocenie postawy Antygony usiłującej za wszelką cenę nie dopuścić do sprofanowania ciała swojego brata,
d) uwypuklenie szczególnej wartości rozumu w wypowiedzi chóru: ,,Szczęściem człowieka wielki rozum to najcenniejszy dar.”,
e) wyeksponowanie wartości demokracji widoczne w potępieniu władcy, który nie liczył się z opinią poddanych,
f) podkreślenie nieuchronności konsekwencji ponoszonych przez człowieka szczególnie wtedy, gdy dopuszcza się nie przemyślanych do końca czynów, gdy nie liczy się z innymi ludźmi.
,,Antygona” jako typowa tragedia antyczna.
1. Istota zjawiska typowości -powtarzanie się charakteru, wyglądu zewnętrznego, architektury, utworów literackich.
2. Typowość ,,Antygony” określona faktem występowania w niej wszystkich znamiennych cech tragedii antycznej tj. takich, które można znaleźć w innych utworach tego typu:
a) występowanie konfliktu tragicznego i wynikające z tego faktu zakończenie utworu katastrofą,
b) temat zaczerpnięty z mitu,
c) poważny, podniosły nastrój,
d) uprzywilejowane pochodzenie społeczne bohaterów (wywodzili się najczęściej z królewskiego rodu),
e) stała obecność chóru na scenie (występował on w roli obserwatora i komentatora zdarzeń),
f) unikanie scen drastycznych (silnie oddziałujących) -krwawych i miłosnych,
g) ważna rola posłańca zwanego również zwiastunem (informował on o wydarzeniach rozgrywających się poza sceną),
h) zachowanie zasady trzech jedności: czasu (czas trwania akcji nie przekraczał jednej doby), miejsca (wszystkie wydarzenia rozgrywały się w jednym miejscu, najczęściej pod drzwiami pałacu królewskiego) i akcji (wszystkie wydarzenia koncentrowały się wokół jednego wątku),
i)uzależnienie losów ludzkich od przeznaczenia czyli mojry (zły los prześladujący człowieka nosił nazwę fatum),
j) charakterystyczna kompozycja: prolog będący rodzajem wprowadzenia do akcji, parodos czyli pieśń śpiewana przez chór wchodzący na scenę, pięć epejsodionów czyli partii mówionych przeplatanych pięcioma stasimonami tj. pieśniami śpiewanymi przez chór stojący na scenie oraz exosos czyli pieśń śpiewana przez chór schodzący ze sceny.
Świat i poeta w wierszach Horacego
1. Najwybitniejsi twórcy literatury rzymskiej (tzw. złotego okresu jej rozwoju) za czasów panowania cesarza Oktawiana Augusta:
a) wybitny epik Wergiliusz autor ,,Eneidy”,
b) sławni liryce -Horacy i Owidiusz.
2. Horacy -syn wyzwolonego niewolnika, który studiował w Rzymie i Atenach, a później mógł rozwinąć literacką twórczość dzięki materialnej pomocy rzymskiego arystokraty Mecenasa (od jego nazwiska powstało określenie mecenat oznaczające objęcie opieką artystów, literatów bądź uczonych).
3. Napisanie przez Horacego wielu utworów lirycznych nazywanych przez badaczy literatury odami, a także ,,Listu do Pizonów” będącego wykładnią poetyki antycznej podobnie jak ,,Poetyka Arystotelesa”.
4. Stworzenie przez Horacego wzoru do naśladowania dla poetów wielu następnych pokoleń; traktował go jako wzór również wybitny polski poeta J. Kochanowski.
5. Opracowanie i spopularyzowanie przez Horacego tzw. filozofii złotego środka zespalającego w sobie elementy dwóch teorii filozoficznych tj. stoicyzmu i epikureizmu, a nakazującej zachowanie umiaru w chwili szczęścia i godnej postawy wobec nieszczęść.
,,O co poeta prosi Apollina”
1. Zajęcie przez autora zdystansowanej postawy wobec dóbr materialnych, które cenią, i o których zdobycie zabiegają inni ludzie (majątki ziemskie, winnice, złoto, kość słoniową).
2. W uwypukleniu wyższości dóbr duchowych nad materialnymi widoczne w prośbach skierowanych przez poetę do Apollina, aby pozwolił mu:
a) cieszyć się tym co posiada,
b) rozsądnie ograniczać swoje pragnienia,
c) zachować dobre zdrowie, pogodę myśli i równowagę ducha,
d) doczekać pogodnej starości.
3. Zaprezentowane w utworze poglądy i pragnienia poety jako odzwierciedlenie jego postawy życiowej łączącej w sobie założenia stoicyzmu i epikureizmu.
,,Exegi monumentum”(dźwignąłem pomnik).
1. Utożsamienie swojej poezji z pomnikiem trwalszym od tych ,,w spiżu rytych”, wyższych od piramid faraonów, odpornych na złe warunki atmosferyczne i upływ czasu sprzyjający w pogrążaniu się w niepamięć.
2. Wyakcentowanie przeświadczenia autora, że dzięki napisanym przez niego utworom nie umrze cały (wyraża to łac. zwrot ,,non omnis moriar”-nie wszystek umarłem) gdyż część jego osobowości przetrwa w jego poezji.
3. Danie wyrazu satysfakcjonującej autora świadomości, że ta twórczość rozsławi jego imię nie tylko wśród rodaków ale także w innych nawet odległych krajach, a to na skutek faktu, że był pierwszym, który przyswoił literaturze rzymskiej doskonałe wzorce poezji greckiej (akcentuje to także zwrot skierowany do Melpomeny -muzy tragedii ,,przystrój mi głowę w delfickie liście wawrzynowe”.