Janusz Sławiński, O opisie

opis - dopełnia opowiadanie, a zarazem z nim kontrastuje

Elementy "nieużyteczne" reprezentują w sferze opowiadania konkretną rzeczywistość zjawisk, wywołują efekt realności, przebijający się poprzez ład fabuły.

Te dysfunkcjonalne pierwiastki świata opowiadanego należą do domeny przedmiotowej opisów. Opis uobecnia nie tylko elementy zbyteczne, lecz także składniki funkcjonalne.

Charakterystyka opisu:

1. deskrypcja jest zawsze miejscem przerwy w znaczeniowym organizowaniu się opowiadania

2. opowiadanie to przebieg o uchwytnej przewidywalności; opis stanowi porządek semantyczny, znajduje się najbliżej bieguna nieprzewidywalności w mowie narracyjnej

3. znaczeniowy ład opowiadania bierze się stąd, że ma ono swój koniec "gramatyczny" (fabuła, atrybuty postaci); natomiast składniki opisu mają najczęściej charakter jedno…, nie są zapowiedziane i mogą nie mieć żadnych konsekwencji

Do sfery opisu należą zdania zawierające odpowiedzi na pytania o własności rzeczy, miejsc i postaci.

Formy organizowania się wypowiedzi deskrypcyjnej:

• opis zawiązkowy - w obrębie zdania można wskazać część należącą do sfery opisu

• opis w rozproszeniu - samodzielne zdanie opisowe, które stanowi wtrącenie w kontekst modalny opowiadania; jest całostką formalnie nie uzależnioną od kontekstu, choć semantycznie całkowicie odeń zawisłą

• opis rozwinięty i scalony - zespół zdań opisowych stanowiących mniejszą lub większą wyspę w tekście narracyjnym - opisy przyrody

Opowiadanie nie może obejść się bez opisu. Z drugiej strony rozbudowane części opisowe doskonale obchodzą się bez opowiadania.

Zawiązkowe formy opisu rodzą się bezkonfliktowo w obrębie zdania opowiadającego i płynnie wyrastają z jego struktury.

Opis stanowi bardziej elementarną formę niż opowiadanie.

twardy i miękki montaż

Opis:

• nie istnieje żadna granica rozpiętości

• pomiędzy dowolne dwa elementy może być wsunięty trzeci

• następstwo elementów nie jest aż tak obciążone, aby było nienaruszalne

konkatenacja - uporządkowanie gradacyjne

Opis to przede wszystkim określona konfiguracja leksykalno-semantyczna ułożona w danym miejscu przebiegu narracyjnego.

Dynamika znaczeniowa opisu rodzi się przede wszystkim z … tego rodzaju, jakie występują w systemie słownikowym.

Trzy modele semantyczne, wedle których układają się właściwe opisowi konfiguracje leksykalne:

model lokalizacyjny (relacje w kategoriach przestrzennych: na lewo - na prawo, bliżej - dalej, wschód - zachód, tu - tam) predykaty omawiające umiejscowienie, odległości i kierunki

model logiczno-hierarchiczny - znaczenia jednostek leksykalnych powstają w relacjach części do całości (konwencjonalny rysopis postaci, opisy fachowe ….)

model operacyjny - nawiązuje do porządku spostrzegania, obserwowania, rozpoznawania a więc operacje klasyfikowania, typologizowania, porównywania, czyli od słów i wyrażeń oznaczających fazy, odmiany i tryby procesu poznawczego

modele się łączą

wyznaczniki stylistyczne

1. opisy "jeden do jednego" vs. opisy posługujące się parafrazą, metaforą

2. opisy, w których zjawisko opisane jest tak, jak było opisane poprzednio

3. opisy opierające się na języku literackim vs. mowie potocznej vs. specjalistyczne

4. stopień nasycenia opisu predykatowi zależności przyczynowych

5. "był sad" słowa nadrzędne; opisy z góry vs. opisy zagadki określone

6. opisy metonimiczne - opisy metaforyczne

sprzyjają opisom: perspektywa badacza, malarza, podróżnika

opisy operacyjne

opis czyjś vs. opis "niczyj"

Rola opisów:

• magazyny pamięciowej narracji

• miejsce systematyzacji wiedzy o świecie

• program następujących form opowiadania: prezentowanie bohatera, miejsca

• opis sprzyja personalizacji mowy narracyjnej i ujawnianie się w niej wieloprzedmiotowości

• "przystanki" - funkcja delimitacyjna

hipoteza

---