Od paleo- do neo- telewizji.
W perspektywie semiopragmatyki.
Francesco Casetti, Roger Odin [w: ] Po kinie. pod red. Andrzeja Gwoździa.
PALEO-TELEWIZJA
Paleo-telewizję można opisać jako „instytucję” tj. strukturę określającą w obrębie swej własnej przestrzeni sposób odwoływaniasię do takiej lub innej umowy komunikacyjnej. Ufundowana na projekcie edukacji kulturalnej i popularyzacji jawi się jako instytucja funkcjonująca w oparciu o pedagogiczną umowę komunikacyjną.
Cechy komunikacji pedagogicznej:
Stawia sobie za cel przekazywanie wiadomości
Jest komunikacją zwektorowaną
Jest komunikacją opartą na hierarchizacji ról (nauczyciel - uczeń)
Strumień paleo-telewizji jest strukturalizowany. Programy są wyraźnie podzielone na gatunki, ukierunkowane na określonego odbiorcę, wpisane w sztywną strukturę czasową - charakteryzują się periodycznością i regularnością.
ZMIANA MODELU OPOWIADANIA
Neo-telewizja zrywa z pedagogicznym modelem charakterystycznym dla paleo-telewizji. Zrywa się z komunikacją zwektorowaną i uruchamia proces wzajemnej aktywności („udział” widza w programie). Widzowi zostały wyznaczone 3 wielkie role: MOCODAWCY (programy na życzenie), UCZESTNIKA (teleturniej), OCENIAJĄCEGO (ankiety, sondaże).
W neo-telewizji prowadzący nie jest już ośrodkiem, wokół którego wszystko się kręci. Rolę tę przejmuje widz ze swoją podwójną tożsamością: widza siedzącego przed ekranem i zaproszonego do wzięcia udziału w programie. Neo-telewizja nie jest już przestrzenią edukacyjną, lecz przestrzenią wspólnego biesiadowania. W neo-telewizji nie chodzi już o zdobywanie wiedzy, lecz o stworzenie możliwości do swobodnej wymiany i konfrontacji poglądów. Wszyscy zaproszeni wypowiadają się na dany temat nawet, jeśli nie są kompetentni. Neo-telewizja jawi się jako przedłużenie codziennej gadaniny. Relacja hierarchiczna charakterystyczna dla paleo-telewizji zostaje zastąpiona relacją bliskości, programy poddają się rytmowi życia codziennego (kawa czy herbata?) - odnośnik czasowy, odnośnik przestrzenny - scenografia rodem z życia codziennego, temat goszczenia kogoś. W neo-telewizji familiarność jest regułą, uczestnicy programów zwracają się do siebie na „ty”.
NOWY SPOSÓB STRUKTUROWANIA STRUMIENIA
W neo-telewizji ramówka programowa rozmywa się. Nie ma już dni i godzin zarezerwowanych dla takiego czy innego programu. Struktura syntagmatyczna neo-telewizji zmierza w stronę nieprzerwanego strumienia. Programy w coraz mniejszym stopniu są skierowane do określonej grupy widzów - w neo-telewizji programy nastawione są na każdego widza. Neo-telewizja to królestwo wstawek: czasowych - dzielących strumień na mikrosegmenty, przestrzennych - nadających ekranowi strukturę tabularyczną (wstawki: numer telefonu, zapowiedź następnego programu).
Paleo-telewizja ma za zadanie upewnić się, iż widz zrozumiał i odczuć to co przewidział Nadawca. Trudność tej operacji polega na tym, iż proces „komunikowania” nie polega na przekazywaniu przez Nadawcę komunikatu dla odbiorcy, lecz na podwójnym procesie produkcji znaczeń i emocji: jednym mającym miejsce w przestrzeni realizacji i drugim w przestrzeni „lektury”. Rola umowy komunikacyjnej polega na tym by zachęcić widzów do wykonywania takiego samego zbioru ustrukturowanych operacji produkowania znaczeń i emocji jak ten, który został wykonany w przestrzeni realizacji. Instancja rządząca przywoływaniem tego zespołu operacji mianem „trzeciego symbolizujący”
Neo-telewizja charakteryzuje się:
Brakiem jakiegokolwiek odwoływania się do trzeciego symbolizującego: nie zachęca widzów do wykonywania operacji produkowania znaczeń i emocji, lecz po prostu zachęca ich do życia z telewizją. Zamiast „umowy komunikacyjnej” mamy tu „kontakt”. Zniesione zostaje rozróżnienie na przestrzeń realizacji i przestrzeń odbioru. W neo-telewizji wszystko ma miejsce w obrębie tej samej przestrzeni.
Neo-telewizja traci swój wymiar socjalizujący. Widzowie paleo-telewizji tworzyli swego rodzaju zbiorowość zjednoczoną dzięki mobilizacji tego samego trzeciego symbolizującego. Oglądanie telewizji było aktem społecznym, operacją uspołeczniającą. W neo-telewizji przebieg relacji jest całkowicie zindywidualizowany.
Oglądanie paleo-telewizji pociągało za sobą działania kognitywne: rozumienie, uczenie się itd. W neo-telewizji chodzi wyłącznie o kontakt. Sposób w jaki neo-telewizja podejmuje współaktywność jest charakterystyczny: zadaje się widzowi pytania ale jest to pozorna konsultacja (pytania są starannie wybrane).