Edward Balcerzan

W stronę genologii multimedialnej.

-taka dziedzina wiedzy nie istnieje

-istnieje podobieństwo morfologii tekstów funkcjonujących w różnych systemach znakowych

-przy badaniach interdyscyplinarnych pojawia się pytanie o typowe dla porównywanych kodów kształty całości tekstowych

-sygnałem więzi między gatunkami jest(na poziomie terminologicznym) dodawanie epitetów do nazw zapożyczonych: portret-literacki, felieton-filmowy, poemat-symfoniczny

-łączenie różnych form „w pamięci”, np.: arabeska(przez F. Schlegela przenoszona na grunt literacki)

-próby odnalezienia wspólnych reguł organizacji utworu:

* Architektura gotycka i scholastyczna Erwina(fuck, kto go tak nazwał?! ;D ) Panofsky'ego kanonicznym dziełem przekraczającym granice uprzedzeń i ukazującym podobieństwa konstrukcji katedry gotyckiej i traktatu scholastycznego

* Poetyka kompozycji Uspienskiego

-jak nazwać wiedzę opierającą się na refleksjach nad analogiami schematów kompozycji i porządków komunikacyjnych?(muzyka a literatura, wypowiedzi filozoficzne a literackie)

*uniwersalizm reguł rozróżniania form genologicznych pozwala mówić o genologii ogólnej tu: głównym zadaniem badawczym tożsamość rodzaju jako rodzaju i gatunku jako gatunku, ale pod warunkiem, że oba bieguny(gatunkowy i rodzajowy) ostałyby się w ogólnej typologii form(np.: muzyka „gatunek” zastępuje „formą muzyczną”); niektóre genologie obywają się bez gatunków

*genologia semiotyczna/semiologiczna kategoria tekstu argumentem dla obserwacji prowadzonej z tak wysokiego poziomu abstrakcji

*genologia kultury gdyż tekst w ujęciu semiotycznym interesowały nas jako tekst kultury

*genologia porównawcza lub komparatystyczna ze względu na ukierunkowanie empiryczne, czyli mysl zaprzątnięta translokacjami konkretnych form i nazw

*stworzenie nowej nazwy bez naśladowania schematów nomenklatury gotowej

-„multimedia” — ekspansywne dziś słowo polisemiczne; terminem tym określane są niekiedy działania par excelence artystyczne: widowiska operujące równocześnie środkami różnych dziedzin sztuki i wieloma formami przekazu — łączące muzykę, poezję, teatr, środki techniki filmu, etc.

*genologia multimedialna — kategoria „metafory teraźniejszości”, dział semiotyki analizujący genologiczne konsekwencje istnienia wielu różnych przekaźników przestrzeni kultury

-systematyka gatunków i rodzajów jest asymetryczna — trzeba rozpatrywać po kolei

Multimedialna teoria gatunku

-gatunek — powtarzalna kombinacja chwytów, decydująca o kompozycji tekstu, komunikacyjnie ukierunkowanych i zdeterminowanych przez materiał i technikę przekazu(medium)

a. powtarzalność kombinacji chwytów:

-potencjalna cecha każdej kombinacji

-większość form komunikacji międzyludzkiej

-ma genezę edukacyjną, gdyż nie ma form niepowtarzalnych(jedynie teksty)

-nie może bez niej istnieć

-z każdego tekstu mogą zostać wygenerowane reguły gatunku — źródłem gatunku tekst wzorcowy lub grupa tekstów przykład: moskaliki zachowujące składniową, rytmiczną, znaczeniową i konstrukcyjną tożsamość; trawestacja środkiem, celem — rozwój gatunku; oryginał i reguły gatunku bywają „zdradzane” i niektóre elementy ulegają zmianie liberalizacja

-na płaszczyźnie teoretycznej nie ma utworów pozagatunkowych, gatunków mieszanych, hybryd

b. ukierunkowanie komunikacyjne (świadome lub nie cele zachowań w przestrzeni kultury):

-cel komunikacyjny podstawą ewoluujących systemów wartości

-jak rozróżnić chwyty gatunkotwórcze(decydujące o kształcie całości tekstów) od chwytów -stylistycznych, retorycznych(należą do porządku języka)?

-teoretycznie nie można

-w myśl słów Jurija Łotmana(każde dowolne, sąsiadujące ze sobą słowa mogą być metaforą), każda wyróżnialna cecha tekstu, to chwyt komunikacyjny

-z czasem zachowania komunikacyjne amorficzne, stają się modelami form(syndrom Ferdydurke)

-pewnych modeli form użytkownicy nie reprodukują

-reguły czterech odmian monologu lirycznego z okresu międzywojennego do dziś nie weszły do nomenklatury genologicznej, choć posiadają wszelkie cechy gatunkowe; powód: brak lapidarnej nazwy

c. media:

-bardzo zróżnicowane na płaszczyźnie historycznej, kulturowej, technologicznej, funkcjonalnej i hierarchicznej

-przekaźnik obiektem uczuć; więź użytkownika z nim — jak relacje międzyludzkie

-Roman Jakobson twierdził, że kontakt należy rozumieć jako „fizyczny kanał i psychiczny kontakt między nadawcą i odbiorcą”

-wymiana mediów na nowsze u jednych wyzwala euforię, innych nastraja nostalgicznie

[Dalej rozwodzi się nad przykładami jak jego znajomi odnoszą się do listów e-maili i automatycznych sekretarek. Wzruszające.]

