Janusz Sławiński „O opisie”
Opis a opowiadanie
Opis odżył i pojawia się w badaniach nad konstrukcją fabularną ( charakterystyka fabuły literackiej ). Opis uobecnia nie tylko elementy „ zbyteczne”, ale też składniki funkcjonalne w fabularnym porządku. Występowanie tych „zbytecznych” świadczy, że opis nie zawsze bywa w narracjo członem jedynie służebnym. Może mieć w niej własne cele do osiągnięcia, nie przewidywalne w nadrzędnej strategii opowiadania. W kontekście opowiadania pojawienie się opisu nie jest motywowane potrzebami owego kontekstu, wnosi doń zakłócenia znaczeniowe. Opis zakłóca narastanie semantyki opowiadania, ale odgrywa bardzo ważną rolę w jej organizowaniu. Istnieje zjawisko przewidywalności opisu choć nie daje sie ono sprowadzić do przewidywalności właściwej w opowiadaniu. Do sfery opisu w tekście narracyjnym należą zdania mówiące o własności rzeczy miejsc i postaci. W opowiadaniu dowiemy się co się zdarzyło, komu i kiedy.
3 stopnie organizacji wypowiedzi desktyptowej
opis zawiązkowy - w obrębie zdania, które jako całość zaliczymy do klasy zdań opowiadanych, możemy wskazać jego część należącą do sfery opisu.
opis w rozproszeniu - samodzielne zdanie opisowe, które stanowi jakby innorodne wtrącenie w kontekst modalny opowiadania.
opis rozwinięty i scalony - zespół zdań tworzących mniejszą lub wiekszą wyspę w kontekście narracyjnym.
model lokacyjny - znaczenia jednostek leksykalnych pozostają w relacjach odsyłających do jakichś kategorii przestrzennych. Nazwy przedmiotów, elementów i cech kombinowane są w tekście głównym za pomocą predykatów oznaczających umiejscowienie, odległości i kierunek.
model logiczno-hierarchiczny - znaczenie jednostek leksykalnych pozostaje w realnych częściach do całości lub elementu do uporządkowanego zbioru elementów. Wypowiedź taka jest stopniowym wyczerpywaniem znaczenia występujących w niej nazw to kolejne/ fragmenty większego znaczenia, które może nie mieć wykładników leksykalnych, choć najczęściej ma. Główne zadanie predykatów polega na tym, że ustanawiają one każdorazowo stosunek przynależności cząstkowych znaczeń nazw do zbiorczego znaczenia nadnazwy- faktycznej lub tylko potencjalnej. ( nie jestem pewna ) Stereotyp ontologiczny określa ład tego co opisywane, a stereotyp aksjologiczny odpowiada za wzajemne przyporządkowanie i determinacje.
model operacyjny - w którym głównym czynnikiem konstytuującym słownik nazwań jest wspólna im wszystkim relatywizacja. Rola dwóch momentów - nieprzestawalności zdań i preferowania miękkich nawiązań międzyzdaniowych - w kształtowaniu tekstu spójnego.
zadania opisu
magazyn pamięciowy narracji - w opisie kumulują sie znaczenia integrują i porządkują. Opis to miejsce systematyzacji wiedzy o świecie przedstawionym.
program do opowiadania - program w którym opis wytyczna kolejne fazy rozwoju opowiadania opis może być też programem mylącym np. nazuwać fałszywe hipotezy.
sprzyja personalizacji narracji - sprzyja personalizacji ujawnia wielopoziomowość. Wprowadza znaczeniowe i stylistyczne rozwarstwienie.
segmentuje opowiadanie i reguluje jego tępo - ( funkcja delimitacyjna ) może też dramatyzować opowiadanie z rozbudowanego fragmentu opisu, może działaś rozkładowo na dynamikę, zapewnia podzielność opowiadania.