-z genologicznego punktu widzenia, medium jest takie urządzenie, które pozwala ukonstytuować przynajmniej jeden gatunek swoisty

-niektóre urządzenia kwalifikują się jako jedno medium

-płyta — medium dla gatunku „nagranie”

-dwa obszary:

A. monomedialne (szeregi):

-gatunki wykorzystujące możliwości jednego urządzenia komunikacyjnego; gatunki nie dublują się w takich szeregach, ale pozostają wobec siebie w stosunku styczności

-np.: medium mowy implikuje nowelę, opowiadanie, aforyzm, powieść

B. polimedialne (j.w.):

-gatunki łączy i różnicuje stopień podobieństwa(powieść i jej ekranizacja medium pisma i medium telewizji)

Multimedialna teoria rodzajów.

-rodzaje literackie i np.: filmowe formują się inaczej

-rodzaje filmowe(obszary nieliterackie): kontynuacje / linie równoległe literackich paradygmatów rodzajowych(liryka, epika, dramat) / niepełne — np.: niektóre szkoły muzyczne: liryka to rodzaj, dramat — gatunek, epiki brak

-pokonywanie barier monomedialnych pozwala mówić o rodzajach polimedialnych(jak np.: liryka w muzyce i literaturze) uzasadnia się:

a) archaicznie — próba wskrzeszenia pamięci o polimedialnych początkach epiki, liryki i dramatu

b) futurologicznie — izolacja literatury jako monomedialnej spowodowana drukiem; staje się zagrożona w epoce internetu

-prawdopodobnie przekazy polimedialne staną się powszechną forma komunikacji

-rodzaje genologiczne są paradygmatami a te porządkują zjawiska kultury według różnych kryteriów, ale tych samych procedur

-paradygmaty rodzajowe starają się ocalić ahistoryczna pozycję odwołując się do wartości odwiecznych

-u podstaw każdej typologii — binarność(umiar-nadmiar, fikcja-autentyk), ale zaraz tworzą się hybrydy, co każe wyjść w stronę trzy- i więcej składnikowej klasyfikacji

-układ: liryka - epika - dramat to opozycje: monolog - dialog i fabularność - niefabularność

-typologia rodzajowa:

*teoretycznie: funkcja dominuje nad nazwą, a rodzajami były te paradygmaty, które zostały zgłoszone do listy rodzajów

*praktycznie: w typologii rodzaje partycypują paradygmaty, których nie nazwano rodzajami, choc niczym się od rodzajów nie różnią

-wielką triadę rodzajową(liryka, epika, dramat) zastępuje skrycie opozycja proza - poezja

-Nowa Genologia — podstawą semantyki quasi-rodzajowej trzech gatunków zrodzonej w komunikacji ery nowożytnej:

ESEJ - REPORTAŻ - FELIETON

- jakości, które reprezentują, dają o sobie znac we wszystkich procesach semiosfery: w mowie pisanej i ustnej, w dźwięku i obrazie

-dochodzimy w ten sposób do paradygmatów quasi-rodzajowych

dylemat tekstów reporterskich:

-sprzeczność między dwoma przeświadczeniami: 1. bezsporne istnienie rzeczywistości obiektywnej 2. skażenie podejrzeniem, że prawda uległa deformacji

-elementarna postać: komunikat(powiadomienie o faktyczniym stanie rzeczy), choć bywa oskarżany o fałsz(musi opierać się na czyjejś wypowiedzi, piśmie, sprawozdaniu, etc.)

-trudno się go doszukac w muzyce

-sama intencja reporterska jest starcza od gatunku reportażu

intencją eseisty są „pytania zadawane sobie”:

-konflikt: autokomunikacyjna taktyka eseju kontra ambicje socjotechniczne zamyślenia — apele skłaniające do przemyśleń, pedagogiczne perswazje

-myśl idiograficzna(skierowana na fenomen — myśl monotetyczna)

-powaga i odpowiedzialność, gra o człowieka: „ja”, „my”, „wy” i kłębiące się wokół mity, filozofie, spory etc.

-sentencje postacią zalążkową, realizacjami eseistycznoiści traktaty, powieści nasycone „rozmowami istotnymi” — bohaterowie mówią esejami

-eseje niepiśmienne: obrazy E. Mucha, P. Picassa, J. Nowosielskiego, muzyka klasyczna

felieton — język jako magazyn stereotypów:

-zadanie: ich przegląd krytyczny, zdroworozsądkowy, ale i zabawny

-najprostsza postać: dowcip językowy(ironiczny, operujący cudzysłowem); dowcip graficzny, karykatura, burleska, parodie plastyczne, teatralne, filmowe, muzyczne

genologia multimedialna byłaby tu wiedzą o normach gry znaków, form słownych, wizualnych i dźwiękowych

-kolizja celów: z jednej strony zdroworozsądkowa interwencja w „gramatykę” komunikacji międzyludzkiej, z drugiej niefrasobliwa zabawa

-każdy paradygmat poddawany jest krytyce

-Balcerzan nie wartościuje

-nie omnis, ale multi — transgresja triady esej - reportaż - felieton w różnych mediach

---